ONTWIKKELINGEN IN DE BEHANDELING VAN TYPE 2 DIABETES: INCRETINE MIMETICA EN DPP-IV REMMERS. H. Pijl
|
|
- Marleen Hermans
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 ONTWIKKELINGEN IN DE BEHANDELING VAN TYPE 2 DIABETES: INCRETINE MIMETICA EN DPP-IV REMMERS H. Pijl Achtergrond Diabetes mellitus type 2 wordt gekenmerkt door ongevoeligheid voor de metabole effecten van insuline en een (relatief) insuline secretie defect. Als gevolg van deze afwijkingen ontstaat (postprandiale) hyperglycemie en ontregelt de vetstofwisseling nogal eens zodanig dat hypertriglyceridemie ontstaat en de plasmaconcentratie van HDL cholesterol daalt. Zoals bekend verhogen deze metabole veranderingen de kans op microvasculaire ziekte (retinopathie, nefropathie), neuropathie en macrovasculaire pathologie. Controle van de glucose- en lipide-concentratie in plasma beperkt de kans dat deze vaak invaliderende aandoeningen zich ontwikkelen aanzienlijk. De huidige strategie voor de behandeling van DM2 is vastgelegd in (huisartsen-) standaarden en behelst "life-style" verandering als eerste lijn interventie (calorische beperking, adekwate macronutrienten selectie en fysieke inspanning), waarmee zowel insuline gevoeligheid als secretie aanzienlijk verbeteren. Helaas zijn weinigen in staat hun levensstijl blijvend aan te passen, waardoor medicamenteuze interventie vaak noodzakelijk is. Stimulatie van insuline secretie door sulphonylureum derivaten, remming van de endogene glucose productie door metformine en verbetering van de insuline-gevoeligheid door metformine en thiazolidinedione preparaten zijn momenteel de mogelijkheden voor orale medicamenteuze behandeling. Uiteindelijk is echter regelmatig insuline therapie noodzakelijk voor adekwate metabole controle en zelfs daarmee bereikt een substantieel deel van de patiënten geen acceptabele glycemie/lipidemie. Er is dus behoefte aan betere interventies voor deze nu langzaamaan pandemische ziekte. Incretines Al in de jaren 60 werd vastgesteld dat aanzienlijk meer insuline wordt gesecerneerd in antwoord op een orale glucose belasting dan na een intraveneuze glucose bolus die identieke plasma concentraties van glucose geeft. Dit zogenaamde "incretine-effect" bleef lang onbegrepen. Eind jaren 70 werd een "glucagon-achtig" peptide (GLP-1) geisoleerd uit de darm van varkens, dat door endocriene L-cellen in de meer distale tractus digestivus (jejunum, colon) in de circulatie wordt gesecerneerd in antwoord op een 29
2 maaltijd. Proximaal (duodenum) zijn ook L-cellen waargenomen, die verantwoordelijk zijn voor de vroege (<15 min) stijging van de plasma GLP- 1 concentratie na voedselinname. Stimulatie van de GLP-1 afgifte vindt plaats door nutriënten flux in de L-cel en door (entero-)neurale en hormonale prikkels. Intraveneuze toediening van glucose of andere nutriënten geeft geen stijging van de GLP-1 concentratie in plasma. GLP-1 stimuleert de insuline secretie en draagt zo bij aan het zogenaamde "incretine-effect". Glucose-afhankelijk insulinotroop polypeptide (GIP) is het meest belangrijke andere incretine molecuul dat is geïdentificeerd. GIP wordt geproduceerd door K-cellen in de proximale tractus digestivus (duodenum), en net als GLP-1 afgegeven aan de circulatie in antwoord op voedselinname. Beide peptiden dragen in aanzienlijke mate bij aan de stijging van de insuline concentratie in plasma na inname van voedsel. Daarnaast blijken incretines een groot aantal andere functies te hebben die zijn samengevat in tabel I. Tabel I: Functies toegeschreven aan incretine-peptiden (GLP-1 en GIP). - Stimulatie van glucose afhankelijke insuline secretie - Stimulatie van beta-cel groei - Remming van beta-cel apoptosis - Stimulatie van insuline gemedieerde glucose opname in spier- en vetweefsel - Remming van postprandiale glucagon secretie - Remming van maagontlediging - Remming van voedselinname Incretines en type 2 diabetes Bij patiënten met type 2 diabetes is de GLP-1 secretie na een maaltijd afgenomen. Bovendien zijn deze patiënten minder gevoelig voor GIP (de GIP secretie is normaal). Het is heel goed mogelijk dat de afgenomen incretine effecten een rol spelen in de pathogenese van de (relatieve) insuline deficiëntie bij type 2 diabetes. In ieder geval hebben de incretines een aantal effecten die potentieel buitengewoon nuttig zijn voor de behandeling van type 2 diabetes. In de eerste plaats stimuleren ze de glucose-afhankelijke insuline secretie, dat wil zeggen dat ze zonder hyperglycemie geen effect hebben op insuline. Dat maakt de kans op hypoglycemieën bij behandeling met incretines erg klein. Daarnaast lijken ze de beta-cel te beschermen tegen apoptose en de groei van β-cellen te stimuleren, hetgeen belangrijk is omdat β-cel verval een cruciaal facet vormt van de pathogenese van type 2 diabetes. Incretines (met name GLP-1) lijken de effecten van insuline op de glucose opname in weefsels te stimuleren, hetgeen de glucoregulatie bij deze patiënten uiteraard ten goede kan komen. Tot slot remmen incretines de eetlust en induceren daarmee gewichtsverlies bij chronische toediening. Al 30
3 deze metabole effecten zijn aangetoond in proefdieren en een groot aantal inmiddels ook in mensen (alleen de bescherming van β-cellen bij mensen moet nog worden bewezen). Al met al zijn incretines dus potentieel uitstekende kandidaten voor gebruik bij de behandeling van type 2 diabetes. Het belangrijkste struikelblok in dit kader is de zeer korte half-waarde tijd in plasma van deze peptiden: binnen enkele minuten worden beide peptiden geïnactiveerd door dipeptidyl dipeptidase IV (DPP-IV). Continue toediening is dus noodzakelijk om effectieve plasma concentraties te bereiken. Om dit probleem te omzeilen zijn 2 strategieën gebruikt: er zijn incretine mimetica ontwikkeld die veel minder snel door DPP-IV worden afgebroken en er zijn remmers van DDP-IV gemaakt die zorgen voor vertraagde afbraak van circulerend GLP-1 (en GIP). Omdat de klinische potentie van incretine therapie hoog wordt ingeschat zijn een groot aantal van deze middelen momenteel in ontwikkeling. Een eerste incretine mimeticum is al geregistreerd voor de behandeling van type 2 diabetes in de VS. Vanaf volgend jaar worden de eerste medicamenten op de Europese markt verwacht. Ik zal nu in het kort de klinische aspecten van beide klassen van medicamenten de revue laten passeren. Incretine mimetica Incretine mimetica vormen een