10/12/2015. Uit evaluaties en klachten: nog nood aan tips voor communicatie en voor mogelijke interventies nog heel wat misverstanden.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "10/12/2015. Uit evaluaties en klachten: nog nood aan tips voor communicatie en voor mogelijke interventies nog heel wat misverstanden."

Transcriptie

1 Studiedag peer-mediation 15 december 2015 Argumenten om voor een extra publicatie te zorgen Heel wat beleidsinstrumenten voor het voorkomen en aanpakken van vormen van geweld op scholen door scholen niet altijd even makkelijk ervaren. Uit evaluaties en klachten: nog nood aan tips voor communicatie en voor mogelijke interventies nog heel wat misverstanden. Nieuw hoofdstuk in het beleid tegen pesten: peer-mediation of leerlingenbemiddeling Wat niet? Uitgebreide bespreking van resultaten uit onderzoeken. Uitgebreide bespreking van referentiekaders verwijzingen naar instrumenten die in Vlaanderen worden gebruikt en bewaken van boodschappen die hierin worden gegeven. Uitgebreide bespreking van mogelijke interventies die door scholen kunnen worden gedaan: no blame, hergo, 1

2 Wat wel? Uitgangspunten gelijkaardig aan andere instrumenten in de aanpak van pesten. Met accent op versterken van iedereen die bij het beleid tegen pesten op scholen betrokken is = empowerment. Geschreven vanuit rechten van kinderen en jongeren. Bondig met concrete tips. Specifieke aandacht voor peer-mediation, gekoppeld aan de rest van het beleid van scholen. Inhoud Inleiding Hoofdstuk 1: Pesten in het juiste perspectief Hoofdstuk 2: Pesten voorkomen Hoofdstuk 3: Pesten een halt toeroepen Hoofdstuk 4: Helder en doeltreffend communiceren Hoofdstuk 5: De hele school motiveren Hoofdstuk 6: De plaats van peer mediation in het beleid tegen pesten Bijlagen OD en ED, oefening conflict- pestsituatie, vragenlijst bevraging Verschillende percepties bij een pestsituatie Perceptie van ouders/leerlingen Ze komen hun afspraken niet na. De school kan het probleem niet oplossen Waarom wordt er aan mij gevraagd om te veranderen, niet aan anderen? De school ziet/doet niets. Perceptie van de school We zijn erg/te laat ingelicht. We hebben al zoveel gedaan, maar het lijkt niet voldoende. Ouders vragen dingen die we niet waar kunnen maken. En toch iedereen heeft goede bedoelingen en wil oplossingen. 2

3 Werken aan een verbindend schoolkmimaat Brede school aanpak- whole school approach Kenmerkend: >Combinatie van acties, maatregelen interventies op alle niveaus >Betrokkenheid en participatie van alle leden van de schoolgemeenschap Werken aan een verbindend schoolkmimaat Brede school aanpak- whole school approach >Gebaseerd op dialoog en verantwoordelijkheid van iedereen bij het voorkomen van problemen bij de detectie van de problemen bij het voorstellen van oplossingen bij het implementeren van de acties bij het evalueren van de acties Houdt o.a. in: versterken van iedereen die bij het beleid betrokken is Investeren in de omgang met elkaar Veilige, sterke en warme scholen Eén gezamenlijke visie vertrekkend vanuit de eigen context Het belangrijkste zijn niet de acties op zich, maar het proces dat tot die acties leidt Voor beleid tegen pesten: Hoe kijken we naar pesten definitie Wie is betrokken rollen, verschillende betrokken partijen Wat hebben we nodig willen we iedereen en in het bijzonder kinderen en jongeren versterken? randvoorwaarden Wat zijn implicaties voor acties, maatregelen en interventies? 3

4 Wat impliceert dit voor het beleid van de school tegen pesten? O.a: ->Zorgen dat voorwaarden zijn vervuld om pesten te melden en rollen van verschillende betrokken partijen worden versterkt. o.a.: ->Duidelijk verschil plagen en pesten ->Voorkomen blaming the victim of secundair victimisatie ->Duidelijk verschil tussen melden en roddelen Wat impliceert dit voor het beleid van de school tegen pesten? O.a: ->Probleemoplossing gebaseerd op empowerment= samen aanpak uitwerken met leerlingen/ouders ->Weten wat er met welke actie, maatregel of interventie wordt bekomen => geen methodieken gebruiken voor conflictoplossing in pestsituaties + geen stukjes uit methodieken gebruiken. Randvoorwaarden voor brede schoolaanpak: ->Ondersteuning door directie ->Beleidslijnen die de acties, maatregelen en interventies ondersteunen en zorgen voor duidelijkheid ->Aandacht voor versterken van het schoolteam elkaar raadplegen en ondersteunen mogelijkheden tot training en bijscholing samenwerking met partners en experten ->Inspraak bewaken =Continu proces Monitoren en evalueren Bijsturen 4

5 Wat betekent dit voor peer-mediation? Versterken van leerlingen om zelf conflicten op te lossen vanuit machtsgelijkheid: grenzen aan de methodiek! Passend in een breder geheel in het beleid, naast andere methodieken in een school klimaat waarin voorwaarden zijn vervuld om kinderen en jongeren te versterken Met ondersteuning en begeleiding door volwassenen uit hun leef-en leeromgeving, die zelf ook versterkt worden Zorgvuldig inpassen Zorgvuldig inpassen? = Vertrekkend vanuit analyse behoeften/noden Wat willen we er mee bereiken? = Nagaan of er voldoende draagvlak is Bij directie, leerkrachten, leerlingen (en ouders) = Zorgen dat iedereen voldoende is geïnformeerd Via bv. infosessies met inspraak Zorgvuldig inpassen? = Zorgen voor de nodige ondersteuning en afspraken = Zorgen dat iedereen voldoende is getraind en opgeleid = Zorgen voor evaluatie en bijsturing Mits zorgvuldige inpassing => kansen voor leerkrachten en leerlingen in een beleid tegen pesten 5

Ouders & School (LOP Lokeren)

Ouders & School (LOP Lokeren) Ouders & School (LOP Lokeren) Vooronderzoek Onderzoek in secundaire scholen (Brussel) Model van ouderbetrokkenheid (denkkader) Drie actoren (ouder, school, leerling!) Drie pijlers Drie voorwaarden Zes

Nadere informatie

BROCHURE LEERKRACHT. GBS EIKENLAAR Pesten! Wij zeggen neen!

