Boekverslag door I woorden 11 maart keer beoordeeld. Thema's maatschappijleer. Maatschappijleer

Transcriptie

1 Boekverslag door I woorden 11 maart keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Maatschappijleer Samenvatting H2 1 t/m 5 (hele document + plaatjes en beter uitleg > zie bijlage) 1 Constituele monarchie: Een regeringsvorm waarbij de koningen gebonden zijn aan de grondwet. Democratische rechtstaat: Geeft regels voor burgers en rechtsstaat, biedt burgers een dubbele garantie of waarborg en burgers mogen indirect meebeslissen over politieke kwesties door vrije verkiezingen. Bieding rechtstaat: 1. Bescherming tegen machthebbers voor burgers 2. Regels voor burgers en overheid Rechtstaat: Sociaal contract tussen burgers en bestuurders Bijv. leerplicht, belastingplicht, militaire dienstplicht. Dictatuur: Één machthebber bepaalt wat de regels zijn Burgers hebben weinig vrijheden, geen persvrijheid en vrijheid van meningsuiting. Kenmerken van de rechtstaat 1. Grondrechten 2. Overheid moet zich aan de wet houden 3. Burgers kunnen de wet afdwingen bij de onafhankelijke rechter De rechtstaat heeft gezorgd voor de grondwettelijke bescherming van godsdienstvrijheid, vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vereniging en vergadering Mensenrechten: 1. UVRM (Universele verklaring van de rechten van de mens) 2. EVRM (Europees verdrag van de rechten van de mens) Grondrechten: Rechten die zo fundamenteel zijn voor de vrijheid, de ontplooiing, het welzijn en de bescherming van t individu en van groepen, dat ze in de grondwet zijn vastgesteld. Ondergrens: Een uiterste limiet waaraan situaties, gebeurtenissen, beslissingen en handelingen worden afgemeten. De waarden en normen van de rechtstaat vormen n minimale binding die burgers en groepen met elkaar delen. Pagina 1 van 8

2 2 De grondwet kan n bindend middel vormen in n pluriforme samenleving Grondwetdoelen: 1. De beperking van de macht van de staat aan te geven en daarmee de vrijheden van de burgers te garanderen 2. Fundamentele rechten van burgers vast te leggen 3. De eenheid van de staat uit te drukken en te zeggen dat de burgers toch één willen zijn en blijven 4. Aan te geven hoe de belangrijkste organen van de staat zijn georganiseerd Belangrijke organen 1. Koning 2. Ministers 3. Parlement 4. Rechterlijke macht Staatsregeling: Voorloper van de eerste grondwet Geschiedenis *1806» Nederland wordt constituele monarchie *1814» De eerste grondwet *1848» Grondwetswijziging Thorbecke (invoeren ministriële verantwoordelijkheid, vrijheid van meningsuiting en andere grondrechten, tweede kamer amendementsrecht) *1917» Mannenkiesrecht *1922» Vrouwenkiesrechts *1983» Herziening v/d grondwet, naast klassieke nu ook sociale grondrechten. Censuskiesrecht: Mannen mochten aanvankelijk stemmen, mits zij directe belasting betaalden. Inhoud Grondwet: 1. Klassieke grondrechten (bestaat uit gelijk- en vrijheidsbeginsel, politieke rechten, bescherming van het individu en juridische bescherming ) 2. Sociale grondrechten, bepalen dat de overheid n zorgplicht heeft tegenover de burgers op gebied van: Werkgelegenheid en vrije arbeid, Bestaanszekerheid en welvaart, Teefbaarheid en milieu, Volksgezondheid, Onderwijs. 3. Alle belangrijke organen en functies worden geregeld. 4. Wijzigingen van de grondwet (moeten twee keer langs tweede en eerste kamer, meerderheid (2/3) hebben na verkiezingen) Groot verschil tussen grondrecht 1 en 2: Overheid moet actief optreden om de sociale(2) waar te maken, maar de burgers kunnen ze niet bij de rechter afdwingen. Politieke rechten: deel van de klassieke grondrechten, zoals het kiesrecht. Vrijheidsrechten: deel van de klassieke grondrechten, zoals de godsdienstvrijheid, drukpers en vrijheid van meningsuiting Bescherming van het individu: deel van de klassieke grondrechten, zoals privacy, briefgeheim, huisvrede Pagina 2 van 8

