5,3. Samenvatting door een scholier 2792 woorden 21 maart keer beoordeeld. Maatschappijleer. Paragraaf 1

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2792 woorden 21 maart ,3 6 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Paragraaf 1 Dat je niet mag stelen weet je wel en je weet ook dat je problemen zonder geweld moet oplossen. Maar wat als er opeens een inbreker in de keuken staat? In de politiek lopen de meningen hierover uiteen. Voor allerlei situaties zijn er regels. Regels zijn nodig om te zorgen dat mensen vreedzaam kunnen leven in deze samenleving. Van jongs af aan leer je hoe om te gaan met andere mensen en wat er van je verwacht wordt. Je hele leven lang leer je aan welke normen je je moet houden en hoe je je moet gedragen binnen een groep. Dit begint thuis, later op school en nog later op het werk. het proces waarbij je (on)bewust de normen en waarden van een groep leert, heet socialisatie. De meeste omgangsregels staan nergens geschreven. Dit zijn ongeschreven regels. Er zijn ook geschreven regels. Deze regels zijn nodig om serieuze conflicten tussen mensen te voorkomen en de orden in een samenleving te houden. De geschreven regels staan in verschillende wetboeken. Dat zijn regels die voor het hele land gelden. Zo staat in het Wetboek van Strafrecht dat diefstal verboden is. Dat geld ook voor mishandeling toch zal er een discussie zijn of de boze bewoners gestraft moeten worden voor de dood van de inbreker. Door zelfcontrole houden mensen zichzelf aan de meeste regels. Sociologen spreken ook wel over het agentje van binnen. Dit agentje grijpt in bij ongewenst gedrag. Ook is eer sociale controle. Bij sociale controle zorgt de omgeving dat iemand zich gedraagt zoals die zich hoort te gedragen. Als jij jezelf niet corrigeert en als je omgeving dat ook niet doet, komt er iemand namens de overheid. De politie houdt een dronken fietser tegen, of de ME grijpt in bij rellen. Wie de geschreven regels overtreed, kan daarvoor gestraft worden. Soms zijn er ook instanties nodig om mensen te dwingen zich aan de regels te houden. Samenlevingen zagen er vroeger heel anders uit. Veel mensen woonden op het platteland. Dit veranderde toen veel mensen naar de stad verhuisden. Mensen gingen dichter op elkaar wonen. Het duurde lang voordat er geschreven regels kwamen. In de middeleeuwen waren de vorsten oppermachtig. Met de opkomst van de moderne staten veranderde dat. In de late middeleeuwen ontstonden er de eerste staten. In de moderne staten handhaaft de politie de orde en verdedigt het leger de landgrenzen. Later kwamen er steeds meer regels, met daarbij steeds meer instanties die de burgers in de gaten houden. Tegenwoordig doet in Nederland de Rijksoverheid dat. Zoals de politie, belastingambtenaar, de leerplichtambtenaar, de Onderwijsinspectie en de douane. Alle regels moeten er voor zorgen dat de steeds verder groeiende bevolking vredig met elkaar kan samenleven. De overheid beschikt over de geweldsmonopolie, waardoor zij de wil aan het volk kan opleggen. Naast macht moet de overheid ook gezag hebben. Mensen hebben ook recht op zelfverdediging. In dit geval lopen de meningen uiteen over wat zwaarder weegt: het recht op zelfverdediging of de plicht om niet te slaan. Rechten zijn eigenlijk regels waar de overheid zich aan moet houden en die mensen moet beschermen tegen willekeurig optreden van de overheid. Aan alle rechten die de mensen heeft, gaat een lange geschiede is aan te pas. In de 18 e eeuw kregen mensenrechten steeds meer de aandacht. De leus vrijheid, gelijkheid en broederschap werden de kenmerken van de grondrechten. Burgers kwam steeds vaker op voor hun rechten. Deze rechten kwamen in grondwetten: grondrechten. Het zijn fundamentele Pagina 1 van 6

