Samenvatting Maatschappijleer Rechtstaat

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Rechtstaat Samenvatting door Q woorden 7 juni ,9 10 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Maatschappijleer samenvatting Rechtsstaat Maatschappelijke normen of gedragsregels zijn regels die de maatschappij beschouwt als normaal. Rechtsnormen zijn gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgelegd. Stelen doe je niet uit principe maar het is ook verboden door de overheid. Maatschappelijk probleem: Het probleem heeft voor grote groepen in de samenleving. Het probleem alleen gemeenschappelijk kan worden opgelost, waardoor de overheid bezig houden met de oplossing van het probleem. Het probleem te maken met tegenstelingen. Absolute monarchie is de regeringsvorm waarbij een koning alle macht heeft. Een rechtsstaat is een land waarin burgers met grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik door de overheid Sociale rechtsstaat sociale grondrechten worden in de grondwet opgenomen gelijkheid tussen man en vrouw qua stemrechten, overheidsplicht op goede gezondheidszorg en inkomen voor iedereen. In een rechtstaat zijn er niet alleen maar rechten maar ook plichten, zowel voor de overheid als de burgers. Iedereen met een inkomen heeft de belastingplicht. Alle jongeren hebben de leerplicht. Verdere plichten zijn dat je iemand in levensgevaar moet helpen en tot slot heb je de DNA-plicht. Dit is alleen van toepassing op verdachten. Soorten recht: Publiekrecht Het publiekrecht regelt de inrichting van de staat en de relatie tussen burgers en overheid. Het staatsrecht met alle regels voor de inrichting van de Nederlandse staat. Bevoegdheden van ministers, rechten van een Tweede kamerlid. Pagina 1 van 7

2 Het bestuursrecht met daarin centraal verhouding tussen burger en overheid. Als je een bedrijf wil beginnen of een huis wilt bouwen heb je een vergunning nodig. Het bevat ook bepalingen die je beschermen tegen de overheid. Wil je de gemeente een nieuwe weg aanleggen, dan moet de overheid belanghebbenden de kans geven bezwaar te maken. Het strafrecht bestaande uit alle wettelijke strafbepalingen. Privaatrecht Het privaatrecht of burgerlijk recht regelt de betrekkingen tussen burgers onderling. Als je een product koopt heb je de plicht te betalen en recht op een goed product. Bij een conflict daarover kan je naar de rechter stappen. Soorten privaatrecht: Het personen- familierecht Huwelijk, echtscheiding, geboorte, overlijden en het adopteren van kinderen. Het ondernemingsrecht De voorwaarden regelt waaronder je een vereniging of bv kan oprichten Het vermogensrecht Regelt het vermogen van iemand en drukt het vermogen uit in geld Het sluiten van een koopovereenkomst, een huurovereenkomst of een arbeidsovereenkomst. Het regelen van een erfenis hoort ook hierbij. Uitgangspunten van een rechtsstaat: Het doel van een rechtsstaat is om te zorgen voor de veiligheid van burgers, ons te beschermen tegen de macht van de overheid en ervoor te zorgen dat we als burgers gelijk worden behandeld en in vrijheid kunnen leven. Deze doelen zijn uitgewerkt in de volgende grondbeginselen: Er is sprake van een machtenscheiding. De grondrechten zijn vastgelegd in de grondwet. Het legaliteitsbeginsel: de overheid is gebonden aan de wet. Deze machtenscheiding word ook wel trias politica genoemd. Het doel hiervan was dat niet 1 persoon of 1 instantie alle politieke macht heeft. De machtenscheiding/ trias politica bestaat uit: De wetgevende macht die stelt de wetten vast maar mensen zich aan moeten houden. Dit is een taak van de regering en het parlement De uitvoerende macht die zorgt ervoor dat de wetten worden uit gevoerd. Ministers geven richtlijnen, instanties als de politie voeren ze uit. Officier van justitie hoort hier ook bij. De rechtelijke macht die beoordeelt of mensen, rechtspersonen of de overheid wetten hebben overtreden en doet uitspraak in een conflict. Het belangrijkste van de trias politica is dat de machten elkaar scherp houden. Onafhankelijke rechters: Pagina 2 van 7

