1.5. Samenvatting door een scholier 2723 woorden 19 mei keer beoordeeld. Maatschappijleer

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2723 woorden 19 mei keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Samenvatting Hoofdstuk 1 en Hoofdstuk 2 Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Wat Is Maatschappijleer? 1. Wat is het doel van maatschappijleer? Maatschappelijke problemen We spreken van een maatschappelijk probleem als het probleem: Gevolgen heeft voor grote groepen in de samenleving Door maatschappelijke ontwikkelingen wordt veroorzaakt Te maken heeft met tegengestelde belangen Gemeenschappelijk moet worden opgelost De kernbegrippen Waarden: uitgangspunten die mensen belangrijk vinden Normen: manier waarop je je waarde wilt behalen 2. Kennis van zaken Beïnvloeding door de media Injectienaaldtheorie: manipulatie, propaganda, indoctrinatie door radio, tv of kranten Multiple-step-flowtheorie: mensen volgen mening van een vooraanstaand persoon Cultivatietheorie: Ideeën overdragen via televisie Selectieve Perceptie: macht bij de ontvanger, info word vermomd zodat het past in referentiekader Agendatheorie: benadrukt meer waarover mensen denken, niet hoe mensen denken Framingtheorie: lijkt op agendatheorie, alleen word hier vanuit een bepaalde invalshoek gekeken Beeldvorming en discriminatie Stereotypering: vaststaand beeld van groep aan wie je allemaal dezelfde kenmerken toeschrijft Vooroordeel: mening over iets zonder kennis van zaken te hebben Hoofdstuk 2 Rechtsstaat 1. Idee en oorsprong van de rechtsstaat Beginselen van de rechtsstaat Sociaal contract: tussen burgers en staat gemaakte overeenkomst Ontstaan van de Rechtsstaat Pagina 1 van 8

2 Trias Politica: scheiding der machten Constitutionele monarchie: koninkrijk met een grondwet UVRM: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) EVRM: Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (1950) Grondrechten: rechten die fundamenteel zijn voor vrijheid, welzijn, ontplooiing en bescherming van individu en groepen, dat ze in grondwet zijn vastgelegd 2. De grondwet en de grondrechten Doel en ontstaan van de grondwet Grondwet heeft als doel om: Beperking van de macht van de staat aan te geven Fundamentele rechten van burgers vast te leggen De eenheid van de staat uit te drukken Aan te geven hoe de belangrijkste organen van de staat in grote lijnen zijn georganiseerd Geschiedenis grondwet: Eerste echte grondwet (1814) België komt erbij en gaat weer weg ( ) Thorbecke nam koning politieke macht uit handen en maakte de ministers verantwoordelijk (1848) Invoering algemeen mannenkiesrecht (1917) Invoering algemeen vrouwenkiesrecht ( ) Uitbreiding 2de naar 150 man, uitbreiding 1ste kamer naar 75 (1956) Algehele herziening grondwet, naast klassieke ook sociale grondrechten opgenomen (1983) Inhoud van de grondwet Klassieke grondrechten: gelijkheids- en vrijheidsbeginsel, overheid stelt zich passief op Sociale grondrechten: overheid zorgt voor werkgelegenheid, welvaart, onderwijs, actieve opstelling De grondwet in discussie Horizontale werking: verhoudingen tussen burgers onderling Verticale werking: verhouding tussen burgers en overheid Wat zijn de klassieke grondrechten: Artikel 1 bevat het gelijkheidsbeginsel Artikelen 2 t/m 5 bevatten de politieke rechten, zoals het kiesrecht Artikelen 6 t/m 9 bevatten de vrijheidsrechten, zoals godsdienstvrijheid, etc. Artikelen 10 t/m 15 regelen bescherming van het individu Artikelen 16 t/m 18 regelen juridische bescherming 3. Trias Politica: scheiding of evenwicht van machten? Ontstaat trias politica Montesquieu richtte in 1748 de trias politica op, hij verdeelde de macht over 3 machten. Trias Politica wordt ook wel Checks and Balances genoemd. Hiermee wordt bedoeld dat de machten elkaar controleren en aanvullen. Toetsingsrecht: bevoegdheid om vast te stellen of een verdrag of wet in strijd is met de grondwet Pagina 2 van 8

