Interculturele bemiddeling en kwaliteit van zorg Prof.dr.Theda Borde 1
|
|
- Julius van de Brink
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Interculturele bemiddeling en kwaliteit van zorg Prof.dr.Theda Borde 1 Professor Borde bracht verslag uit van twee vergelijkende studies die ze in drie ziekenhuizen in Berlijn uitvoerde. De ene heeft betrekking op de gezondheidszorg verstrekt aan Duitse en Turkse patiënten op de gynaecologische afdeling van het Charité-ziekenhuis (dia 3). Voor dit onderzoek werd bij 582 patiënten een enquête afgenomen, werden de medische dossiers van deze patiënten geanalyseerd en werden 69 hulpverleners bevraagd (artsen, verpleegkundigen en sociaal assistenten). Het tweede onderzoek behandelde het impact van migratie en etniciteit op het gebruik van de spoeddienst in 3 ziekenhuizen in Berlijn. Artsen werden bevraagd over de kwaliteit van de communicatie tijdens 2470 interventies op de spoedafdeling. Van 815 patiënten van dezelfde spoedafdelingen werd een interview van 30 afgenomen over dezelfde thematiek. Tenslotte werden de dossiers van 4930 patiënten bestudeerd. Alle ziekenhuizen in het onderzoek zijn in het vroegere West-Berlijn gesitueerd (dia 4). Het cliënteel van het Charité-ziekenhuis wordt gekenmerkt door een grote socio-culturele diversiteit (dia 5). 40% van de patiënten op de afdeling verloskunde is niet Duits. Op de afdeling gynaecologie is dit 27%. Op de spoedafdelingen van de bestudeerde ziekenhuizen behoort meer dan 30% van de patiënten tot een etnische minderheid (dia 6). De Turkse groep is daarbij het sterkst vertegenwoordigd (> 17% van het cliënteel). Belangrijk aspecten van interculturele bemiddeling zijn voor prof. Borde: het omgaan met taal- en cultuurverschillen, omgaan met sociaal-economische diversiteit (in het bijzonder verschillen in opleidingsniveau), het verhogen van de health literacy (met dit begrip verwijst men naar de kennis en de vaardigheden die iemand heeft om het eigen gezondheidskapitaal te beheren), het uitleggen van de structuren van de gezondheidszorg en het verbeteren van de toegankelijkheid van de zorg(dia 7). Allochtone patiënten in de onderzoekspopulatie zijn veel lager geschoold dan autochtone (dia 8). 49,9% van de allochtone patiënten heeft of nooit school gelopen, of behaalde daar geen 1. Alice Salomon Hochschule, Berlin.
2 enkel diploma. Bij Duitse patiënten ligt dit percentage op 5,1%. Een meer gedetailleerde analyse van de Turkse patiënten brengt belangrijke interne verschillen aan het licht. Bijvoorbeeld tussen allochtonen van de eerste en de tweede generatie, en tussen mensen die gemigreerd zijn in het kader van een huwelijk en personen die als asielzoeker naar Duitsland gekomen zijn. Van zeer groot belang zijn uiteraard ook de verschillen in de kennis van het Duits (33% spreekt goed Duits, 30% beheerst deze taal redelijk en 37% helemaal niet). 23% van de Turkse patiënten verwierf de Duitse nationaliteit en 12% heeft als moedertaal het Koerdisch (dia 9). 61,5% van de Turkse en Koerdische vrouwen hebben weinig kennis over het eigen lichaam (dia 10). Bij Duitse vrouwen ligt dit percentage om en bij de 15%. Er bestaan aanzienlijke verschillen tussen de verschillende generaties. 76,8% van de vrouwen van de eerste generatie heeft weinig kennis over het eigen lichaam vs. 46,8% van de tweede generatie. Bij vrouwen die in het kader van een huwelijk ( ingevoerde bruiden ) naar Duitsland komen, heeft 77,6% weinig kennis van de vrouwelijke anatomie. Prof. Borde onderzocht samen met haar collega s in welke mate Duitse en Turkse patiënten op een gynaecologische afdeling in het ziekenhuis op de hoogte waren van de gestelde diagnose en de therapie (dia 11). 