3 Rechters zijn voor het leven benoemd, hij kan dus niet ontslagen worden om zijn uitspraken. Ze dragen een zwarte toga om een neutraliteit te symboliseren. Het feit dat rechters neutraal en onafhankelijk zijn zorgt voor bescherming Je kunt je recht halen als je je benadeelt voelt door andere burgers of bedrijven en instanties. Je wordt beschermd tegen ongeoorloofd overheidsoptreden. Je hebt een schuur waarin vrienden komen eten en drinken, de overheid bepaalt dat je schuur dichtmoet omdat het om illegale horeca gaat, dan kan jij dit aanvechten. 1. Het zorgt ervoor dat mensen geen eigen rechter gaan spelen, omdat misdadigers in een eerlijk proces hun verdiende straf krijgen. Grondrechten en grondwet Een belangrijk doel van de grondwet is het vastleggen van de grondrechten. Deze staan in hoofdstuk 1 en kun je onderverdelen in: Klassieke grondrechten, zoals de vrijheid van godsdienst, de vrijheid van meningsuiting, het recht op onaantastbaarheid van het lichaam en het kiesrecht. Sociale grondrechten, zoals het recht op werk, het recht op gezondheidszorg en het recht op woongelegenheid. Klassieke grondrechten zijn rechten die de overheid ook echt moet garanderen. Als de overheid een van deze grondrechten schendt dan kun je naar de rechter om je gelijk te halen. Bij sociale rechten geldt er een zorgplicht voor de overheid. De overheid moet bijvoorbeeld haar best doen om zoveel mogelijk banen te creëren, maar je kunt niet naar de rechter stappen en een baan eisen. Legaliteitsbeginsel De overheid mag niet zomaar alles voorschrijven. Volgens het legaliteitsbeginsel mag de overheid alleen beperkingen opleggen aan de vrijheid van burgers als die regels voor iedereen gelden en door de volksvertegenwoordiging in wetten zijn vastgelegd. Het legaliteitsbeginsel zien we terug in een aantal belangrijke artikelen in het Wetboek van Strafrecht: Strafbaarheid. Iets is alleen strafbaar als het in de wet staat. De Strafmaat. In de wet staat bij ieder strafbaar feit de maximale straf. De officier van justitie en rechter mogen geen hogere straf eisen of opleggen Ne bis in idem-regel. Na de uitspraak van een rechter kun je niet voor een tweede keer worden vervolgd. De rechtsstaat moet zorgen voor de veiligheid van burgers en voor rechtshandhaving. Daarom heeft de overheid meer macht dan wij en mag als enige geweld gebruiken. Dat wordt het geweldsmonopolie van de staat genoemd. Naast rechtshandhaving is er ook rechtsbescherming: de grondwet beschermt burgers tegen andere burgers en tegen machtsmisbruik van de overheid. Misdrijven en overtredingen Misdrijven: De meer ernstige strafbare feiten Overtredingen: De minder ernstige Belangrijkste verschillen tussen misdrijven en overtredingen: Overtredingen en misdrijven worden geregistreerd door justitie. Bij een misdrijf wordt dit al geregistreerd als je een verdachte bent terwijl er bij een overtreding een veroordeling moet zijn. De mogelijke straffen bij overtredingen zijn minder lang Pagina 3 van 7