3 Juridische bescherming: Historisch gezien de oudste beginselen van de rechtstaat, niemand kan tegen zijn wil worden aangehouden van de rechten die hem toekend. Horizontaal: Verhouding tussen burgers onderling. Verticaal: Verhouding tussen burgers en overheid Botsende horizontale grondrechten zijn als de grondrechtelijke belangen van burgers botsen ten opzichte van elkaar. Botsingen kunnen voorkomen worden door rangorde van grondrechten Sommige botsingen verband te laten oordelen 3 Staten-Generaal: Parlement Jurisprudentie: Het geheel van uitspraken door rechters. Het parlement kan een rechterlijke uitspraak niet ongedaan maken, maar kan wel besluiten de wet te wijzigen of aan te passen. Absolute macht: Machthebber die alles zelf kan bepalen. Bijv. Wetten uitvaardigen, recht spreken, wetten toepassen en uitvoeren. Montesquieu verzon trias politica; scheiding der machten. 1. Eerst macht: Wetgevende macht (algemene wetten maken, wijzigen of intrekken) 2. Tweede macht: Uitvoerende macht (wetten in praktijd brengen, toepassen in concrete gevallen) 3. Derde macht: Rechterlijke macht (mocht rechtspreken in geval van onenigheid over de wetten) De 3 machten: 1. Wetgevende bestond uit regering en parlement 2. Uitvoerende bestond uit ministers 3. Rechterlijke bestond uit onafhankelijke rechters Idee van Trias Politica: De macht zou verdeeld worden over verschillende organen die niets over elkaar te zeggen zouden hebben, maar elkaar wel kunnen controleren om machtsmisbruik te voor komen. Checks and balances: De drie machten weerhouden elkaar in het veroveren van te veel macht (checks) en houden elkaar daarmee in balans. Toetsingsrecht: Het recht hebben om wetten te toetsen aan de grondwet. Burgers kunnen zo nog beter de grondwettelijke bescherming krijgen. Regering (koning+ministers) en parlement (tweede en eerste kamer) maken samen de wetten. Raad van State is het belangrijkste adviesorgaan van de regering. Nieuwe wetsvoorstellen:» Ministers en hun departementen» Raad van State» Tweede kamer (debatteren)» Eerste kamer Montesquieu wilde dat wetgevende macht gekozen werd door het volk en in verschillende kamers verdeeld werd. Goede wetten voldoen aan de volgende eisen: 1. Algemeen zijn 2. Duidelijk, bekend en begrijpbaar zijn Pagina 3 van 8

4 3. Haalbaar en uitvoerbaar zijn Ministers hebben combinatie van eerste en tweede macht: Maken en voeren wetten uit 4e macht : Ambtenaren, deze nemen zelfstandig beslissingen. Ministeriële verantwoordelijkheid: Minister die verantwoordelijk is voor alle daden van zijn ambtenaren Wet op de uitgebreide identificatieplicht: verplicht iedereen die veertien jaar of ouder is om buitenshuis altijd een identificatiebewijs (bijv. paspoort, rijbewijs, ID-kaart, schoolpas) Doel ID: 1. Bevorderen van de veiligheid 2. Criminaliteitscontrole 3. Terreurbestrijding Rechters: 1. Worden niet gekozen door het volk 2. Niet gecontroleerd door het parlement 4 Rechtsorde: Het geheel van recht in een land Rechtstaat: Specifieke soort staatsvorm die aan bepaalde eisen voldoet. Rechtsregels: Gedragsregels die wettelijk door de overheid zijn vastgelegd. 2 Redenen: 1. Doelmatigheid (duidelijke afspraken) 2. Zedelijk bewustzijn (regels die normen en waarden weerspiegelen) Rechtsregels geven n beoordeling van gedrag in termen van legaal of illegaal. Soorten regels: 1. Rechtsregels 2. Socialeregels (rekening houden met ) 3. Moreleregels (goed en kwaad) Soorten regels veranderen door verandering normen en waarden Privaat(burgerlijk)recht: Regelt alle relaties tussen burgers onderling Publieksrecht: Regelt alle relaties tussen burgers en de overheid Privaatrecht» horizontale relaties, rechten en plichten. Bijv. Kopen auto, huwelijk. 3 Soorten privaatrechten(horizontaal): 1. Personen- en familierecht 2. Ondernemingsrecht (bijv. koop, huur of werk) 3. Vermogensrecht (regelen van bijv. vermogen) 3 Soorten publieksrechten(verticaal): 1. Staatsrecht (grondwet, regels, belastingplicht) 2. Bestuursrecht (overheid) 3. Strafrecht (strafbepalingen, misdaad, overtreding) Rechtvaardigheid: Rechtvaardig zijn Juridische organisatie v/d rechtspraak: Pagina 4 van 8