BROCHURE LEERKRACHT. GBS EIKENLAAR   Pesten! Wij zeggen neen! BROCHURE LEERKRACHT GBS EIKENLAAR www.eikenlaar.be Pesten! Wij zeggen neen! Is het pesten of plagen? Hoe herken ik pesten? Wat kan ik doen tegen pesten? Gesprek aangaan met pester en slachtoffer. Stappenplan.

Nadere informatie

Draaiboek voor het uitwerken van activiteiten 1

Draaiboek voor het uitwerken van activiteiten 1 Draaiboek voor het uitwerken van activiteiten 1 Je hebt als groep ouders een idee van wat je rond cultuur, ouderbetrokkenheid en taalstimulering zou willen doen op de school van je kind(eren)? Dit doe

Nadere informatie

Gezondheidsbevordering in onderwijs: het gewicht van CLB

Gezondheidsbevordering in onderwijs: het gewicht van CLB Gezondheidsbevordering in onderwijs: het gewicht van CLB Olaf Moens, 5-6 februari 2009 1 Van hulplijn tot consultant Het CLB en het gezondheidsbeleid op school Ceci n est pas un standaard gewicht Instrument

Nadere informatie

Overzicht analyse- en evaluatie-instrumenten

Overzicht analyse- en evaluatie-instrumenten Overzicht analyse- en evaluatie-instrumenten Onderstaand overzicht toont welke instrumenten de school kan gebruiken om haar beginsituatie in kaart te brengen en/of beleid te evalueren. Voeding Beweging

Nadere informatie

Gelijke onderwijskansen Leerlingen- en ouderparticipatie

Gelijke onderwijskansen Leerlingen- en ouderparticipatie Gelijke onderwijskansen Leerlingen- en ouderparticipatie Studiedagen GOK derde cyclus oktober/november 2008, secundair onderwijs 1. Theoretische kader: Wat? Waarom? Hoe? 2. Instrument voor analyse van

Nadere informatie

ENQUÊTE NO BLAME EN PESTPREVENTIE IN DE VLAAMSE SECUNDAIRE SCHOLEN

ENQUÊTE NO BLAME EN PESTPREVENTIE IN DE VLAAMSE SECUNDAIRE SCHOLEN ENQUÊTE NO BLAME EN PESTPREVENTIE IN DE VLAAMSE SECUNDAIRE SCHOLEN 1. Inleiding Sinds 2002 biedt Leefsleutels vormingen aan over de No Blame-methode bij pesten. Omdat er na vijf jaar nog geen cijfers bestaan

Nadere informatie

OPEN SPACE TECHNIEK: 6 WERKGROEPEN. WEERGAVE VAN DE FLAPPEN

OPEN SPACE TECHNIEK: 6 WERKGROEPEN. WEERGAVE VAN DE FLAPPEN OPEN SPACE TECHNIEK: 6 WERKGROEPEN. WEERGAVE VAN DE FLAPPEN Hoe wordt de participatie, de inbreng van leerlingen zelf vorm gegeven? Vraag van het Stimuleringsfonds Brede School Antwerpen Basis: - Verkiezing

Nadere informatie

Participatie, waarom niet? Misschien draaien we de vraag waarom participatie? beter om. Dan wordt het: waarom zou je er niet aan beginnen?

Participatie, waarom niet? Misschien draaien we de vraag waarom participatie? beter om. Dan wordt het: waarom zou je er niet aan beginnen? Participatie, waarom niet? Misschien draaien we de vraag waarom participatie? beter om. Dan wordt het: waarom zou je er niet aan beginnen? Zijn er gegronde redenen om participatie geen plaats te geven?

Nadere informatie

Kernindicatoren voor assessment binnen de context van inclusief onderwijs

Kernindicatoren voor assessment binnen de context van inclusief onderwijs Kernindicatoren voor assessment binnen de context van inclusief onderwijs Proloog Assessment binnen de context van inclusief onderwijs is een aanpak van assessment binnen het reguliere onderwijs waarbij

Nadere informatie

Gelijke onderwijskansen Leerlingen- en ouderparticipatie

Gelijke onderwijskansen Leerlingen- en ouderparticipatie Gelijke onderwijskansen Leerlingen- en ouderparticipatie Studiedagen GOK derde cyclus oktober/november 2008 1. Leerlingen- en ouderparticipatie is 2. Waarom? 3. Hoe? 4. Instrument voor analyse beginsituatie

Nadere informatie

ENQUÊTE NO BLAME EN PESTPREVENTIE IN DE VLAAMSE BASISSCHOLEN

ENQUÊTE NO BLAME EN PESTPREVENTIE IN DE VLAAMSE BASISSCHOLEN ENQUÊTE NO BLAME EN PESTPREVENTIE IN DE VLAAMSE BASISSCHOLEN 1. Inleiding Sinds 2002 biedt Leefsleutels vormingen aan over de No Blame-methode bij pesten. Omdat er na vijf jaar nog geen cijfers bestaan

Nadere informatie

4. Wanneer pesten ondanks alle inspanningen toch weer de kop opsteekt, beschikt de school over een directe aanpak. (Zie verderop in dit protocol)

4. Wanneer pesten ondanks alle inspanningen toch weer de kop opsteekt, beschikt de school over een directe aanpak. (Zie verderop in dit protocol) ANTI PEST PROTOCOL Er gelden drie uitgangspunten: n 1. Wij gaan met respect met elkaar om. 2. Wij pesten niet. 3. Wij accepteren niet dat er gepest wordt. Pesten op school. Hoe gaan we hier mee om? Pesten

Nadere informatie

Empowerment Kwaliteit Instrument: Operationalisering en Normering Voor gezondheidsbevorderaars en preventiewerkers als aanvulling op de Preffi 2.