3 2.3.2 De drie machten Wetgevende macht: Regering: koning en ministers Parlement: tweede en eerste kamer, ook wel Staten-Generaal genoemd Wetten moeten voldoen aan de volgende eisen: Ze moeten algemeen zijn, dus niet voor één bepaald persoon of één bepaalde groep Ze moeten duidelijk zijn Ze moeten haalbaar en uitvoerbaar zijn Uitvoerende macht: Ministers zitten zowel in de wetgevende als in de uitvoerende macht Rechterlijke macht: Bestaat uit onafhankelijke rechters die niet ontslagen kunnen worden Samenspel tussen de drie machten Rechters kijken altijd achterom, terwijl de wetgever altijd vooruit kijkt Jurisprudentie: geheel van uitspraken door rechters Toetsingsrecht: bevoegdheid om vast te stellen of een verdrag of wet in strijd is met de grondwet 4. De rechtsorde Soorten regels Rechtsregels: gedragsregels die wettelijk door de overheid zijn vastgelegd Twee redenen voor het opstellen van rechtsregels: Doelmatigheid, zodat er duidelijke afspraken zijn Zedelijk bewustzijn, dat we het er mee eens zijn Rechtsregels geven een beoordelen of iets legaal of illegaal is Sociale regels: geven een beoordeling in termen van wel of niet rekening houdend met anderen Morele regels: geven een beoordeling in termen van goed of kwaad Als regels met elkaar botsen kan dat het rechtvaardigheidsgevoel van mensen aantasten Rechtsgebieden Privaatrecht: regelt alle relaties tussen burgers onderling Privaatrecht betreft horizontale relaties Voorbeelden: kopen van een auto, aangaan van een huwelijk, adopteren van een kind Regels van het privaatrecht worden burgerlijk recht genoemd Tot het privaatrecht behoren de volgende gebieden: Personen- en familierecht, regelt zaken als huwelijken, echtscheidingen, geboorte, etc. Ondernemingsrecht, regelt zaken als een bv oprichten, dit soort organisaties noemen we rechtspersonen Vermogensrecht, regelt zaken die te maken hebben met iemands vermogen in geld. Bijvoorbeeld het kopen van een huis, huur- of arbeidsovereenkomst afsluiten, erfenis, etc. Publiekrecht: regelt alle relaties tussen burgers en overheid Pagina 3 van 8

4 Publiekrecht betreft verticale relaties Tot het publiekrecht behoren de volgende gebieden: Staatsrecht, hierin staan regels voor inrichting staat, wetten, bevoegdheden ministers, etc. Bestuursrecht, hierin gaat het over bestuursactiviteiten overheid, bijv. aanvragen vergunning, belastingrecht en bepalingen die je bescherming tegen de overheid, bijv. bij als de gemeente een nieuwe weg wil aanleggen Strafrecht, bestaat uit wettelijke strafbepalingen De organisatie van de rechterlijke macht is als een piramide opgebouwd: 5. Het strafproces in een rechtsstaat Rechtsbescherming en procesregels Onschuldvermoeden: verdachte is onschuldig tot het tegendeel is bewezen Strafprocesrecht: strakke regels van politieagenten, officieren, rechercheurs, etc Het strafproces Fasen vanaf de ontdekking van een misdrijf tot de gevangenisdeur zijn: 1. De aanhouding 2. Opsporing door politie en recherche onder leiding van officier van justitie 3. Vervolging door openbaar ministerie 4. De berechting door een of meer rechters