Samenvatting Maatschappijleer Thema A (H1 t/m H3)

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Thema A (H1 t/m H3) Samenvatting door een scholier 2288 woorden 9 juni keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Wat moet erin/wat moet je absoluut weten? $ 1.1 machtenbescherming - grondwet - rechtstaat, 3 kenmerken - geweldsmonopolie - legaliteitsbeginsel - seponeren - schikken - (wetgevende, uitvoerende, rechterlijke (macht) ) $ 1.2 gewoon doorlezen (standenmaatschappij) $ 1.3 visies op rechtstaat -> waarin naast rechten ook plichten - strafrechtverharders - strafrechthervormers - strafrechtafschaffers toepassen op bronnen kunnen! $ 2.1 klassenjustitie - gelijkheidsbeginsel hoe kijken politieke groepen ertegenaan? - witteboordencriminaliteit - blauweboordencriminaliteit kunnen toepassen $ 2.2 prestatiecontracten - bewijzen $ 2.3 eigenrichting + actief burgerschap (burgerarrest) $ 3.1 noodweerexcess - het beleid $ 3.2 blz 33 overslaan verhaal Turkije - iets weten over EU + internationale dingen Pagina 1 van 7

2 $ 1.1 In naam der wet: open de deur Waarden => ideeën die mensen belangrijk vinden over bv. liefde, bezit, respect & vriendschap Normen => regels over hoe iemand zich moet gedragen Grondwet => belangrijkste regels en wetten staan in Nederlandse grondwet Rechtstaat => staat waarin recht gehandhaafd wordt & politieke macht niet het recht schendt Aan basis hiervan 4 waarden: - menselijke waardigheid - leven - gelijkheid - lichamelijke integriteit Een rechtsstaat heeft 3 belangrijke kenmerken die alles te maken hebben met 4 basiswaarden: - machtenscheiding => scheiding v macht in rechtsstaat in wetgevende, uitvoerende & rechterlijke macht (ook wel trias politica) - rechtsbescherming => - rechtshandhaving => in stand houden v rechtsorde + toezien op naleving wetten Legaliteitsbeginsel => overheid moet volgens dit precies handelen zoals wet voorschrijft Geweldsmonopolie => regering mag als enige in land geweld gebruiken om ervoor te zorgen dat burgers de wetten nakomen Seponeren => bewijs tegen verdachte is niet rond & rechter beslist om verder niks met hem te doen Schikken => dader krijgt een transactie/boete voorgelegd & als hij betaalt komt hij niet voor rechter, koopt dus vervolging af door te schikken met rechter Machtenbescherming => Hoger beroep =>verdachte & officier justitie kunnen naar hogere rechte gaan als ze niet eens zijn met uitspraak rechter Vervolgen => dader wordt voor echter gebracht & kan gevangenisstraf (vrijheidsstraf) krijgen $ 1.2 Strijd voor vrijheid en gelijkheid Absolutisme => rechtssysteem zonder machtenscheiding (1 iemand volledige macht) Standenmaatschappij => aparte wetboeken voor 3 standen: geestelijkheid, adel & gewone burgers Bourgeoisie => rijke industriëlen & handelaren Algemeen kiesrecht => kiesrecht voor iedereen v 18 & ouder $ 1.3 Tand om tand of zachte hand? Libertaire staat => staat waarin overheid geen rechten heeft om (bv. door geweld) wil op te leggen aan burgers, staat gericht op vriendschappelijke vrijheid Totalitaire staat => staat waarin overheid alle middelen inzet om wil op te leggen aan burgers (hersenspoelingen, martelen & verdwijningen normaal, slachtoffers vaak mensen met andere politieke opvatting dan regering) Criminaliseren of decriminaliseren Strafrechtverharders => vinden dat vrijheid burger te ver is doorgeschoten, respect voor menselijk leven moet worden afgedwongen door duidelijke regels Strafrechthervormers => willen burgers wel vrij laten in keuze maar op achtergrond moet altijd sterke arm v strafrecht zijn als mensen misbruik vrijheid maken Strafrechtafschaffers => zien vragen rond leven, dood & seksualiteit als puur persoonlijke aangelegenheid, Pagina 2 van 7