Empowerment Kwaliteit Instrument: Operationalisering en Normering Voor gezondheidsbevorderaars en preventiewerkers als aanvulling op de Preffi 2. Empowerment Kwaliteit Instrument: Operationalisering en Normering Voor gezondheidsbevorderaars en preventiewerkers als aanvulling op de Preffi 2.0 Cluster 0: Randvoorwaarden 0.1 Empowermentvaardigheden

Nadere informatie

Anti-pestprotocol Dalton IKC Zeven Zeeën

Anti-pestprotocol Dalton IKC Zeven Zeeën Anti-pestprotocol Dalton IKC Zeven Zeeën Het belang van een anti-pestprotocol Een positief en veilig klimaat is noodzakelijk voor kinderen om zich goed te ontwikkelen. Op IKC Zeven Zeeën doen we onze uiterste

Nadere informatie

Succesindicator: Optimale leeromgeving

Succesindicator: Optimale leeromgeving PROCES KLASNIVEAU Succesindicator: Optimale leeromgeving Lees verder rubriek PROCES klasniveau, succesindicatoren ONDERWIJSTIJD, KLASKLIMAAT en KLASGROOTTE. VEILIGHEID EN VERTROUWDHEID Worden onderwijsactiviteiten

Nadere informatie

Bijlage 1 INTERNETPROTOCOL

Bijlage 1 INTERNETPROTOCOL Anti-pestbeleid Alle kinderen hebben er recht op zich in hun basisschoolperiode veilig te voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. We vinden het belangrijk dat kinderen vertrouwen hebben in

Nadere informatie

KUNSTENBAD. Studiedag GO! 16 juni 2015 KUNSTENBAD BEELD EN DANS EN DRAMA EN MEDIA EN MUZIEK

KUNSTENBAD. Studiedag GO! 16 juni 2015 KUNSTENBAD BEELD EN DANS EN DRAMA EN MEDIA EN MUZIEK Studiedag GO! 16 juni 2015 IN DE PRAKTIJK inzetten van leerkrachten 1 hoofdleerkracht met vak-assistenten team van vakspecialisten 1 leerkracht geeft de 5 domeinen www.dekunstpiloten.be leerdoelen

Nadere informatie

Omgaan met pestgedrag voor leerlingen

Omgaan met pestgedrag voor leerlingen Omgaan met pestgedrag voor leerlingen Algemeen: Uw ROC wil door middel van eenduidige trainingen pesten structureel aanpakken. Trainingen en cursussen als maatwerk. Doelstelling: Het doel van de training

Nadere informatie

SOK-congres 5 juni 2015. Kwaliteitszorg op school: hoe zit dat in de praktijk? PDCA: Enkel voor directies. Of is er meer mee te doen?

SOK-congres 5 juni 2015. Kwaliteitszorg op school: hoe zit dat in de praktijk? PDCA: Enkel voor directies. Of is er meer mee te doen? S-congres 5 juni 2015 Kwaliteitszorg op school: hoe zit dat in de praktijk? PDCA: Enkel voor directies. Of is er meer mee te doen? Dirk Lenaerts Inhoud 1. Kennismaking 3. PDCA op scholengemeenschapsniveau

Nadere informatie

Geen kwaliteitsvol gezondheidsbeleid zonder leerlingenparticipatie!

Geen kwaliteitsvol gezondheidsbeleid zonder leerlingenparticipatie! > EEN PARTICIPATIEF GEZONDHEIDSBELEID Hoe leerlingen betrekken? Hoe als leerling aan de slag gaan? De Vlaamse Scholierenkoepel zet je op weg (Studiedag VLOR april 2012) Geen kwaliteitsvol gezondheidsbeleid

Nadere informatie

FIT-traject onderwijsvernieuwing met ICT en sociale media. draagvlak inspiratie motivatie vernieuwing 21st century skills borging

FIT-traject onderwijsvernieuwing met ICT en sociale media. draagvlak inspiratie motivatie vernieuwing 21st century skills borging FIT-traject onderwijsvernieuwing met ICT en sociale media draagvlak inspiratie motivatie vernieuwing 21st century skills borging Via het Klavertje 4 Model zet u sociale media en ICT breed in Didactische

Nadere informatie

Begeleiden van leerlingen met gedragsproblemen. Ook een zorg voor leerkrachten.

Begeleiden van leerlingen met gedragsproblemen. Ook een zorg voor leerkrachten. Begeleiden van leerlingen met gedragsproblemen. Ook een zorg voor leerkrachten. Prof. dr. E. Struyf Instituut voor Onderwijs- en Informatiewetenschappen Ook een zorg voor leerkrachten Voorbeschouwing Omschrijf

Nadere informatie

Pesten heeft veel te maken met de verhoudingen binnen een groep. Daarom is het niet eenvoudig om er een eind aan te maken. Als de leerkracht schelden

Pesten heeft veel te maken met de verhoudingen binnen een groep. Daarom is het niet eenvoudig om er een eind aan te maken. Als de leerkracht schelden Pesten heeft veel te maken met de verhoudingen binnen een groep. Daarom is het niet eenvoudig om er een eind aan te maken. Als de leerkracht schelden verbiedt, zoeken de kinderen andere manieren en andere

Nadere informatie

Protocol bij pesten Wat is pesten?

Protocol bij pesten Wat is pesten? Protocol bij pesten In 2012 schreven Manon van Nijnatten en Sylvana Lammerse een profielwerkstuk over pesten op het Mencia de Mendoza Lyceum. In hun slotparagraaf stellen deze leerlingen dat op Mencia

Nadere informatie

Workshop: Familiegericht werken. SOFA-model

Workshop: Familiegericht werken. SOFA-model Workshop: Familiegericht werken SOFA-model In de zorg staat de zorgvrager centraal, maar ook de familie is betrokken partij als iemand wordt opgenomen in het WZC. Om de zorg goed te laten verlopen, is

Nadere informatie

Stappenplan Aanpak bij pesten

Stappenplan Aanpak bij pesten Stappenplan Aanpak bij pesten 1. Inleiding We vinden het belangrijk dat alle kinderen zich op school goed voelen. Elke leerkracht gaat samen met de leerlingen op zoek naar wat nodig is zodat leerlingen

Nadere informatie

V R A G E N K A A R T THEMA: GEESTELIJK WELBEVINDEN

V R A G E N K A A R T THEMA: GEESTELIJK WELBEVINDEN V R A G E N K A A R T? THEMA: GEESTELIJK WELBEVINDEN THEMA: GEESTELIJK WELBEVINDEN? Vragenkaart: waar staan we nu? Bepaal een score tussen 1 en 9, waarbij 1 staat voor we hebben nauwelijks samenwerking

Nadere informatie

Beleid maken is één, invoeren is..