tijdens een openbare terechtzitting 5. Eventueel hoger beroep en cassatie 6. Het feitelijk uitvoeren van de opgelegde straf Aanhouding: Staande houden: laten stilstaan en vragen naar id-kaart Aanhouden: meenemen naar politiebureau voor verhoor Opsporing: Dwangmiddelen: fouilleren, bewijsmateriaal in beslag nemen zoals computers en wapens Soms heeft de politie toestemming nodig voor sommige dwangmiddelen zoals, dit gebeurd wanneer het de grondrechten kan aantasten: Huiszoekingen DNA-onderzoek Infiltraties in organisaties Opvragen speciale persoonsgegevens zoals: bankrekeningnummers, telefoontaps, etc. Langer vasthouden van verdachte: na zes uur op het bureau moet een hulpofficier van justitie toestemming geven om de verdachte nog eens drie langer vast te laten houden, daarna moet een rechtercommissaris toestemming geven om de verdachte maximaal 110 dagen vasttehouden Vervolging: Schikking/transactie: geldboete of taakstraf tot 180 uur Seponeren: besluiten zaak niet verder te vervolgen Berechting: Requisitoir: officier van justitie vraagt om een bepaalde straf Pagina 4 van 8

5 Pleidooi: verdediging van de advocaat Hoger beroep: Gerechtshof: hier wordt de strafzaak opnieuw gedaan Cassatie: van gerechtshof naar de Hoge Raad gaan Hoge Raad: gaat uitsluitend na of het recht juist is toegepast Uitvoering: Recht voor gedetineerden: recht op ondersteuning bij terugkeer in de maatschappij 6. Het strafrecht De strafbepalingen Strafrecht: verticale werking Legaliteitsbeginsel: mensen kunnen niet veroordeeld worden om iets dat niet in het wetboek staat Ne bis in idem-regel: houdt in dat je nooit twee keer voor eenzelfde feit veroordeeld kan worden Wetboek van Strafrecht: Eerste deel: algemene bepalingen, geven antwoord op vragen als: wanneer is iemand medeplichtig? Wanneer is iemand niet strafbaar? Enzovoorts. Tweede deel: alle misdrijven, ernstige feiten, zoals: moord, doodslag, verkrachting, etc. Derde deel: alle overtredingen, minder ernstige feiten, zoals: in een verboden gebied komen Bestraffing Strafuitsluitingsgronden: Rechtvaardigingsgronden: het feit is door bijzondere omstandigheden niet strafbaar, bijvoorbeeld: Noodweer: als je jezelf verdedigt tegen geweld en hierbij zelf geweld gebruikt Overmacht-noodtoestand: als je verboden toegang negeert om een kind te redden Ambtelijk bevel: als je door een ongeluk door een agent vertelt wordt dat je op de vluchtstrook moet verder rijden Schulduitsluitingsgronden: het feit is wel gepleegd maar de dader heeft geen schuld: Psychische overmacht: als je door een ander gedwongen wordt Noodweer-exces: als je over de grens van noodweer gaat, maar dat doe je onder hevige gemoedstoestand. Ontoerekeningsvatbaarheid: als iemand echt niet weet wat hij doet, meestal is de persoon in kwestie geestelijk niet in orde, de verdachte krijgt dan vaak tbs-verpleging Afwezigheid van schuld: als je gestolen spullen koopt terwijl je niet weet dat het gestolen waar is In het Wetboek van Strafrecht staan verschillende soorten straffen, dit zijn een aantal hoofdstraffen: Geldboete Taakstraf, kan worden opgelegd in plaats van een vrijheidsstraf van maximaal zes maanden Vrijheidsstraf, bij overtreding spreken we van hechtenis, maximaal 1 jaar Bijkomende straffen: intrekking rijbewijs, stadionverbod, etc. Maatregelen: schadevergoeding, behandeling in afkickkliniek, tbs, etc. Functies van straffen: Wraak en vergelding Pagina 5 van 8

6 Afschrikking Voorkomen van eigenrichting Resocialisatie Beveiliging van de samenleving 7. Crimineel gedrag: oorzaken en bestrijding Maatschappelijke oorzaken: oorzaken als alcohol en drugs die mensen problemen laten veroorzaken Persoonlijke oorzaken: kenmerken in de persoon zelf die aanstoot geven tot crimineel gedrag Preventieve maatregelen: voorkomen van crimineel gedrag d.m.v. meer agenten, conducteurs, etc. Repressieve maatregelen: strengere bestraffing, meer gevangenissen, uitbreiding rechterlijke macht Preventieve en repressieve maatregelen vullen elkaar aan Materiële schade: fysiek letsel, duurdere beveiliging, vernieling, diefstal, belastingontduiking, etc. Immateriële schade: gevoelens van onveiligheid, psychosomatische problemen, etc. Wat vinden politieke partijen: CDA: bevorderen van onderling respect, herstel saamhorigheid, preventieve aanpak PvdA: Harde aanpak overlast en criminaliteit, preventieve aanpak, gezinscoaches SP: lokale aanpak, binding politie met gemeenten dus niet districten VVD: meer politie, hogere gevangenisstraffen, taakstraffen langer, meerpersoonscellen Persoonlijke oorzaken theorieën: Biologische theorieën: Lombroso ( ) deed onderzoek naar lichamelijke kenmerken bij gevangenen om te kijken of ze afwijkende kenmerken hadden, dat gebeurt nu nog steeds, het heet sociobiologie, maar er wordt meer gekeken naar neurologische en hormonale kenmerken, hieruit blijkt dat mensen die crimineel gedrag vertonen sterkere prikkels zoekt en een lagere hartslag heeft. De bindingstheorie: Hirschi (1969-heden) beweerde dat ieder mens voor een deel tot het slechte geneigd is, alleen de meesten geven daar niet aan toe omdat ze bindingen hebben; banden met familie, vrienden, etc. en ze willen deze niet op het spel zetten. Pas wanneer iemand deze bindingen niet heeft gaat de persoon crimineel gedrag vertonen. De aangeleerd-gedragtheorie: Socioloog Sutherland deed onderzoek naar probleemjongeren in achterstandswijken, hij kwam tot de conclusie dat mensen die intensief contact hebben met anderen die crimineel zijn, de kans groot is dat ze zelf ook crimineel worden, familie en vrienden is een belangrijke factor hierbij. De persoonlijkheidstheorie: Sigmund Freud ( ) beweerde dat er een verband is tussen crimineel gedrag van volwassenen en hun ervaringen tijdens hun kinderfase, hij ging ervanuit dat elke persoonlijkheid bestaat uit drie delen: Id, het onderbewuste, bevat instinctieve driften zoals seks en agressiviteit Ego, het bewuste, deel dat overhand krijgt als mensen volwassen worden Superego, het geweten, zorgt voor gevoelens als schuld en schaamte De anomietheorie: Socioloog Merton ( ) zegt dat er criminaliteit optreedt als mensen hun levensdoel niet halen, de meesten stellen hun doelen bij, maar sommigen zoeken hun gewenste welvaart in zaken als fraude, Pagina 6 van 8

7 inbraak, drugshandel, etc. 8. Burgerlijk recht en rechtsbescherming Burgerlijk recht Burgerlijk recht: horizontale werking Iedereen vanaf achttien jaar kan naar de rechter stappen We verstaan onder burgerlijk recht niet alleen mensen van vlees en bloed, maar ook rechtspersonen, zoals stichtingen en bv s, in het burgerlijk recht gaat het altijd om een conflict waarbij de eiser tegenover de gedaagde staat Eiser: persoon die de zaak aan de rechter voorlegt Gedaagde: persoon van wie iets wordt geëist en daarom voor de rechter wordt gedaagd Verschil strafrecht en burgerlijk recht: Strafrecht Burgerlijk recht Verticale verhouding Horizontale verhouding Initiatief ligt bij overheid (officier van justitie) Initiatief ligt bij burger Rechter heeft actieve