Maatschappijleer gaan over de manier waarop we de samenleving vormgeven. Hiervoor hebben we 4 thema s:

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2163 woorden 10 juni ,3 13 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Hoofdstuk 1: Wat is maatschappijleer? Onderdeel 1: wat is het doel van maatschappijleer? 1.1 Overeenkomsten samenleving & gezin: - regels - verschillende verhoudingen Samenleving vs. gezin, welke regels gelden op een bepaald moment? Dat hangt af van: - opvattingen van degene met de meeste macht - invloed van mensen met een ondergeschikte positie - de machtsmiddelen van beide groepen De regels worden democratisch vastgesteld d.m.v. verkiezingen. Als je een persoonlijk probleem hebt betekent dit dat alleen jij en je directe omgeving te maken heeft met dit probleem. Dit probleem kan uitgroeien tot een maatschappelijk probleem, dan heeft het effect op de samenleving. Maatschappelijk probleem, als: 1 het gevolgen heeft voor grote groepen v/d samenleving 2 het veroorzaakt wordt door maatschappelijke ontwikkelingen 3 het te maken heeft met tegengestelde belangen 4 het gemeenschappelijk opgelost moet worden 1 Als maatschappelijke problemen veel mensen (grote groepen) in de samenleving raken, spreek je ook wel van een sociaal probleem. Veel problemen zijn grensoverschrijdend. 2 Een maatschappelijk probleem kan ontstaan als een samenleving dynamisch is, dus dat de samenleving veel ontwikkelingen (bijv. welvaart) doormaakt. Die ontwikkelingen hebben vaak onbedoelde gevolgen. 3 Belangentegenstellingen zijn bijvoorbeeld: verschillende politieke visies, geloofs- en levensovertuigingen, sociaaleconomische posities. Tegengestelde belangen zijn niet alleen tussen meer mensen, maar kan ook binnen 1 persoon. 4 Om iets gemeenschappelijk op te lossen moet je verschillende belangen afwegen, dit wordt gedaan door politici. Zij nemen besluiten en maken nieuwe regels en wetten. Een maatschappelijk probleem is ook wel een politiek probleem. 1.2 Maatschappijleer gaan over de manier waarop we de samenleving vormgeven. Hiervoor hebben we 4 thema s: Pagina 1 van 8

2 1 Rechtsstaat: persoonlijke vrijheid rechtszekerheid van burgers niet zomaar oppakken veiligheid misdrijven: welke straffen? privacy etc. 2 Parlementaire democratie: manier van besluiten nemen politici hoe kan NL het best worden geregeerd? invloed burgers etc. 3 Pluriforme samenleving: samenleving mensen verschillende achtergronden verschillende levensstijlen en leefwijzen etc. 4 Verzorgingsstaat: voor zichzelf en voor elkaar zorgen uitkering kunnen werken hulp overheid? 1.3 Waarden uitgangspunten / principes die mensen belangrijk vinden en nastreven Normen opvattingen over hou jij je hoort te gedragen Idealen waarden die je wilt verwezenlijken Belang een voor- of nadeel wat iemand ergens bij heeft (heeft vaak met financiën te maken) Macht vermogen om het gedrag van iemand te beïnvloeden Gezag formele macht, macht van bijv. docenten of directie Machtsbronnen geld, beroep of functie, kennis etc. Dynamiek van de samenleving is een gevolg van veranderende normen, waarden en belangen; welke hiervan dominant zijn, hangt af van: de plaats, de tijd en de groep. Als mensen in een land het gevoel hebben bij elkaar te horen spreken we van sociale cohesie. 1.4 Bij het zoeken naar oplossingen van maatschappelijke problemen gaat het om: - kennis van de feiten - inzicht in processen - het ontwikkelen van eigen ideeën Hoofdstuk 1: Wat is maatschappijleer? Onderdeel 2: kennis van zaken Betrouwbaarheid/artikel krant/tijdschrift/internet: - bronvermelding? - Duidelijk onderscheid tussen feiten en meningen? Feiten: objectief, werkelijkheid, controleerbaar. Meningen: subjectief - Worden er verschillende kanten bekeken? Hoor en wederhoor 2.1 Injectienaaldtheorie Manipulatie: opzettelijk feiten weggelaten of verdraaid Propaganda: opzettelijk eenzijdige informatie geven om te beïnvloeden Indoctrinatie: langdurig, systematisch, heel dringend eenzijdige informatie en meningen opgedrongen. De multiple-step-flowtheorie bij deze theorie heeft de massamedia een indirecte invloed via opinieleiders (gezin, school, werk, vriendenkring). De cultivatietheorie Volgens deze theorie speelt de televisie een dominante rol in het overdragen van cultuur (soaps). Je kunt hierdoor de werkelijkheid verwisselen met de televisiewerkelijkheid. Selectieve perceptie elke informatie wordt zodanig vervormd dat deze zo veel mogelijk past in ons referentiekader, dat is het geheel van persoonlijke waarden, normen, kennis en ervaring, dat werkt als een Pagina 2 van 8