2 rechten die niet door de overheid geschonden mogen worden. De eerste grondwet van Het Koninkrijk der Nederlanden stamt uit Die werd in 1815 gewijzigd en toen werd er ook de vrijheid van Godsdienst en vrijheid van drukpers ingevoerd. De Grondwet van 1848 is nog steeds hetzelfde als de Grondwet van nu. Vanaf 1917 mochten alle mannen stemmen en in 1919 kregen ook de vrouwen dit recht. De laatste grote Grondwetswijziging was in Vanaf toen moesten alle mensen gelijk behandeld worden. In de huidige grondwet staan veel grondrechten die burgers beschermen tegen machtsmisbruik. Toch barst regelmatig de discussie los over de grondrechten. In sommige landen is het dragen van een boerka of nikaab verboden. De klassieke grondrechten worden soms ook mensenrechten of fundamentele rechten genoemd. Dit zijn de belangrijkste regels die de basis voor allerlei wetten vormen. Dit zijn de belangrijkste regels die de basis voor allerlei wetten vormen. De klassieke grondrechten zijn als volgt onder te delen Gelijkheidsrechten Politieke rechten Vrijheidsrechten Het belangrijkste gelijkheidsrecht is artikel 1 in de grondwet. Dit gelijkheidsbeginsel verbied de overheid om in gelijke gevalleen mensen anders te behandelen vanwege herkomst, godsdienst of seksuele voorkeur. De politieke rechten maken het mogelijk om aan de democratie mee te doen door te gaan stemmen of door zich verkiesbaar te stellen. De meeste discussies gaan over vrijheidsrechten. De rechten bieden burgers bepaalde vrijheden, zoals de vrijheid voor Godsdienst en de vrijheid voor meningsuiting. Een krant hoeft zijn berichten niet door de overheid te laten controleren. In principe mag de overheid zich er niet mee bemoeien. Alle burgers maken gebruik van grondrechten. Ook als je de grondwet niet kent, ga je er vanuit dat je bepaalde grondrechten hebt. Vrijheid van meningsuiting betekent niet dat je alles mag zeggen. Burgers mogen wetten niet overtreden als ze hun mening uiten. Naast de klassieke grondrechten zijn er ook sociale grondrechten. Voorbeelden ervan zijn dat de overheid inspanningsverplichtingen heeft op het gebied van onderwijs, huisvesting, volksgezondheid en bestaanszekerheid. Dat betekent dat de overheid verplicht is om zorg aan deze terreinen te besteden, maar dat de burgers niet bij de rechter deze rechten kunnen claimen. De samenleving is altijd in beweging en verandert voortdurend. Burgers en de overheid moeten zich aan de nieuwe regels houden. Net als de samenleving, veranderen ook de regels. En al die regels zorgen ervoor dat er orde in de samenleving is, zodat iedereen wat er wel en niet kan. De overheid zal voorzichtig zijn in het schenden van de rechten van de burger. Pagina 2 van 6

3 Paragraaf 2 Burgers accepteren de macht van de overheid om mensen die een gevaar vormen voor de samenleving op te sluiten. Maar wat is in dit geval belangrijker: illegalen weren of het recht op vrijheid van alle burgers? De Nationale Ombudsman komt op voor burgers die zich door de overheid slecht behandeld voelen. In de Grondwet staat dat iedereen gelijk behandeld moet worden. Ook al ben je in Nederland geboren, ben je er illegaal of ben je er als toerist. Dat betekent niet dat iedereen dezelfde rechten heeft. Zo kan een toerist geen uitkering vragen en heeft een illegaal geen kiesrecht. Je mag niet iemand zonder veroordeling opsluiten. In de vreemdelingendetentie zitten mensen tenminste zestien uur per dag opgesloten in een ruimte van minder dan tien m2. Artikel 15 van de Grondwet zegt dat