Samenvatting Maatschappijleer Maatschappijleer hoofdstuk 1.1 en

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Maatschappijleer hoofdstuk 1.1 en Samenvatting door een scholier 1603 woorden 6 november ,7 19 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Hoofdstuk 1 Par 1. Persoonlijke problemen, gevolgen voor jezelf en directe omgeving. Maatschappelijke problemen - gevolgen voor grote groep mensen - vaak over maatschap. ontwikkeling - verschillende belangen - overheid moet het oplossen Omdat maatschappelijke kwesties mensen in de samenleving raken ook wel sociale problemen. Vanwege de noodzaak van nieuwe regels en wetten om een kwestie op te lossen, zijn maatschap. problemen ook politieke problemen. Hoe we met elkaar omgaan in een samenleving hangt af van - macht - belangen - normen en waarden Macht is het vermogen om het gedrag van anderen te beïnvloeden Belangen is het voor- of nadeel dat iemand ergens bij heeft Normen en waarden Normen zijn gedragsregels (je moet (niet) ) Waarden zijn de dingen die mensen belangrijk vinden, eindigt vaak op heid Normen zijn altijd afgeleid van waarden Hoofdstuk 2 Par 1. Rechtsstaat, staat die gebonden is aan het recht NL is democratische rechtsstaat - biedt burgers dubbele garantie of waarborg Pagina 1 van 6

2 - meedoen aan vrije verkiezingen - biedt bescherming tegen machthebbers, ook als deze gekozen zijn Rechtsstaat geeft regels voor burgers en overheid. Kamerleden, ministers, burgemeesters en andere bestuurders moeten zich ook aan de wet en rechtsbeginselen houden. Rechtsstaat is een soort sociaal contract tussen burger en overheid. Overheid zegt Dit zijn de regels en we verwachten dat jij die volgt. En wij zullen ons er ook aan houden. Dictatuur - één machthebber bepaalt de regels - weinig vrijheden voor burgers, geen persvrijheid en geen vrijheid van meningsuiting - tegenstanders worden gevangengezet - China, Noord-Korea, Cuba, Iran Deze ideeën zorgden voor twee revoluties - Amerikaanse revolutie - no taxation without representation - Franse revolutie - men wilde rechten ipv slechts plichten en invloed in het landbestuur Par 2. De grondwet heeft als doel - beperking van de macht van de staat aan geven en daarmee vrijheden van burgers te garanderen - fundamentele rechten van burgers vast te leggen - eenheid van de staat uit te drukken en te zeggen dat de burgers één willen zijn en blijven - aan geven hoe de belangrijkste organen van de staat in grote lijnen zijn georganiseerd Eerste grondwet kwam nadat NL een constitutionele monarchie was geworden - aan het hoofd van een land staat een monarch, koning(in) - heeft zich te houden aan de constitutie, oftewel de grondwet Klassieke grondrechten, hierin staan de gelijkheids- en vrijheidsbeginselen in willekeurige volgorde omdat er geen een belangrijker is dan de anderen. Klassieke grondrechten Sociale grondrechten - overheid heeft beperkingen tegenover burgers - overheid heeft zorgplicht tegenover burgers - passief, de burgers hun gang laten gaan - actief optreden om het waar te maken - kan grondrechten wel bij rechter afdwingen - kan grondrechten niet bij rechter afdwingen De overheid heeft een zorgplicht tegenover burgers bij - werkgelegenheid en vrije arbeid - bestaanszekerheid en welvaart - leefbaarheid en milieu - volksgezondheid - onderwijs Horizontale werking Verticale werking - verhouding tussen burgers onderling - verhouding tussen burgers en overheid Botsende grondrechten ontstaan wanneer de belangen van burgers botsen ten opzichte van elkaar, vooral bij de horizontale werking. Pagina 2 van 6