3 mensen kunnen keuze zelf verantwoord maken Big Brother is watching you of vrijheid blijheid? Preventief strafrecht => noodzakelijk, wil zeggen politie al kan ingrijpen voor misdrijf of aanslag gepleegd is (zijn strafrechtverharders voor) Reactief strafrecht => politieoptreden na delict (zijn hervormers voor) Afschaffers vinden rechtstaats is afgezakt naar niveau verlichte politiestaat politie eerder bedreiger dan beschermer. Staat overdrijft criminaliteit om burgers naar gezag te laten luisteren, meer repressie geeft meer verzet en schijnveiligheid Straffen of heropvoeden? - Verharders strafrecht voor lange gevangenisstraffen. Vergelding, afschrikking & beveiliging zin belangrijkste doelen v straf, criminelen hebben rechten verspeeld door andere mensen af te pakken. - Voor hervormers resocialisatie/heropvoeding belangrijkste doel straf, gedetineerde moet leren gedragn om terug kunnen in maatschappij. Hervormers voor alternatieve/taakstraf -> werken/cursus. - Afschaffers vinden overheid gericht moet zijn op sociale vrede + veiligheid, dader & slachtoffer moeten onderling regeling treffen evt. m.b.v. vrienden & advocaten onder leiding v rechter, deze procedure wordt dading genoemd. Dader geeft slachtoffer geldbedrag als schadeloosstelling. 2.1 Zit er een dokter in de cel? Gelijkheidsbeginsel => in NL se grondwet, artikel 1: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen behandeld recht op gelijkheid. Positieve discriminatie => voortrekken v gediscrimineerde groep (tijdje) om achterstelling te beëindigen, is een vorm v ongelijke behandeling Regering + parlement zijn strafwetgever, opvallend aan strafwet privé-bezit erg goed beschermd. Publiek bezit minder goed beschermd: aantasting vrede, natuurschoon, overheidsfinanciën, werkgelegenheid & volksgezondheid leveren niet altijd strafbaar feit op. Voor lagere sociale groepen eerder in gelegenheid/verleiding privé-bezit aantasten, hogere sociale groepen -> publiek bezit. Blauweboordencriminaliteit => dader heeft lage maatschappelijke positie, delict vindt plaats privé-sfeer & gaat om direct geweld tegen goederen/mensen Witteboordencriminaliteit => dader hoge sociale positie, delict gepleegd in beroepssfeer & betreft fraude. Maximumstraffen voor blauweboordendelicten hoger dan witteboordendelicten. Technisch sepot => seponeren strafzaak vanwege onvoldoende bewijs Beleidssepot => seponeren strafzaak omdat vervolgen teveel nadelen heeft voor bedrijf Dadergericht => rechter kijkt bij straffen naar zowel dader (rechter wil psychische & sociale achtergronden dader weten) Daadgericht => als naar de daad zelf Klassenjustitie => selectieve werking strafrecht met bevoordeling maatschappelijk hoger gesitueerden $ 2.2 Pak de boef dan, als je kan Macht hebben => mensen kun je dwingen om te doen wat je wilt Gezagsdragers => iemand die werkt voor overheid en dus gezag heeft Burgers naast plichten ook rechten, beschermen hen tegen te grote macht overheid Machtsmiddelen => maatregels om macht te kunnen uitoefenen Politie heeft 3 taken: - opsporen wetsovertreders Pagina 3 van 7

4 - handhaven van de orde - hulpverlening Bij Openbaar Ministerie werken officieren justitie, hebben 3 taken: - leidinggeven bij opsporingen - verdachten voor rechter brengen - zorgen dat straffen worden uitgevoerd Pakkans => kans dat je gepakt wordt voor misdaad Strafkans => kans dat je daadwerkelijk gestraft wordt voor een misdaad Prestatiecontracten => naarmate organisatie meer criminelen vervolgt en berecht krijgen ze meer geld vd overheid, financiering vd organisatie afhankelijk v geleverde prestatie Bewijs kan bestaan uit: - verklaringen getuigen, vertellen wat gezien/gehoord - verklaring verdachte zelf, zoals bekentenis - verklaringen getuige-deskundigen, bv. psychologen - schriftelijke documenten, geluids- en beeldopnamen - voorwerpen, bv. moordwapen met DNA-afdrukken Ontlastende bewijzen => kunnen aantonen verdachte misdrijf niet heeft gepleegd Waarheidsvinding moet centraal staan steen in strafproces. Progressieve politici => links Conservatieve politic => rechts Zitkans => aantal gevangenisstraffen als percentage vh totale aantal straffen Conservatieven zullen benadrukken meer rechtshandhaving nodig, zodat zoveel mogelijk criminelen verdiende straf niet ontlopen rechtshandhaving! Progressieve politici vinden teveel nadruk wordt gelegd op pak-, zit- en strafkans, prestatiecontracten leidden tot oppakken veel makkelijke criminelen, politie+justitie hierdoor meer geïnteresseerd in kwantiteit dan in kwaliteit rechtsbescherming! Tunneldenken => politieagenten pakken dader zoeken er dan bewijs bij & als ooggetuigen/bloedsporen daarvan afwijken worden ze weggeredeneerd (verdachte voortijdig als dader aanmerken en als gevolg daarvan wegredeneren v ontlastend bewijs) $ 2.3 Die pet past ons allemaal Taken van de rechter (onafhankelijk, hoeft aan niemand verantwoording af te leggen) : - bepalen of gedrag verdachte strafbaar is - schuld of onschuld verdachte bepalen - straf voor daders bepalen Eigenrichting => als burgers eigen rechter spelen tegenover verdachte + daders + ex-gedetineerden Burgers mogen wel eigen lijf en goed beschermen, behoren actief te zijn bij helpen voorkomen en opsporen v criminaliteit Actief burgerschap => elkaar aanspreken op strafbar gedrag (vorm sociale controle), volgens strafwet burgerplicht andere mensen in nood helpen Noodweer => burgers mogen zichzelf en andere verdedigen als ze bedreigd worden Grenzen hiervan als volgt: - burgers mogen zichzelf bij acute bedreiging verdedigen, op straat lastiggevallen worden door groep dronken kerels mag je terugmeppen Pagina 4 van 7

