Samenvatting Maatschappijleer Rechtsstaat

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Rechtsstaat Samenvatting door M woorden 28 november ,2 6 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Hoofdstuk 2 Rechtsstaat 2.1 Recht en vaardigheid Regels en wetten Maatschappelijke normen of gedragsregels komen voor uit; geloof tradities gewoonten Rechtsnormen = gedragsregels die door overheid wettelijk zijn vastgelegd. Wat is rechtvaardig? Belangrijk dat rechtsnormen zo veel overeenstemmen met opvattingen die burgers hebben over goed en kwaad. Toch kunnen sommige dingen ingaan tegen gevoel van rechtvaardigheid. Ontstaan van rechtsstaat Gevoelens onrechtvaardigheid voorkomen > idee rechtsstaat, burgers met grondrechten worden beschermd tegen machtmisbruik door overheid. Absolute monarchie = regeringsvorm waarbij koning alle macht heeft. Tegenwoordig meeste landen grondwet = staat wat grondrechten zijn en hoe land geregeerd moet worden. Nederland werd sociale rechtsstaat door; toen sociale grondrechten in 1983 kwamen. Rechten en plichten In rechtsstaak heb je; rechten plichten Plichten voor iedereen; belastingplicht leerplicht iemand in levensgevaar helpen DNA-plicht (verdacht?) Pagina 1 van 8

2 Rechtsgebieden Publiekrecht regelt inrichting van staat en relatie tussen burgers en overheid. Rechtsgebied onderverdeeld in meerdere taken; staatsrecht (met alle regels voor inrichting Nederlandse staat) bestuursrecht (met daarin centraal verhouding tussen burger en overheid) strafrecht (bestaat uit alle wettelijke strafbepalingen) Privaatrecht Privaatrecht of burgerlijke recht regelt betrekkingen tussen burgers onderling. Als je handtekening zet onder abonnement heb je plicht te betalen en recht op goed product. Conflict? > rechter! Tot privaatrecht horen; personen- en familierecht (huwelijk) ondernemingsrecht (vereniging oprichten) vermogensrecht (sluiten van koop- of huurovereenkomst) 2.2 grondbeginselen Uitgangspunten Doel rechtsstaak; zorgen voor veiligheid iedereen gelijk vrijheid Uitgewerkt in grondbeginselen: sprake van machtenscheiding grondrechten vastgelegd in grondwet legaliteitsbeginsel; overheid is gebonden aan wet Ad 1 = machtenscheiding (= trias politica) In Nederland volgende machtsverdeling; wetgevende macht (=wetten vaststellen waar burgers en overheid zich aan moeten houden (leerplicht) uitvoerende macht (= zorgt ervoor dat goedgekeurde wetten precies worden uitgevoerd (regering is verantwoordelijk zoals; scholen zien schoolexamens) rechterlijke macht (= beoordeelt of mensen, machtspersonen of overheid wetten hebben overtreden en doet uitspraak in conflicten (belastingfraude) Check and balances = machten controleren elkaar Onafhankelijke rechters; je kunt je recht halen als je je benadeeld voelt door andere burgers word beschermd tegen ongeoorloofd overheidsoptreden (bv. illegale horeca) zorgt ervoor mensen geen eigen rechten gaan spelen, want misdadigers krijgen verdiende straf Ad 2 Pagina 2 van 8