3 Par 3. Trias politica, scheiding der machten - Montesquieu - we moeten de absolute macht verdelen in 3 gelijke stukken die elkaar controleren en corrigeren - wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht Checks and balances, de drie machten weerhouden elkaar in het veroveren van te veel macht en houden elkaar daarmee in balans. Ze controleren elkaar en vullen elkaar aan. Wetgevende macht - maken de wetten en worden door het volk gekozen - parlement (Eerste en Tweede kamer) Uitvoerende macht - voeren de wetten uit - ambtenaren en ministers Controlerende macht - controleert of de overheid zich aan de wetten houdt - onafhankelijke rechter, voor het leven benoemd - niet gekozen door het volk en niet gecontroleerd door het parlement - niet machtiger dan de anderen, ze zijn gebonden aan de wetten Vrouwe justitia - ogen gesloten, onpartijdig - weegschaal, misdaad en straf moeten gelijk zijn - zwaard, vonnis dat wordt uitgesproken Par 4. Rechtsnormen, normen die de overheid heel belangrijk vindt zodanig dat overtredingen leiden tot overheidsingrepen (in het wetboek opgeschreven) - legaliteitsbeginsel - zonder wet geen straf Rechtsregels, gedragsregels die wettelijk door de overheid zijn vastgelegd - doelmatigheid, zodat er duidelijk afspraken zijn - zedelijk bewustzijn, zodat er regels zijn die normen en waarden weerspiegelen die we delen - legaal of illegaal (juridisch geoorloofd of niet-geoorloofd) Sociale en morele regels zijn beiden een beoordeling van gedrag - wel of geen rekening houden met elkaar (sociale regels) - goed en kwaad (morele regels) Als rechtsnormen overeenstemmen met de morele opvatting zullen we ons er eerder aan houden. Soms vallen de regels samen, bijvoorbeeld met het verbod om iemand te vermoorden. Maar ze overlappen elkaar nooit helemaal. De regels kunnen botsen, maar welke gaat dan voor? Niet alle rechtsregels zijn moreel de juiste regels en sommige morele regels zijn juridisch niet afdwingbaar. In de loop van de tijd veranderen de regels, omdat de waarden en normen in een samenleving veranderen. Rechtsgebieden, hoe het geheel van de rechtsregels is ingedeeld Pagina 3 van 6

4 Privaatrecht (burgerlijk recht), regelt alle relaties tussen burgers onderling (horizontale relaties) - personen- en familierecht: trouwen, scheiden, geboorte, overlijden, adoptie - ondernemingsrecht: oprichten stichting/vereniging/bv - vermogensrecht: koopovereenkomst, huurovereenkomst, arbeidsovereenkomst, erfenis, testament Publiekrecht, regelt alle relaties tussen burgers en de overheid (verticale relaties) - staatsrecht: grondwet, bevoegdheden ministers, meedoen in verkiezingen - bestuursrecht: vergunningen, belastingrecht - strafrecht: wettelijke strafbepalingen Par 5. Onschuldvermoeden, verdachte is onschuldig totdat het tegendeel is bewezen Strafprocesrecht, handelingen van politie zijn aan strakke regels gebonden Politie heeft drie taken - ordehandhaven - hulp verlening - opsporing Staande houden, laten stilstaan en vragen naar je gegevens Aanhouden, meegenomen naar het politiebureau voor verhoor Drieluik criminaliteit - opsporing - vervolging - berechting Opsporing - politie en officier van justitie - gebruik dwangmiddelen, fouilleren, beslagname bewijsmateriaal - toestemming van rechter-commissaris nodig voor dwangmiddelen Vasthouden verdachte - eerste zes uur - verlengen naar drie dagen - maximaal 110 dagen Vervolging - officier van justitie, advocaat van de samenleving - goede samenwerking met politie, anders risico op vormfouten Drie mogelijkheden, opporuniteitsbeginsel - seponeren, zaak niet verder vervolgen - transactie, geldboete of taakstraf (tot 180 uur) - vervolging, (komt het minste voor) Berechting - begint bij de rechtbank - politierechter, eenvoudige misdrijven niet meer dan een jaar gevangenisstraf - meervoudige kamer, zwaardere zaken Tijdens de terechtzitting wordt de hele zaak onderzocht, getuigen gehoord en het aangevoerde bewijs Pagina 4 van 6