Beleid maken is één, invoeren is.. Beleid maken is één, invoeren is.. BEGINSITUATIE Start schooljaar 2012-2013 -> (anti-)pestprotocol moet worden herzien Samenwerking met orthopedagoog -> eerste stap, definitie opstellen van pesten: Pesten

Nadere informatie

Omgangsprotocol. We werken aan een positief klimaat, adequate sociale omgang en duidelijke regels.

Omgangsprotocol. We werken aan een positief klimaat, adequate sociale omgang en duidelijke regels. Omgangsprotocol We werken aan een positief klimaat, adequate sociale omgang en duidelijke regels. Vanaf school 2008-2009 werken we met de uitgangspunten van het project de Vreedzame School. Dit project

Nadere informatie

Een taalbeleid implementeren in de basis- en secundaire school. Taal, taal en nog eens taal!

Een taalbeleid implementeren in de basis- en secundaire school. Taal, taal en nog eens taal! Een taalbeleid implementeren in de basis- en secundaire school Taal, taal en nog eens taal! 1. Wat is taalbeleid? Situaties Definitie Programma 2. Hoe doen scholen aan taalbeleid? Doelstellingen Didactische

Nadere informatie

VAARDIGHEIDSTRAINING 3

VAARDIGHEIDSTRAINING 3 VAARDIGHEIDSTRAINING 3 Taalbeleid, meer dan het plan Sophie Stroobants Programma 1. Acties uitwerken Een blik op de inhoudelijke en praktische aanpak Het belang van samen leren Ondersteuning door partners

Nadere informatie

Werkplekleren: leren doen doet leren 6 februari 2012

Werkplekleren: leren doen doet leren 6 februari 2012 Werkplekleren: leren doen doet leren 6 februari 2012 Workshop werkplekleren: opbouw Wat is werkplekleren? Uitgangspunt Waarom werkplekleren? Getuigenissen Wedstrijd Toekomst werkplekleren? Advies SERV

Nadere informatie

Kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten

Kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten Kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten Op elke school participeren leerlingen al op verschillende manieren. Maar hoe kan je dit participatiegehalte systematisch verhogen bij elke actie die je doet? Er

Nadere informatie

Preventie van Psychosociale Risico s op de Werkvloer. Wet, Wat en Hoe? Bart Vriesacker Psychosociaal departement

Preventie van Psychosociale Risico s op de Werkvloer. Wet, Wat en Hoe? Bart Vriesacker Psychosociaal departement Preventie van Psychosociale Risico s op de Werkvloer Wet, Wat en Hoe? Bart Vriesacker Psychosociaal departement Inhoudsopgave Psychosociale risico s? De nieuwe wetgeving De psychosociale risicoanalyse

Nadere informatie

Alle kinderen zich in hun basisschoolperiode veilig te laten voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen.

Alle kinderen zich in hun basisschoolperiode veilig te laten voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Pauwenburg 2, 8226 TA Lelystad tel: 0320 258025 www.3sprong.net - school@3sprong.net Pestprotocol Dit PESTPROTOCOL heeft als doel: Alle kinderen zich in hun basisschoolperiode veilig te laten voelen, zodat

Nadere informatie

Scan Professionele leercultuur op scholen Kohnstamm Instituut

Scan Professionele leercultuur op scholen Kohnstamm Instituut Scan Professionele leercultuur op scholen Kohnstamm Instituut De scan Professionele leercultuur op scholen is een instrument voor scholen voor voortgezet onderwijs waarmee in kaart wordt gebracht hoe ver

Nadere informatie

> NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013

> NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013 > NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013 Leerlingen uit het secundair onderwijs mogen vertegenwoordigd zijn als partner op de schoolraad.

Nadere informatie

Stappenplan voor Brede Schoolcoördinatoren Het proces van een Brede School: van evaluatie tot afsprakenkader & actieplan

Stappenplan voor Brede Schoolcoördinatoren Het proces van een Brede School: van evaluatie tot afsprakenkader & actieplan Stappenplan voor Brede Schoolcoördinatoren Het proces van een Brede School: van evaluatie tot afsprakenkader & actieplan Van evaluatie Evaluatie op actieniveau Wanneer? Heel het jaar door, op de momenten

Nadere informatie

VLAAMSE OUDERENRAAD Advies 2014/3 naar aanleiding van het Vlaams Ouderenbeleidsplan

VLAAMSE OUDERENRAAD Advies 2014/3 naar aanleiding van het Vlaams Ouderenbeleidsplan VLAAMSE OUDERENRAAD Advies 2014/3 naar aanleiding van het Vlaams Ouderenbeleidsplan 2015-2020 Vlaamse Ouderenraad vzw 5 november 2014 Koloniënstraat 18-24 bus 7 1000 Brussel Advies 2014/3 naar aanleiding

Nadere informatie

Hoe wij werken aan welbevinden EN aan de preventie van probleemgedrag.