5 1 Hoge raad 5 Gerechtshoven 19 Rechtbanken 5 Verdachten en gedetineerde vallen ook onder de grondwettelijke rechtsbescherming. Onschuldvermoeden: Een verdachte is onschuldig tot het tegendeel bewezen is Strafprocesrecht: Procesregels en regels, waarin alle handelingen van politieagenten, rechercheur, officieren van justitie en rechters gebonden zijn, te samen. Fasen strafprocesrecht: 1. De aanhouding 2. Opsporing door politie en recherche onder leiding van n officier van justitie 3. Vervolging door het openbaar ministerie 4. De berechting door een of meer rechters tijdens een openbare terechtzitting 5. Eventueel hoger beroep en cassatie 6. Het feitelijk uitvoeren van de opgelegde straf De strafzaak: - De rechter moet in de strafzaak 4 vragen beantwoorden: 1. Is het ten laste gelegde feit wettig en overtuigend bewezen? - Is het bewijsmateriaal op rechtmatige manier verkregen? - Zijn er minimaal 2 bewijsstukken? 2. Is het ten laste gelegde feit strafbaar? - Legaliteitsbeginsel 3. Is de dader strafbaar? - Noodweer (Zelfverdediging) - Ambtelijk bevel ( bevel van een ambtenaar) - Ontoerekeningsvatbaar (Geestelijk niet helemaal aan te rekenen) - Noodtoestand ( Bijv. door rood rijden door ernstig ziek kind) - Psychische overmacht ( Bedreiging) - Afwezigheid van schuld ( ik wist niet dat het niet mocht.) 4. Moet er een straf of maatregel volgen? Zo ja, welke? - Hoofdstraf ( gevangenisstraf, boete, taakstraf) - bijkomende straf ( Onder andere inneming rijbewijs) - Maatregel (tbs, ontnemen winst) Staande houden: Laten stilstaan en vragen naar je personalia. Aanhouden: Gearresteerd en meegenomen worden naar het politiebureau voor verhoor Bijv. Bij p heterdaad betrapt of voldoende verdenking Officier van justitie beslist of de zaak voor de rechter komt Dwangmiddelen: 1. Staande houden 2. Aanhouden 3. Verdachte fouilleren en bewijsmateriaal in beslag nemen Pagina 5 van 8

6 Voor sommige andere dwangmiddelen heeft de politie toestemming nodig van een speciale rechter, bij het in gevaar komen huisvrede, privacy, of bescherming van lichaamsdelen. Officier van justitie, die het openbaar ministerie vertegenwoordigt, beslist uiteindelijk of een zaak wordt aangebracht bij de rechtbank (=vervolgingsmonopolie) Hij beslist: 1. Seponeren = Zaak niet verder vervolgen 2. Transactie = Boete voorgesteld 3. Of vervolging = Nieuwe rechtszaak Seponeren komt het meest voor omdat: 1. Men de zaak niet ernstig genoeg vind 2. Dader is al voldoende gestraft 3. Onvoldoende bewijsmiddelen Tenlasteligging: De aanklacht staat hierin precies geformuleerd. Deze krijg je thuisgestuurd. Terechtzitting: 1. De hele zaak wordt onderzocht 2. Getuigen gehoord 3. Bewijs bekeken 4. Verdachte gehoord 5. Officier van justitie (requisitoir) 6. Advocaat (pleidooi) 7. Politie rechter doet uitspraak (bij meervoudige kamer doet rechter het binnen 14 dagen) Wanneer wordt er welke oplossing gekozen? Is officier van justitie of de verdachte + advocaat het er niet mee eens, volgt hoger beroep. ( Alle zaken beginnen bij de rechtbank, hoge raad beoordeelt de zaak niet inhoudelijk, maar beoordeeld de procedure. Herzieningsverzoek: Als je onschuldig vastzit. = Verzoek bij de hoge Raad om de zaak te heropenen, mag alleen bij een nieuw feit. Dient ook als een soort controle. Gerechtshof (hoger beroep): Zaak wordt nog helemaal overgedaan (Cassatie) Hoge raad: Gaat na of het juist is toegepast Gevangen hebben recht op ondersteuning bij terugkeer naar maatschappij Ze kunnen moeilijkheden hebben bij het vinden van een baan en het afsluiten van een lening of verzekering Strafproces: Aanklacht, verdediging, oordeel, hoger beroep. 6 3 beginselen die de rechtstaat ondersteunen dmv het strafrecht: 1. Legaliteitsbeginsel 2. Duidelijk zijn 3. Ne bis in idem- regel Ne bis in idem: n beginsel die zegt dat je nooit twee keer vervolgd kan worden over hetzelfde feit, ook al komen er nieuwe feiten boven. Pagina 6 van 8