nieuwe groep van medicamenten die de biologische effecten van de endogene incretines voor een belangrijk deel nabootsen. Hoewel de metabole impact van deze middelen dus sterk lijkt op die van de incretines, is het nog onduidelijk of alle effecten via de GLP-1 en/of GIP receptoren tot stand komen. Exenatide Exendin-4 is een eiwit dat bestaat uit 39 aminozuren, geïsoleerd uit het speeksel van het Gila monster (Heloderma suspectum), een giftige hagedis die voornamelijk in de woestijnen van de VS voorkomt. Het komt voor 53% overeen met GLP-1 bij mensen, maar wordt veel minder snel door DPP-IV afgebroken. Exenatide (Byetta TM, Eli Lilly) is synthetisch exendin-4 en het eerste incretine mimeticum dat voor medische toepassing beschikbaar is (nu alleen nog in de VS). Exenatide bindt aan de GLP-1 receptor met veel hogere affiniteit dan endogeen GLP-1. Het heeft veel van de biologische effecten van GLP-1, maar verschilt in sommige aspekten (GLP-1 remt de gastrine secretie, Exenatide doet dat niet). Exenatide wordt subcutaan toegediend en in het algemeen twee maal daags gedoseerd, bij voorkeur samen met of binnen 60 minuten vooraf een maaltijd. Indien als zodanig gebruikt verlaagt exenatide (2 dd 10 µg) de nuchtere en postprandiale glucose concentratie bij patiënten 31
4 met type 2 diabetes die onvoldoende zijn gereguleerd met sulphonylureumderivaten en/of metformin. Het HbA1C daalt na 30 weken therapie met 1-1.5%. De verbetering van glucoregulatie komt langs verschillende wegen tot stand: Exenatide stimuleert de glucose afhankelijke insuline secretie en de glucose opname in spier en vetweefsel. Bovendien reduceert het de postprandiale glucagon secretie en het lichaamsgewicht (met enkele kilogrammen na een half jaar behandeling). De belangrijkste bijwerkingen zijn gastro-intestinaal: misselijkheid komt in een groot percentage van de patienten voor ( 50%), maar kan worden beteugeld door de eerste weken een lagere dosis te gebruiken (2 dd 5 µg) en het neemt evident af in de loop der tijd. Braken ( 17%) en diarree ( 8%) komen ook significant vaker voor dan bij placebo. De metabole effecten en bijwerkingen van Exenatide staan samengevat in tabel 2. Liraglutide Liraglutide (NovoNordisk) is een GLP-1 derivaat waaraan een vetzuur is gebonden, dat de opname vanuit de subcutis en de afbraak door DPP-IV (als gevolg van binding aan albumine in de circulatie) sterk vertraagt. Liraglutide is ten minste zo grondig klinisch getest als Exenatide, maar het heeft wat achterstand in het registratie-traject. Het lijkt vrijwel alle effecten van GLP-1 te bezitten. Het wordt één maal daags subcutaan geïnjecteerd. Liraglutide als monotherapie is even effectief als metformin of glimepiride (SU derivaat) als het gaat om verlaging van HbA1C. Na 12 weken reduceert 750 µg liraglutide het HbA1C met 0.75%. Daarbij daalt het gewicht 1 kg. Er is nog niets bekend over de effecten van Liraglutide als adjuvans bij andere orale antidiabetica. Het bijwerkingen profiel lijkt wat gunstiger dan dat van Exenatide: misselijkheid, braken en diarree komen voor maar in veel lagere frequenties ( 2-10% van de patienten). Effecten en bijwerkingen staan samengevat in tabel II. 32
5 Tabel II: Effecten en bijwerkingen van incretine mimetica en DPP-IV remmers. Incretine mimetica Exenatide Liraglutide DPP-IV remmers Vildagliptin dosis/toedieningsroute metabole effecten bij DM2 bijwerkingen 2 dd 10 µg subcutaan 1 dd 750 µg, subcutaan 1 dd 50 mg per os verlaging nuchtere en postprandiale bloedsuiker verlaging HbA1C ( 1%) na 30 weken naast SU derivaat en/of metformin inhibitie van β-cel verval (proefdieren) gewichtsreductie ( 3 kg in 30 weken) verlaging nuchtere en postprandiale bloedsuiker verlaging HbA1C ( 0.75%) als monotherapie inhibitie van β-cel verval (proefdieren) effect op gewicht nog onduidelijk ( -1 kg na 12 weken) verlaging van nuchtere en postprandiale bloedsuiker verlaging van HbA1C (0.6-1%) na 1 jaar behandeling naast Metformin Verbetering van β-cel functie (bij dieren en mensen) Geen effect op gewicht misselijkheid ( 50%) braken ( 15%) diarree ( 8%) misselijkheid ( 8%) braken ( 4%) diarree ( 2%) geen significante gemeld alle GI bijwerkingen m.n. in de eerste weken en minder bij langzaam optitreren van dosis bijwerkingen alleen bij gebruik hoogste dosis (750 µg) nog geen gegevens over effecten als adjuvans bij geregistreerde middelen Aantal klinische studies nog beperkt 33
6 Andere mimetica CJC1131 (ConjuChem/) en ZP10 (Zealand Pharma/Aventis) zijn 2 andere mimetica die in een minder ver gevorderd stadium van ontwikkeling zijn. Preklinische en klinische gegevens die nu beschikbaar zijn laten echter ook effecten zien die vergelijkbaar zijn met die van GLP-1. Dipeptidyl dipeptidase IV remmers DPP-IV remmers vertragen de afbraak van endogene incretines en versterken daarmee hun biologische impact. Er zijn momenteel een aantal DPP-IV remmers in ontwikkeling. Bij proefdieren blijken de remmers de activiteit van DPP-IV sterk te reduceren (tot 10% van de normale activiteit), de half-waarde tijd van exogeen toegediend GLP-1 sterk te verlengen, de plasma concentratie van GLP-1 te verhogen, en (postprandiale) glucose concentraties te verlagen. Omdat DPP-IV in veel weefsels tot expressie komt en een groot aantal peptiden afbreekt, draagt inhibitie van de activiteit van dit enzym het risico in zich dat bijwerkingen optreden als gevolg van hyperactiviteit van andere eiwit signaalsystemen. Daar zijn echter tot nu toe (enigszins verrassend) geen (pre)klinische aanwijzingen voor. Het is echter belangrijk om te vermelden dat op dit moment nog betrekkelijk weinig resultaten van klinische studies zijn gepubliceerd. Vildagliptin Vildagliptin (Novartis Pharmaceuticals) is de DPP-IV remmer die op dit moment het verst in ontwikkeling is. Het wordt een maal daags oraal gebruikt. In een dosering van 100 mg gedurende 4 weken verhoogt het de circulerende GLP-1 concentratie, verlaagt het de postprandiale en nuchtere glucose concentratie en de glucagon concentratie in plasma van type 2 diabetes patiënten die met alleen dieet metabool gecontroleerd worden. Wanneer Vildagliptin in een dosering van 50 mg 1dd wordt toegevoegd aan Metformin als monotherapie verlaagt het de HbA1C concentratie met 0.6% (van 7.7 naar 7.1%) na 12 en 52 weken (waarin de placebo groep een HbA1C stijging van 0.5% te zien gaf). Zowel de postprandiale als de nuchtere bloedsuiker worden door Vildagliptin verlaagd in deze setting, terwijl de postprandiale insuline concentratie toeneemt. Daarnaast verlaagt Vildagliptin de glucagon concentratie in plasma na een maaltijd. Het bijwerkingen profiel is opmerkelijk gunstig. Tijdens 1 jaar behandeling met 50 mg per dag zijn er geen significante bij-effecten. Hypoglycemie komt mogelijk iets vaker voor met Vildagliptin (2 van 42 patienten gedurende 1 jaar behandeling). De gastrointestinale bijwerkingen die bij de incretine mimetica optreden worden bij gebruik van Vildagliptin vooralsnog niet gemeld. De effecten en bijwerkingen van Vildagliptin staan samengevat in tabel 2. 34
