Verslag Vissennetwerk 28 november Thema: Uitzetten en onttrekken van vis.

Transcriptie

1 Verslag Vissennetwerk 28 november Thema: Uitzetten en onttrekken van vis. Locatie: Arnhem, bij Rijkswaterstaat Oost-Nederland Dagvoorzitter: Roland van Aalderen (Sportvisserij Nederland). Roland geeft een korte introductie en licht het programma toe. Er wordt gememoreerd dat het Vissennetwerk al weer 10 jaar bestaat. Later op de dag zal daar aandacht aan worden besteed. De presentaties zullen worden afgesloten met een plenaire discussie. Eddy Lammens (RWS Water, Verkeer en Leefomgeving) neemt de eerste presentatie van de dag voor zijn rekening, met als titel: Uitzetten en onttrekken in relatie tot de ecologische doelen. Visontrekking heeft een invloed op vissamenstelling en visstand. De waterbeheerders zijn verantwoordelijk voor de ecologische toestand van het water sinds de ingang van de Kader Richtlijn Water (KRW). Er is vanaf juli 2011 een visplanverplichting voor alle Nederlandse Rijkswateren via privaatrechtelijke huurovereenkomsten. Het gehele proces verliep echter moeizaam, onder andere door spanningen tussen beroeps- en sportvissers. Het ministerie van EZ werkt aan een nieuw visplanstelsel, waarbij er voor uitzet en onttrekking van vis een registratieplicht komt. Mocht uit de registraties blijken dat de KRW-doelen worden geschaad, dan moet er aanvullend een visplan worden opgesteld. Binnenkort komt er een conceptwetsvoorstel: algemene systematiek voor alle binnenwateren, met minder regeldruk en lastenverzwaring. Het is van belang goed te monitoren hoeveel vis per waterlichaam wordt onttrokken en uitgezet, met uitzondering van de aal. Uitzet van vis is vooral voor sportvissers van belang. De visactiviteiten in een waterlichaam moeten in de pas lopen met de KRW-doeleinden. Er wordt gesteld dat sport- en beroepsvissers periodiek gegevens moeten aanleveren. Emiel Derks (Sportvisserij Zuidwest Nederland): Stel dat visuitzet niet in pas loopt met de KRW-doeleinden, wat kan een aanvullend visplan dan nog voor betekenis hebben? Eddy Lammens merkt op dat waterbeheerders in zo n geval in overleg gaan met visrechthebbenden om er uit te komen. Lukt dit niet, dan gaat de waterbeheerder met advies naar de minister, die vervolgens een besluit neemt waar je dan nog tegen in beroep kan gaan. Een tweede vraag is of het heerlijk visrecht is uitgesloten. Nee is het antwoord, dit valt er ook onder en moet aan de eisen voldoen. Visrecht is niet zo heerlijk meer. Jacques van Alphen (Waternet) vraagt zich af op welk termijn het toetsingskader er zal zijn. Eddy antwoordt dat dit binnen een half jaar zal zijn. De presentatie van Arjan Heinen (Combinatie van Beroepsvissers) is getiteld: Visie beroepsvisserij op onttrekken en uitzetten van vis. Arjan geeft een beeld van de glasaalmigratie en de aanwezige barrières aan de kust. Grote hoeveelheden glasaal vanuit de oceaan concentreren zich bij de kusten. Er dient een planmatige aalvisserij te zijn: vissen, vangen en bijstellen van de visserij als dat nodig is. De CvB is momenteel bezig met een smartphone-registratie van rode- en schieraal, vastleggen van de vanglocatie, datum en of het kleine of grote schieraal betreft. De verkregen data worden geanalyseerd, via de VBC leidt dit tot een bijgesteld visplan. Arjan beschrijft aan de hand van een concreet voorbeeld de schubvisontrekking in het Volkerak Zoommeer. De VBC heeft de plancyclus al drie keer doorlopen. Er wordt gefocust op brasem en snoekbaarsonttrekking. Hij is van mening dat men zowel naar de oogst van sport- en beroepsvisserij moet kijken. Oogst snoekbaars met verstand, stelt hij. Een 1