Hoe wij werken aan welbevinden EN aan de preventie van probleemgedrag. Hoe wij werken aan welbevinden EN aan de preventie van probleemgedrag. Sint-Michiel van 2,5 tot 18 jaar Kleuterschool Lagere school Middenschool Secundaire school Artist Trading Cards Campus 7-9-13 Campus

Nadere informatie

Anti-pestprotocol. Signalen van pesterijen kunnen o.a. zijn:

Anti-pestprotocol. Signalen van pesterijen kunnen o.a. zijn: Anti-pestprotocol Pesten komt helaas op iedere school voor, ook bij ons. Wij vinden dit ontzettend vervelend, want ieder kind dat gepest wordt is er één teveel. Het is een probleem dat wij onder ogen zien

Nadere informatie

SUCCESFACTOREN. Checklist

SUCCESFACTOREN. Checklist SUCCESFACTOREN Checklist Het gezondheidsbeleid op school heeft een groter effect als aan een aantal randvoorwaarden wordt voldaan. Deze randvoorwaarden spelen een belangrijke rol tijdens alle fasen van

Nadere informatie

Pest protocol cbs De Rank Pagina 1

Pest protocol cbs De Rank Pagina 1 Pest protocol cbs De Rank Pagina 1 Pestprotocol Onze school is een school die bewust aandacht aan het omgaan met elkaar. Onze methode Kind op Maandag en Leefstijl (thematisch) worden ingezet om hier vorm

Nadere informatie

RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het KLEUTERONDERWIJS

RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het KLEUTERONDERWIJS CONFERENTIE STEUNPUNT GOK: De lat hoog voor iedereen!, Leuven 18 september STROOM KRACHTIGE LEEROMGEVINGEN RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen

Nadere informatie

Antipest protocol. Om veiligheid voor elke leerling binnen school mogelijk te maken, zijn regels of onderlinge afspraken noodzakelijk.

Antipest protocol. Om veiligheid voor elke leerling binnen school mogelijk te maken, zijn regels of onderlinge afspraken noodzakelijk. Antipest protocol Inleiding Op onze school vinden we het belangrijk dat leerlingen op zorgvuldige manier met andere leerlingen omgaan, op zorgvuldige manier met materialen omgaan en dat zij zich binnen

Nadere informatie

SCHOOLSMAKER PEER MEDIATION. i.s.m. Basisscholengemeenschap Sint- Pieter en Sint- Guido Anderlecht 10 februari 2015

SCHOOLSMAKER PEER MEDIATION. i.s.m. Basisscholengemeenschap Sint- Pieter en Sint- Guido Anderlecht 10 februari 2015 SCHOOLSMAKER PEER MEDIATION i.s.m. Basisscholengemeenschap Sint- Pieter en Sint- Guido Anderlecht 10 februari 2015 WELKOM Wij willen u graag informeren & inspireren. Hanne Van Waeyenberge Bemiddelaar &

Nadere informatie

Protocol sociale veiligheid Montessorischool Haaksbergen

Protocol sociale veiligheid Montessorischool Haaksbergen Protocol sociale veiligheid Montessorischool Haaksbergen 1 Sinds 1 augustus 2015 zijn scholen wettelijk verplicht te zorgen voor een veilige schoolomgeving. Er zijn een aantal verwachtingen ten aanzien

Nadere informatie

Berichten uit Perron M

Berichten uit Perron M 1 Berichten uit Perron M Verslag studiedag Straffer in herstel 2 oktober 2014 Mechelen In deze tekst vindt u een samenvatting van tips, opmerkingen, aanbevelingen en thema s geformuleerd door al de deelnemers

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. Doelgericht aan de slag met de actiecirkel. 1. Nood aan praktisch houvast?

Hoofdstuk 2. Doelgericht aan de slag met de actiecirkel. 1. Nood aan praktisch houvast? Deel 2: Hoofdstuk 2: Doelgericht aan de slag met de actiecirkel - 1. nood aan praktisch houvast? Hoofdstuk 2 Doelgericht aan de slag met de actiecirkel 1. Nood aan praktisch houvast? Schoolteams meenemen

Nadere informatie

Inhoud. 1. Het wat en hoe van een beleidsplan 2. De voorbereidingen voor het schrijven van een beleidsplan 3. Het opstellen van een beleidsplan

Inhoud. 1. Het wat en hoe van een beleidsplan 2. De voorbereidingen voor het schrijven van een beleidsplan 3. Het opstellen van een beleidsplan Verwachtingen? Inhoud 1. Het wat en hoe van een beleidsplan 2. De voorbereidingen voor het schrijven van een beleidsplan 3. Het opstellen van een beleidsplan Goed om weten Niet elke club kan / wil evenveel

Nadere informatie

ANDERS EN BREDER EVALUEREN

ANDERS EN BREDER EVALUEREN ANDERS EN BREDER EVALUEREN De onderwijsinspecteur, ontwikkelingsgerichte partner Ann Schelfhout, onderwijsinspecteur 2 Studiedag evaluatie Vlajo, TM Vorselaar 14 mei 2018 1 WAAROM INSPECTIE 2.0? 2 DE CENTRALE

Nadere informatie

9.00 uur Sessie 1: Verbluffend verbindend communiceren:

9.00 uur Sessie 1: Verbluffend verbindend communiceren: 9.00 uur Sessie 1: Verbluffend verbindend communiceren: Introverte vs. Extraverte kinderen Katja Soors van de SESSIE Elke leerkracht/directie beseft dat een goede communicatie tussen de kinderen bijdraagt

Nadere informatie

Anti-pestbeleid OBS De Schakel Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen

Anti-pestbeleid OBS De Schakel Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen Anti-pestbeleid OBS De Schakel Dit ANTI-PESTBELEID heeft als doel: Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen Door regels en afspraken

Nadere informatie

Checklist afsprakenkader en actieplan Brede School in Brussel

Checklist afsprakenkader en actieplan Brede School in Brussel Checklist afsprakenkader en actieplan Brede School in Brussel De 'Checklist voor afsprakenkader en actieplan Brede School is een instrument om Brede Schoolcoördinatoren en hun partners te ondersteunen

Nadere informatie

De Kanjertraining Wat moet je weten over de kanjertraining? Doelen Aanpak

De Kanjertraining Wat moet je weten over de kanjertraining? Doelen Aanpak De Kanjertraining Wat moet je weten over de kanjertraining? Kanjertraining is bedoeld voor kinderen en jongeren van 4 tot 16 jaar die problemen hebben in de omgang met anderen en voor hun klasgenoten en/of

Nadere informatie

1 Inleiding. 2 Pesten en plagen. 3 Aanpak van de school. 3.1 Preventieve maatregelen

1 Inleiding. 2 Pesten en plagen. 3 Aanpak van de school. 3.1 Preventieve maatregelen 1 Inleiding Pesten is een veelvoorkomend gedrag bij kinderen. Omdat wij het belangrijk vinden dat iedereen zich goed voelt op onze school, willen we het pesten preventief en concreet aanpakken. Daarom

Nadere informatie

Schooljaarplan Planperiode Versie 1 Datum Augustus Adres t Witzand 22. Telefoon

Schooljaarplan Planperiode Versie 1 Datum Augustus Adres t Witzand 22. Telefoon Planning Schooljaarplan Planperiode 2015-2019 Versie 1 Datum Augustus 2015 Naam school Adres t Witzand 22 Postcode OBS Prins Willem Alexander 9463PA Telefoon 0592 262400 E-mail Directeur pwa@primah.org

Nadere informatie

Is een klas een veilige omgeving?