7 Andere DDP-IV remmers Sitagliptin (Merck Sharpe & Dohme), Saxagliptin (Bristol-Myers Squibb), P93/01 (Probiodrug and OSI Pharmaceuticals) en P32/98 (Probiodrug en MSD) zijn andere DPP-IV remmers, die momenteel in een minder ver gevorderd stadium van ontwikkeling zijn. Plaatsbepaling in de behandeling van type 2 diabetes Incretine mimetica en DPP-IV remmers zijn ontwikkeld voor de behandeling van type 2 diabetes op basis van het biologische gegeven dat het incretine effect is afgenomen bij deze ziekte. Deze middelen hebben metabole effecten die sterk lijken op die van endogene incretines: ze stimuleren de glucose geinduceerde insuline secretie, ze remmen de postprandiale glucagon productie, ze verlagen nuchtere en postprandiale plasma glucose concentraties en HbA1C en ze inhiberen beta-cel verval. In potentie zijn het dus middelen die een belangrijke deel van de pathofysiologie van type 2 diabetes gunstig moduleren. Qua effectiviteit met betrekking tot de glucoregulatie ontlopen de verschillende middelen elkaar niet veel. Over de veiligheid zijn de laatste woorden nog niet gesproken: op de korte termijn zijn er opmerkelijk weinig bijwerkingen (hoewel met name de mimetica vervelende gastro-intestinale bijwerkingen kunnen hebben), maar hoe veilig deze medicamenten op de lange termijn zijn moet nog blijken. Het is niet ondenkbaar dat langdurige (over) stimulatie van beta-cellen tot nesidioblastose (beta-cel proliferatie) en hyperinsulinemie leidt. Bovendien is nog onduidelijk of remming van DPP-IV in andere weefsels dan het plasma compartiment op lange termijn geen ongunstige effecten met zich meebrengt. Mijn inschatting is dat de incretine mimetica en DPP-IV remmers in eerste instantie geregistreerd zullen worden voor gebruik als adjuvans naast oudere middelen voor de behandeling van type 2 diabetes. Wanneer echter blijkt dat deze medicamenten ook op de lange termijn veilig zijn, is het wellicht wenselijk al vroeg in het ziekteproces te interveniëren. In de eerste plaats pakken deze geneesmiddelen een aantal pathofysiologische facetten van type 2 diabetes gelijktijdig aan. In de tweede plaats kunnen de dan nog aanwezige beta-cellen gespaard worden door vroegtijdige interventie, terwijl dat uiteraard in een laat stadium van de ziekte, wanneer de beta-cellen grotendeels te gronde zijn, niet meer mogelijk is. Al met al geloof ik dat met de komst van deze nieuwe medicamenten een belangrijke stap voorwaarts wordt gezet in de behandeling van type 2 diabetes mellitus. 35
8 LITERATUUR 1. Feinglos MN, Saad MF, Pi-Sunyer FX, An B, Santiago O. Effects of liraglutide (NN2211), a long-acting GLP-1 analogue, on glycaemic control and bodyweight in subjects with Type 2 diabetes. Diabet Med 2005; 22(8): Harder H, Nielsen L, Tu DT, Astrup A. The effect of liraglutide, a long-acting glucagon-like peptide 1 derivative, on glycemic control, body composition, and 24-h energy expenditure in patients with type 2 diabetes. Diabetes Care 2004; 27(8): Madsbad S, Schmitz O, Ranstam J, Jakobsen G, Matthews DR. Improved glycemic control with no weight increase in patients with type 2 diabetes after once-daily treatment with the long-acting glucagon-like peptide 1 analog liraglutide (NN2211): a 12-week, double-blind, randomized, controlled trial. Diabetes Care 2004; 27(6): Degn KB, Juhl CB, Sturis J, Jakobsen G, Brock B, Chandramouli V, Rungby J, Landau BR, Schmitz O. One week's treatment with the long-acting glucagon-like peptide 1 derivative liraglutide (NN2211) markedly improves 24-h glycemia and alpha- and betacell function and reduces endogenous glucose release in patients with type 2 diabetes. Diabetes 2004;53(5): Ahren B, Pacini G, Foley JE, Schweizer A. Improved Meal-Related {beta}-cell Function and Insulin Sensitivity by the Dipeptidyl Peptidase-IV Inhibitor Vildagliptin in Metformin-Treated Patients With Type 2 Diabetes Over 1Year. Diabetes Care 2005; 28(8): Mari A, Sallas WM, He YL, Watson C, Ligueros-Saylan M, Dunning BE, Deacon CF, Holst JJ, Foley JE. Vildagliptin, a Dipeptidyl Peptidase-IV Inhibitor, Improves Model- Assessed {beta}-cell Function in Patients with Type 2 Diabetes. J Clin Endocrinol Metab 2005; 90(8): Ahren B, Gomis R, Standl E, Mills D, Schweizer A. Twelve- and 52-week efficacy of the dipeptidyl peptidase IV inhibitor LAF237 in metformin-treated patients with type 2 diabetes. Diabetes Care 2004; 27(12): Ahren B, Landin-Olsson M, Jansson PA, Svensson M, Holmes D, Schweizer A. Inhibition of dipeptidyl peptidase-4 reduces glycemia, sustains insulin levels, and reduces glucagon levels in type 2 diabetes. J Clin Endocrinol Metab 2004;89(5): DeFronzo RA, Ratner RE, Han J, Kim DD, Fineman MS, Baron AD. Effects of exenatide (exendin-4) on glycemic control and weight over 30 weeks in metformintreated patients with type 2 diabetes. Diabetes Care 2005;28(5): Kendall DM, Riddle MC, Rosenstock J, Zhuang D, Kim DD, Fineman MS, Baron AD. Effects of exenatide (exendin-4) on glycemic control over 30 weeks in patients with type 2 diabetes treated with metformin and a sulfonylurea. Diabetes Care 2005; 28(5): Buse JB, Henry RR, Han J, Kim DD, Fineman MS, Baron AD. Effects of exenatide (exendin-4) on glycemic control over 30 weeks in sulfonylurea-treated patients with type 2 diabetes. Diabetes Care 2004; 27(11): Kolterman OG, Buse JB, Fineman MS, Gaines E, Heintz S, Bicsak TA, Taylor K, Kim D, Aisporna M, Wang Y, Baron AD. Synthetic exendin-4 (exenatide) significantly reduces postprandial and fasting plasma glucose in subjects with type 2 diabetes. J Clin Endocrinol Metab 2003; 88(7): Nielsen LL. Incretin mimetics and DPP-IV inhibitors for the treatment of type 2 diabetes. Drug Discov Today 2005; 10(10):
9 37
10 38
Welke behandelstrategie bij obese type 2 patiënten: GLP 1 agonist!