rol Rechter heeft passieve rol Dagvaarding: mededeling aan gedaagde van eiser dat hij voor de rechter moet verschijnen, een dagvaarding bevat altijd: Naam van de eiser De eis, dus want de eiser wil bereiken De motivatie van de eis, waarom hij dat wil bereiken Tijdstip en plaats van de rechtszaak Kantonrechter: rechter waarbij je niet vertegenwoordigd hoeft te worden door een advocaat Procureur: advocaat bij burgerlijke rechtszaken, is verplicht bij grote of ingewikkelde zaken zodat er geen oponthoud ontstaat Een gedaagde hoeft niet lijfelijk aanwezig te zijn bij een rechtszaak Loonbeslag: onmiddellijk inning van schadevergoeding in vorm van geld of waardevolle goederen Kort geding: snelle rechtszaak die behandelt wordt door voorzieningenrechter, bijv. bij stakingen, publicatie foto in een tijdschrift, etc. uitslag is altijd een voorlopig oordeel Bodemprocedure: vervolg kort geding Rechtsbescherming tegen de overheid De overheid kan niet zomaar lasten opleggen; burgers moeten bezwaar gemaakt kunnen hebben Waar speelt de rechtsbescherming? Vergunningen voor bouw; milieu, jacht, wapens, horeca, etc. vaak moet je aan allerlei eisen voldoen om een vergunning te krijgen Uitkeringen en subsidies; kinderbijslag, huursubsidies, orkesten, bijstandsuitkering, etc. deze komen heel vaak voor. De overheid mag niet zomaar subsidies die zijn toegekend ongedaan maken Asielaanvragen en verblijfsvergunningen, vreemdelingen krijgen bij binnenkomst in ons land een gratis advocaat toegewezen, omdat ze nog niets van ons rechtssysteem afweten Pagina 7 van 8

8 9. Internationale ontwikkelingen en vergelijkingen Nationaal en internationaal recht UVRM: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) dit verdrag is niet bindend EVRM: Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (1950) dit is wel bindend Europees Hof: hier kan je de fundamentele EVRM rechten afdwingen De rechten van het EVRM gaan boven de nationale rechten Internationaal Strafhof: hier worden vaak staatshoofden vaak veroordeeld wegens bijv. genocide Om tot de EU toe te treden moet je aan de rechten van het EVRM Internationale vergelijkingen In Amerika wordt er rechtsgesproken door een twaalfkoppige jury, de rechter bepaald vervolgens de straf, als je gevraagd wordt om in de jury te zitten ben je dit verplicht te doen In Amerika hebben verdachten minder rechten en is uitlokking toegestaan, dit houdt in dat een undercoveragent naar een drugsbaron mag gaan om drugs te kopen en hem vervolgens in te rekenen. In Turkije kan je 6 maanden tot 3 jaar cel krijgen als je kritiek hebt op het parlement, het justitiële systeem of het leger Plea Bargaining: de advocaat en de aanklager sluiten een deal dat als de verdachte erkent dat de aanklager de zware aanklacht laat vallen en de verdachte voor een lagere aanklacht wordt veroordeeld Klassenjustitie: er is spraken van klassenjustitie als mensen uit een hogere sociale klasse door justitie worden bevoordeeld boven mensen uit een lagere sociale klasse, ook wel rassenjustitie genoemd 10. Grenzen aan de rechtsstaat Georganiseerde misdaad Wet BOB: Wet bijzondere opsporingsbevoegdheden Gevolgen terrorisme De wet in Europa is wat verruimd wat betreft terrorisme, de politie heeft meer bevoegdheden gekregen het gaat echter niet zover als in Amerika Bij een terreurverdachte hoeft niet langer sprake te zijn van een redelijk vermoeden van schuld aan bepaalde handelingen, aanwijzingen zijn al genoeg AIVD: Algemene Inlichtingen- en VeiligheidsDienst Pagina 8 van 8