3 Grondrechten en grondwet Doel grondwet is vastleggen van grondrechten, zoals; klassieke grondrechten (vrijheid godsdienst) sociale grondrechten (recht op werk) Europees Verdrag voor de Rechten van Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM) = mensenrechten te beschermen bij aangesloten landen. Ad 3 Legaliteitsbeginsel Onze vrijheid is niet onbegrensd. Overheid mag niet zomaar alles voorschrijven. Volgends legaliteitsbeginsel mag overheid alleen beperkingen opleggen aan vrijheid van burgers als die regels voor iedereen geleden en door volksvertegenwoordiging in wetten zijn vastgelegd. Belangrijke artikelen in wetboek strafrecht; strafbaarheid (= alleen strafbaar als in wet staat) strafmaat (= bij ieder strafbaar feit staat maximale straf) ne bis in idem-regel (= vrijgesproken > niet opnieuw berecht 2.3 strafrecht; de opsporing Rechtshandhaving en rechtsbescherming Rechtsstaat moet zorgen voor veiligheid en rechtshandhaving (= geweldsmonopolie = overheid meer macht dan wij en mag als enige geweld gebruiken) Je heb ook rechtsbescherming = grondwet beschermt burgers tegen andere burgers en tegen machtsmisbruik van overheid. Misdrijven en overtredingen Als je in wet wordt beoordeeld wordt onderscheid gemaakt tussen; misdrijven (ernstige stafbare feiten) overtredingen (minder ernstige) Meeste overtredingen en misdrijven in Wetboek van Strafrecht Verschillen tussen overtredingen en misdrijven; misdrijven; als je verdacht bent word geregistreerd bij justitie bij overtreding als veroordeling is misdrijven; straffen hoger poging tot overtreding is niet strafbaar poging tot misdrijf wel Procedure in vogelvlucht Strafproces regels staat in Wetboek van Strafvordering Wanneer misdrijf is gepleegd; politie verzameld informatie officier van justitie bepaald of wel of geen rechtszaak moet komen Pagina 3 van 8

4 rechter stelt in rechtszaak vast of verdachte schuldig is Opsporingsbevoegdheden politie Is verdachte, want bestaat redelijk vermoeden van schuld. Dwangmiddelen worden soms gebruikt als politie een verdachte heeft. Zonder toestemming politie mag verdachte staande houden (= iemand laten stilstaan om te vragen naar personalia) politie kan verdachte aanhouden of arresteren verdachte mag worden gefouilleerd (= aan kleding en lichaam worden onderzocht) politie mag verdachte in belang van onderzoek 6 uur op bureau vasthouden bewijsmateriaal mag in beslag genomen worden Met toestemming van O.V.J. woning alleen binnengaan met machtiging tot binnentreding opvragen speciale persoonsgegevens preventief fouilleren (door burgermeester aangewezen) verlenging max. 3 dagen infiltratie in misdaadorganisatie toestemming nodig Officier van justitie Officier van justitie = openbare aanklager, zoekt namens samenleving bewijzen tegen verdachte en straf tegen hem kan eisen. Openbaar Ministerie = alle officieren van justitie. Seponeren = afzien van verdere rechtsvervolging Schikken = voortijdige afdoening, waarbij verdachte niet meer voor rechter hoeft te verschijnen. Vervolgen = dossier naar rechtbank sturen en rechtszaak beginnen. 2.4 strafrecht: de rechter Klein misdrijf = politierechter Ernstige misdrijven = meervoudige kamer (3 rechters) echtzitting (= behandeling strafbare feit door rechter) Verdachte krijgt oproep tot dagvaardig (= iets strafbaars gedaan). Maandenlange rechtszaak: 1. opening 2. tenlastelegging/aanklacht 3. onderzoek 4. requisitoir 5. pleidooi 6. laatste woord Pagina 4 van 8

5 7. vonnis ad 1 controleert persoonsgegevens ad 2 leest aanklacht voor ad 3 ondervraging. Liegen? = meineed! Ad 4 Officier houdt verhaal waar hij probeert aan te tonen dat verdachte schuldig is en vraagt rechte om straf Ad 5 Houd advocaat. Hij verdedigd verdachte. Ad 6 Verdachte bv. spijt, excuus Ad 7 Uitspraak. Straffen Nederland 4 soorten straffen: vrijheidsstraf taakstraf geldboete bijkomende straffen Strafrechtelijke maatregelen Voorbeelden; terbeschikkingstelling (tbs) onttrekking aan verkeer ontneming wederrechtelijk voordeel (= in strijd met wet) schadevergoeding aan slachtoffer Hoger beroep Alle strafzaken in hoger beroep gaan naar> gerechtshof Strafzaak word nog eens overgedaan Daarna mogelijkheid> in cassatie bij Hoge Raad Strafrecht voor minderjarigen Pagina 5 van 8

6 Onder 12= niet aansprakelijk, maar wel aangehouden, gefouilleerd of verhoord worden = jeugdstrafrecht Licht misdrijf= bureau halt Zwaar misdrijf= kinderrechter (max. 2 jaar jeugddetentie = heropvoeding leert nieuwe normen en waarden). Ernstige persoonlijke stoornissen; kan rechter verblijf in behandelcentrum opleggen. 2.5 Burgerlijk recht Naar de rechter Bij burgerlijk recht staan burgers tegenover elkaar en gaat het altijd om een conflict waarbij eiser tegenover gedaagde staat. er; degene die de zaak aan rechter voorlegt. Gedaagde; persoon van wie iets wordt geëist en daarom voor rechter word gedaagd. loop burgerlijke rechtszaak Meestal volgende verloop: zaak begint wanneer gedaagde een schriftelijke mededeling aan persoon dat hij rechter moet verschijnen grote of ingewikkelde zaken bij rechtbank moet je je laten vertegenwoordigen door zogenaamde procureur (= meestal advocaat) gedaagde hoeft niet persoonlijk aanwezig te zijn rechter beoordeelt jouw eis en verweer van gedachte geen overeenstemming > vonnis uitspreken Uitspraak Als rechter beslist dat verliezende partijschadevergoeding moet betalen kan hij onmiddellijk loonbeslag laten leggen. Betaald hij dwangsom niet? > deurwaarder! Schadevergoeding Soorten schadevergoeding; 1. vermogensschade (=vergoeding voor gemaakte kosten) 2. immateriële schade (= vergoeding door iemand anders) Hoger beroep Beide partijen kunnen tegen vonnis in hoger beroep gaan. Kort geding (= versnelde en vereenvoudigde procedure voor spoedeisende zaken. Pagina 6 van 8

7 2.6 Nederland, VS en China Macht van staatshoofd Met presidentieel veto kan iedere Amerikaanse president wetten tegenhouden. Als opperbevelhebber over leger kan president zelfstandig besluiten nemen. Onafhankelijkheid van rechters Hooggerechtshof = toetst alle wetgeving en uitspraken van lagere rechters aan Amerikaanse grondwet en heeft daarmee beslissende stem in allerlei burgerrechtenkwesties. Raadsheren van Hoge Raad worden op voordracht van Tweede Kamer benoemd. In China alle rechter lid van; Chinese Communistische Partij (CCP). Rechters van verdachten VS; uitlokking. China; marteling. Klassenjustitie = als mensen uit hogere sociale klasse door justitie worden bevooroordeeld boven mensen uit lagere sociale klasse. VS; rassenjustitie. Witteboordencriminaliteit = misdrijven als fraude en milieudelicten worden aangeduid naar mensen met goede baan, pak en wit overhemd. Straf China; doodstraf VS 2 straffen: Plea bargaining = waarbij advocaat en aanklager een deal sluiten op voorwaarde dat verdachte bekent, Three Strikes and You re Out Law = heel zwaar gestraft als je voor 3e keer in fout gaat. 2.7 Rechtsstaat ter discussie Machtenscheiding vervaagd Zijn 3 machten: Kamerleden geven in media oordeel over lopende rechtszaak rechters kunnen openlijk zijn van politieke partij minister van Justitie vraagt om hogere straffen te eisen terwijl hij baas is van OM en dus van officier van justitie opsporingsbevoegdheden uitgebreid georganiseerde misdaad> misdaadorganisaties maken gebruik van moderne informatietechnologie om politie en Pagina 7 van 8

8 justitie af te luisteren, om georganiseerde misdaad beter te bestrijden> Wet bijzondere opsporingsbevoegdheden (Wet BOB) = geef politie onder bepaalde bevoegdheden tot inkijkoperaties, waarbij politie inbreekt om te kijken of er ergens mogelijk bewijsmateriaal aanwezig is. Terroristische dreigingen Lone wolfs = individuele daders zonder binding met terreurorganisatie. Botsende grondrechten Soms komen grondrechten met elkaar in conflict en worden grondrechten zelfs ter discussie gesteld. Zwaarder straffen? Ernstige gewelddelicten zoals verkrachting en moord moeten zwaarder gestraft worden vinden mensen. Pagina 8 van 8