2 goede registratie van brasemvangsten alsmede de bijvangsten van snoekbaarzen is belangrijk. In het derde visplan, lopend van 2013 tot 2015, is een verlaging van het brasemquotum opgenomen, een beperking van de snoekbaarsbijvangsten en een meeneemlimiet voor sportvissers voor snoekbaars. Tenslotte pleit Arjan er voor om transparant te werken, te participeren en te concentreren op de werking van het ecosysteem en niet op rechten en regels. Gerrit Jan van Dijk vraagt hoe je het draagvlak van een water voor wat betreft vis bepaalt? Arjan antwoordt dat je door het vissen kennis vergaart over de ontwikkelingen in de visstanden. Vooraf bepalen hoe een water er moet uit zien is moeilijk, enkel een vergelijking met andere wateren is mogelijk. Eddy Lammens vraagt wat de rol is van de waterbeheerders? Arjan: De waterbeheerders overleggen mee in de VBC over deze zaken. Maarten Flikweert: Wat zijn de lessen die zijn geleerd van de snoekbaarsontwikkeling in het Volkerak? De belangrijkste les is dat je vist, hier van leert en vervolgens je doelen aanpast. Evalueer en participeer. De derde lezing wordt verzorgd door Jan Klein Breteler (Vivion), met als titel: Een nieuw aalbeheermodel: hoevéél mag je onttrekken bij duurzaam beheer en wat is het effect van uitzetten? Wat is nodig voor duurzaam aalbeheer? Jan heeft het Nederlandse rode aal model (RAM) en het German eel model (GEM) geïntegreerd, er is dus een soort hybride van gemaakt. Een van de belangrijkste verschillen tussen beide modellen is dat RAM een habitat gerelateerd model is, dat de schieraalproductie per jaar berekent, terwijl het GEM de schieraalproductie over vele jaren berekent. In het nieuwe model is de mortaliteit ten gevolge van aalscholvers toegevoegd. Jan beschrijft een casestudie in Groningen en Noord Drenthe, waarbij hij beide modellen voor een hele aalgeneratie kan laten rekenen, dan volgt een evaluatie, een ijking van het hybridemodel en een voorspelling van de toekomst. Hij berekent een nieuwe eigen glasaalindex, anders dan die van IMARES. Tijdens zijn lezing wordt Jan onderbroken door Alex Koelewijn (DUPAN) die zegt dat de glasaalindex de afgelopen 20 jaar is gestegen, terwijl Jan volgens hem zegt dat de glasaalindex alleen maar is gezakt. Jan concludeert uit de casestudie dat de aalstanden de komende decennia in Nederland alleen maar zullen dalen. De intrek van glasaal moet op korte termijn fors omhoog om een verdere achteruitgang van de aalstand op lange termijn tegen te gaan. Met het nieuwe model kun je planmatig en doelgericht de aalstand beheren, wat volgens de EU Aalverordening verplicht is. Alex Koelewijn vindt de opmerking van de spreker dat de glasaalindices al jaren dalende zijn, niet terecht. Volgens hem verdubbelt de glasaalindex in de afgelopen jaren. Alex vindt derhalve het verhaal van Jan niet kloppen en verzoekt hem met echte data te komen. Hij meldt nog dat de glasaalindex in de afgelopen 15 jaar niet afnam, de visserij op aal nam erg af in de afgelopen jaren, maar toch neemt de aalstand nog steeds af, hoe kan dit? Het is volgens Jan een respons van wat de afgelopen 15 jaar gaande was. Het is een na-effect, de aal heeft als soort een lange levenscyclus, dus veranderingen in de aalstand ten gevolge van vangsten en glasaalintrek zie je pas na jaren terug. De discussie wordt door de voorzitter afgebroken wegens tijdgebrek. Jan Kamman (Sportvisserij Nederland (SNL)) houdt een lezing met als titel: Visie Sportvisserij Nederland op uitzet en onttrekken van vis. SNL zet van oudsher veel karper uit, maar ook bijvoorbeeld zeelt (Randmeren) en zalm smolts in de Roer. Het uitzetten van karpers gebeurt al decennialang, maar de laatste tijd vinden waterschappen dit een probleem. De vraag dringt zich op hoe dit opeens kan? Nederlandse 2

3 wateren zijn in principe onnatuurlijk, er is een grote diversiteit aanwezig, ook in de aanwezige visstand. SNL is altijd een voorstander geweest van de KRW, echter wat is echter het effect van bijvoorbeeld te veel waterplantengroei? Waterplanten nemen steeds meer toe in Nederlandse wateren. Er is daarom ook weer aanleiding om graskarper uit te zetten. Op het land is het uitzetten van exoten immers ook geen probleem, zie de konikpaarden. Jan noemt de graskarper de Konikkarper. Sportvissers onttrekken, als ze al iets meenemen, snoekbaars en soms baars. Oost-Europeanen nemen vaak alles mee wat ze vangen. Het gaat om een relatief kleine groep, die een