1 Welke behandelstrategie bij obese type patiënten: GLP 1 agonist! Bruce H.R. Wolffenbuttel, internist endocrinoloog Universitair Medisch Centrum Groningen Afd. Endocrinologie: www.umcg.net Blog: www.gmed.nl
Nadere informatieDiabetes Mellitus type 2 en tabletgebruik. Diabetesteam IJsselland Ziekenhuis
Diabetes Mellitus type 2 en tabletgebruik Diabetesteam IJsselland Ziekenhuis Wat is diabetes type 2? Diabetes type 2 komt veel bij ouderen voor. Vroeger werd deze vorm daarom ook wel ouderdomssuiker genoemd.
Nadere informatieDutch Summary. Samenvatting van het proefschrift Glucocorticoïd-geïnduceerde diabetes: de potentiële rol voor incretine-therapie
CHAPTER 11 Dutch Summary Samenvatting van het proefschrift Glucocorticoïd-geïnduceerde diabetes: de potentiële rol voor incretine-therapie Chapter 11 Het doel van dit proefschrift was te onderzoeken of
Nadere informatieBehandeling van diabetes type 2
Behandeling van diabetes type 2 Diabetes type 2 is de meest voorkomende vorm van diabetes: ongeveer negentig procent van de mensen heeft diabetes type 2. Hierbij is vaak sprake van een combinatie van factoren.
Nadere informatieDiabetes type 2 en hypo's: is voorkomenbeterdangenezen?
Diabetes type 2 en hypo's: is voorkomenbeterdangenezen? EADV symposium 17 maart 211, Nieuwegein Dr. Joop Lefrandt, Internist Vasculair Geneeskundige Diabetescentrum UMCG Programma 1. Inleiding: de hypoglycemie
Nadere informatieOverleving patiënten aan dialyse (diabetische status) Incidence of RRT treated Type II Diabetic Nephropathy
Overschakelen op GLP1 analogen bij diabetespatiënten met obesitas en nierfalen Dr. Stijn Konings internist/nefroloog Jolanthe Helder diabetesverpleegkundige Catharina ziekenhuis Eindhoven Incidence of
Nadere informatieMichaela Diamant. Diabetescentrum, Afdeling Interne Geneeskunde/Sectie Endocrinologie, VU medisch centrum, Amsterdam
HEBBEN DARMHORMONEN MEERWAARDE BIJ DE BEHANDELING VAN DIABETES TYPE 2? Michaela Diamant Diabetescentrum, Afdeling Interne Geneeskunde/Sectie Endocrinologie, VU medisch centrum, Amsterdam Diabetes type
Nadere informatie"Nieuwe orale behandelstrategieen voor type 2 diabetes: de toepassing naderbij?"
"Nieuwe orale behandelstrategieen voor type 2 diabetes: de toepassing naderbij?" Louis Lieverse Wat is diabetes mellitus type 2? Een progressieve metabole ziekte gekenmerkt door: Insuline resistentie Type
Nadere informatieMedicamenteuze behandeling diabetes mellitus type 2 (DM2)
Medicamenteuze behandeling diabetes mellitus type 2 (DM2) Marloes Dankers 1 & 2 december 2015 IVM Het instituut dat gespecialiseerd is in het verspreiden van informatie en effectieve oplossingen voor een
Nadere informatieADDENDUM. Nederlandse Samenvatting
& ADDENDUM Nederlandse Samenvatting Addendum Wereldwijd neemt het aantal patiënten met type 2 diabetes ( ouderdom suikerziekte ) snel toe, wat voornamelijk komt door de toename in overgewicht. Diabetes
Nadere informatieDiabetescafe 23-4-2014 Fokke Meima kaderhuisarts diabetes
Diabetescafe 23-4-2014 Fokke Meima kaderhuisarts diabetes Inventarisatie vragen Vetweefsel (grote adipocyten) ontstekingsfactoren (TNF, IL-6, etc) adiponectine inflammatie INSULINE Insuline effect Insuline
Nadere informatieMedicatie Stappenplan
In 2018 is er door de NHG een nieuwe standaard Diabetes uitgebracht. In deze standaard is er in stap 3 en 4 van het medicatie stappenplan alternatieve medicatie toegevoegd. De basis van het stappenplan
Nadere informatieDiabetes en ramadan Mohamed Ahdi
Diabetes en ramadan Mohamed Ahdi Slotervaartziekenhuis, Amsterdam Rotterdam, 22 november 2012 Overzicht van de presentatie Achtergrondsinformatie vastenperiode vrijstelling literatuur: glucose regulatie
Nadere informatieChapter 9. Dutch Summary
Chapter 9 Dutch Summary Samenvatting van het proefschrift GLP-1 en de neuroendocriene regulatie van voedsel inname in obesitas en type 2 diabetes: stof tot nadenken Chapter 9 Obesitas en type 2 diabetes
Nadere informatieOrale antidiabetica bij ouderen. Katrien Benhalima UZ Leuven 01-10-2011
Orale antidiabetica bij ouderen Katrien Benhalima UZ Leuven 01-10-2011 Diagnose Diabetes normaal Gestoorde glucose tolerantie diabetes nuchter
Nadere informatieEETLUSTREGULATIE: WAAROM EN HOE
EETLUSTREGULATIE: WAAROM EN HOE H. Pijl Introductie Energie is de basis van ons bestaan. Zonder energie geen leven. Het is voor een organisme letterlijk en figuurlijk van levensbelang dat er voldoende
Nadere informatieBasaal Plus. Wat te doen als langwerkende insuline toegevoegd aan orale medicatie niet meer afdoende is? Duodagen april 2011
Basaal Plus Wat te doen als langwerkende insuline toegevoegd aan orale medicatie niet meer afdoende is? Duodagen april 2011 2 Toetsvragen Bij Insuline Resistentie bestaat er een afname in vrije vetzuur
Nadere informatieTransmurale werkafspraak GLP-1-receptoragonisten
Transmurale werkafspraak GLP-1-receptoragonisten Inleiding De vierde herziening van de NHG-standaard Diabetes Mellitus type 2 (T2DM) van juli 2018 betreft de paragraaf Bloedglucoseverlagende middelen en
Nadere informatieConflicts of Interest. Nieuwe versus oude behandelstrategieën: aanbevelingen voor de huisarts
Nieuwe versus oude behandelstrategieën: aanbevelingen voor de huisarts Dr. ST (Bas) Houweling, kaderhuisarts Langerhans lid NHG-standaardcommissie DM2 Nieuwe behandelstrategieën met oude middelen: aanbevelingen
