Narratief Theater vruchtbaar voor herstel in Burundi

Transcriptie

1 6 cogiscope 0114 Narratief Theater vruchtbaar voor herstel in Burundi Simon van den Berg en Relinde Reiffers Collectieve aanpak versterkt psychosociaal welzijn na grootschalig conflict Narratief Theater vruchtbaar voor herstel in Burundi Rwanda, Burundi en het oosten van de Democratische Republiek Congo waren tijdens de tweede helft van de 20e eeuw het toneel van toenemende spanningen tussen Hutu en Tutsi bevolkingsgroepen. Dit escaleerde in 1994 in een slachting waarbij naar schatting mensen het leven lieten. Vanuit Centre Ubuntu (een niet-gouvernementele organisatie (NGO) van de Paters Dominicanen in Burundi) wordt, met steun van War Trauma Foundation, sinds 2002 een langdurig programma Narratief Theater (NT) aangeboden ten einde sociale netwerken en psychosociaal welzijn te versterken. Dit artikel bespreekt inhoud en effecten van deze benadering.

2 Narratief Theater vruchtbaar voor herstel in Burundi cogiscope Wat is Narratief Theater? Narratief Theater is ontwikkeld door Yvonne Sliep, hoogleraar aan de Universiteit van Kwazulu-Natal in Zuid-Afrika (Sliep & Meyer-Weitz, 2003; Sliep, 2004). Sliep is van Nederlandse ouders maar geboren en getogen in Zuid-Afrika. Ruim 13 jaar geleden verhuisde zij voor haar werk naar Kwazulu-Natal. Daar kreeg ze professioneel en persoonlijk contact met traditionele healers, in feite de psychosociaal werkers van de traditionele gemeenschap. 1 Daar ontwikkelde zij de ingrediënten voor haar theateraanpak, die zij vanuit de Kwazulu-Natal universiteit van een theoretische basis voorzag en kon onderzoeken. Sliep: De sociale normen en waarden van de gemeenschap laten we herleven door zichtbaar te maken welk effect probleemverhalen hebben. De lokale normen en waarden blijven door onze aanpak behouden, omdat het de eigen verhalen en oplossingen betreft. Hoe gaat dat Narratief Theater? Voor een bijeenkomst worden mensen opgeroe Narratief Theater Centre Ubuntu (foto WTF)

