Samenvatting door Hieke 1817 woorden 11 maart keer beoordeeld. Maatschappijleer Thema's maatschappijleer. Hoofdstuk Rechtsstaat

Transcriptie

1 Samenvatting door Hieke 1817 woorden 11 maart keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Hoofdstuk Rechtsstaat Paragraaf 1: Idee en oorsprong van de rechtsstaat 1 Wat is een rechtstaat? De overheid moet optreden als de burgers geweld tegen elkaar gebruiken. Maar de overheid mag niet alles want Nederland is een democratische rechtsstaat die burgers een dubbele zekerheid biedt. Namelijk meedoen aan de vrije verkiezingen en bescherming tegen machthebbers. Rechtsstaat: staat waarin burgers met grondrechten beschermd worden tegen macht en willekeur door de overheid. Iedereen moet zich aan de wet houden. Dat is de basis van de rechtstaat. Sociaal contract: Dit is de verhouding tussen burgers en bestuurders. Als je je aan de regels houdt ben je er van verzekerd dat ze geen andere regels op je gedrag toepassen. 2 Beginselen van de rechtstaat Beginselen: 3. trias politica grondrechten legaliteitsbeginsel Lodewijk XIV de Zonnekoning had absolute macht: macht was alleen van hem en van niemand anders. Montesquieu een franse filosoof bedacht in 1748 de trias politica (scheiding der machten). Hij vond dat de koning en de ministers alleen de uitvoering van de wetten moesten regelen. En dat een gekozen parlement de wetten moest maken. En tegenover beide machten moest een onafhankelijke rechterlijke macht komen. Pagina 1 van 10

2 Constitutionele monarchie: gebonden aan de grondwet. De rechtsstaat heeft daarnaast gezorgd voor de grondwettelijke bescherming van de grondrechten. Grondrechten: zijn rechten die zo fundamenteel zijn voor de vrijheid, de ontplooiing, het welzijn en de bescherming van het individu en van groepen, dat ze in de grondwet zijn vastgelegd. 3. Volgens het legaliteitsbeginsel: mag de overheid alleen beperkingen opleggen aan de vrijheid van burgers als die beperkingen opleggen aan de vrijheid van burgers als die beperkingen in wetten zijn vastgelegd en voor iedereen gelden. Er moet dus altijd rekening worden gehouden met de wet. Met deze 3 beginselen is er dus geen dictatuur: bepaalt 1 machthebber of 1 partij wat de regels zijn. Daarin is weinig vrijheid. 1,3 Na de 2 e wereldoorlog Als er onrechtvaardig gehandeld wordt, komt de rechtsstaatsgedachte weer scherp naar boven en blijken de uitgangspunten ervan nog springlevend. De rechtsstaat geeft een uiterst limiet of ondergrens aan waaraan je situaties, gebeurtenissen, beslissingen en handelingen kunt afmeten. Paragraaf 2: Grondwet en Grondrechten 1 Ontstaan en doel van de grondwet 1798: Voorloper grondwet 1806: Nederland werd constitutionele monarchie 1814: Eerste grondwet in Nederland 1815: Wijziging = België erbij 1840: Wijziging = België weer weg 1848: Ministeriële verantwoordelijkheid: ministers zijn verantwoordelijk. Rechtstreekse verkiezingen voor de Tweede Kamer. Pagina 2 van 10