andere sportviscultuur gewend is. Jan eindigt met de slogan: Maak gebruik van de vis als boegbeeld van je waterbeheer en betrek de sportvisserij bij het opzetten van beleidsplannen. Gerrit Jan van Dijk merkt op dat tijdens de vorige Vissennetwerkbijeenkomst werd gezegd dat graskarpers eerst dierlijk voedsel eten en pas dan op planten overgaan, is dat zo? Willie van Emmerik antwoordt dat dit alleen geldt voor jonge graskarpers. SNL is bezig met kennis te vergaren over de graskarper en dit te bundelen. Eddy Lammens vraagt zich af hoe sportvissers de visonttrekking gaan melden? Jan geeft aan dat SNL een complete vangstregistratie niet nodig vindt en dat het een te grote administratieve belasting oplevert. Jan meldt dat onttrekking van vis geregeld is via meeneemlimieten. Tevens worden er sportvisserijtellingen gedaan waarmee een beeld wordt verkregen over het aantal vissers. Ook worden enquêtes aan de waterkant gehouden. Gezamenlijk creëer je zo meer kennis over wat wordt meegenomen aan vis. Alle sportvisserijtellingen en data worden in GIS opgenomen. IMARES is erbij betrokken om de gegevens te analyseren. Guus Kruitwagen (Witteveen+Bos): Volgens SNL pakken de waterbeheerders de sportvissers het plezier af aan de waterkant. Juist in het laatste deel van zijn verhaal pleit Jan voor het gezamenlijk optrekken van de sportvisser en de waterbeheerders. Waarom zo n gekleurde emotionele visie vanuit sportvissers? Jan antwoord dat er al beleidsplannen zijn opgesteld met een verbod op het uitzetten van karper. Sportvissers vissen vanuit emotie. Maar sportvissers willen ook democratisch meedenken met beslissingen over beleidsplannen en er niet pas naderhand mee worden geconfronteerd. Jos Spier (bureau Waardenburg) vraagt of er cijfers zijn over de hoeveelheid karpers die worden uitgezet? Hoe groot is het probleem, of is het er juist niet? In het verhaal van Jan komen cijfers over uitzet van karper niet voor. Jan antwoord dat data (deels) niet landelijk beschikbaar zijn, maar geeft aan dat er naar waterschappen en waterbeheerders transparant moet worden gecommuniceerd wat en hoeveel er wordt uitgezet, wanneer en hoe. Jos vindt het een gemiste kans dat hij de data nu niet in zijn verhaal opnam. Jan meldt dat SNL hier aan werkt. Iwan de Vries (Waterschap Velt & Vecht) vraagt waarom SNL enkel over karpers praat voor wat betreft onttrekking en uitzetting en niet over andere vissoorten. Stel dat SNL later ook andere vissoorten gaat uitzetten. Jan antwoordt dat de uitzet van forel ook zou kunnen. Diepe wateren en scheepvaartkanalen zoals die in Nederland veelvuldig voorkomen, zijn in principe onnatuurlijk. Mogen we dan enkel Nederlandse soorten uitzetten of mag je ook andere, niet inheemse soorten uitzetten? Waarom kunnen de waterbeheerders niet iets doen voor een grote groep gebruikers (de sportvissers)? Gerrit Jan van Dijk vraagt of SNL uit gaat van een natuurlijke visstand in een water. Jan zegt van niet, veel wateren zijn niet natuurlijk. Diepe wateren zijn sowieso niet natuurlijk, dus kun je in veel wateren ook niet over een natuurlijke visstand spreken. Marco Beers (Waterschap Brabantse Delta) houdt een lezing met als titel: Visie waterbeheerders: relatie met waterkwaliteit en andere aspecten. Marco geeft uitleg over het visserijbeleid in Noord-Brabant, in samenwerking met de twee andere Brabantse waterschappen. Hij beschrijft de ervaringen met visplannen en beleid hieromtrent. Het waterschap is momenteel bezig met de ontwikkeling van een keuzeklapper. De keuzeklapper is een instrument dat gebruikt gaat worden om te komen tot gewenste inrichting, beheer & 3