niemand zomaar opgesloten kan worden. Ook kan iedereen vindt dat hij/zij onterecht opgesloten zit, bij de rechter om vrijlating vragen. Rechters corrigeren en controleren dus overheidsinstanties. De minister baseert zijn beleid op wetgeving, in dit geval de Vreemdelingenwet. Die staat toe dat illegalen tot 18 maanden kunnen worden, maar dat gaat zomaar niet. Er moeten wel eerst aanwijzingen zijn dat een vreemdeling niet wil meewerken. Als er een gegronde reden is, mag de overheid deze mensen opsluiten. Mensenrechtenadvocaten vinden de duur van opsluiting veel te lang en onmenselijk. De Nationale ombudsman is onpartijdig en onafhankelijk. Hij is geen rechter, maar naar zijn Pagina 3 van 6

4 oordeel wordt wel geluisterd. De rechter is onafhankelijk en onpartijdig, maar zijn uitspraak is beslissend. Dat Nederland een Nationale ombudsman heeft en een onafhankelijke rechtspraak kon alleen doordat Nederland een rechtsstaat is. Rechtsregels worden voor de hele samenleving gemaakt, niet voor elk individu. Op basis van rechtsregels geven gemeenten vergunningen af, in t de belastingdienst belastingen en kan de politie iemand arresteren. Rechtsregels regelen niet alleen wat burgers wel of niet mogen of waar ze recht op hebben. Ze regelen ook welke bevoegdheden overheidsinstanties hebben. Bijv. wat een Nationale ombudsman wel of niet mag. In een rechtsstaat ligt de macht nooit bij een persoon of instantie. Het voorbeeld van de vreemdelingendetentie laat zien dat verschillende instanties zich over het vraagstuk buigen. de wet die door de politiek werd gemaakt, kreeg kritiek van de ombudsman. Op basis van deze kritiek zou de wetgevende macht de wet kunnen aanpassen. De rechterlijke macht kan in een zaak doen of de wet in praktijk goed wordt uitgevoerd. Op deze manier is er een balans tussen de machten. Een staat die zichzelf een rechtsstaat wil noemen, moet de grondbeginselen van de rechtsstaat respecteren. Daarbij moet in principe voldaan worden aan vier kenmerken die met elkaar samenhangen. 1. De aanwezigheid van grondrechten 2. Een machtenscheiding 3. Het legaliteitsbeginsel 4. Een onafhankelijke rechtspraak De klassieke grondrechten beschermen de burgers tegen machtsmisbruik door de overheid. Een grondrecht waar de burgers zich op kunnen beroepen is het recht op privacy. Ook heb je de rechten van betoging en van de ontastbaarheid op je lichaam. In een democratische rechtsstaat is het belangrijk dat er een machtenscheiding is. deze verdeling van de macht staat ook bekend als de trias politica. Die bestaat uit de wetgevende, de rechterlijke en de controlerende macht. Ofwel de wetgever, de rechter en het bestuur. Het idee van een machtenscheiding is in elke democratische rechtsstaat terug te vinden. In de rechtsstaat is iets pas strafbaar als het in de wet staan. Ook mag de overheid zich alleen aan de dingen houden die in de wet staan. Dit heet het legaliteitsbeginsel. Het laatste kenmerk is de rechterlijke controle. In een rechtsstaat moeten de rechters onafhankelijk zijn. Ze moeten onafhankelijk zijn. Rechters preken recht tussen burgers onderling of wanneer overheidsinstanties onder elkaar botsen. De rechters baseren zich op de wetten die door de wetgevende macht worden gemaakt. De Grondwet vormt de basis van onze rechtsstaat. Andere wetten mogen daar niet mee botsen. De grondwet kan gewijzigd worden, maar daar is een lange, democratische procedure voor nodig. In de Grondwet staat hoe de Grondwet gewijzigd kan worden (artikel ). Eerst moeten de Tweede en de Eerste kamer met de gewone meerderheid de wijziging aannemen. Vervolgens moet de Tweede Kamer worden ontbonden. De