7 3 Delen Wetboek van Strafrecht (WvS): 1. Algemene bepalingen 2. Misdrijven opgesomd 3. Overtredingen De algemenen bepalingen (1) geven antwoord op vragen als wanneer is iemand medeplichtig? Misdrijven (2) zijn de meer ernstige strafbare fieten zoals moord en doodslag, mishandeling, verkrachting, belediging of diefstal. Hier voor zijn hogere straffen. Overtredingen (3) zijn minder ernstige strafbare feiten zoals burgerrecht of t artikel: Verboden toegang voor onbevoegden. Hier voor zijn lage straffen. Materiële strafrecht: De inhoud van alle strafbepalingen De strafbepalingen staan ook in aparte wetten zoals de Wet economische delicten (fraude), Wegenverkeerswet en de Opiumwet (verbiedt gebruik, invoer, handelen van drugs). Soms heeft iemand het feit wel gepleegd maar krijgt hij door omstandigheden toch geen straf opgelegd. Rechtvaardigheidsgronden: Het gepleegde is in bijzondere omstandigheden niet meer strafbaar 1. Noodweer (je verdedigt jezelf of n ander tegen geweld) 2. Overmacht-noodtoestand (niet strafbaar omdat de overtreding te rechtvaardigen is) 3. Ambtelijk bevel (bijv. aan de kant moeten gaan omdat ambulance er door moet en later bekeurd worden door politie omdat je op vluchtstrook reed) Schuldsluitingsgronden: Het feit is strafbaar, maar de dader heeft geen schuld. 1. Psychische overmacht (onder dwang n misdaad moeten begaan) 2. Noodweer-exces (overtreedt bij verdediging de grenzen van de noodzakelijke verdediging) 3. Ontoerekeningsvatbaarheid (niet met het hoofd er bij zijn als je misdaad onder gaat, bijv. psychisch gestoorden) 4. Afwezigheid van schuld (gestolen spullen worden in winkel gezet door de baas, personeel verkoopt t zonder te weten dat ze gestolen zijn) Tbs: Duurt maximaal vier jaar, maar die periode kan verlengt worden als er geen verandering is opgetreden bij de patient en als de patient nog steeds gevaar vormt voor de samenleving. Hoofdstraffen: 1. Geldboete 2. Taakstraf 3. Vrijheidsstraf Vrijheidsstraf: Overtreding» Hechtenis Misdrijven» Gevangenisstraf Naast hoofdstraffen heb je bijkomende straffen bijv. intrekking van rijbewijs. Maatregelen; Bijv. schadevergoeding Functies straffen: 1. Wraak en vergoeding 2. Afschrikkiung 3. Voorkomen eigenrichting 4. Resocialisatie (heropvoeden) 5. Beveiliging van de samenleving Pagina 7 van 8

8 Jongeren (12t/m18jr) hun sraffen berusten op heropvoeding. 1. Jeugdstrafrecht, bureau halt of taakstraf. 2. Zware misdrijven > Kinderrechter. Dan kan je naar jeugdgevangenis of behandelcentrum Jeugdstraf: - tot 12 jaar geen strafvervolging ( wel jeugdzorg) - 12 t/m 15 jaar maximaal 1 jaar - 16 en 17 maximaal 2 jaar maar kunnen ook als volwassenen worden berecht. Afhankelijk van de ernst van het delict en persoonlijkheid van de dader. Straf maxima veranderd (hoger) omdat in praktijk maar 2/3 van de straf werd uitgezeten. Verschil volwassen en jeugdstrafrecht: Bij de jeugd staat resocialisatie in het middelpunt Pagina 8 van 8