3 Enkele andere belangrijke grondwetswijzigingen sinds 1848 zijn: 1917: Algemeen mannenkiesrecht 1922: Vrouwen kiesrecht 1983: Algehele herziening van de grondwet Censuskiesrecht: alleen mannen die directe belastingen betaalden mochten stemmen. In Nederland vormt de grondwet een bindend middel in een pluriforme samenleving. Doel grondwet: De begrenzing van de macht van de staat aan te geven en daarmee de vrijheden van burgers te garanderen Fundamentele rechten van burgers vast te leggen Aan te geven hoe de belangrijkste organen van de staat in grote lijnen zijn georganiseerd De eenheid van de staat uit te drukken en te zeggen dat de burgers, ondanks alle verschillen, toch één willen zijn en één willen blijven 2 Inhoud van de grondwet Hoofdstuk 1: Alle grondrechten en burgerlijke vrijheden ze staan in een willekeurige volgorde want ze zijn allemaal even belangrijk. Bestaat uit klassieke en sociale grondrechten. Klassieke grondrechten: Artikel 1 Klassieke grondrechten zoals gelijkheidsbeginsel Artikel 2-5 Politieke rechten Artikel 6-9 Vrijheidsrechten Artikel Persoonlijke en juridische beschermingen regelen. De overheid moet zich passief opstellen en burger gang laten, als het geschonden wordt kan je naar de rechter. Sociale grondrechten: Artikel Pagina 3 van 10

4 Zorgplicht op gebied van: -werkgelegenheid + vrije keuze van arbeid -bestaanszekerheid en welvaart -leefbaarheid en milieu -volksgezondheid en woongelegenheid -onderwijs Overheid moet actief optreden en je kan niet naar de rechter. Hoofdstuk 2-7: Alle bestuurlijke organen en bestuurlijke functies. En hoe de trias politica georganiseerd was. Hoofdstuk 8: Wijziging van de grondwet. Wijzigingen moeten 2x het parlement passeren namelijk 1 e en 2 e kamer en 2/3 meerderheid. Horizontale werking: Verhouding burgers onderling Verticale werking: Verhouding overheid tot burger 3 De grondwet in discussie Vooral binnen de horizontale werking kan er sprake zijn van botsende grondrechten. Dit is het geval wanneer de grondrechtelijke belangen van burgers met elkaar in conflict komen. Een botsing van grondrechten zou kunnen voorkomen als er een rangorde is aangebracht. Er is geen objectieve criteria voor een rangorde. Een ander voorstel is om de botsingen te laten beoordelen door een Europees verband. Paragraaf 3: Trias politca Pagina 4 van 10

5 3.1 Onstaan en doel Ideale taakverdeling volgens Montesquieu: 3. Wetgevende macht = wetten maken en bewerken Uitvoerende macht = wetten toepassen Rechterlijke macht = oordelen over wetten Checks and balances = de drie machten weerhouden elkaar van het veroveren van te veel macht (checks) en houden elkaar daarmee in balans. Goede wet voldoet aan: Algemeen zijn en niet voor 1 persoon geschreven Duidelijk zijn Haalbaar en uitvoerbaar zijn 3.2 De drie machten van Nederland Wetgevende macht Gekozen parlement de wetten maken en bewerken. Eigenlijk ook de regering ( ministers en koning) want die moet tekenen. Uitvoerende macht Regering/Kabinet met ministers uit de partijen die je op meerderheid van 2 e kamer baseert. Heeft ook recht nieuwe wetten te maken. Met hulp van ambtenaren. 3. Controlerende macht Onafhankelijke rechters, openbaar ministerie die oordelen over wetten. Kijken ook naar toelichting bij de wet, de wetgeschiedenis en de jurisprudentie (geheel van uitspraken door rechters) 4. (Macht van ambtenaren): Beslissen vaak zelf zonder controle minister. Minister wordt gecontroleerd door parlement. Ook wel vierde macht omdat ambtenaren niet gecontroleerd worden. Parlement: 1 e en vooral 2 e kamer 2 e kamer: 150 mensen die 1x per 4 jaar gekozen worden. Zij zeggen ja of nee tegen een wet. Pagina 5 van 10

6 Regering: Ministers+ Koning Kabinet: Ministers + Staatssecretaris Ministers: Komen uit de partijen en voeren uit, heeft ambtenaren voor hulp. 3.3 Samenspel van de drie machten lees voorbeeld in het boek 3.4 Discussie over de trias politca Lees voorbeelden in het boek Dualistische stelsel: iedereen een eigen taak en verantwoordelijkheid hebben ten opzichte van ministers Paragraaf 4: Het legaliteitsbeginsel Het legaliteitsbeginsel: Iets is pas strafbaar als het in de wet staat dat het strafbaar is. Het geheel van rechtsregels en rechtsbeginselen en de manier waarop het recht is georganiseerd noemen we de rechtsorde. Rechtsorde is niet hetzelfde als rechtsstaat. De rechtsorde is het geheel van recht in een land terwijl de rechtsstaat een specifieke soort staatsvorm die aan bepaalde eisen voldoet. 4.1 Soorten regels Rechtsregels zijn gedragsregels die door de overheid zijn vastgelegd. Twee redenen: Doelmatigheid: voor duidelijke afspraken Zedelijk bewustzijn: zodat er regels zijn die de waarden weerspiegelen die wat met elkaar delen: wat is goed en slecht? Sociale regels zijn meestal niet opgeschreven en geven ze een beoordeling van gedrag in termen van wel of geen rekening houden met anderen. Morele regels hebben een zwaardere lading en geven een beoordeling van gedrag in termen goed en kwaad. Niet alle rechtsregels zijn moreel de juiste regels en omgekeerd zijn sommige morele regels juridisch weer niet afdwingbaar. Pagina 6 van 10

7 4.2 Rechtsgebieden Privaatrecht: Horizontale relaties Andere naam: Burgerlijk recht of civiel recht Volgende gebieden: -Personen- en familierecht -Ondernemingsrecht -Vermogensrecht Publiekrecht: Verticale relaties Volgende gebieden: - Staatsrecht - Bestuursrecht - Strafrecht Rechterlijke macht 3. Hoge raad Gerechtshoven Rechtbanken Paragraaf 5: Het strafproces: 5.1 Rechtsbescherming en procesregels Een belangrijk punt bij rechtsbescherming is het onschuldvermoeden: een verdachte is onschuldig tot het tegendeel is bewezen. De verdachte heeft altijd recht op een advocaat. Het legaliteitsbeginsel staat er garant voor dat niemand zonder vorm van proces in de gevangenis gestopt kan worden. Alle regels tezamen noemen we het strafprocesrecht. 5.2 Het strafproces Pagina 7 van 10

8 Er zijn zes fasen aan te wijzen in het gehele traject na de ontdekking van een misdrijf tot aan het moment dat de gevangenisdeur achter een veroordeelde dichtgaat. Aanhouding: Als je verdachte bent, mag de politie je staande houden, oftewel je laten stilstaan en vragen naar je personalia. De politie kan een verdachte ook aanhouden, wat betekent arresteren en meenemen voor verhoor. Opsporing: Verzamelen van informatie, door bijvoorbeeld het verhoren van verdachte en getuigen. Het doel is onderzoeken en bewijs vinden. Het verslag hiervan gaat als proces-verbaal naar de officier van justitie. Tijdens het opsporingsonderzoek mag de politie zogenoemde dwangmiddelen gebruiken. Voor sommige dwangmiddelen of bevoegdheden heeft de politie toestemming nodig. Als de officier van justitie of de advocaat de voorbereidingen voor een strafzaak na maximaal 110 dagen voorarrest nog niet afgerond, volgt er een pro-formazitting. 3. Vervolging: door het Openbaar Ministerie. Vervolgingmonopolie:de uiteindelijke beslissing of een zaak voor de rechter wordt gebracht. Seponeren: besluiten om niet verder te vervolgen. 4. Berechting: Tenlastelegging:een brief waarin de verdachte voor de rechter moet verschijnen. Aan het eind van de zitting houdt de officier van justitie zijn requisitoir en vraagt om een bepaalde straf, waarna de advocaat zijn pleidooi houdt. 5. Hoger beroep: Na het vonnis van de rechtbank is er hoger beroep mogelijk bij het gerechtshof, waar de strafzaak helemaal wordt overgedaan. Cassatie: Er wordt gekeken of het recht goed is toegepast 6. Uitvoering van de opgelegde straf: Wordt uigevoerd door de uitvoerende macht, in dit geval Ministers van veiligheid en Justitie, Dienst Justitiële inrichtingen. Als iemand veroordeeld is en straf uitzit, houdt hij rechten. Gedetineerden hebben in principe recht op voorwaardelijke invrijheidstelling na het uitzitten van 2/3 van de straf komt iemand op bepaalde voorwaarden vrij. Ex-gedetineerden hebben recht op ondersteuning van de reclassering bij terugkeer naar de maatschappij. Paragraaf 6: Het strafrecht 6.1 De strafbepalingen Het strafrecht ondersteunt de rechtsstaat met 3 belangrijke uitgangspunten. "Geen feit is strafbaar dan op grond van een daaraan voorafgegane strafbepaling." Legaliteitsbeginsel geldt in het strafrecht. Strafbepalingen moeten duidelijk zijn omschreven. Ne bis in idem-regel : je kan nooit 2 keer vervolgd worden voor hetzelfde vergrijp. De meeste strafbepalingen staan in het WvS (Wetbok van strafrecht). Het eerste deel bevat algemene bepalingen Het tweede deel geeft een opsomming van alle misdrijven. Misdrijven zijn de meer ernstige strafbare feiten zoals moord en doodslag, mishandeling en verkrachting. In het derde deel staan alle overtredingen, dit zijn minder erge strafbare feiten zoals een verboden toegang plek betreden. Materiële strafrecht: inhoud van alle strafbepalingen. De rechter mag van de maximale straf naar beneden afwijken maar nooit naar boven. Pagina 8 van 10

9 6.2 De bestraffing Strafuitsluitingsgronden: Geen straf. Twee soorten: Rechtvaardiging. Bij rechtvaardigingsgronden is het gepleegde feit in het licht van bijzondere omstandigheden niet meer strafbaar: Noodweer. Je verdedigt jezelf of een ander tegen geweld. Overmacht-noodtoestand. Als de overtreding kleiner is dan de reden waarom je het doet. Ambtelijk bevel. Niet schuldig. Bij schulduitsluitingsgronden is het feit wel strafbaar, maar heeft de dader geen schuld: Psychische overmacht: gedwongen door iemand, geen weerstand. Noodweerexces. Paniekreactie Ontoerekeningsvatbaarheid. Geestelijke- of psychische stoornis Afwezigheid van schuld. Geen straf zonder schuld Soorten straffen: Geldboete Taakstraf = alternatieve straf Vrijheidsstraf = gevangenis De rechter kan ook bijkomende straffen opleggen. Zoals innemen rijbewijs. Strafrechtelijke maatregelen: maatregelen om de samenleving te beschermen of om de situatie voor het delict te herstellen. Zoals schadevergoeding of deelname aan tbs. Functies van straffen: Wraak en vergelding: Misdaad mag niet lonen Afschrikking: Burgers moeten ervan weerhouden om misdaden te plegen Voorkomen van eigenrichting: Als de overheid niet straft gaan de mensen het zelf doen. Resocialisatie: Straf moet ervoor zorgen dat iemand zijn leven betert. Beveiliging van de samenleving: De maatschappij moet beschermt worden tegen ernstige misdrijven. Pagina 9 van 10

10 Kinderen onder de twaalf jaar kunnen niet vervolgd worden. Wel kunnen ze te maken krijgen met de Raad voor de Kinderbescherming jaar jeugdstrafrecht. Kleine misdrijven gebeuren via een Haltbureau Je krijgt dan alleen een taakstraf. Bij zwaardere misdrijven moet je naar de kinderrechter die jeugddetentie kan opleggen. Jeugdstrafrecht is gericht op resocialisatie. Het strafrecht staat voortdurend ter discussie. Ze vonden de gemiddelde strafmaat te laag. De maximale tijdelijke straf is verhoogd. Verder wordt er gediscussieerd over de invoering van minimumstraffen voor recidive bij zware misdrijven en over de invoering van een adolescentenstrafrecht. Verder staan de taakstraffen en het tbs ter discussie Pagina 10 van 10