Samenvatting Maatschappijleer Rechtsstaat

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Rechtsstaat Samenvatting door een scholier 1816 woorden 26 oktober ,1 7 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Rechtsstaat 1 Recht en rechtvaardigheid Er zijn talloze regels die onze vrijheid beperken of die juist bepaalde vrijheid geven. Soorten regels Ongeschreven regel is dat je iemand een hand geeft. Sommige zijn opgeschreven, bijv. 10 geboden. Al deze maatschappelijke normen komen voort uit het geloof, tradities en gewoonten. Rechtsnormen zijn gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vast gelegd. Kunnen ontstaan door doelmatigheid en ordening of uit normen en waarden. Normbesef: wat is rechtvaardig? Veel maatschappelijke normen zijn ook rechtsnormen. Het is belangrijk dat rechtsnormen zo veel mogelijk overeenstemmen met de opvattingen die burgers hebben over goed en kwaad. Sommige dingen gaan in tegen het gevoel van rechtvaardigheid van mensen. Rechtsgebieden Publiekrecht en privaatrecht: gaan over rechten en plichten. Publiekrecht Regelt de inrichting van de staat en de relatie tussen burgers en de overheid. Verdeeld in : - staatsrecht: regels voor de inrichting van Nederland. - Bestuursrecht: verhouding tussen burger en overheid. - Strafrecht: bestaat uit alle wettelijke strafbepalingen. Privaatrecht Privaatrecht of burgerlijk recht regelt de betrekking tussen burgers onderling. Tot het privaatrecht behoren: - personen- en familierecht: regelt bijv. huwelijk, geboorte, scheiding enz. - ondernemingsrecht: regelt voorwaarden stichting/vereniging. Is een rechtspersoon. - Vermogensrecht: regelt alle zaken die te maken hebben met iemands vermogen en in geld zijn uit te drukken. Bijv. erfenis, koopovereenkomst. Rechten en plichten Bijv. belastingplicht, leerplicht, identificatieplicht, DNA-plicht. 2 grondbeginselen van de rechtsstaat Ontstaan van de rechtsstaat Franse revolutie maakt in 1789 een einde aan de absolute monarchie, koning heeft alle macht in Nederland eerste grondwet. Thorbecke veranderde de grondwet in 1848 zodanig, dat de macht van Willen II grondwettelijk aan Pagina 1 van 5

2 banden werd gelegd mannen kiesrecht vrouwen kiesrecht sociale grondrechten. Vanaf dit moment kun je Nederland een sociale rechtsstaat noemen. Waarom hebben we een grondwet? De grondwet moet het fundament bieden waar iedereen het (bijna) helemaal mee eens kan zijn en waar iedereen op kan vertrouwen Uitgangspunten Bescherming tegen de macht van de overheid + de wens van burgers om gelijk te worden behandeld en in vrijheid te kunnen leven. Uitgewerkt in volgende grondbeginselen: - er is sprake van een machtenscheiding - de rechters zijn neutraal en onafhankelijk - grondrechten zijn wettelijk vastgelegd - de wet bepaalt wanneer je strafbaar bent machtenscheiding machtenscheiding (trias politica) bedacht door Monterquieu ( ). Macht verdeel in 3 delen: wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht. Scheiding moet absolutisme en dictatuur onmogelijk maken. In Nederland geldt de volgende machtsverdeling: - de wetgevende macht, maakt wetten. Regering en parlement - de uitvoerende macht, goedgekeurde wetten worden uitgevoerd. Regering. - de rechterlijke macht, beoordeelt en doet uitspraak. Onafhankelijke rechters. In Nederland zijn de machten niet helemaal goed gescheiden. Het belangrijkste van de trias politica is dat de machten elkaar controleren en scherp houden. Engelse term: checks and balances. Onafhankelijke rechters Rechter neutraal en onafhankelijk, biedt ons aantal garanties: - recht te halen als je je benadeeld voelt door andere burgers - bescherming tegen ongeoorloofd overheidsoptreden - mensen spelen geen eigen rechter. Grondrechten Te verdelen in: - vrijheidsrechten; vrijheid van meningsuiting - gelijkheidsrechten; discriminatie verbod - politieke rechten; kies recht - sociale grondrechten; recht op werk de eerste drie worden de klassieke grondrechten genoemd. Bij sociale grondrechten geldt er een zorgplicht voor de overheid. Je kunt niet naar echter om baan te eisen. Strafbaarheid Onze vrijheid is niet onbegrensd. Belangrijke beginselen: - legaliteitsbeginsel, iets is strafbaar als het in de wet staat. - Strafmaat, maximale straf. ovj of rechter mag die niet meer veranderen - Ne bis in idem- regel, na uitspraak rechter kun je niet voor 2e keer worden vervolgt. 3 rechtsstaat in discussie Regels veranderen Regels worden aangepast omdat samenleving in beweging is. Vanwege doelmatigeheid zijn er nieuwe regels bv Pagina 2 van 5