3 8 cogiscope 0114 Narratief Theater vruchtbaar voor herstel in Burundi pen om op een plek samen te komen. De NTbegeleiders zoeken de mensen in hun omgeving op. De komst van NT is vaak een hele gebeurtenis in afgelegen gebieden. Vooraf zijn bedoeling en voorwaarden doorgesproken met het lokale leiderschap. Tijdens een bijeenkomst worden als eerste de dan spelende probleemverhalen geïnventariseerd. Sliep: Na oorlog of conflict zie je vaak een secundair trauma in de vorm van bijvoorbeeld huiselijk geweld of andere psychosociale problemen. Vooral vrouwen en kinderen zijn hier de dupe van. Die problemen blijven veelal onopgelost omdat mannen er niet over praten en vrouwen geen macht, geen stem, hebben. Narratief Theater brengt die stem naar buiten, maakt vrouwen zichtbaar. De aanwezigen worden uitgenodigd het woord te nemen, vaak eerst in kleine groepen voor de onderlinge veiligheid. De mogelijk aan trauma gerelateerde psychosociale problemen die naar voren komen betreffen voornamelijk huiselijk geweld en alcoholisme (Meyer-Weitz & Sliep, 2005). NT-begeleiders zijn psychosociaal werkers, zij regisseren dit proces en zijn ervoor getraind. Hiertoe is een trainingsprogramma en een handleiding ontwikkeld (Sliep, 2009). Redelijk oplosbare problemen met onderling of eigen gedrag, waar men zelf wat aan kan doen, krijgen bij voorkeur de aandacht. Voorkomen wordt dat de thematiek te groot wordt en daardoor zou kunnen demotiveren. De problemen worden geëxternaliseerd, wat het minder persoonlijk maakt. Iemand speelt bijvoorbeeld een rol als mr. Alcohol. Vanuit wisselende actor perspectieven worden problemen uitgebeeld in rollenspel, waarbij reacties van de toeschouwers worden aangemoedigd. Mogelijke oplossingen worden in een theaterstuk uitgespeeld en bediscussieerd. Samen evalueren is een wezenlijk onderdeel van het proces. Dit draagt bij aan het op gang brengen van dialoog en sociale ontwikkeling. Een laatste stap is de selectie van vertrouwenspersonen om de oplossingen voor de toekomst te borgen. Deze vertegenwoordigers komen samen in lokale comités die weer een rol krijgen in het Narratief Theater begeleiders zijn getrainde psychosociaal werkers mobiliseren van de bevolking voor toekomstige NT-bijeenkomsten. Centre Ubuntu onderhoudt op deze manier een uitgebreid netwerk van lokale comités: het Ubuntu netwerk. Sliep: De rationale van NT is een op kracht gebaseerde benadering die mensen bewust maakt van hun mogelijkheden. Het feit dat er een vermaak kant aan zit helpt mensen om dodelijk serieuze problemen te benoemen, Narratief Theater activeert een nieuwe gedachtestroom waarbij energie vrijkomt. Die energie en gevoelens van hoop worden gebruikt om problemen aan te pakken en afstand te nemen van een identiteit van machteloosheid naar een gemeenschappelijke identiteit gebaseerd op de lange geschiedenis van collectieve probleemoplossing. Evenals in community-based sociotherapy, waarin expliciet aan de confrontatie met de buitenwereld wordt gewerkt en niet met de innerlijke wereld (Scholte, 2013; Verduin, 2013), ligt de nadruk in NT niet zozeer op individueel emotioneel herstel binnen iets als een tijdelijke therapeutische gemeenschap, maar op de daadwerkelijk levende verhalen en op te lossen problemen binnen een dorp of streek. Zijdelings wordt gewerkt aan welbevinden. Sliep gebruikt ook het sociaal kapitaal referentiekader (Bourdieu, 1989), dat gebruikt wordt voor interventies voor samenlevingsherstel, na conflict of ramp (Scholte, 2013; Wind, 2013). Sociaal kapitaal wordt omschreven als de sociale hulpbonnen waarop iemand een beroep kan doen in zijn of haar sociale netwerk en de waarde die dit voor die persoon vertegenwoordigt (Wind, 2013). Herstel van sociaal kapitaal vindt plaats via binding tussen mensen onderling en vertrouwen te herstellen, via gemeenschappelijk belang en samenwerking te stimuleren door bruggen te slaan naar verschillende organisaties, en verbinden door bestaande hulpbronnen, structuren en actoren te gebruiken, om ontwikkeling van de gemeenschap te bevorderen. Evaluatie Recent is een externe kwalitatieve evaluatie voor