5 - burgers mogen geweld gebruiken ter zelfverdediging naarmate v bedreiging, gepast of proportioneel geweld (klein meisje met mes op je af jij als 18-jarige kan t afpakken zonder geweld) - burgers mogen in panieksituaties bij onmiddellijk gevaar meer geweld gebruiken dan strikt noodzakelijk, noodweerexcuus wordt dit genoemd (bij overval kun je dader schoppen als ie al overgeeft) Buurtwachten/burgerwachten => mensen in wijk nemen samen hiervoor initiatief om veiligheid in buurt te bevorderen Burgerarrest => burgers arresteren iemand die op heterdaad wordt betrapt bij plegen misdaad (gaat hier om staande houden v dader) Preventief bewapenen => wapen bezitten ter zelfverdediging & voorkoming v misdaad door anderen, is niet toegestaan (wapen bij je hebben met bedoeling als wapen gebruiken) Naming and shaming => openbaar maken namen (ex-)gedetineerden Progressieve politici niet voor actief burgerschap, bestaat gevaar overgecontroleerde staat -> iedereen houdt elkaar in gaten + geen privacy. Angst voor geweldsspiraal + soort klassenjustitie (buurtbewoner rijdt te hard door straat, wordt niks gezegd bij jongens op scooters wel + rijke burgers kunnen makkelijk laten beveiligen. Conservatieven vinden niet te snel gesproken moet worden eigenrichting, overheid geweldsmonopolie gekregen op voorwaarde dat zij burgers beschermt, bovendien criminaliteit zal teruggedrongen worden + bij actief burgerschap laten burgers zien wat voor elkaar over te hebben Politici in midden zoeken balans overheid als ordehandhaver + hulp actieve burgers. Samenwerking centrale woord. Vinden actieve burgerschap oké maar strikt onder regie politie. $ 3.1 Roep om harde rechtstaat via de media Manipulatie => met opzet feiten weglaten of verdraaien Injectienaaldtheorie => media kunnen passieve publiek (wat alle voor zoete koek aanneemt) bepaalde ideeën inspuiten (media kunnen mensen naar believen beïnvloeden, alsof ze injectienaald in hersenen krijgen) Agendatheorie => dit benadrukt dat media bepalen waarover mensen praten Opinieleiders => mensen die binnen een groep hoog in aanzien staan, mening wordt waarde gehecht Opinieleiderstheorie => als veel opinieleiders roepen om bepaald iets nemen mensen vanzelf deze mening over Selectieve perceptie => volgens deze theorie vervormt publiek info zo dat altijd weer past bij referentiekader Referentiekader => bestaat uit je eigen waarden, normen, kennis + ervaringen (mensen horen alleen wat bekend in oren klinkt + zien alleen wat bij hun beeld v wereld past) Objectieve veiligheid => veiligheid zoals vastgesteld in statistieken Subjectieve veiligheid => veiligheid zoals persoonlijk ervaren wordt Verborgen criminaliteit => niet-geregistreerd Immateriële schade => niet-materiële schade, zoals slecht slapen + concentratieproblemen Regering voert vijfsporenbeleid met voor elk vd 5 dadersgroepen + type delict eigen beleid Veelvoorkomende criminaliteit 1) Risicojongeren (v 8 tot 16) die aan begin criminele carrière staan door thuis +schoolproblemen, verplichte intensieve coaching ouders bij opvoeding, meer controle op spijbelen, HALT-straffen & evt. jeugdgevangenissen met zorg tijdens + na celstraf moet criminele gedrag gestopt worden. Pagina 5 van 7