2 Patiënten werden tweemaal bevraagd: een eerste keer aan het begin van hun ziekenhuisverblijf en een tweede keer op de dag van hun ontslag. In de tussenperiode werden ze in het kader van het bekomen van informed consent - door de artsen van het ziekenhuis ingelicht over hun diagnose en de therapie die ze zouden ondergaan en werden ze ook behandeld. Er werd tijdens de twee interviews onderzocht of het verhaal van de patiënten overeenstemde met de gegevens in hun medisch dossier (dia 11). Patiënten die het Duits als moedertaal hadden, bleken in meer dan 80% van de gevallen een correct beeld te hebben van hun diagnose en de behandeling. Bij de migranten bleken er grote onderlinge verschillen te bestaan die onder meer te maken hadden met verschillen in kennis van het Duits. Wanneer ze die taal goed beheersen, scoren ze met iets minder dan 80% bijna even goed als de Duitsers. Wanneer ze weinig Duits kennen, blijkt de kennis van diagnose en therapie nadat ze door de hulpverleners geïnformeerd werden, nog slechts in 65% van de gevallen overeen te stemmen met de gegevens in het medisch dossier. Aan het begin van hun zie- 2. Pette M, Borde T, David M. Kenntniss über die Diagnose und Therapie ihrer Erkrankung bei deutschen und türkischstämmigen Patientinnen vor und nach einem Krankenhausaufenthalt.
3 kenhuisopname was 77% van deze patiënten nog goed op de hoogte. Dit betekent dat de informatie die in het ziekenhuis in het kader van het bekomen van informed consent aan deze groep patiënten gegeven wordt, tot een vermindering van hun kennis over hun aandoening en behandeling leidt. Migranten die het Duits helemaal niet beheersen tenslotte, zijn in minder dan 60% van de gevallen precies op de hoogte van hun aandoening en de behandeling. Uit het onderzoek van Borde blijkt dat de patiëntentevredenheid bij allochtonen lager ligt dan bij autochtonen (dia 12-13). Bronnen van ontevredenheid zijn de taal barrière, het ontbreken van aangepaste informatiebronnen (zowel mondeling als schriftelijk), de lage kwaliteit van het werk van informele tolken, het ontbreken van cultuursensitieve psychosociale opvang, het niet aanvaarden van culturele verschillen en structurele discriminatie. Bij hulpverleners bestaat de indruk dat allochtone patiënten nog minder tevreden zijn dan blijkt uit de tevredenheidsgegevens die bij deze patiënten zelf verzameld werden (dia 14). Clinici wijten de ontevredenheid aan een aantal algemene structurele problemen (dia 15). Ze wijzen op het chronisch tijdstekort. Daardoor gaat er onvoldoende aandacht naar patient-centered care en zijn de mogelijkheden om met de patiënt te communiceren minimaal. Ze melden ook dat er onvoldoende psychologische zorg is en dat de gangbare conceptuele invulling van het begrip kwaliteit van zorg voor allochtonen niet altijd bruikbaar is. Die is met andere woorden niet vrij van enig etnocentrisme. Tengevolge van de taal barrière is de communicatie met de allochtone patiënt minimaal en krijgt hij vaak niet alle informatie die hij nodig heeft. Bovendien blijkt de boodschap frequent niet over te komen en is de kennis van de specifieke socio-culturele achtergrond van de migrant beperkt. Hulpverleners zijn van mening dat ze ook aan allochtonen psychosomatische zorgen moeten verstrekken maar dat dit in de praktijk niet lukt. Tenslotte wijzen ze erop dat het groot aantal bezoekers voor allochtone patiënten in het ziekenhuis tot problemen leidt (dia 16). Tevens stellen ze vast dat bij hulpverleners de neiging bestaat om moeilijke situaties en moeilijke patiënten te vermijden. Men zegt tenslotte onvoldoende open te staan voor en in te gaan op cultureel bepaalde verwachtingen en behoeften van allochtone patiënten. Tijdens haar uiteenzetting gaat prof.borde ook in op de vraag welke aspecten van de cultuur voor de gezondheidszorg relevant zijn (dia 17). Vooreerst wijst ze op de verklaringsmodellen die allochtone patiënten met een gynaecologische problematiek hanteren. Uit haar onderzoek blijkt dat migrantenvrouwen hun ziekte significant vaker in verband brengen met externe oor-