4 onderhoud van stedelijke wateren op basis van functies (bijv. viswater, natuurfunctie) en streefbeelden. Het is tevens een informatie- en inspiratiebron bij ontwikkelingen die een relatie hebben met stadswateren. Er wordt uitvoerig ingegaan op het gewenst gebruik van een water versus de streefbeelden. De aanleiding hiervoor was de problematiek van stedelijk water, waaronder blauwalgen en visserijbeleid. Het doel van de klapper is om als hulpmiddel te dienen voor het kiezen en uitwerken van streefbeelden voor een water. Maak gezamenlijk een realistische keuze en werk deze uit. Streefbeelden zijn onder andere hengelsportwater, natuur, cultuurhistorie, aan en afvoer, en retentie. René Elsendoorn (Tot en met projecten) vraagt met wie waterschap Brabantse Delta zijn monitoringsonderzoeken uitvoert? Marco: We huren een adviesbureau in en die schakelt de beroepsvisserij in. Thijs Belgers (VBC Roerdal / VBC Zandmaas): In de laatste tien jaar is er, naast het visstandbeheerplan, ook een visplan bij gekomen. Het visplan beschrijft alleen hoeveel vis je mag oogsten. Thijs pleit derhalve voor het visplan en het visstandbeheerplan tezamen. Hij is namelijk bang dat als dit niet gebeurt dit mogelijk negatieve gevolgen heeft voor het visstandbeheer. Marco geeft aan dat de praktijk verder gaat dan een visoogstplan en een visbeheerplan. De dagvoorzitter geeft aan dat dit terug komt in de einddiscussie. De laatste presentatie is van Inne Vught (INBO) en heeft als als titel: Herintroductie van rivierdonderpadden in het Demerbekken. Een verbeterde waterkwaliteit, het herstel van habitats en ontsnippering heeft geleid tot mogelijkheden voor herstel van zoetwatervissoorten. Er lopen drie grote acties van het INBO: 1) Reguliere herbepotingen (uitzettingen); 2) Soortherstel en 3) Soortbescherming, het behoud en herstel van het habitat van een soort dat bedreigd wordt. Het herstelprogramma gaat over: 1) inventarisatie historie, status; 2) habitatstudie modelbouw en evaluatie; 3) genetisch onderzoek aan de hand van vinknipmateriaal; 4) kweekprogramma en 5) uitzetting en monitoring. Er is een actueel lopend herstelprogramma voor de kwabaal, de snoek en de kopvoorn. Inne praat verder over een lopend onderzoek naar rivierdonderpadden (twee soorten). De rivier(beek)donderpad (Cottus perifretum) komt voor in zeer kleine en geïsoleerde populaties en staat op de Rode Lijst en in de Europese habitatrichtlijn. De vis is genetisch een unieke soort en er is momenteel een reëel gevaar voor extinctie. De bescherming van de populatie is een prioriteit. Momenteel wordt gewerkt aan een herintroductie door middel van een kweekprogramma. Matthijs de Vos (Waterschap Rijn en IJssel) vraagt waarom het INBO heeft gekozen voor de herintroductie van de kopvoorn. Inne antwoordt dat het geen beschermde soort is, maar het INBO vindt ze regionaal in Vlaanderen wel belangrijk. Waterbeheerders proberen in de Habitatrichtlijn wateren iets te doen, maar ook in de bovenlopen van de rivieren. Rik Beentjes (Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier) wil weten of er in de herintroductielocaties ook nog andere vissoorten aanwezig zijn, en zo ja, welke invloed die hebben op de rivierdonderpadden? Inne: Ja, de baars, maar het INBO ziet geen verschil in deze vispopulaties vóór en ná de introductie. Dit geldt ook voor het bermpje, op locaties waar ze de rivierdonderpadden hebben uitgezet. Bart Niemeyer (Natuurbalans Limes-Divergens). Hoe gaan jullie om met inteeltaspecten bij het kweekprogramma? Inne geeft aan dat stockbroeden en nakomelingen worden gescreend. Ook onttrekken ze nieuwe kweekdieren met regelmaat uit bronpopulaties. Ze werken met een minimum aan kweekdieren om inteelt te voorkomen. 4

5 Een andere vraag is of er plekken zijn waar rivierdonderpadden en beekdonderpadden samen leven, of dat de ene soort de andere soort verdringt. Inne geeft aan dat de twee soorten in aparte systemen zitten. Er is dus geen sprake van verdringing op een of andere wijze. Ze zouden trouwens wel onderling kunnen kruisen, maar ze worden apart gehouden. Eddy Lammens (RWS WVL) vraagt of er na de introductie van de rivierdonderpadden een nieuwe predator is bijgekomen, bijvoorbeeld de reiger? Inne geeft aan dat daar niet naar is gekeken, er bestaat niet de indruk dat er een druk op de populatie ligt. Einddiscussie aan de hand van stellingen. Stelling Eddy Lammens: Proces van bewustwording is belangrijker dan het doel. Thijs Belgers is het hier mee eens. Bewustwording brengt een gevoel van verantwoordelijkheid mee voor visserij. Niet nodeloos oogsten maar ook verder kijken dan je eigen diepvries en meer aan de vis als soort en de visstand denken. Laat het verantwoordelijkheidsgevoel van de visser toenemen. Maarten Flikweert vindt dat het toetsen van gegevens objectiever klinkt dan bewust-wording, hij denkt niet dat toetsing leidt tot meer bewustwording. Een ander vindt de stelling utopisch. Nu we meer toetsen moeten we ineens meer bewust worden? Hij vindt bewustwording niet echt gelukt in de afgelopen jaren. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de paling. Het gaat steeds slechter met de aal maar de betrokken partijen gaan alleen voor hun eigen belang, maar niet voor de soort als geheel. Reactie Eddy: de eerste stappen zijn altijd moeilijk. Het heeft een aanlooptijd nodig. Alex Koelewijn vindt dat ieder voor zich de cijfers van de aalstand kan interpreteren. Hij vindt de discussie over het meenemen van de aal tijdens deze dag niet terecht. Er moet eerst maar eens gezorgd worden dat die aal kan migreren. Hij stelt dat het instellen van de gesloten tijd van drie maanden goed is geweest om de beroepssector wakker te schudden en een eerste bewustwording op gang te brengen. Stelling Arjan Heinen: Vanuit KRW is het niet mogelijk de visrechthebbende te dwingen meer vis te laten onttrekken dan de visrechthebbende zelf wenselijk acht. Roland van Aalderen merkt op dat Arjen alleen vanuit de KRW redeneert. Hij vindt dat je als visserijsector zelf vorm kan geven aan visonttrekking en uitzet. Iemand merkt op dat je dit misschien niet kan eisen, maar wel in overleg tot een gezamenlijk standpunt kan komen. Een ander vraagt of je als visrechthebbende iets moet zeggen over waterkwaliteit? Arjen vindt van wel, als belanghebbende. Jan Kamman stelt dat de inrichting en de waterkwaliteit de visbiomassa bepaalt. De visbiomassa is in de afgelopen 20 jaar gehalveerd. Draai daarom niet nog meer aan de KRW-knoppen, de visstand gaat dan qua biomassa verder achteruit. De nutriënten lopen terug onder andere door KRWmaatregelen, maar natuurlijke processen zoals natuurlijke peilfluctuaties worden vaak niet hersteld. Dit leidt tot voedselarm water, met een lage visbiomassa en minder vissoorten. Stelling Jan Klein Breteler: Modellen zijn nodig om te beoordelen of onttrekken en uitzetten van vissoorten past bij duurzaam beleid. Jan Klein Breteler vindt modellen als instrument nodig om goede beheerbeslissingen te kunnen nemen om in de toekomst een duurzame visstand te garanderen. Marco Beers vraagt of een model zwaarder weegt dan een expert judgement. Jan Klein Breteler geeft aan dat dit afhangt van de expertise van de expert. Alex Koelewijn vindt dat je een model dat je niet goed kan uitleggen niet moet gebruiken, logisch nadenken staat boven een model. Jan Klein Breteler is het hier mee eens. Hij kan zijn model, dat vrij ingewikkeld is, niet volledig uitleggen in een korte presentatie. 5

6 Stelling. Jan Kamman: Waterschappers stellen visserijbeleid op vanuit onderbuikgevoel. Een deel van het publiek is het eens met de stelling. Gerben Koopmans geeft aan dat soms zaken bestuurlijk worden geregeld en dat visuitzetten wordt verboden. Hoe kan het dat er in de regio vaak moeilijk wordt gedaan en wordt de hengelsport zo tegen de muur gezet. Waterbeheerders handelen vaak op basis van angst, is zijn mening. Er volgt een discussie over de vraag wie verantwoordelijk moet zijn voor onttrekking en uitzet van vis, de beleidsmakers of de sportvissers. Pak het een keer wetenschappelijk aan en ga dan als sportvissers en waterbeheerders nog eens samen aan tafel om over het een en ander te overleggen. Nadat de stellingen zijn besproken wordt de dag afgesloten met een feestelijk moment ter ere van 10 jaar Vissennetwerk. Een glaasje bubbels en een quiz waarin wordt stilgestaan bij de 40 bijeenkomsten die er inmiddels zijn geweest, zijn de feestelijke ingrediënten. === Met dank aan Igor Spierts voor de verslaglegging. 6