4 Een poging tot een overtreding is niet strafbaar, een poging tot een misdrijf wel. Criminaliteit: Alle misdrijven die in de wet staan omschreven Wanneer er een misdrijf is gepleegd, verloopt de procedure volgens een vast patroon: 1. De politie verzamelt informatie over het strafbare feit en doet onderzoek. Ze leggen alle gegevens vast in een proces-verbaal. De officier van justitie heeft de leiding over het opsporingsonderzoek en houdt in de gaten of alles zorgvuldig en eerlijk verloopt. 2. De officier van justitie bepaalt vervolgens of er wel of geen rechtszaak moet komen. Als hij voldoende bewijs heeft, stuurt hij het dossier naar de rechter. 3. De rechter stelt vast of de verdachte schuldig is. Als hij de schuld bewezen acht, kan hij de verdachte een straf opleggen. Iemand is een verdachte als er een redelijk vermoeden van schuld is. Als de politie een verdachte heeft, kan zij gebruikt maken van bevoegdheden, ook wel dwangmiddelen genoemd. Als deze dwangmiddelen een ernstige inbreuk maken op de grondrechten van mensen is toestemming nodig van een rechter-commissaris. Zonder toestemming: De politie mag een verdachte staande houden. Dit betekent iemand stil laten staan om hem te vragen naar zijn personalia. De politie kan een verdachte aanhouden ofwel arresteren. Een verdachte mag gefouilleerd worden, dat wil zeggen aan zijn kleding en zijn lichaam worden onderzocht. De verdachte mag een verdachte in het belang van het onderzoek zes uur op het bureau vasthouden. Bewijsmateriaal zoals een gestolen mobieltje mag in beslag worden genomen. Met toestemming : Om iemand te arresteren mag de politie een woning alleen binnengaan met een machtiging tot binnentreding. Voor het opvragen van speciale persoonsgegevens, zoals bankrekeningnummers en internet gedrag. De politie mag alleen preventief fouilleren in bepaalde, door de burgemeester aangewezen gebieden. De politie kan eventuele verlenging aanvragen als een verdachte al zes uur op het bureau heeft vastgezeten. Bij infiltratie in misdaadorganisaties en terroristische groeperingen. Officier van justitie In feite is de officier van justitie de openbare aanklager, omdat hij namens de samenleving bewijzen zoekt tegen een verdachte en een straf tegen hem kan eisen. Alle officieren bij elkaar heet het Openbaar ministerie (OM). Als de officier en de politie klaar zijn met het opsporingsonderzoek, heeft de officier drie mogelijkheden: seponeren, schikken of vervolgen. Seponeren Bij onvoldoende bewijs, een klein vergrijp of als de officier vindt dat de verdachte genoeg is gestraft. Dan kiest de officier van justitie voor seponeren, oftewel afzien van verdere rechtsvervolging. Schikken Bij overtredingen en lichte misdrijven zoals vernieling en winkeldiefstal kan de officier een schikking aanbieden. Een schikking/transactie is een voortijdige afdoening waarbij de verdachte niet meer voor de rechter hoeft te verschijnen. Vervolgen De officier van justitie kan ten slotte besluiten het dossier naar de rechtbank te sturen en een rechtszaak te beginnen (vervolgen). Pagina 4 van 7