6 2) Veelplegers (diefstal,berovingen) max 2 jaar opgesloten + moeten afkicken, tijdens detentie gewerkt aan goede terugkeer samenleving. Naast celstraf & taakstraf ook elektronisch huisarrest. Zware criminaliteit 3) Zware criminelen (moordenaars, verkrachters overvallers & georganiseerde criminaliteit) moeten hard aangepakt, langdurig in cel, evt. met tbs. Aan einde straf kunnen geleidelijk in minder zware gevangenisregimes komen, na straf begeleid door maatschappelijk werker/reclassering voorkomen dat ze weer fout in gaan of recidiveren. Fraude 4) Witteboordencriminelen door gespecialiseerd financiële medewerkers OM & andere overheidsinstellingen (belastingdienst,arbeidsinspectie&milieupolitie) opgespoord -> controleren of bedrijven zich aan regels houden. Mededingingsautoriteit ziet erop toe bedrijven met elkaar concurreren & geen illegale afspraken maken, ook aanpak fraude met uitkeringen heeft hoge prioriteit. Terrorisme 5) Kleine groep mogelijke terroristen (mensen die om ideologische redenen politici, rechtstaat & burgers met geweld willen vernietigen) continu in gaten gehouden door veiligheidsdienst AIVD, terroristen worden vaak met veel machtsvertoon preventief opgepakt als verdenking zo groot dat ze door rechter veroordeeld zullen worden. $ 3.2 Onze rechtstaat in internationaal perspectief Verdrag van Maastricht => in 1991 gesloten verdrag waarin EU officieel is opgericht Invloed EU op Nederlandse rechtstaat. Landen EU afgesproken samen misdaad bestrijden, praktisch uitwisseling gegevens misdaad, samenwerken v inlichtingen- en veiligheidsdiensten + Europese politiemacht: Europol. Europese Hof van Justitie => geschillen die te maken hebben met Europese regelgeving kunnen hieraan worden voorgelegd, beslissingen hiervan bindend + gaan boven nationaal recht. Na WOII Verenigde Naties opgericht, blangrijkste doel bevorderen veiligheid & mensenrechten in wereld. Nieuwe wereldorde => internationale recht zegeviert Veiligheidsraad => permanente commissie van de VN ter bevordering v internationale veiligheid Vetorecht => recht om een besluit tegen te houden Commissie voor de mensenrechten => onderzoekt situatie v mensenrechten in vele landen & rapporteert aan Veiligheidsraad Internationaal Gerechtshof => rechtbank Den Haag onder gezag VN die kan adviseren bij oplossen v conflicten tussen 2 staten Peace making => voordat veiligheid bedreigd wordt VN bemiddelt in conflict evt. m.b.v. Internationaal Grechtshof of economische sancties opleggen Peace keeping => strijdende partijen komen bestand overeen & VN-militairen zorgen met toestemming v beide partijen ervoor da bestand wordt nageleefd (militairen mogen dan alleen geweld gebruiken om zichzelf te verdedigen) Peace enforcing => VN-militairen dwingen vrede af door land binnen te vallen zonder toestemming regering Peace building => vindt plaats na oorlog, VN-militairen gaan land weer opbouwen, bv. strijders ontwapenen, scholen neerzetten, rechters & politieagenten opleiden Soevereiniteit => zelfstandige beslissingsbevoegdheid ve staat Pagina 6 van 7

7 Als staat zich onverantwoordelijk gedraagt naar eigen burgers & internationale veiligheid verspeelt land recht op zelfstandigheid + mag ingegrepen worden. Meningen lopen uiteen over 3 vragen: wanneer ingrijpen, hoe en wie beslist daarover? Volgens progressieven moet buitenlandse politiek oorzaak wegnemen van onveiligheid, schending mensenrechten & oorlogen. Mocht er dreiging ontstaan moet crisis onder leiding VN opgelost worden. Politici in midden vinden dat harde diplomatie gevoerd moet worden tegen schurkenstaten & als niet helpt mogen VS/NAVO namens VN militair optreden met toestemming veiligheidsraad. Rechtse politici vinden VS mogen zelf in uiterste nood met militaire middelen preventief aanvallen als nationale/internationale belang gediend is. Unilateraal beleid => beleid zonder hulp bondgenoten Pagina 7 van 7