4 zaken zoals psychosociale stress en ongezonde leefomstandigheden. Bovendien blijkt uit kwalitatief onderzoeksmateriaal dat Turkse vrouwen hun ziekte met een aantal verschijnselen in verband brengen die tijdens interviews met Duitse patiënten niet aan bod kwamen. Het gaat o.m. om de volgende verschijnselen: zwangerschappen en bevallingen, microben en een tekort aan hygiëne, de koude, een tekort aan kennis en magie. Turkse vrouwen maken een ander gebruik van de gezondheidszorg dan Duitse (dia 18). Turkse vrouwen gaan gemiddeld voor het eerst naar de gynaecoloog wanneer ze 20 jaar oud zijn, dat is drie jaar later dan de Duitse. Bovendien vinden ze het zeer belangrijk om bij een gynaecoloog te gaan die bijgestaan wordt door een Turkssprekende assistent(e) en die door vrouwelijke familieleden aanbevolen werd. Bij de keuze van een gynaecoloog is dit voor hen de tweede belangrijkste factor, na de ligging (al dan niet dicht bij de eigen woning) van de praktijk. Turkse vrouwen veranderen vaker van gynaecoloog en consulteren frequenter meerdere gynaecologen parallel. Ze doen minder vaak een beroep op de gynaecoloog voor de vroege opsporing van kanker en worden vaker in het ziekenhuis opgenomen via de spoedafdeling. In vergelijking met Duitse vrouwen melden ze zich daar vaker s nachts en tijdens het weekeinde aan. Ze maken minder gebruik van diensten voor ziekentransport. Een opvallend verschil tussen allochtone en autochtone patiënten is de uiting van pijn (dia 19). Op de spoedafdeling stelt men vast dat allochtone patiënten op een tekening van het lichaam significant meer pijnhaarden aanduiden, sterkere pijn ervaren en er meer van overtuigd zijn dat een behandeling dringend is. Uit het onderzoek blijkt dat 21,2% van de Duitse vrouwelijke patiënten (8,6% bij de mannen) meer dan vijf pijnhaarden aanduidt (dia 20). Bij Turken/Koerden gaat het om respectievelijk 32,1% bij de vrouwen en 34,7% bij de mannen (voor andere etnische groepen: bij vrouwen 38,1% en bij mannen 24,7%). In het bijzonder Turkse/Koerdische vrouwen ouder dan 50 jaar rapporteren veel hevigere pijn dan de Duitse en de andere etnische groepen (dia 21). Hetzelfde geldt voor allochtone mannen in alle leeftijdscategorieën. Aan het einde van haar voordracht gaat Theda Borde in op het belang van interculturele bemiddeling (dia 22). Daarvan gaan positieve effecten uit op het vlak van: - de talige en interculturele communicatie;
5 - juridische aspecten van de zorg (patiëntenrechten, informed consent, risico op rechtsvervolging, structurele discriminatie); - kwaliteit van zorg (patiënten tevredenheid, therapietrouw, resultaat van de zorg); - economische aspecten van de zorg (effectiviteit en efficiëntie van de gezondheidszorg, preventie van doctor-shopping ); - empowerment en participatie van gemarginaliseerde groepen; - werkomstandigheden voor de gezondheidswerkers. Artsen zijn frequent ontevreden tot zeer ontevreden met de arts-patiënt communicatie met Turkse/Koerdische en andere allochtone patiënten. Dat geldt voor niet minder dan 27% van de vrouwelijke en 31% van de mannelijke artsen voor wat betreft de communicatie met Turkse/Koerdische patiënten (dia 23). Een goede communicatie en het ontbreken van een taal barrière blijken tenslotte van zeer groot belang voor de job satisfaction van de artsen op de spoed afdeling (dia 24). Borde concludeert dat interculturele bemiddeling een meerwaarde betekent, zowel voor de patiënten als de hulpverleners (dia 25). En dat er positieve effecten vanuit gaan op het vlak van de patiëntenrechten, health literacy, en het omgaan met culturele diversiteit. Tenslotte beklemtoont ze dat het tevens bijdraagt tot de therapietrouw en dat het de patiënt in staat stelt om zijn rol als co-producent van zijn eigen gezondheid op zich te nemen.