4 Narratief Theater Centre Ubuntu (foto WTF) Narratief Theater vruchtbaar voor herstel in Burundi cogiscope

5 10 cogiscope 0114 Narratief Theater vruchtbaar voor herstel in Burundi Centre Ubuntu uitgevoerd, op locatie, in opdracht van War Trauma Foundation waarbij 70 personen werden geïnterviewd (De Graaff, 2013). Geconcludeerd werd dat NT, samen met counseling, doeltreffend is in de zorg voor herstel van geestelijk welbevinden en voor psychosociale steun, en de bevordering van samenlevingsherstel. Het blijkt een cultureel gezien passende methode die bovendien gebruikersvriendelijk is. Samenlevingsherstel blijkt uit groeiend vertrouwen en meer onderlinge samenwerking, een zich weer verenigd voelen. Bovendien ervaren mensen zich opnieuw veilig en beschermd, en ontstaat inzicht en vaardigheid om conflicten te hanteren. Collectief problemen oplossen bevordert nieuw eigenaarschap en solidariteit. NT is niet alleen maar een happening, het brengt ook veranderingen op gang. Gevonden oplossingen voor problemen worden voor de toekomst geborgd, het plaatselijk bestuur is daarbij betrokken. Dat de gekozen focus (op de gemeenschap in plaats van het individu) een juiste is, kan blijken uit dat het gegeven dat het moeilijk was met een term als trauma te werken. Het concept trauma is niet echt bekend in de Burundese context en wordt vaak verward met hekserij (De Graaff, 2013). Een mogelijk lijden aan een trauma of stoornis kan, transcultureel beschouwd in individualistisch of collectivistisch georiënteerde samenlevingen verschillend worden geïnterpreteerd. Binnen een geweldscontext is dit mede afhankelijk van hoe oorzaken en gevolgen van geweld worden opgevat, met name hoe de waarheid over verantwoordelijkheid en schuld, gerechtigheid en verzoening binnen gemeenschappen worden opgevat. Dit soort vragen komt binnen NT echter niet aan de orde. Wel blijkt het als werkwijze een vruchtbaar middel om sociale oplossingen en bewustzijn te creëren als stap naar gedragsverandering om mogelijk met trauma verbonden problemen te leren oplossen. Narratief Theater is niet alleen maar een happening, het brengt ook veranderingen op gang Duidelijk is geworden dat tijdens NT methodisch wordt gewerkt aan het aan de orde leren stellen van potentieel gevoelige problematiek, in een relatief veilige omgeving. Men leert om samen te werken en gezamenlijke waarden en doelen te hervinden. De sociale verbondenheid die hierbij wordt bevorderd kan van betekenis zijn voor het verlichten of herstel van klachten en emotioneel welbevinden (Haagen, 2012; Olff, 2012). Mogelijk is NT ook geschikt voor groepen vluchtelingen in Nederland. NT zou dan niet ingezet worden voor samenlevingsherstel of behandeling, zoals Narrative Exposure Therapy (NET) voor individuen, maar kan worden toegepast als cultureel aansluitende, veilige (eerste) aanpak voor samen problemen oplossen en indirect herstel van welbevinden. Hier ligt een interessante uitdaging voor de toekomst. 1 In dit artikel gebruiken wij in cursief uitspraken van Yvonne Sliep gedaan in een inter view tijdens haar bezoek aan War Trauma Foundation in Referenties Graaff, D. de, Strengthening networks and facilitating psychosocial programs in Burundi Evaluation Report. Centre Ubuntu project in collaboration with War Trauma Foundation. Amsterdam: AVANCE Consultancy and Program Management, Bourdieu, P., Opstellen over smaak, habitus en het veldbegrip. Amsterdam: Van Gennep, Haagen, J., Verbinden na trauma, in: Cogiscope vol. 9 (2012) 2, p. 23. Meyer-Weitz, A. & Y. Sliep, The evaluation of Narrative Theatre training: experiences of psychosocial workers in Burundi, in: Intervention vol 3 (2005) 2, pp

6 Narratief Theater vruchtbaar voor herstel in Burundi cogiscope advertentie - Simon van den Berg (sociaalpsycholoog), vrijwilliger-adviseur en Relinde Reiffers (cultureel antropoloog), projectcoördinator zijn beiden verbonden aan War Trauma Foundation. Narratief Theater maakt mensen bewust van hun mogelijkheden Olff, M., Het belang van sociale steun na trauma. Hoe het stimuleren van het oxytocine systeem PTSS-klachten kan voorkomen of verminderen, in: Cogiscope vol. 9 (2012) 2, pp Scholte, W.F., Mental Health in War- Affected Populations. Proefschrift Universiteit van Amsterdam. Diemen: Arq Psychotrauma Expert Groep, Sliep, Y. & A. Meyer-Weitz, Strengthening social fabric through narrative theatre, in: Intervention vol 1 (2003) 3, pp Sliep, Y., Narrative Theatre for Social Action. A skill for psychosocial workers, in: Intervention vol 2 (2004) 3, pp Sliep, Y., Healing communities by strengthening social capital: a Narrative Theatre approach. Training facilitators and community workers. (Intervention manual). Diemen: War Trauma Foundation, Verduin, F., Measures and outcomes of a psychosocial group approach in Rwanda. Proefschrift Universiteit van Amsterdam, Wind, T.R., Linking post-disaster mental health to the erosion of social fabric. Proefschrift Universiteit Utrecht. Diemen: Arq Psychotrauma Expert Groep, War Trauma Foundation (WTF) helpt mensen en gemeenschappen die zijn getroffen door oorlog en geweld. Na oorlog of conflicten nemen huiselijk geweld of andere psychosociale problemen vaak toe. Vooral vrouwen en kinderen zijn hier de dupe van. Mannen praten er niet over en vrouwen hebben geen macht, geen stem. Narratief Theater brengt die stem naar buiten, maakt vrouwen zichtbaar. De Zuid-Afrikaanse Prof. Dr. Yvonne Sliep ontwikkelde Narratief Theater als methode voor psychosociale hulp voor getraumatiseerde gemeenschappen in conflictgebieden. WTF gebruikt deze methode in projecten in Soedan, Burundi en de Democratische Republiek Congo. Wij hebben uw steun nodig om dit te bereiken. Helpt u mee met uw gift? Maak een gift over op ING Bank 1050 t.n.v. War Trauma Foundation, Diemen Meldt u aan voor onze nieuwsbrief: