Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2 Samenvatting door J woorden 19 januari ,2 4 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer 1 Rechtsstaat; Een staat waarin de burgers met grondrechten worden beschermd tegen de macht en willekeur (manier van handelen die tegen de wet in gaat) van de overheid Democratische rechtsstaat; Voor een deel mogen de burgers meebeslissen (mensen kiezen die hen vertegenwoordigen) in de overheid. Absolutisme à Trias politica; Montesquieu vond dat er 3 machten moesten zijn. Er was in die tijd namelijk bewijs dat als alleen de koning zou regeren, hij te veel macht uitoefent. Daarom kwam er tegenover de koning kwam een door het volk gekozen parlement die de wetten moest maken. En hier tegen over kwam een onafhankelijke macht; de rechterlijke macht. Zo ontstond de trias politica (scheiding van machten) Constitutionele monarchie; De koning is gebonden aan de grondwet. Grondrechten; Rechten die zo fundamenteel zijn voor de vrijheid, de ontwikkeling, het welzijn, en de bescherming van het individu, dat het is vastgelegd in de grondwet. Legaliteitsbeginsel; De overheid mag iemand alleen straffen op grond van de wetten die dan gelden. Uitgangspunten VN; ; Universele verklaring Rechten van de Mens (UVRM) ; Europees verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) Voorbeeld; Gewone mensen kijken gwn een simpele voetbalwedstrijd en worden gearresteerd omdat andere mensen gaan knokken. In wat voor een rechtsstaat leven we dan?! 2 Geschiedenis grondwet: ; de Staatsregeling van de Bataafse Republiek, voorloper grondwet ; Constitutionele Monarchie. (zie 1) ; Eerste grondwet ; Belgen moesten erbij, grondwet gewijzigd Eerste grondwetwijzigingen ; Belgen moesten weer weg, grondwet gewijzigd ; De koning gaf zijn politieke macht uit handen met artikel 42; De koning is ontschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk De ministers waren nu verantwoordelijk (ministeriële verantwoordelijkheid) voor het beleid. Er kwam ook in de grondwet te staan dat er Censuskiesrecht (mannen die directe belastingen betaalden mogen stemmen) kwam ; Algemeen mannenkiesrecht, overheid ging ook godsdienstige scholen enz. bekostigen ; Vrouwenkiesrecht ; Herziening grondwet, bescherming tegen discriminatie toegevoegd + sociale grondrechten. Doelen van de grondwet: - Begrenzing van de macht van de staat aan geven en dus vrijheden van burgers garanderen. - Fundamentele rechten van burgers vastleggen - Aangeven hoe de belangrijkste organen van de staat (koning(in), ministers) zijn georganiseerd (in grote lijnen) - de eenheid van de staat uit te drukken ondanks alle verschillen Inhoud van de grondwet; - Klassieke grondrechten; Hierin staan de grondrechten en de burgerlijke vrijheden beschreven. - Sociale grondrechten; Hierin staat dat de overheid zorgplicht heeft tegenover de burgers op gebied van; - werkgelegenheid en vrije keuze van arbeid - bestaanszekerheid en welvaart - leefbaarheid en milieu - volksgezondheid en woongelegenheid - onderwijs Pagina 1 van 6

2 - Organisatie van de macht; Hier staat in hoe de bestuurlijke functies geregeld worden en er staat in hoe de Trias Politica is georganiseerd. - Wijziging van de grondwet!; De grondwet kan niet zomaar gewijzigd worden, hij moet door 2/3 e van de 1 e en 2 e kamer aangenomen worden en er moet tussendoor een verkiezing hebben plaatsgevonden. Verschil klassieke grondrechten en sociale grondrechten; De overheid mogen zich niet bemoeien met de klassieke grondrechten. vb. Als een burger vind dat een van zijn grondrechten geschonden is dan mag hij naar de rechter stappen Bij sociale grondrechten moet de overheid zich juist inspannen om het te onderhouden/tegen te gaan. vb. Overheid moet zorgen dat er zo min mogelijk werkeloosheid is. Verhouding overheid en burgers; Verhouding burgers onderling Verhouding burger - overheid Vb. Alle moslims moeten het land uit want ze zijn stom en ze geloven in allah. Hier botst vrijheid van meningsuiting met vrijheid van godsdienst 3 Bedenker trias politica; Montesquieu Doel trias politica; Checks and Balances De drie machten zorgen er voor dat geen van allen te veel macht verovert (checks) en houden elkaar daarmee in balans. Jurisprudentie; Het geheel van uitspraken door rechters. vb. vergelijken met uitspraken van andere rechters Inhoud trias politica; Welke macht? Wat? Wie? Wetgevende macht; Wetten invoeren, wijzigen en verwijderen Parlement (1 e en 2 e kamer); regering Uitvoerende macht; Wetten uitvoeren Rechterlijke macht; *Vierde macht; *Vijfde macht; Rechtspreken en bij onenigheid over de wet er over oordelen. Niet betrokken bij het maken van wetten Ministers; regering Onafhankelijke rechters Zelfstandig beslissingen maken bij totstandkoming en Ambtenaren uitvoering van wetten Omdat iedereen de media bekijkt/beluistert, kan de media ook best veel macht uit oefenen. De krant, de televisie, de radio, internet Uitvoering trias politica; Er is een wet aangenomen op identificatie plicht door de (Wetgevende macht;) Hier staat in dat je vanaf je 14 e je ID bij je moet hebben. In opdracht van de minister voert de politie deze wet uit door een boete te geven aan je als je deze niet bij je hebt (Uitvoerende macht;). Dit mag echter alleen in en noodzaak. Stel je voor dat de politie controleert op door rood licht rijden. Er worden hierbij 2 boetes opgelegd als je geen ID bij je hebt. 1 Voor het door rood rijden en 1 voor het niet bij je dragen van je ID. Dit zou je een onredelijke manier kunnen vinden om je ID te vragen. Als je het hier niet mee eens bent en je twijfelt over de rechtmatigheid, dan kun je naar de onafhankelijke rechter stappen (Rechterlijke macht;) om te vragen om zijn oordeel. Zo controleren de 3 machten elkaar. Het is geen scheiding, maar een evenwicht. Voorbeeld; PVV-leider Geert Wilders lanceerde het plan om rechters die te laag straffen te ontslaan. De rechters staan onafhankelijk van de macht die Geert Wilders heeft (Wetgevende en Uitvoerende macht). Hij mag zich dus niet met de uitspraken van de rechters bemoeien. Voorbeeld; Een militair werd beschuldigd van wapenbezit en drugshandel. Een Kamerlid pleitte voor de tv-camera s voor vrijspraak. Een Kamerlid mag zich niet met de Rechterlijke macht; bemoeien. Op deze manier zou namelijk de rechter beïnvloed kunnen worden en dan bijvoorbeeld vrijspreken tegen zijn wil in. 4 Legaliteitsbeginsel; De overheid mag iemand alleen straffen op grond van de wetten die dan gelden. Voorbeeld: Stalken was heel lang niet een strafbaar feit. Op dat moment kon er dus niks tegen gedaan worden. Nu is het wel strafbaar en dus kan je nu ook gestraft worden als je iemand stalkt. Pagina 2 van 6

3 Soorten regels; - Rechtsregels; Gedragsregels die wettelijk door de overheid zijn vastgelegd. Redenen voor opstelling; - Doelmatigheid, zodat er duidelijke afspraken zijn - Zedelijk bewustzijn, zodat er regels zijn die aan ons weerspiegelt wat goed wat slecht is. vb. Links of rechts fietsen - Sociale regels; Ongeschreven regels die aangeven in termen of je wel of geen rekening met anderen houdt. vb. Geen korte broek aan doen naar een begrafenis. - Morele regels; Een zwaardere lading als Sociale regels; Aangegeven in de termen goed of kwaad. Als rechtsregels instemmen met onze morele opvattingen dan geeft dat een gevoel van rechtvaardigheid. Rechtsgebieden Naam Waar gaat het om? Gebieden Voorbeelden Privaatrecht Wederzijdse rechten en plichten. - Personen- en familierecht; Regelt de zaken in en rondom familie. - Ondernemingsrecht; Regelt zaken die je onderneemt. - Vermogensrecht; Regelt alle zaken die met je vermogen te maken hebben. Huwelijken Adopties Vereniging of stichting oprichten. Huurovereenkomst Arbeidsovereenkomst Publiekrecht Publiek belang aan de orde stellen. - Staatsrecht; Regelt de inrichting van de staat. Grondwet, 2 e kamer leden, - Bestuursrecht; Regelt bestuursactiviteiten, ministers ruimtelijke ordening en het belastingrecht. Vergunning café, bezwaar - Strafrecht; Hierin staan alle wettelijke tegen nieuwe weg strafbepalingen. Gevangenis straf 5 Het strafproces Het strafproces recht en onschuldvermoeden Onschuldvermoeden; Verdachte onschuldig tot het tegendeel bewezen is. Procesregels; O.A. Legaliteitsbeginsel. Samen met alle regels waar iedereen in het strafproces zich aan moet houden. Het proces Aanhouding Opsporing (onderzoek van het misdrijf) onder leiding van de Officier van Justitie Vervolging door Openbaar Ministerie De berechting door 1 of meer Rechters tijdens een openbare terechtzitting; * Hoger beroep en cassatie(vernietigen van een vonnis) De uitvoering van de opgelegde straf 1. Aanhouding; Arresteren en meenemen naar politiebureau voor verhoor Staande houden; Laten stilstaan en vragen naar je personalia 2. Opsporing; Verzamelen van informatie, verhoren van verdachte/getuigen. Het doel is om te weten te komen wat er is gebeurt en welke bewijzen er zijn. Het verslag wordt een proces-verbaal à Officier van Justitie. Deze onderzoekt of het een zaak wordt. 3. Vervolging; Officier van Justitie (van het OM) heeft 3 keuzes; - Vervolgen - Transactie (geldboete) - Seponeren (niet verder vervolgen) 4. Berechting; Verdachte à dagvaarding (wanneer en waarvoor beschuldigd). Naar iedereen wordt er geluisterd. Op het laatst houdt de Officier van Justitie een requisitoir (vraag om een bepaalde straf). Hierop houdt de advocaat zijn pleidooi(rede ter verdediging). De gedachte heeft altijd het laatste woord. Gebaseerd op dit alles maakt de rechter een vonnis. Pagina 3 van 6

4 5. *Hoger beroep; Rechtszaak wordt over gedaan bij Gerechtshof (hogere rechtbank), op de hoop op een hogere of lagere straf. *cassatie; Hierbij kijkt de Hoge Raad of de straf rechtvaardig is 6. Uitvoering van de opgelegde straf; Deze wordt meestal uitgevoerd door de Uitvoerende macht. Tijdens de straf blijft de Officier van Justitie verantwoordelijk voor de gang van zaken. Ook gevangen hebben gwn nog hun rechten (recht voor gedetineerden): recht op voeding, bezoek en ontspanning. Na 2/3 e van de straf kan iemand voorwaardelijk worden vrijgelaten. Dit is dan wel onder bepaalde voorwaarden. Ex-gedetineerden kunnen ondersteunt worden door de reclassering, want ze vinden het meestal moeilijk om weer terug te zijn in de maatschappij. Wie wordt de crimineel? Lombroso-theorie; Crimineel gedrag is erfelijk bepaald. Rationele-keuzetheorie; De gelegenheid maakt de keuze voor de dief. Sociobiologie; Er is een relatie tussen de opvoeding (sociale factor) en de erfelijke factoren (biologische factoren). Bindingstheorie; Bindingen (familie, vrienden) houden je tegen om een misdaad niet te plegen. 6 Psychoanalyse; Het uit balans raken van de psyche zorgt voor crimineel gedrag; - id (instinctieve drift) - ego (bewust zijn) - super ego (het geweten) Aangeleerd-gedrag-theorie; Crimineel gedrag aangeleerd/beïnvloed door de omgeving. Anomietheorie; Mensen vertonen crimineel gedrag omdat ze hun levensdoel niet na kunnen streven. Ne bis in idem - regel; Je kunt niet twee x worden vervolgd voor hetzelfde vergrijp. Tegenwoordig kunnen we dat door DNAtechnieken wel aantonen. Misdrijf; Ernstige strafbare feiten. Moord en doodslag, verkrachting, bigamie en diefstal Overtreding; Minder ernstige strafbare feiten; burengerucht (rumoer in het huis zodat het de buren hindert) Verschil misdrijf Overtreding; straffen gemiddeld hoger en misdrijven blijven veel langer in je justitiële documentatie (strafblad) staan. Maximale straf; Er staat in het strafrecht een maximale straf. De rechter mag niet naar boven afwijken, alleen naar beneden. Strafuitsluitingsgronden; Als iemand een strafbaar feit wel gepleegd heeft, maar krijgt door omstandigheden toch geen straf. Rechtvaardiging; - Noodweer; Als je jezelf of een ander verdedigde tegen geweld. vb. Iemand probeert jou te vermoorden met een mes, dan mag je jezelf verdedigen met dat mes. - Overmacht-noodtoestand; Bij een noodgeval de wet overtreden vb. Je negeert bij een brand een verboden toegang bordje om een kind te redden. - Ambtelijk bevel; Door een bevel van een ambtenaar strafbaar zijn vb. Omdat er een ongeluk is gebeurd moet je over de vluchtstrook, later bekeurd een agent je hiervoor. Dan kun je je beroepen op deze rechtvaardigingsgrond. Schulduitsluitingsgronden; - Psychische overmacht; Doen wat je psyche zegt vb. Een vrouw werd door haar man jarenlang mishandeld. Ze stak haar man dood en ze kreeg geen rechtsvervolging. - Noodweerexces; Je door een gemoedstoestand mee laten slepen en zo de noodzakelijke verdediging overschrijden. vb. Je bent verblind van woede en pakt een mes die er lag en steekt de aanvaller (zonder wapen) neer. - Ontoerekeningsvatbaarheid; Wordt toegepast bij iemand die de verantwoordelijkheid niet zelf kan dragen. vb. Iemand met een geestelijke stoornis slaat iemand neer. Hij gaat dan naar een TBS-kliniek toe. - Afwezigheid van schuld; als er geen schuld is vb. Als er gestolen goederen in een winkel verkocht worden is het personeel niet schuldig, want ze wisten er niks van. Soorten straffen; - Geldboete; Meest opgelegde straf, meestal samen met een andere hoofdstraf. max. straf volwassenen: ,- en voor jongeren(tot 18) 3800,- - Taakstraf; alternatieve straf, i.p.v. een vrijheidsstraf. werkstraf (max 240 uur) en/of leerstraf (max 480 uur) - Vrijheidsstraf; (gevangenis straf Overtredingen? Hechtenis en max. een jaar. Misdrijven? Gevangenis straf en max. levenslang Functies van straffen; - Wraak en vergelding: Misdaad mag niet lonen. - Afschrikking: Burgers moeten ervan weerhouden worden misdaden te plegen. -Voorkomen van eigenrichting: Als de overheid niet straft, gaan de mensen het zelf doen. -Resocialisatie: Straf moet ervoor zorgen dat iemand zijn leven betert. -Beveiliging van de samenleving; Bescherming voor herhaling Waarom apart strafrecht minderjarigen? Omdat men ervan uit gaat dat jongeren nog weer op het goede pad kunnen komen. Pagina 4 van 6