Nadere informatieSamenvatting. Chapter 8
Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het
Nadere informatieWorkshop voor apothekers en huisartsen. (on)juiste behandeling met orale bloedsuikerverlagende middelen bij
Workshop voor apothekers en huisartsen (on)juiste behandeling met orale bloedsuikerverlagende middelen bij Diabetes Mellitus type 2 Voorbeeld Programma Maken van de ingangstoets Bespreking leerdoelen l
Nadere informatieOud. Nieuwe en nieuwste middelen. Programma. 1. Oud. Nanno Kleefstra Henk Bilo Opfrisdagen, 15 en 16 december 2011
Rectificatie: Kosten van GLP-1 analogen zoals vermeld op de opfrisdagen 15 december 2011 klopten niet, zie hiervoor deze hand-out! Nieuwe en nieuwste middelen Nanno Kleefstra Henk Bilo Opfrisdagen, 15
Nadere informatieAan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG. Datum 13 maart 2015 GVS rapport 15/04 dulaglutide (Trulicity )
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2015030019 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus
Nadere informatieBeter leven met Diabetes Type 2. Luister naar uw lichaam.nl
Beter leven met Diabetes Type 2 Luister naar uw lichaam.nl Beter leven met diabetes type 2 Diabetes type 2 is een serieuze aandoening. Toch is er goed mee te leven. Maar goed kan altijd beter. Ook als
Nadere informatieType 2 diabetes: hoe behandelen als de nieren niet meer zo willen
Type 2 diabetes: hoe behandelen als de nieren niet meer zo willen Bruce H.R. Wolffenbuttel, MD PhD Afd. Endocrinologie & Stofwisselingsziekten UMC www.umcg.net Pathogenese van type 2 diabetes defect insuline
Nadere informatieDiabetes Mellitus en Beweging
Diabetes Mellitus en Beweging Doelen 0Refresher 0Patient Education 0Exercise and DM Wat betekent het? 0 Diabetes: Door(heen) gaan 0 Mellitus: Honing/Zoet Wat is het? 0 Groep van stoornissen met hyperglycemieën
Nadere informatierationeel Diabetes type 2: rationeel gebruik van glycemieverlagende middelen 5/04/2012 OAD: effect op glycemie evidence based
Diabetes type 2: rationeel rationeel gebruik van glycemieverlagende middelen evidence based rekening houdend met praktische haalbaarheid Dr. Frank NOBELS rekening houdend met kostprijs endocrinologie O.L.V.
Nadere informatieDatum 28 augustus 2018 Betreft GVS beoordeling semaglutide (Ozempic ) Onze referentie
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister voor Medische Zorg en Sport Postbus 20350 2500 EJ 'S-GRAVENHAGE 2018041831 Zorginstituut Nederland Zorg I Oncologie Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus
Nadere informatieBehandeling type 2 diabetes in 2011
mul$disciplinair symposium 1/10/2011 Behandeling type 2 diabetes in 2011 Dr. Katrin Mortelmans Casus man 54 jaar Ø Medische voorgeschiedenis: diabetes type 2 sinds 2006, arteriële hypertensie, maagulcera
Nadere informatieRudi Caron Diabetesteam Gasthuisberg Leuven
Rudi Caron Diabetesteam Gasthuisberg Leuven Diabetes: also a global disease Estimated global prevalence of diabetes In België :vandaag heeft 1/12 mensen diabetes 151 million 347 285 million 438 million
Nadere informatieWelke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline?
Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Joost Hoekstra, internist, AMC Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met
Nadere informatieKoolhydraatbeperking S, M, L. Welke maat heeft je cliënt? Welkom Waarschuwing
Koolhydraatbeperking S, M, L. Welke maat heeft je cliënt? Welkom Waarschuwing 9 november 2015 Gent HarriëtVerkoelen.nl Insuline resistentie Achtergrond van insuline resistentie, de invloed hiervan op de
Nadere informatieOverzicht OAD - GLP-1 ANALOGEN - INSULINES
METFORMINE Verhoogt de insuline gevoeligheid Vertraagt de opnamesnelheid van glucose Verbetert de opname van glucose ter hoogte van de spiercellen Vertraagt de vrijstelling van glucose uit glycogeen ter
Nadere informatieDiabetes for dummies. Dr. C.B. Brouwer, internist
Diabetes for dummies Dr. C.B. Brouwer, internist Inhoud presentatie Werkingsmechanisme huidige arsenaal Plaatsbepaling met kosten/ baten/bijwerkingen NB huidige tijd vs vroeger! Aantal oude middelen zou
Nadere informatieSAMEN ME VAT A T T I T N I G
SAMENVATTING 186 Inleiding Het renine-angiotensine-aldosteron-systeem (RAAS) is een hormonaal systeem dat in belangrijke mate betrokken is bij de regulatie van bloeddruk en nierfunctie. Het RAAS is een
Nadere informatieMedisch Centrum Huisartsen
DIABETESMEDICATIE: Wat is nieuw? En wat met de nier? Dr. Defoer Francine diabetoloog Dr. Smets Liesbeth nefroloog Ontmoetingsavond MCH 4/4/2019 Medisch Centrum Huisartsen Casus 1: vrouw 56 jaar - Voorgeschiedenis:
Nadere informatieAnaloga van glucagon-like peptide 1 (GLP-1): een oud concept als nieuwe behandeling van patiënten met diabetes mellitus type 2
Farmacotherapie Analoga van glucagon-like peptide 1 (GLP-1): een oud concept als nieuwe behandeling van patiënten met diabetes mellitus type 2 m.diamant, m.c.m.bunck en r.j.heine Diabetes mellitus type
Nadere informatieVoedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog
Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus Bij gebruik van GLP-1-analoog Aangezien u lijdt aan Diabetes mellitus, type 2 (oftewel ouderdomsdiabetes) én overgewicht hebt, heeft de arts u een behandeling met zogenaamd
Nadere informatieSamenvatting voor de geïnteresseerde leek