3 soort filter. De agendatheorie deze theorie benadrukt dat de media niet bepalen hoe mensen denken, maar waarover zij denken en met elkaar praten. (beïnvloedt burgers, politieke agenda) De framingtheorie een nieuwsbericht vanuit een bepaalde invalshoek presenteren en zo de manier van denken van mensen beïnvloeden. 2.2 Tijdens de overdracht van informatie ontstaat beeldvorming, dit kan leiden tot stereotyperingen ofwel generaliseren en vooroordelen. Dat kan weer leiden tot intolerantie en discriminatie (huidskleur, ras, leeftijd, seksuele voorkeur, sekse, geloof en uiterlijk). Onderdeel 1: Idee en oorsprong van de rechtsstaat 1.1 Nederland is een democratische rechtsstaat, deze biedt burgers dubbele garantie of waarborg. - burgers mogen meedoen met vrije verkiezingen - burgers hebben bescherming tegen de machthebbers - regels voor burgers én overheid De rechtsstaat is een soort sociaal contract tussen burgers en (gekozen) bestuurders. Als jij je aan de regels houdt, zal de regering dezelfde regels toepassen op jouw gedrag, maar de bestuurders zelf moeten zich hier ook aan houden. Een dictatuur democratie. Dictatuur: - 1 machthebber - Geen persvrijheid - Geen vrijheid van meningsuiting 1.2 Basisgedachte van rechtsstaat bedacht in 17e & 18e eeuw. Absolute macht wanneer 1 persoon de macht heeft. Trias Politica (Motesquieu): - wetgevende macht - uitvoerende macht - rechterlijke macht ook wel de scheiding der machten De machten houden elkaar in evenwicht ^ Die ideeën leidden tot de Amerikaanse Revolutie in 1776, met als leus no taxation without representation wie belasting betaalt, heeft kiesrecht. In 1789 kwam er de Franse Revolutie, met als leus vrijheid, gelijkheid, broederschap ^ Resultaat: Koningen in een constitutionele monarchie gebonden aan de grondwet. Rechtsstaat grondwettelijke bescherming godsdienst vrijheid vrijheid van meningsuiting & vereniging en vergadering. UVRM: Universele Verklaring Rechten van de Mens, uitgebracht Verenigde Naties (1948) EVRM: Europees Verdrag v/d Rechten v/d Mens, getekend in Rome (1950) Pagina 3 van 8