Is een klas een veilige omgeving? Is een klas een veilige omgeving? De klas als een vreemde sociale structuur Binnen de discussie dat een school een sociaal veilige omgeving en klimaat voor leerlingen moet bieden, zouden we eerst de vraag

Nadere informatie

Functieprofiel: Teamleider Functiecode: 0203

Functieprofiel: Teamleider Functiecode: 0203 Functieprofiel: Teamleider Functiecode: 0203 Doel Plannen en organiseren van de werkzaamheden en aansturen van de medewerkers binnen een team, binnen het vastgestelde beleid van een overkoepelende eenheid

Nadere informatie

De Veranderplanner. Vilans 2011 Michiel Rutjes, Carolien Gooiker, Marjolein van Vliet. Veranderplanner (Versie )

De Veranderplanner. Vilans 2011 Michiel Rutjes, Carolien Gooiker, Marjolein van Vliet. Veranderplanner (Versie ) De Veranderplanner Wanneer een zorgorganisatie een verandering invoert zijn er veel factoren die het succes van deze verandering bepalen. Dit instrument, de veranderplanner, is gemaakt om voorafgaand aan

Nadere informatie

Bij pesten zijn er altijd 5 partijen: de pester, het slachtoffer, de grote zwijgende groep, de leerkrachten en de ouders.

Bij pesten zijn er altijd 5 partijen: de pester, het slachtoffer, de grote zwijgende groep, de leerkrachten en de ouders. Versie nov. 2012 Pestprotocol. Inclusief regels en afspraken binnen de school. Wat is pesten? Pesten betekent iemand op een gemene manier lastig vallen: bewust iemand kwetsen of kleineren. Het gebeurt

Nadere informatie

Kinderparticipatie op de speelplaats Inspiratie, methodieken en praktijksuggesties Marlies Marreel

Kinderparticipatie op de speelplaats Inspiratie, methodieken en praktijksuggesties Marlies Marreel Kinderparticipatie op de speelplaats Inspiratie, methodieken en praktijksuggesties Marlies Marreel Prijsuitreiking Pimp je speelplaats 2.0-11/05/2016 Kind & Samenleving vzw Onafhankelijk kennis- en expertisecentrum

Nadere informatie

Kinderen met specifieke onderwijsbehoeften Ontwikkelingsgericht werken

Kinderen met specifieke onderwijsbehoeften Ontwikkelingsgericht werken Kinderen met specifieke onderwijsbehoeften Ontwikkelingsgericht werken Bedoeling Een hulpmiddel aanbieden om via handelingsplanning ontwikkelingsgericht te werken. Uitbouwen van een werkbaar, gebruiksvriendelijk

Nadere informatie

Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen

Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen Dit PESTPROTOCOL heeft als doel: Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen Door regels en afspraken zichtbaar te maken kunnen

Nadere informatie

2-DAAGSE CURSUS. Anti-pestcoördinator

2-DAAGSE CURSUS. Anti-pestcoördinator 2-DAAGSE CURSUS Anti-pestcoördinator Naar een zo pestvrij mogelijke school! Deze cursus is iets voor uw school als u: Pesten op uw school beter wilt signaleren, voorkomen en oplossen Leerlingen alle kansen

Nadere informatie

Om de school te helpen bij het voeren van een zorg- en gelijke onderwijskansenbeleid

Om de school te helpen bij het voeren van een zorg- en gelijke onderwijskansenbeleid Een geïntegreerd zorg- en gelijke onderwijskansenbeleid Leidraad bij het stappenplan Sinds 1 september 2012 is elke school verplicht een geïntegreerd zorg- en gelijke onderwijskansenbeleid te voeren. Dit

Nadere informatie

2-DAAGSE CURSUS. Anti-pestcoördinator

2-DAAGSE CURSUS. Anti-pestcoördinator 2-DAAGSE CURSUS Anti-pestcoördinator Naar een zo pestvrij mogelijke school! Deze cursus is iets voor uw school als u: Pesten op uw school beter wilt signaleren, voorkomen en oplossen Leerlingen alle kansen

Nadere informatie

Sessie 29. Ik kies voor advies. Wim Van Roy & Kevin Buydts

Sessie 29. Ik kies voor advies. Wim Van Roy & Kevin Buydts Sessie 29 Ik kies voor advies Wim Van Roy & Kevin Buydts Samenwerking De Wakkere Burger vzw Voor participatie-democratie open geest bij het beleid info voor actieve burgers Evaluaties en verandertrajecten

Nadere informatie

Inspiratiedag Brede School 29 april 2014

Inspiratiedag Brede School 29 april 2014 Brede School & Partnerschap met ouders Overzicht 1)Wat is ouderbetrokkenheid? 2)Toelichting kader 3)Uitwisseling 4)Vragen 1 Brainstorm Per 5 http://nl.padlet.com/evden/sgxgqkk6r2jj Wat is OB? Vormen Actoren

Nadere informatie

Protocol sociale veiligheid. Kbs de Horizon

Protocol sociale veiligheid. Kbs de Horizon Protocol sociale veiligheid (anti-pestprotocol) Kbs de Horizon 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 1.1 Belang van een protocol voor sociale veiligheid... 3 1.2 Uitgangspunten... 3 1.3 Methode(s) voor de

Nadere informatie

Wij gaan met plezier naar school.