nieuwe Tweede Kamer stemt dan met de Eerste Kamer opnieuw over het voorstel. Als er dan weer een meerderheid is, wordt de Grondwetswijziging aangenomen. Sinds de grondwetwijziging van Thorbecke in 1848 is hij nog meerdere keren gewijzigd. Toch zijn er grote verschillen tussen rechtsstaten. Landen kunnen bijv. andere regels hanteren voor illegalen. Bovendien zijn er ook landen die weliswaar een grondwet hebben, maar die in praktijk de rechten van de burgers schenden. Het recht kan je op allerlei plaatsen vinden. Die noemen we rechtsbronnen. De vijf rechtsbronnen zijn de Grondwet, wetten, verdragen, de rechtspraak en het gewoonterecht. Eerder zagen we hoe Nederlandse overheidsinstanties elkaar controleren en in balans houden. Toch gaat het dan zelfs niet altijd goed. Soms moet het Europese hof ingrijpen. Dit gebeurt als een wet tegenstrijdig is met de Europese mensenrechten of als een rechter iemand veroordeelt, terwijl dat helemaal niet zou mogen. Wetten zijn een belangrijke rechtsbron. De volksvertegenwoordigers op lokaal, provinciaal niveau en nationaal niveau maken het samen met het bestuur ( College van B en W, de Gedeputeerde Staten en het kabinet) wetten op allerlei terreinen. Rechtspraak is een andere bron. Alle rechterlijke uitspraken noemen we samen de jurisprudentie. Alle uitspraken van rechters worden bewaard, zodat een andere rechter daar misschien weer gebruik van kan maken. De Nederlandse wetgeving mag niet botsen met de internationale verdragen die Nederland heeft geratificeerd. Een bekend verdrag is het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Hetzelfde geldt binnen onze landgrenzen. Een wet op provinciaal gebied moet rekening houden met de landelijke wet. Niet alle afspraken staan op papier. Gewoonte is ook een rechtsbron. Een voorbeeld van een gewoonterecht is de kabinetsformatie. De volledige procedure staat niet in de Grondwet of in een andere wet geschreven. Als alle betrokken partijen de ongeschreven regels volgen, vormt de gewoonte ene rechtsbron waar mensen zich op kunnen beroepen bij een conflict. Pagina 4 van 6

5 Paragraaf 3 Regelmatig verschijnen er filmpjes op internet waarop te zien is dat de politie zwaar geweld gebruikt tegen verdachten. Vaak in het buitenland maar soms ook in Nederland. In een rechtsstaat heeft de overheid een geweldsmonopolie. Alleen de overheid mag geweld gebruiken tegen burgers om de orde te handhaven. Ordehandhaving is een taak van de politie en het leger die namens de overheid moet handelen. De politie moet er voor zorgen dat de burgers zich aan de regels en wetten houden en daar is soms geweld voor nodig. Daarbij moet er bij het gebruik ervan zeer strikte regels worden opgevolgd. Een van die regels is dat de politie niet meer geweld gebruikt dan nodig is. De meeste problemen worden pratend opgelost. Soms zijn woorden echter niet voldoende. De politie moet zelf inschatten hoeveel geweld zij toepast in een bepaalde situatie. Door verschillende incidenten is er ook in Nederland een discussie over het gebruik van een taser. In extreme gevallen heeft de politie het recht om een verdachte neer te schieten. Na het gebruik van een vuurwapen volgt er altijd een intiem onderzoek om te bepalen of het vuurwapengebruik op dat moment ook echt nodig was. Ook bij andere geweldshandelingen wordt na afloop gekeken of het ook echt nodig was. Daarvoor moet een verdachte eerst aangifte doen. Als een agent door geweld de verdachte gewond maakt, komt er een onderzoek door de Rijksrecherche. Critici vragen zich af of het terecht is dat een politiekorps zelf bepaalt of een agent(e) te ver is gegaan. De discussie