5 7 Waarom taakstraffen ter discussie? Veroordeelden zouden er te makkelijk mee wegkomen. Welke functie het heeft is belangrijker: vergelding of resocialisatie? Waarom tbs ter discussie? Behandeling s doel is om terug te keren naar de samenleving. Hier tegenover staat beveiliging van de samenleving. 8 Burgerlijk recht; Burger Burger Eiser legt de zaak aan rechter voor Aan de Gedaagde wordt iets geëist. Verloop burgerlijke rechtszaak; 1. De gedaagde krijgt een dagvaarding; gedaagde hoeft niet bij de dagvaarding te zijn, 2. Uitspraak bij de rechter. Hij kan vb. de verliezende partij een dwangsom opleggen voor elke x dat het mis gaat. Er kan ook een schade vergoeding komen. Kort geding; Versnelde en vereenvoudigde procedure die wordt behandeld door en zogenaamde voorzieningenrechter. Er kan een bodemprocedure komen (de normale burgerlijke rechtszaak), maar dit komt niet vaak voor. Bestuursrecht; Burgers tegenover overheid Aspect VS Nederland Invloed van de bevolking De macht van het staatshoofd Kiezen parlement Kiezen de president (hoofd uitvoerende macht Kiezen parlement Kunnen in de jury zitten (invloed op de rechtsprekende macht) Opperbevelhebber over leger Vetorecht (kan zelf beslissingen maken) Moet elke beslissing overleggen met het parlement Onafhankelijkheid van de rechters Gekozen door de President Gekozen door het parlement Het rechtssysteem Rechters + jury Rechters De grondrechten Bijna geen sociale grondrechten Wel sociale grondrechten De straffen Doodstraf plea bargaining een deal tussen aanklager en advocaat, de dader bekent, en dan wordt er Geen doodstraf een lichtere straf geëist Veelplegers kunnen wel een Three Strikes and You re Out Law Zware hogere straf verwachten Het verschijnsel klassenjustitie straf na 3 e aanklacht Mensen uit hogere sociale klassen worden door Justitie bevoordeeld boven lagere sociale klassen Ook in Nederland bestaat dit 9 Botsing grondrechten; Met name de volgende rechten botsen wel eens met elkaar: - Het recht op gelijke behandeling - Het recht je godsdienst of levensovertuiging vrij te belijden - Het recht om gedachten of gevoelens te openbaren vb. een katholieke school verbood het dragen van hoofddoekjes Afschaffing art. 1; Spinoza wilde te denken wat hij wilde en te zeggen wat hij dacht. Hierdoor was hij verbannen. Een kleine 350 jaar later wilde Pim Fortuyn het 1 e artikel afschaffen. Het beperkte de vrijheid van meningsuiting volgens hem. Hij had er echter geen rekening mee gehouden dat de er ook emoties aan sommige grondrechten gebonden waren. vb. Nadat er een paar spotprenten over Mohammed waren gepubliceerd, waren er overal ter wereld protesten en er vielen zelfs doden Strijd tegen georganiseerde misdaad; Georganiseerde misdaad is nieuw verschijnsel in onze samenleving en vergt meer capaciteiten politie en justitie. De BOB (Wet Bijzondere opsporingsbevoegdheden) geeft politie onder voorwaarden bevoegdheid tot inkijkoperaties en Pagina 5 van 6

6 infiltreren in misdaadorganisaties. Maar gevaar is misbruik door vergissing. Vb. Omkoping, verkeerde huisvredebraak. Privacy schending vs bescherming burgers. Terrorisme/ aanslag voorbereiden / terreur verdacht; - Maatregelen tegen terrorisme van VS brengen de rechtszekerheid van burgers soms in gevaar. - In EU dus anders maar wel uitgebreidere opsporingsbevoegdheden. -Ook is de verruiming van begrippen en termen zoals een aanslag voorbereiden en de intentie hebben om de staat te ontwrichten. Het normale stafrecht probeert vage begrippen te vermijden. - In Nederland ook verruiming, Wet terroristische misdrijven en bij een terreurverdachte hoeft niet langer sprake te zijn van een redelijk vermoeden. - Volgens de nieuwe Wet afgeschermde getuigen mag een verdachte op basis van bewijs, dat aan de verdacht niet wordt getoond, veroordeeld worden. - Lone wolfs zijn lastiger aan te pakken, maar actieve hulpverleners het antwoord? Vb. Karst T., Tristan van der V, Anders Breivik. Pagina 6 van 6