4 Beide waren voor verbetering v/d mensenrecht: geen mensenrechten geen rechtsstaat Mensenrechten zijn in de grondwet vastgelegd, dus ze worden ook wel grondrechten genoemd: Rechten die van belang zijn voor de vrijheid, het welzijn, de ontplooiing en de bescherming van individuen en groepen. Ondergrens uiterst limiet waaraan situaties, gebeurtenissen, beslissingen en handelingen worden afgemeten. Minimale binding binding tussen waarden en normen v/d rechtsstaat die burgers en groepen met elkaar delen. rechtsstaat = grondslag voor parlementaire democratie, verzorgingsstaat en pluriforme samenleving. Onderdeel 2: De grondwet en de grondrechten 2.1 De grondwet wordt ook wel constitutie genoemd, dit betekent letterlijk bottenstelsel. De grondwet werkt als een soort bindend middel tussen verschillende culturen in een pluriforme samenleving. Doel grondwet: macht v/d staat aangeven, burgers vrijheid garanderen eenheid v/d staat uitdrukken, de burgers willen 1 zijn en 1 blijven. Fundamentele rechten v/d burgers (recht op leven en onschendbaarheid, privacy) Organisatie belangrijkste organen Staatsregeling was een voorloper v/d eerste grondwet. In 1814 eerste grondwet Dit was nadat in 1806 Nederland een constitutionele monarchie was geworden algemeen mannenkiesrecht 1922 vrouwenkiesrecht 1983 herziening v/d grondwet 2.2 Klassieke grondrechten: Gelijkheid en vrijheid overheid = passief, behalve bij verkiezingen. De burger mag wel naar de rechter stappen. Sociale grondrechten (1983): De overheid heeft zorgplicht tegenover de burgers op het gebied van: werkgelegenheid & vrije arbeid bestaanszekerheid & welvaart leefbaarheid & milieu volksgezondheid onderwijs de overheid moet actief optreden om de sociale grondrechten waar te maken, maar de burgers mogen ze niet bij de rechter afdwingen. Voorbeeld: overheid moet zich inspannen om werkloosheid tegen te gaan, maar kunnen niet voorkomen dat je werkloos wordt Pagina 4 van 8

5 Horizontale werking verhoudingen tussen burgers onderling Verticale werking verhoudingen tussen burgers en de overheid Binnen de horizontale werking is er vaak sprake van botsende grondrechten: d.w.z. de grondrechtelijke belangen van burgers botsen ten opzichte van elkaar. Onderdeel 3: Trias Politica: scheiding of evenwicht van machten? 3.1 Trias politica Macht Taak Wie Wetgevende macht Algemene wetten maken/wijzigen/intrekken Regering (koning+ministers) & parlement (2de + 1ste kamer) Uitvoerende macht Wetten in praktijk brengen/toepassen Ministers & ministeries Rechterlijke macht In geval van onenigheid rechtsregels toepassen Onafhankelijke rechters Het doel van de Trias Politica was dat de macht verdeeld zou worden over verschillende organen die niets over elkaar te zeggen zouden hebben, maar elkaar wel kunnen controleren. Zo zouden corruptie en vriendjespolitiek vermeden worden. Tegenwoordig heet het Checks and balances. Wetgevende macht uitvoerende macht: tweede kamer roept minister ter verantwoording over zijn beleid. Wetgevende macht rechterlijke macht: corrigeren door nieuwe verbeterde wet in te maken, als rechters een bepaalde wet ruimer uitleggen als bedoeld. Een rechter heeft geen toetsingsrecht: is niet bevoegd om vast te stellen of een wet in strijd is met de grondwet. 3.2 Goede wetten, zijn: Algemeen: mogen niet voor 1 persoon of 1 situatie gelden. Duidelijk: voor iedereen begrijpbaar. Haalbaar en uitvoerbaar Ministeriële regelingen uitvoeringsregels of aanwijzingen hoe wetten precies moeten worden uitgevoerd. Ministeriële verantwoordelijkheid ministers hebben de verantwoordelijkheid over alle daden van zijn ambtenaren. 3.3 Toetsingsrecht wanneer rechters het recht hebben om wetten te toetsen aan de grondwet. Onderdeel 4: De rechtsorde 4.1 Rechtsregels zijn gedragsregels die wettelijk door de overheid zijn vastgelegd. 2 redenen voor het opstellen van rechtsregels: * Doelmatigheid: duidelijke afspraken. * Zedelijk bewustzijn: regels die de normen en waarden weerspiegelen. Rechtsregels sociale regels Pagina 5 van 8