Chapter 10 Samenvatting voor de geïnteresseerde leek Gedurende de laatste decades is diabetes mellitus type 2 (DM2) veranderd van een relatief onschuldige aandoening van de, met name de oudere, mens in
Nadere informatieWat iedere zorgverlener moet weten. Recent nieuws uit de diabeteswereld. Prof. Em. Dr. Raoul Rottiers. Endocrinoloog UZGent
Wat iedere zorgverlener moet weten Recent nieuws uit de diabeteswereld Prof. Em. Dr. Raoul Rottiers Endocrinoloog UZGent 13 Diabetessymposium Gent, 9.11.2010 AHS / NVKVV Diagnosecriteria 1 Criteria voor
Nadere informatieNieuwe geneesmiddelen bij de behandeling van diabetes mellitus type 2. Nicolaas Schaper
Nieuwe geneesmiddelen bij de behandeling van diabetes mellitus type 2 Nicolaas Schaper Non-insulin glucose verlagende medicatie Insulin, metformin, SU (briefly) GLP-1 (s.c.), ook in fixed combination met
Nadere informatieGLP-1 and the neuroendocrine control of feeding in obesity andtype 2 diabetes. Food for thought
GLP-1 and the neuroendocrine control of feeding in obesity andtype 2 diabetes Food for thought Liselotte van Bloemendaal, AIOS interne Ziekenhuis Amstelland / VUmc Overgewicht en obesitas Wereldwijd heeft
Nadere informatieAan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ s GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ s GRAVENHAGE 2731.2013089824 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen
Nadere informatieNieuwigheden bij de diabetische medicatie
Nieuwigheden bij de diabetische medicatie Prof. em. dr. Raoul Rottiers Endocrinoloog Ugent Ere-voorzitter Diabetes Liga NVKVV Oostende, 17 maart 2016 Type 1 diabetes Geen insuline productie I Stijging
Nadere informatieBeter Leven met diabetes type 2 Voorlichtingsmateriaal voor mensen met diabetes type 2
Beter Leven met diabetes type 2 Voorlichtingsmateriaal voor mensen met diabetes type 2 Beter Leven met diabetes type 2 Voorlichtingsmateriaal voor mensen met diabetes type 2 De flip-over Beter Leven met
Nadere informatieZIN EN ONZIN VAN DIABETESBEHANDELING BIJ OUDEREN. Ann Mertens, MD, PhD Dienst Endocrinologie Universitaire Ziekenhuizen Leuven
ZIN EN ONZIN VAN DIABETESBEHANDELING BIJ OUDEREN Ann Mertens, MD, PhD Dienst Endocrinologie Universitaire Ziekenhuizen Leuven Diabetes: eenwereldwijdeziekte Geschatteprevalentievan diabetes wereldwijd
Nadere informatieInnovatieve ontwikkelingen in de diabeteszorg
Innovatieve ontwikkelingen in de diabeteszorg 2 Is innovatie altijd zo goedkoop? Bruce H.R. Wolffenbuttel Univ Med Ctr Groningen / Rijksuniversiteit Groningen www.umcg.net Overzicht presentatie Optimale
Nadere informatieOverbehandeling Nieuwe behandeling Bloeddrukbehandeling. Sterfte en HbA1c. ACCORD-studie. HbA1c en gezondheidstoestand
Overbehandeling Nieuwe behandeling Bloeddrukbehandeling Is de NHG-Standaard nog up-to-date? MONITORING VAN ONDERBEHANDELING! Simon Verhoeven en Daniel Tavenier MAAR HOE ZIT HET MET OVERBEHANDELING? Sterfte
Nadere informatieFarmacotherapie. Farmacokinetiek & -dynamie. Overzicht. Farmacokinetiek: Wat doet het lichaam met het geneesmiddel?
Farmacotherapie Agnes Nicia Farmacokinetiek & -dynamie Farmacokinetiek: Wat doet het lichaam met het geneesmiddel? Farmacodynamie: Wat doet het geneesmiddel met het lichaam? Overzicht Dosis geneesmiddel
Nadere informatieGLP1-RA in de eerste lijn
Richtlijn GLP1-RA in de eerste lijn Richtlijn GLP1-RA in de eerste lijn Versie juli 2019 (voortbordurend op versie februari 2019) Met dank aan de GHC voor het gebruik van deze richtlijn : Auteur: J. Beukema
Nadere informatieNederlandse. Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het metabole syndroom is tegenwoordig een veel voorkomend ziektebeeld dat getypeerd wordt door een combinatie van verschillende aandoeningen. Voornamelijk in de westerse landen
Nadere informatieGLP1-RA in de eerste lijn
Richtlijn GLP1-RA in de eerste lijn Versie december 2018 Auteur: J. Beukema Hogewerf, diabetesverpleegkundige, kwaliteitscoördinator Groninger Huisartsen Coöperatie (GHC). In samenwerking met: K. Hoogenberg,
Nadere informatieDiabetes type 2: praktisch glycemiebeleid
Diabetes type 2: praktisch glycemiebeleid Dr. Frank NOBELS endocrinologie OLV Aalst Dr. Stefanie Vinken endocrinologie ASZ Aalst -cell function (% ) Progressive decline of -cell 100 80 60? function in
Nadere informatieUw brief van Uw kenmerk Datum 7 augustus 2009 Farmatec/FZ-2948336 24 november 2009
Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ s Gravenhage Uw brief van Uw kenmerk Datum 7 augustus 2009 Farmatec/FZ-2948336 24 november 2009 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer
Nadere informatieWat te doen als orale medicatie en 1 dd langwerkend insuline faalt? BASAAL PLUS insulinetherapie bij diabetes mellitus type 2
Wat te doen als orale medicatie en 1 dd langwerkend insuline faalt? BASAAL PLUS insulinetherapie bij diabetes mellitus type 2 Inhoud Wat is het belang van intensieve glucose regulatie? Wat zeggen de richtlijnen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Diabetogene effecten van glucocorticoïde medicatie: bekende en onbekende aspecten Dutch summary Ontdekking van het bijnierschorshormoon cortisol Cortisol is een hormoon dat in
Nadere informatieCardiovasculair risicomanagement
Cardiovasculair risicomanagement en diabetes Lunchlezing 15 juni 2011 CVRM congres dr. D.J. Mulder, Internist Vasculair Geneeskundige i.o. De obesitas epidemie in Nederland Obesitas + vergrijzing = diabetes!