Wij gaan met plezier naar school. www.schoolbranst.be Wij gaan met plezier naar school. 3...onze visie Onze school is een landelijk gelegen dorpsschool, een groene school, waar we leven in verbondenheid met de natuur en met elkaar en handelen

Nadere informatie

EFFECTEN VAN INTERVENTIES TEN AANZIEN VAN SPIJBELEN EN VROEGTIJDIG SCHOOLVERLATEN ONDERZOCHT Een systematische literatuurstudie

EFFECTEN VAN INTERVENTIES TEN AANZIEN VAN SPIJBELEN EN VROEGTIJDIG SCHOOLVERLATEN ONDERZOCHT Een systematische literatuurstudie EFFECTEN VAN INTERVENTIES TEN AANZIEN VAN SPIJBELEN EN VROEGTIJDIG SCHOOLVERLATEN ONDERZOCHT Een systematische literatuurstudie Gil Keppens & Bram Spruyt EFFECTEN VAN INTERVENTIES TEN AANZIEN VAN SPIJBELEN

Nadere informatie

De oorsprong van KiVa

De oorsprong van KiVa Heidedreef 82 2970 Schilde T 03 353 71 19 info@sint-ludgardis.be De oorsprong van KiVa Pesten is een probleem dat het welzijn en de ontwikkeling van kinderen ernstig bedreigt. Wereldwijd wordt al jaren

Nadere informatie

perspectief voor professionele ontwikkeling

perspectief voor professionele ontwikkeling Actie-onderzoek als perspectief voor professionele ontwikkeling Workshop ALTHUS-Seminar 6 maart 2012 Geert Kelchtermans (KU Leuven) 1. What s in a name? 1. Term: veelgebruikt; uitgehold? In literatuur:

Nadere informatie

2-DAAGSE CURSUS. Anti-pestcoördinator

2-DAAGSE CURSUS. Anti-pestcoördinator 2-DAAGSE CURSUS Anti-pestcoördinator Naar een zo pestvrij mogelijke school! Deze cursus is iets voor uw school als u: Pesten op uw school beter wilt signaleren, voorkomen en oplossen Leerlingen alle kansen

Nadere informatie

Schoolspiegel. Synopsis schoolnaam. adres gemeente telefoon schoolnummer xxxx. organisatie Introrapport Versie 06.

Schoolspiegel. Synopsis schoolnaam. adres gemeente  telefoon schoolnummer xxxx. organisatie Introrapport Versie 06. Schoolspiegel Synopsis 4.08. schoolnaam adres gemeente email telefoon schoolnummer xxxx organisatie Introrapport Versie 06.08 blz / 8 . Inleiding In dit deel wordt een samenvatting gegeven van de analyse

Nadere informatie

Scan Professionele leercultuur in teams Kohnstamm Instituut

Scan Professionele leercultuur in teams Kohnstamm Instituut Scan Professionele leercultuur in teams Kohnstamm Instituut De scan Professionele leercultuur in teams is een instrument voor scholen voor voortgezet onderwijs waarmee in kaart wordt gebracht hoe ver het

Nadere informatie

V-esperanza Verbindend Samenwerken aan Geïntegreerde zorg, een hoopvol perspectief

V-esperanza Verbindend Samenwerken aan Geïntegreerde zorg, een hoopvol perspectief V-esperanza Verbindend Samenwerken aan Geïntegreerde zorg, een hoopvol perspectief 22-04-16 Marc Brans, competentiebegeleider Mechelen-Brussel Nascholingsproject Voor schoolteams van het gewoon basisen

Nadere informatie

Protocol sociale veiligheid

Protocol sociale veiligheid Protocol sociale veiligheid Jan. 2017 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 1.1 Belang van een protocol voor sociale veiligheid... 3 1.2 Uitgangspunten... 3 1.3 Methode(s) voor de sociaal-emotionele ontwikkeling...

Nadere informatie

Pestprotocol. De Triangel

Pestprotocol. De Triangel Pestprotocol De Triangel 1 Inleiding Pesten is een groot probleem, dat op alle scholen voorkomt. Ook op de Triangel krijgen we te maken met pestsituaties. In dit protocol staat beschreven wat wij doen

Nadere informatie

UITDAGENDE VORMINGEN VOOR SOCIAAL WERKERS EN HULPVERLENERS

UITDAGENDE VORMINGEN VOOR SOCIAAL WERKERS EN HULPVERLENERS UITDAGENDE VORMINGEN VOOR SOCIAAL WERKERS EN HULPVERLENERS KRACHTGERICHTE HULPVERLENING IN DIALOOG Bind-Kracht staat voor een kwaliteitsvolle hulpverlening aan mensen in armoede. Krachtgericht werken,

Nadere informatie

TO-taal. Samen naar een gedragen taalbeleid

TO-taal. Samen naar een gedragen taalbeleid TO-taal Samen naar een gedragen taalbeleid TO-taal Dankzij steun Provincie Limburg 2 jaar lang met 10 basisscholen aan de slag Praktisch Studiedagen Intervisiemomenten Coaching en ondersteuning in de school

Nadere informatie

Anti-pestprotocol (KiVa-format)

Anti-pestprotocol (KiVa-format) Anti-pestprotocol (KiVa-format) 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 1.1 Belang van een protocol voor sociale veiligheid...3 1.2 Uitgangspunten...3 1.3 Methode(s) voor de sociaal-emotionele ontwikkeling...3

Nadere informatie

De Aandachtsfunctionaris 1

De Aandachtsfunctionaris 1 De Aandachtsfunctionaris 1 Profiel aandachtsfunctionaris kindermishandeling Functieomschrijving De aandachtsfunctionaris heeft een belangrijke rol bij de implementatie van de meldcode in de organisatie,

Nadere informatie

Jaarplan OBS Het Spectrum. Jaarplan OBS Het Spectrum

Jaarplan OBS Het Spectrum. Jaarplan OBS Het Spectrum Jaarplan 2018-2019 OBS Het Spectrum 1 Inleiding In dit jaarplan staan de voorgenomen acties en de te bereiken doelen voor het schooljaar 2018-2019. Per onderdeel staan de doelen, de resultaatindicatoren

Nadere informatie

Lerend Netwerk. Coachingavond Draaiboek Plan B. Case Caermerklooster Firma Denys NV. Proactief handelen

Lerend Netwerk. Coachingavond Draaiboek Plan B. Case Caermerklooster Firma Denys NV. Proactief handelen Lerend Netwerk Coachingavond Draaiboek Plan B Case Caermerklooster Firma Denys NV Proactief handelen 30 november 2010 1 Coachingsessie thema 3: Proactief handelen (Plan B) Structuur van de avond: Inleiding

Nadere informatie

ALS PESTEN DE KOP OPSTEEKT.