6 Sociale regels: beoordeling van gedrag in termen van wel of geen rekening houden met anderen. Morele regels: beoordeling van gedrag in termen van goed en kwaad. Soms gaan rechtsregels in tegen het gevoel van rechtvaardigheid van mensen. 4.2 Privaatrecht horizontale relaties, ook wel burgerlijk recht of civiel recht genoemd. Het gaat hier om rechten en plichten. Privaatrecht: Personen en familierecht: huwelijk, echtscheiding, geboorte, overlijden, adoptie. Ondernemingsrecht: stichting, vereniging of bv oprichten. Dat soort organisaties heten rechtspersonen. Een stichting of vereniging mogen geen doel hebben om winst te maken, een bv mag dat wel. Vermogensrecht: iemands vermogen, geld, koop(overeenkomst), huurovereenkomst of arbeidsovereenkomst, erfenis, testament. Publiekrecht: Staatsrecht: regels inrichting Nederlandse staat: grondwet, bevoegdheden ministers, rechten Tweede Kamerleden, deelname aan verkiezingen. Bestuursrecht: bestuursactiviteiten overheid: vergunning (huis bouwen/café beginnen), ruimtelijke ordening, belastingsrecht. Strafrecht: Wettelijke strafbepalingen Publiekrecht verticale relaties tussen burgers en overheid. Derde macht in de trias politica juridische organisatie van de rechtspraak, dat is in een piramide op gebouwd: 1 Hoge raad Vijf gerechtshoven Negentien rechtbanken Onderdeel 5: Het strafproces in een rechtsstaat 5.1 Onschuldvermoeden een verdachte is onschuldig tot het tegendeel is bewezen (grondwettelijke rechtsbescherming). Daarnaast hebben gevangenen in Nederland ook recht op een slaapplek, eten, hygiëne en privacy. 5.2 De fasen van het strafproces: 1 de aanhouding 2 opsporing door politie en recherche onder leiding van een officier van justitie 3 vervolging door het openbaar ministerie 4 de berechting door een of meer rechters tijdens een openbare terechtzitting 5 eventueel hoger beroep en cassatie 6 het feitelijk uitvoeren van de opgelegde straf Staande houden laten stilstaan en vragen naar je personalia Aanhouden meegenomen naar het politiebureau voor verhoor, hier ben je verdachte (vaak heterdaad). Daarnaast mogen politie en justitie ook aanhouden als er voldoende verdenking is. Pagina 6 van 8

7 Dwangmiddelen gebruiken: staande houden, aanhouden, fouilleren, bewijsmateriaal zoals wapens en computers in beslag nemen. Voor sommige dwangmiddelen heb je toestemming nodig: huiszoeking DNA-onderzoek Infiltratie in misdaadorganisatie en terroristische groeperingen Opvragen van speciale persoonsgegevens; bankrekeningnummers, telefoonnummers en internetgedrag. Maximaal 110 dagen voorarrest. Officier van justitie, vertegenwoordigt OM, beslist wat er met de zaak gebeurt. Dit noemen we vervolgingsmonopolie. Schikking of transactie hierbij gaat iemand akkoord met een geldboete of taakstraf (180 uur), de zaak wordt niet verder vervolgd. Seponeren besluiten om een zaak niet verder te vervolgen Officier van justitie brengt een strafzaak bij de rechtbank d.m.v. een tenlastelegging, hierin staat precies de aanklacht tegen de verdacht beschreven. Een strafzaak beging bij de rechtbank.. Politierechter: eenvoudige misdrijven zoals winkeldiefstal. Meervoudige kamer: zware zaken zoals fraude en doodslag Na het vonnis v/d rechtbank, kan je in hoger beroep gaan bij het gerechtshof. Ten slotte kan men in cassatie gaan bij de Hoge Raad. Onderdeel 6: Het strafrecht Schulduitsluitingen: psychische overmacht: gedwongen noodweer-exces: verdediging van jezelf of een ander, binnen de grenzen ontoerekeningsvatbaarheid: geestelijke stoornis afwezigheid van schuld Soorten straffen: Hoofdstraffen: Geldboete Taakstraf Vrijheidsstraf: hechtenis/gevangenisstraf Bijkomende straffen: intrekking rijbewijs stadionverbod uitzetting uit het beroep (arts of psycholoog) Maatregelen: schadevergoedingen aan slachtoffers verplichte behandeling in afkickkliniek tbs door misdaad verkregen spullen/geld wegnemen Pagina 7 van 8

8 Functies straffen: Wraak en vergelding Afschrikking Voorkomen van eigenrichting Resocialisatie Beveiliging van de samenleving Straffen voor jongeren: Haltbureau Jeugdgevangenis behandelcentrum Pagina 8 van 8