Nadere informatieHet Congres Morbide Obesitas wordt mede mogelijk gemaakt door:
Het Congres Morbide Obesitas wordt mede mogelijk gemaakt door: Bariatrie: (n)iets voor de 1 e lijn? Bariatrie, diabetes en de NHG standaard dr. Dingeman Swank, bariatrisch chirurg NOK drs. Françoise Langens,
Nadere informatieChapter 10: Nederlandse samenvatting
Chapter 10: Nederlandse samenvatting 251 252 De a-typische effecten van Olanzapine op gewichtsregulering en de mogelijke tegenwerking van Topiramaat Olanzapine (OLZ) is een 2 e generatie antipsychoticum
Nadere informatieHet syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen. David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek Achtergrond Het Klinefelter syndroom(ks): Genetisch kenmerk extra X-chromosoom:
Nadere informatieDiabetes en geneesmiddelen
Diabetes en geneesmiddelen Samenvatting van de lezing door Mw. J. de Vlugt en de heer B. Hendrikx, beiden als apotheker verbonden aan de Stichting Gezondheidscentra Eindhoven, op maandag 31 mei 2010 voor
Nadere informatieDiabetes Mellitus. Toen en nu. 30 September 2015 Dr. M.G.A. Baggen Dr. M.P. Brugts
Diabetes Mellitus Toen en nu 30 September 2015 Dr. M.G.A. Baggen Dr. M.P. Brugts 2015 een jaar van Celebrations 2015 een jaar van Celebrations 1965-1980 Behandeling type-1 1 x daags insuline!! (varkens/rund)
Nadere informatieDE PLAATS VAN DPP4-INHIBITOREN IN DE BEHANDELING VAN TYPE 2 DIABETES
DE PLAATS VAN DPP4-INHIBITOREN IN DE BEHANDELING VAN TYPE 2 DIABETES De Langhe Sarah, Universiteit Gent Promotor: Prof. Dr. An De Sutter Co-promotoren: Dr. Patricia Sunaert Master of Family Medicine Masterproef
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Alle levende organismen zijn afhankelijk van energie; zonder energie is er geen leven mogelijk. Uit de thermodynamica is bekend dat energie niet gemaakt kan worden, maar ook niet
Nadere informatieDiabetes type 2. Duodagen april 2011. E.H.R. Wins, Woerden
Diabetes type 2 Duodagen april 2011 E.H.R. Wins, Woerden Maatwerk bij nieuwe DM type 2 patienten De patient of de glucose van de patient? Leeftijd van nieuwe type 2 patienten Familie anamnese en ras Andere
Nadere informatieConclusie. Leerdoelen. Inhoud. Glucoseregulatie anno Behandeling van diabetes (exclusief insuline) Plaatsbepaling nieuwe middelen
Behandeling van diabetes (exclusief insuline) Plaatsbepaling nieuwe middelen Cees J. Tack, internist UMC St Radboud, Nijmegen Leerdoelen De huisarts weet welke middelen er zijn voor de behandeling van
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
Samenvatting voor niet-ingewijden REGULERING VAN MICROVASCULAIRE INSULINE- GEVOELIGHEID DOOR PERIVASCULAIR VET: EEN TRANSLATIONELE BENADERING Rick I. Meijer 225 Het doel van dit proefschrift was te onderzoeken
Nadere informatieNederlandse samenvatting. (summary in Dutch)
(summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur
Nadere informatieDVN Midden Nederland Flevoziekenhuis Fred Storms, internist
DVN Midden Nederland Flevoziekenhuis 05-11-2013 Fred Storms, internist NIEUWE ONTWIKKELINGEN OP DIABETES GEBIED ONDERWERPEN Nieuwe medicatie DPP4 remmers en GLP1 analogen SGLT2 remmers Degludec insuline
Nadere informatieESSENTIELE GEGEVENS. Voor de volledige lijst van hulpstoffen, zie rubriek Lijst van hulpstoffen van de SKP.
ESSENTIELE GEGEVENS 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Onglyza 2,5 mg, filmomhulde tabletten Onglyza 5 mg, filmomhulde tabletten 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Onglyza 2,5 mg: iedere tablet bevat
Nadere informatieUw brief van Uw kenmerk Datum 10 juni 2013 Farma-3164286 25 juni 2013
Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Uw brief van Uw kenmerk Datum 10 juni 2013 Farma-3164286 25 juni 2013 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer ZA/2013072858
Nadere informatieAls je diabetes hebt en ziek wordt
Als je diabetes hebt en ziek wordt 1 Iedere infectie induceert insuline resistentie en daarmee verhoogde insuline behoefte Anticiperend beleid Diabetes patiënten waarschuwen voor ontregeling bloedsuiker
Nadere informatieDiabetes en kanker: nieuwe inzichten
Diabetes en kanker: nieuwe inzichten Joost B.L.Hoekstra internist AMC 11-10-2012 Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met diverse farmaceutische
Nadere informatieHet syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen. David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek, UZ Brussel
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek, UZ Brussel Achtergrond Fenotype = grote variabiliteit Niet alle symptomen
Nadere informatieDe nier en de rotonde. Googelen op rotondes in België. Wat gaat er mis bij diabetes? Nieren 10-12-2012. De nieren deel I. Nanno Kleefstra Henk Bilo
De nieren deel I Nanno Kleefstra Henk Bilo De nier en de rotonde Googelen op rotondes in België Wat gaat er mis bij diabetes? Wat gaat er mis bij de rotonde? Nieren 1 Functie & schade Functie & schade
Nadere informatieBehandeling Type 1 diabetes. Diabetes mellitus in vogelvlucht. Nieuwe ontwikkelingen in de. Behandeling van diabetes. Chronische behandeling diabetes
Diabetes mellitus in vogelvlucht Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van Diabetes Aantal diabetespatiënten wereldwijd in 2012 ca. 371 miljoen In 2025: 6% van de wereldbevolking Jaarlijks ca. 72.000
Nadere informatieLandelijk Diabetes Congres 2016
Landelijk Diabetes Congres 2016 Update SGLT-2, DPP-4 en GLP-1 medicatie 2016 Ingrid Jazet, internist LUMC Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met
Nadere informatieESSENTIELLE GEGEVENS
ESSENTIELLE GEGEVENS 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL BYDUREON 2 mg poeder en oplosmiddel voor suspensie voor injectie met verlengde afgifte. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elke injectieflacon
Nadere informatieHyperglycemie Keto-acidose
Hyperglycemie Keto-acidose Klinische les Marco van Meer SJG 20 06 2007 (acute) ontregeling van diabetes Doel Op het einde van mijn presentatie is jullie kennis over glucose huishouding en ketoacidose weer
Nadere informatieDe stap na gliclazide. Insuline? Nee!