ALS PESTEN DE KOP OPSTEEKT. TOOLKIT PESTEN ALS PESTEN DE KOP OPSTEEKT. Om het mikpunt van pesterijen te worden, hoef je niets bijzonders te doen. Het is ook niet altijd zichtbaar voor anderen omdat het zo vaak stiekem gebeurt. Pesten

Nadere informatie

Workshop Continuous Improvement anders organiseren. Véronique Lindelauf Bart Goffin

Workshop Continuous Improvement anders organiseren. Véronique Lindelauf Bart Goffin Workshop Continuous Improvement anders organiseren Véronique Lindelauf Bart Goffin Even voorstellen Véronique Lindelauf (IB er SBO Bernardus) Bart Goffin (leerkracht BS. De Triangel) Wie zijn wij? Collectieve

Nadere informatie

Overgang basis-secundair: alle partners slaan de handen in elkaar!

Overgang basis-secundair: alle partners slaan de handen in elkaar! Overgang basis-secundair: alle partners slaan de handen in elkaar! Nathalie Van Ceulebroeck en Marie Seghers Inspiratiedag Ouder-school-leerlingen 10 februari 2015 Verloop van de workshop Voorstelling

Nadere informatie

Slotwoord Lea Maes, PhD Maatschappelijke gezondheidkunde, UGent

Slotwoord Lea Maes, PhD Maatschappelijke gezondheidkunde, UGent Slotwoord Lea Maes, PhD Maatschappelijke gezondheidkunde, UGent GEZONDHEIDSPROGRAMMA S OP SCHOOL: IMPLEMENTATIEGIDS VOOR DOELTREFFENDE PREVENTIE HOGENT, 18 SEPTEMBER 2014 inhoud Geen wijze raad Wel reflecties

Nadere informatie

Zorgvuldig communiceren: het belang van een samenwerkingsmodel Dr. Inge Van Trimpont

Zorgvuldig communiceren: het belang van een samenwerkingsmodel Dr. Inge Van Trimpont Workshop Zorgvuldig communiceren: het belang van een samenwerkingsmodel Dr. Inge Van Trimpont Samenwerkingsmodel Schoolteam GON begeleider leerkracht KCA in de klas medeleerlingen Schoolbeleids - team

Nadere informatie

Pestprotocol Eerste Leidse Schoolvereniging

Pestprotocol Eerste Leidse Schoolvereniging Pestprotocol Eerste Leidse Schoolvereniging Inhoud 1. Inleiding a. Uitgangspunt b. Wat is pesten? 2. Schoolregels en afspraken 3. Pestgedrag op school a. Pestgedrag voorkomen b. Pestgedrag snel signaleren

Nadere informatie

Klachtenmanagement bij lokale besturen Juridische en organisatorische context. 25 oktober 2007

Klachtenmanagement bij lokale besturen Juridische en organisatorische context. 25 oktober 2007 Klachtenmanagement bij lokale besturen Juridische en organisatorische context 25 oktober 2007 Inhoud 1. Situering klachtenbehandeling 2. Juridische context 3. Draagvlak? 4. Conclusies 2 1. Situering klachtenbehandeling

Nadere informatie

Visie. Kopschuif Een frisse kijk op professionalisering. Internationalisering. Kopschuif Arteveldehogeschool 14/05/2013. Soorten veranderingen

Visie. Kopschuif Een frisse kijk op professionalisering. Internationalisering. Kopschuif Arteveldehogeschool 14/05/2013. Soorten veranderingen Een frisse kijk op professionalisering Visie Internationalisering Comenius Individueel of collectief? Individueel = collectief Professionalisering Individueel collectief POP functioneringsgesprekken Oranisatiedoelen

Nadere informatie

Fase 0: brede basiszorg

Fase 0: brede basiszorg Zorg in Sint-Lucia Het zorgcontinuüm Fase 0: brede basiszorg Welbevinden Kinderen die graag naar school komen. Betrokkenheid Kinderen voelen zich uitgedaagd om te leren. welbevinden Veilig klasklimaat

Nadere informatie

1 Doe jij ook mee?! Team in beweging - Nu beslissen Steunpunt Diversiteit & Leren

1 Doe jij ook mee?! Team in beweging - Nu beslissen Steunpunt Diversiteit & Leren Nu beslissen De motieven om te starten met leerlingenparticipatie kunnen zeer uiteenlopend zijn, alsook de wijze waarop je dit in de klas of de school invoert. Ondanks de bereidheid, de openheid en de

Nadere informatie

April Anti pestbeleid met protocol

April Anti pestbeleid met protocol April 2013 Anti pestbeleid met protocol Inhoudsopgave 1. Visie van de school... 3 Waarom een anti pestprotocol... 3 2. Wat is pesten... 4 2.1. Wat is pesten?... 4 2.2. Definitie van pesten... 4 3. Stroomschema

Nadere informatie

1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ

1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ 1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 De cursus niet-confessionele zedenleer (NCZ) in de opleiding leraar secundair onderwijsgroep 1 (LSO-1) sluit aan bij de algemene

Nadere informatie

Samen tegen schooluitval!

Samen tegen schooluitval! Samen tegen schooluitval! Doel conceptnota Elke jongere gekwalificeerd tot aan de meet. Uitgangspunten Europees referentiekader Identificatie, monitoring & coördinatie Preventie Interventie Compensatie

Nadere informatie