5 wordt kritisch bekeken. Ook de verdachte wordt verhoord. Daarna houdt de officier van justitie zijn requisitior en vraagt om een bepaalde straf, waarna de advocaat zijn pleidooi houdt om de onschuld van zijn cliënt te bewijzen. Daarna wordt er besloten wat voor straf de dader krijgt. Hoger beroep als een van de twee partijen het niet met de straf eens is - gerechtshof, wordt de strafzaak overgedaan - hoge raad gaat na of het recht juist is toegepast Veiligheid vs. privacy (veiligheidsparadox) - veiligheid verhogen, maar mag niet ten koste gaan van de privacy - veiligheid niet ten koste gaan van de rechten van de burger - rechtshandhaving op gespannen voet met rechtsbescherming O.v.J. moet zich strak houden aan het wetboek van strafvordering op het moment dat de politie over wilt gaan tot rechtshandhaving. Par 6. Strafrecht ondersteunt de rechtsstaat met - je kunt niet gestraft worden voor iets wat je hebt gedaan toen het nog niet strafbaar was - de strafbepaling moet duidelijk zijn opgeschreven zodat iedereen weet wat er wel en niet mag - de ne bis in idem-regel, je mag nooit twee keer vervolgd worden voor hetzelfde feit Strafbepalingen opgenomen in het Wetboek van Strafrecht, systematisch opgebouwd uit drie delen - algemene bepalingen, bijv. wanneer is iemand medeplichtig? - misdrijven, ernstigere strafbare feiten - overtredingen, minder ernstige strafbare feiten Bij misdrijven zijn de straffen hoger en ze blijven in je justitiële documentatie (vroeger strafblad) langer geregistreerd staan. Kan lastig zijn bij sollicitaties. Rechtvaardigingsgronden, gepleegde feit bij bijzondere omstandigheden niet meer strafbaar - noodweer, je verdedigt of een ander tegen geweld als het gelijk is met het andere geweld - overmacht-noodtoestand, bepaalde regel negeren om iemand te redden - ambtelijk bevel, een wet overtreden in opdracht van een ambtenaar in dienst Schulduitsluitingsgronden, het feit wel strafbaar maar de dader heeft geen schuld - psychische overmacht, gedwongen worden om een misdaad te plegen, opdrachtgeven schuldig - noodweer-exces, pleegt een misdaad in een paniekreactie - ontoerekeningsvatbaarheid, met geestelijke stoornis doe je iets wat je niet weet, je krijg tbs - afwezigheid van schuld, de persoon in kwestie weet niet dat hij een strafbaar feit begaat De rechter kan verschillende straffen opleggen, aantal hoofdstraffen - geldboete, betaal je niet dan moet je naar de gevangenis - taakstraf, werkstraf van een bepaald aantal uur - vrijheidsstraf, gevangenisstraf van minimaal 1 dag en maximaal wat in het WvS staat Levenslange gevangenisstraf - hoogste straf in NL - gevangenisstraf van dertig jaar Pagina 5 van 6

6 Bijkomende straffen, straf die naast de hoofdstraf wordt opgelegd - intrekking van het rijbewijs, stadionverbod of uitzetting van beroep als arts Ook kunnen er maatregelen worden opgelegd - schadevergoeding aan slachtoffers, verplichte behandeling in een afkickkliniek of tbs Daadstrafrecht, gekeken naar de gepleegde daad en bijbehorende straf wordt gegeven Daderstrafrecht, niet alleen gekeken naar de schuldvraag maar ook de omstandigheden waaronder het delict plaatsvond Pagina 6 van 6