NHG Standaard Diabetes 2013 De stap na gliclazide. Insuline? Nee! Mw. dr. H.E.Hart, Huisarts en kaderarts diabetes Leidsche Rijn Julius Gezondheidscentra, Julius Centrum UMC Utrecht 21 en 23 juni 2016
Nadere informatiePathofysiologie van DM type 2
Sterrencursus Diabetes Mellitus type 2 11-06-2009 Pathofysiologie van DM type 2 Loek de Heide, internist-endocrinoloog endocrinoloog Medisch Centrum Leeuwarden 1 Pathofysiologie van DM type 2 Fysiologie
Nadere informatieGlucophage 500 bijsluiter 21-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6
Glucophage 500 bijsluiter 21-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6 Glucophage 500, omhulde tabletten 500 mg Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter,
Nadere informatieSGLT2-inhibitoren: overzicht, richtlijnen en praktische toepassingen
SGLT2-inhibitoren: overzicht, richtlijnen en praktische toepassingen Prof. Robert Hilbrands Diabetoloog-Nefroloog - Diabeteskliniek UZBrussel Diaβetes Clinic SGLT-2 Sodium-GLucose co-transporter 2 Diaβetes
Nadere informatieUpdate NHG standaard Diabetes mellitus type 2
Update NHG standaard Diabetes mellitus type 2 20 en 22 juni 2017 Mw. dr. H. E. Hart, huisarts en kaderhuisarts diabetes Leidsche Rijn Julius Gezondheidscentra Voorzitter DiHAG Stap 1 Metformine Metformine
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING In de Westerse wereld vormen hart- en vaatziekten de belangrijkste oorzaken van ziekte en overlijden. Bij het ontstaan van hart- en vaatziekten speelt atherosclerose (slagaderverkalking)
Nadere informatieUw brief van Uw kenmerk Datum 9 november 2010 Farma-3033504 8 maart 2012
Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG Uw brief van Uw kenmerk Datum 9 november 2010 Farma-3033504 8 maart 2012 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer ZA/2012028757
Nadere informatieDM type 2 en orale bloedglucoseverlagende middelen. Dr. A.G. Lieverse, internist. Oktober 2010. www.fto.nl
DM type 2 en orale bloedglucoseverlagende middelen Dr. A.G. Lieverse, internist Oktober 2010 www.fto.nl DM type 2 en orale bloedglucoseverlagende middelen Colofon & Inhoudsopgave Hoofdredactie C.R.C. Huizinga-Arp,
Nadere informatieMarc Christiaens. Linda Van Himme. Workshop diabetes
Marc Christiaens Linda Van Himme Workshop diabetes HbA1c= hemoglobine A1c Gemiddelde van de bloedsuiker Casus 1 : Mia 1. 51 jaar, actief verenigingsleven oa fietsclub met wekelijkse activiteit (outdoor/indoor)
Nadere informatieDiabetes mellitus VRAAG OVER UW MEDICIJNEN?? WWW.APOTHEEK.NL
Diabetes mellitus WAT IS DIABETES MELLITUS BEHANDELING: MEDICIJNEN EN DIEET WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VUUR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK INFORMATIE MEDICIJNEN OP RECEPT VRAAG
Nadere informatieSamenvatting Samenvatting hoofdstuk 1 127
125 Samenvatting Het metabool syndroom is een clustering van risicofactoren, zoals overgewicht/obesitas, verhoogd cholesterol, hoge bloeddruk (hypertensie) en metabole insulineresistentie (verminderde
Nadere informatieDiabetologie. Expo. 3 de diabetesbeurs 12-13. Vlaams tijdschrift voor. oktober. Brussels. Paleis 11. Editie beurs 2007
Vlaams tijdschrift voor Diabetologie EEN PUBLICATIE VAN DE PROFESSIONELE ZUIL VAN DE VLAAMSE DIABETES VERENIGING VZW 3 de diabetesbeurs Editie beurs 2007 12-13 oktober in Brussels Expo Paleis 11 www.diabetesbeurs.be
Nadere informatieMedicatie, diabetes en verminderde nierfunctie. Lieke Mitrov-Winkelmolen Ziekenhuisapotheker
Medicatie, diabetes en verminderde nierfunctie Lieke Mitrov-Winkelmolen Ziekenhuisapotheker Diabetes medicatie en verminderde nierfunctie Kort overzicht Verminderde nierfunctie Metabolisme/eliminatie van
Nadere informatieWanneer en hoe opstarten van injecties bij onvoldoende Diabetescontrole Dr.Winne, Dr.Ghillebert, Dr.Terryn 28 mei 2010 AZ Damiaan
Deel 1 Wanneer en hoe opstarten van injecties bij onvoldoende Diabetescontrole Dr.Winne, Dr.Ghillebert, Dr.Terryn 28 mei 2010 AZ Damiaan Hetzorgtrajectdiabetes Inclusiecriteria 1 of 2 injecties insulinetherapie
Nadere informatieDiabetes. D1 Diabetes prevalentie 249,0 233,9. D2 Diabetespopulatie indicatoren 78,7 85,8. D3 Hoofdbehandelaar diabetes 58,2 49,6
Diabetes uw praktijk alle praktijke n D1 Diabetes prevalentie 249,0 233,9 D2 Diabetespopulatie indicatoren 78,7 85,8 D3 Hoofdbehandelaar diabetes 58,2 49,6 D6 HbA1c bepaald 70,9 70,5 D36 HbA1c < 53 81,3
Nadere informatieESSENTIELE GEGEVENS. Bydureon 2 mg poeder en oplosmiddel voor suspensie met verlengde afgifte voor injectie in voorgevulde pen.
1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL ESSENTIELE GEGEVENS Bydureon 2 mg poeder en oplosmiddel voor suspensie met verlengde afgifte voor injectie in voorgevulde pen. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING
Nadere informatieHoofdstuk 5C Diabetes mellitus type 2
Hoofdstuk 5C Diabetes mellitus type 2 Duur 55 minuten Leerdoelen deelnemers De deelnemers Weten dat glucose dient als brandstof voor cellen Weten hoe glucose in het lichaam wordt gebruikt Weten wat er
Nadere informatieGlucophage 850 bijsluiter 12-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6
Glucophage 850 bijsluiter 12-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6 Glucophage 850, omhulde tabletten 850 mg Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter,
Nadere informatieChapter 8. Dutch summary
Chapter 8 Dutch summary Nederlandse samenvatting van het proefschrift Pathofysiologische en therapeutische studies in humane diabetische cardiomyopathie Chapter 8 Samenvatting Het doel van dit proefschrift
Nadere informatieC H A P T E R Dutch Summary Nederlandse samenvatting van het proefschrift: De darm-hersenen as en de regulatie van voedselinname.
CHAPTER Dutch Summary Nederlandse samenvatting van het proefschrift: De darm-hersenen as en de regulatie van voedselinname. De rol van GLP-1, van fysiologie tot farmacotherapie DUTCH SUMMARY Het aantal
Nadere informatieLADA en MODY: hoe moeten we LADA en MODY opsporen. Welke kan in de eerste lijn worden behandeld en welke juist niet? Disclosure belangen
LADA en MODY: hoe moeten we LADA en MODY opsporen. Welke kan in de eerste lijn worden behandeld en welke juist niet? Disclosure belangen Geen conflicterende belangen voor deze presentatie Eelco de Koning
Nadere informatie