3 computercriminaliteit. Grondrechten blijven Grondrechten vormen fundament van de rechtsstaat en kunnen alleen met een 2/3 meerderheid in het parlement worden gewijzigd. Toch staat de rechtstaat de laatste jaren ter discussie door: - Regelmatig een roep om zwaardere straffen - georganiseerde misdaad vraagt om een betere aanpak - we hebben te maken met een wereldwijde terreurdreiging - grondrechten kunnen botsen en staan soms ter discussie georganiseerde misdaad Om de georganiseerde misdaad beter te bestrijden is sinds 2000 de wet BOB van kracht, de wet bijzondere opsporingsbevoegdheden. Politie mag nu onder voorwaarden ook inkijkoperaties en infiltreren in misdaadorganisaties doen. Terrorisme De nieuwe, ruimere definitie van een verdachte staat op gespannen voet met het grondwettelijke recht op privacy. Ook mag de AIVD anonieme getuigenverklaringen aandragen in een rechtszaak. Grondrechten ter discussie De 3 grondrechten die kunnen botsen zijn: verbod op discriminatie, vrijheid van meningsuiting en vrijheid van godsdienstuitoefening. 4 strafrecht: de opsporing Rechtsbescherming en rechtshandhaving Overheid heeft meer macht als wij en moet zorgen voor rechtshandhaving en mag daarom bv. Als enige geweld gebruiken geweldsmonopolie van de staat. Ook de overheid moet zich aan regels houden. Misdrijven en overtredingen In de wet word onderscheid gemaakt tussen misdrijven en overtredingen. De meeste staan in het wetboek van strafrecht. Verschillen: - mogelijke straffen zijn hoger bij misdrijven - overtredingen en misdrijven staan geregistreerd bij justitie. Criminaliteit: alle misdrijven die in de wet staan omschreven. Procedure in vogelvlucht Strafproces staat in wetboek van strafvordering. Procedure heeft een vast patroon: 1. politie verzameld info, verhoren verdachte/getuigen & kijken wat er precies gebeurd is. Opgeschreven in procesverbaal 2. politie geeft proces-verbaal aan ovj. Onderzoekt opsporingsonderzoek, verhoort getuigen/verdachte. 3. ovj voldoende bewijs, dossier naar rechter. Rechter moet in rechtszaak vaststellen of verdachte schuldig is en legt een straf op. Opsporingsbevoegdheden politie De politie heeft opsporing bevoegdheden, ook wel dwangmiddelen genoemd. Soms is hiervoor toestemming nodig van een rechter-commissaris. Dit gebeurt als de bevoegdheden de grondrechten van mensen kunnen aantasten. Zonder toestemming - Staande houden: iemand laten stilstaan om hem te vragen naar zijn personalia. Pagina 3 van 5

4 - Aanhouden/arresteren: Je moet mee naar het politie bureau. - Gefouilleerd: Aan kleding en zijn lichaam worden onderzocht. - Vasthouden: In het belang van het onderzoek. - In beslag nemen: Bewijsmateriaal. Met toestemming -Machtiging tot binnentreden: Formulier waarin de rechter-commissaris toestemming geeft om een verdachte in een woning aan te houden. -Huiszoekingsbevel: De politie mag zoeken naar bewijzen in een woning. -Speciale persoonsgegevens: Het verkrijgen van bv. Bankrekeningnummers. -Preventief fouilleren: Door de burgemeester aangewezen gebied, waar je gefouilleerd mag worden zonder dat er sprake is van verdenking. -Voorarrest: Het vasthouden van de verdachte tot maximaal 110 dagen. -Infiltratie: Persoon van de politie, die geheim onderzoek doet in misdaadorganisaties en terroristische groeperingen. Officier van justitie Hij is in feite een openbare aanklager. Alle officieren bij elkaar is openbaar ministerie. Als de politie klaar is met opsporingsonderzoek hij de ovj 3 mogelijkheden: - seponeren; Betekenis: afzien van verdere rechtsvervolging. Gebeurt als er onvoldoende bewijs is gevonden. - Schikken; Meestal in vorm van een geldboete. Wordt ook wel voortijdige afdoening of schikking genoemd. Wijst verdachte schikkingsvoorstel af komt hij als nog voor de rechter. - Vervolgen; OvJ kan besluiten het dossier naar de rechtbank te sturen en een rechtszaak te beginnen. 5 strafrecht: de rechter Als OvJ besluit tot strafvervolging brengt hij de strafzaak bij een rechtbank door middel van tenlastelegging. Kleine misdrijven komen voor de politierechter. Ernstige misdrijven komen voor de meervoudige kamer van de rechtbank, staande uit 3 rechters. Strafzaak is altijd openbaar. Terechtzitting Voor het begin van de terechtzitting krijgt de verdachte een dagvaarding/opriep waarin staat dat je ervan verdacht wordt dat je een misdrijf hebt begaan. Wordt verstuurd door OvJ. De 7 stappen van de rechtszaak: 1. Opening: rechter controleert persoonsgegevens van verdachte. 2. Tenlastelegging/aanklacht: O.v.J. leest aanklacht voor 3. Onderzoek: rechter begint aan het eigenlijke onderzoek. Eerst ondervragen verdachte door de rechter, officier en advocaat. Verdachte staat niet onder ede -> geen waarheid spreken, want hij hoeft niet aan zijn eigen veroordeling mee te werken. Ook kunnen getuigen of deskundigen worden opgeroepen. Die staan wel onder ede. Liegen = meineed plegen -> max. 6 jaar gevangenisstraf. De rechter kijkt ook naar de persoonlijke omstandigheden van de verdachte. Bv; dagbesteding en strafblad. 4. Requisitoir: officier probeert aan te tonen of dat de verdachte schuldig is en vraag de rechter om een bepaalde straf, de zogenaamde eis. 5. Pleidooi: advocaat verdedigd de verdachte. Hij vraagt meestal om strafvermindering of vrijspraak. De officier kan hierop antwoorden, waarop de advocaat weer reageert. 6. Laatste woord: verdachte kan spijt betuigen, onschuld benadrukken of aangeven hoeveel schade hij zal ondervinden van een eventuele straf. 7. Vonnis: nadat de rechter zijn onderzoek heeft afgesloten doet hij ten slotte uitspraak. De kantonrechter en Pagina 4 van 5