over politiegeweld past binnen een rechtsstaat. Veiligheid is vast een thema waar vaak over gesproken wordt. Mensen vinden het belangrijk dat ze in een veilige omgeving wonen en vrij uit kunnen gaan. Criminaliteit moet dus zo veel mogelijk voorkomen worden. Dit heet preventie. Er zijn verschillenden preventiemaatregelen, zoals camera s ophangen, sneller fouilleren en meer agenten op straat zetten. In 2002 is de wet gewijzigd waardoor politieagenten iedereen mag fouilleren, verdacht of onverdacht. Dit mag alleen in risicogebieden. Dat zijn gebieden waar bijv. veel wapenof drugsincidenten voorkomen. De officier van justitie geeft precies aan op welke dagen, tijden of periodes er gefouilleerd mag worden. Er is veel kritiek op preventief fouilleren. Zo tast je privacy en je lichamelijke integriteit. Dat betekent dat niemand zomaar aan je lichaam mag komen. Door preventief fouilleren schend de politie deze regel. Maar in een rechtsstaat is een veilige samenleving ook erg belangrijk en mogen deze grondrechten door de overheid binnen strenge regels geschonden worden. Iemand die het er niet mee eens is, kan de zaak voor de rechter laten komen, maar hij moet wel kunnen aantonen dat zijn rechten ten onrechte zijn geschonden. De politie heeft ook wetten waar die zich aan moet houden. Naast ordehandhaving heeft de politie ook twee andere hoofdtaken: hulp verlenen en opsporing. Bij hulpverlening biedt de politie bijv. hulp aan een slachtoffer van een ongeval of partij. Bij de opsporingszaak probeert de politie misdaden op te zoeken. De politie heeft bij verschillende bij verschillende taken een aantal bevoegdheden. Zo heeft zij de bevoegdheid om iemand te vragen naar persoonsgegevens en verblijfadres. Dat noem je staande houden. Daar moet wel een reden voor zijn. Mensen die vinden dat de politie ten onrechte naar je ID vragen, kunnen achteraf een klacht indienen. Als iemand weigert een boete te betalen, kan die vervolgd worden. De rechter luistert naar de argumenten en beslist dan of iemand wel of Pagina 5 van 6

6 niet de boete hoeft te betalen. Een verdachte moet meewerken aan het politieonderzoek, bijv. door zijn vingerafdrukken te geven, maar hij heeft ook het recht om te zwijgen. Een ander recht van de gedachte is dat hij voor het verhoor zijn advocaat mag spreken. Als de eis zes maanden of hoger is, mag je ook een advocaat tijdens je verhoor. Het OM bepaalt grotendeels het opsporing- en vervolgingsbeleid. Binnen de trias politica neemt het OM, net als de regering, een vreemde positie in en maakt het deel uit van twee van drie machten. Enerzijds maakt het OM samen met rechter de rechterlijke macht, maar anderzijds hoort het OM met de politie bij de uitvoerende macht. De officieren van justitie vallen onder de verantwoordelijkheid van de minister van Veiligheid en Justitie, maar zij nemen wel een behoorlijk onafhankelijke positie in. Het Openbaar Ministerie (OM) heeft verschillende taken: het geeft leiding aan het opsporingsonderzoek van de politie, bereidt strafzaken voor en treedt in de rechtszaal op als openbaar aanklager. Daarnaast is het OM de enige instantie die verdachten voor de strafrechter kan brengen. Seponeren betekent dat een zaak niet voor de rechter. De officier van justitie had ook de agente kunnen vervolgen. De officier van justitie bepaalt ook waarvoor iemand veroordeeld wordt. Het recht om iemand wel of niet te kunnen vervolgen, geeft het OM veel macht. Ze mogen alleen geen gevangenisstraffen uitdelen. In iedere rechtsstaat heeft iedere burger recht op een rechter. De hoogste macht ligt nog steeds bij de onafhankelijke rechter. Pagina 6 van 6