5 Verschillende soorten rechters: Kleine misdrijven zoals winkeldiefstal komen voor de politierechter die in zijn eentje rechtspreekt. Ernstige misdrijven komen voor de meervoudige kamer, bestaande uit drie rechters. Strafzaken zijn altijd openbaar tenzij het gaat om een minderjarige of staatsgeheimen. Voordat een terechtzitting, de behandeling van het strafbaar feit door de rechter, begint krijgt de verdachte een oproep of dagvaarding. Daar staat de datum, tijd en plaats in waar de verdachte moet zijn. Iemand die geen advocaat kan betalen krijgt een pro-deo advocaat, oftewel een (bijna) gratis advocaat. Het verloop van de rechtszaak: Opening. De rechter controleert de gegevens van de verdachte. Tenlastelegging of aanklacht. De officier leest de aanklacht voor, die een toelichting is op dat wat er in de dagvaarding staat. Onderzoek. De rechter doet zelf onderzoek. Requisitoir. De officier van justitie houd een verhaal om een poging te doen aan te tonen dat de verdachte schuldig is en vraagt hij de rechter om een bepaalde straf. Pleidooi. De advocaat houdt het pleidooi, waarin hij de verdachte verdedigt. Hij vraagt meestal om strafvermindering of vrijspreek. Laatste woord. De verdachte krijgt altijd het laatste woord. Hij kan spijt betuigen of zijn onschuld benadrukken. Vonnis. Nadat de rechter zijn onderzoek heeft afgesloten doet hij uitspraak. 4 Soorten straf in Nederland: Vrijheidsstraf. De maximumstraf voor overtredingen is een jaar, waarbij de vrijheidsstraf hechtenis wordt genoemd. Taakstraf. De schuldige moet dan een taakstraf uitvoeren van een aantal uur. Geldboete. Hierbij moet de schuldige een boete betalen. Gebeurt dit niet dan moet de schuldige voor elke 50 euro een dag de gevangenis in. Bijkomende straffen. Deze kunnen in combinatie met een van de bovenstaande straffen opgelegd. Bijvoorbeeld ontzegging van de rijbevoegdheid Soms is een deel van de straf voorwaardelijk dat betekent dat dat deel van de straf niet uitgezeten hoeft te worden. Strafrechtelijke maatregelen: Terbeschikkingstelling (tbs). Deze maatregel wordt meestal gebruikt als iemand minder toerekeningsvatbaar is. Onttrekking aan het verkeer van in beslag genomen goederen. Dit betekent dat je je spullen niet terugkrijgt. Ontneming wederrechtelijk (= in strijd met de wet) voordeel. Dit is de pluk ze -maatregel, waarbij de veroordeelde de winst kwijt is die hij met misdrijven heeft gemaakt. Schadevergoeding aan het slachtoffer, bijvoorbeeld vergoeding voor een kapotte ruit. Hoger beroep Als je veroordeeld bent maar het niet eens bent met de beslissing kun je in hoger beroep gaan bij het gerechtshof. Er wordt dan opnieuw naar je zaak gekeken. Ben je het hierna nog steeds niet eens met het tweede besluit dan kun je in cassatie gaan bij de Hoge Raad. Die gaat uitsluitend na of het recht juist is toegepast. Klassenjustitie We spreken van klassenjustitie als mensen in een hogere sociale klasse door justitie wordt bevooroordeeld boven mensen uit een lagere sociale klasse. In Amerika is er veel sprake van rassenjustitie oftewel dat mensen van een ander ras worden benadeeld in het Amerikaanse rechtssysteem. In Nederland is er vooral sprake van klassenjustitie. Verloop van een civiele rechtszaak: Pagina 5 van 7

6 Je laat een dagvaarding sturen. Dit is een schriftelijke mededeling aan een persoon dat hij voor de rechter moet verschijnen. Een dagvaarding bevat altijd: De naam van de eiser De eis De motivatie van de eis Je hoeft normaal geen procureur, iemand die alle regels kent. Wel bij grote ingewikkelde zaken. Verder hoef je als gedaagde ook niet altijd aanwezig te zijn bij de rechtszaak. Als er geen overeenstemming kan worden bereikt, moet de rechter het vonnis uitspreken. Verschillen tussen Nederland, de VS en China: Het staatshoofd heeft meer recht: de VS en China De rechters zijn onafhankelijker: de VS De rechters zijn minder onafhankelijk: China Verdachten hebben minder rechten: de VS en China. Straffen liggen hoger: de VS en China Rechtsstaat ter discussie: De machtenscheiding kan vervagen. Kamerleden geven hun mening aan de media over een lopende rechtszaak Rechters zijn openlijk lid van een politieke partij Minister vraagt om hogere straffen De uitbreiding van het begrip verdachte houdt in dat als iemand niets straf =baars doet maar zichzelf toch op terroristische wijze verdacht maakt dat hij toch als extreem verdachte wordt behandeld en hij veel grondrechten kwijt raakt. Als je op internet opzoekt hoe je een bom maakt kun je al als verdachte worden beschouwt. Tot slot kan een rechtstaat onder druk komen te staan door botsende grondrechten. Een perfect voorbeeld hiervan is Geert Wilders. Hij zegt van alles over moslims en noemt het vervolgens vrijheid van meningsuiting terwijl de moslims dit discriminatie vinden, wat niet mag volgens de grondwet want er is recht op vrijheid van geloofsovertuiging. Op deze manier kunnen grondrechten botsen. Pagina 6 van 7

7 Pagina 7 van 7