5 politierechter doen meteen na de rechtszitting of dezelfde dag uitspraak; bij de meervoudige kamer van de rechtbank of bij het gerechtshof gebeurt dit na 2 weken. het vonnis Verdachte is schuldig -> rechter legt straffen en/of strafrechtelijke maatregelen op; geen lijfstraffen en doodstraf. Straffen. Ons land heeft 4 soorten straffen. - Vrijheidsstraf; Rechter bestraft ong. 20% van de daders, max. straf overtredingen = 1 jaar, waarbij de vrijheidsstraf hechtenis wordt genoemd. Max. straf misdaden = levenslang. Max. tijdelijke straf = 30 jaar. - Taakstraf; Rechter bestraft steeds vaker, opvoedend karakter. Het is ter vervanging van max. 6 maanden gevangenisstraf. Rechter kiest uit werkstraf of leerstraf. - Geldboete; Max. geldboete overtreding varieert van 220 (lichte overtredingen) tot (zware misdrijven). Geldboete niet betaald? -> voor elke 50 een dag gevangenis uitzitten. - Bijkomende straffen; In combinatie met bovenstaande straffen. Belangrijkste: ontzegging van rijbevoegdheid of beroep of ambt. Soms wordt deel van de straf voorwaardelijk opgelegd; dader krijgt straf niet, onder voorwaarde dat hij binnen een bepaalde proeftijd een niet soortgelijke strafbaar feit begaat. Doet hij het toch: voorwaardelijke straf uitzitten + nieuwe straf. Strafrechtelijke maatregelen. Rechter kan ook een strafrechtelijke maatregel opleggen. Voorbeelden: - Terbeschikkingstelling (tbs); Als iemand niet toerekeningsvatbaar is ten tijde van het misdrijf. Meestal psychisch. Het kan onbeperkt duren. Het wordt opgelegd voor 2 jaar, maar kan iedere keer verlengd worden door de rechter. - Onttrekking aan het verkeer van in beslag genomen goederen, zoals drugs en wapens. - Ontneming wederrechtelijk (=in strijd met de wet) voordeel; de pluk ze maatregel, de winst van de veroordeelde afnemen die hij met de misdrijven heeft gemaakt. - Schadevergoeding aan het slachtoffer. hoger beroep Na het vonnis. Alle misdrijven gaan in hoger beroep naar het gerechtshof. Eerst behandeld door kantonrechter, dan in hoger beroep bij meervoudige kamer van de rechtbank. Bij hoger beroep wordt de strafzaak nog eens helemaal overgedaan. Daarna is er de mogelijkheid om in cassatie te gaan bij de Hoge Raad, die uitsluitend nagaat of het recht juist is toegepast. Strafrecht voor minderjarige Kinderen onder 12 jaar zijn strafrechtelijk niet aansprakelijk voor hun daden, maar kunnen wel te maken krijgen met de kinderbescherming. Jongeren tussen = jeugdstrafrecht. Lichte misdrijven = bureau Halt -> taakstraf. Zwaardere misdrijven = kinderrechter -> jeugdgevangenis. Bij ernstige persoonlijke stoornissen = behandelcentrum. Pagina 5 van 5