Culturele diversiteit en interculturele bemiddeling in de ziekenhuizen. Zohra Chbaral 1
Culturele diversiteit en interculturele bemiddeling in de ziekenhuizen Zohra Chbaral 1 Vooreerst bedanken we de interculturele bemiddelaars, de coördinatoren interculturele bemiddeling die ons de gegevens
Nadere informatieUniversiteit Opleiding Cursus Beschrijving Link. Vaardigheidsonderwijs 2e jaar
Overzicht bachelorcursussen Dit overzicht geeft een groot aantal bachelorcursussen weer die aandacht besteden cultuur en/of gender op het gebied van gezondheidszorg. Het overzicht betreft cursussen uit
Nadere informatieRichtlijnen, protocollen en standaarden. Intercultureel bruikbaar?
Richtlijnen, protocollen en standaarden. Intercultureel bruikbaar? Doel van een richtlijn Vastleggen van wetenschappelijke kennis en expertise rond een bepaalde stoornis t.b.v. hulpverleners en cliënten.
Nadere informatieKnelpunten zorg migranten en etnische minderheden
Interculturele communicatie: wat bestaat er en wat kost het Hans Verrept (FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu) Knelpunten zorg migranten en etnische minderheden Taal problematiek
Nadere informatieCulturele diversiteit en interculturele bemiddeling Stand van zaken - toekomstperspectieven
1 Culturele diversiteit en interculturele bemiddeling Stand van zaken - toekomstperspectieven Hans Verrept Coördinatiecel Interculturele Bemiddeling 2 Stand van wetenschappelijk onderzoek Etniciteit en
Nadere informatiePlatform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION
Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION Leven met epilepsie: Zelfmanagement Loes Leenen, MANP PhD trainee zelfmanagement Inleiding Achtergrond Zelfmanagement Zelfmanagement & Kwaliteit van leven
Nadere informatieBetere zorg voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden
Betere zorg voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden Prof. dr. Jany Rademakers NIVEL Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg CAPHRI Care and Public Health Research Institute
Nadere informatieCelverantwoordelijke Interculturele Bemiddeling, FOD Volksgezondheid
Culturele diversiteit en interculturele bemiddeling stand van zaken - toekomstperspectieven Hans Verrept 1 Celverantwoordelijke Interculturele Bemiddeling, FOD Volksgezondheid In de resultaten van wetenschappelijk
Nadere informatieNiet culturen maar mensen ontmoeten elkaar: Culturele diversiteit in het justitiële werkveld
Niet culturen maar mensen ontmoeten elkaar: Culturele diversiteit in het justitiële werkveld 1 Stichting Pharos Expertisecentrum gezondheidsverschillen Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen Kaveh
Nadere informatieDiversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit
Diversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit Prof. Dr. Walter Devillé Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg UvA Vluchtelingen en Gezondheid OMGEVING POPULATIE KENMERKEN GEZONDHEIDS-
Nadere informatieCultuursensitiviteit Partners in de geboortezorg 13 mei 2014
Cultuursensitiviteit Partners in de geboortezorg 13 mei 2014 Helena Kosec Pharos h.kosec@pharos.nl 1 Inhoud Migranten definities Gezondheid epidemiologische verschillen Gezondheid verschillen in zorggebruik
Nadere informatieGezondheid en arbeidsparticipatie: determinanten, gevolgen en bouwstenen voor reïntegratie
Gezondheid en arbeidsparticipatie: determinanten, gevolgen en bouwstenen voor reïntegratie Prof Dr Lex Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC, Rotterdam Gezondheid van uitkeringsgerechtigden
Nadere informatieCultuur-sensitieve aspecten in de zorg
Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg Toegespitst op kankerzorg dr. Mohamed Boulaksil Cardioloog i.o. Pharos Utrecht, 18 juni 2013 Indeling Definitie van begrippen Epidemiologische verschillen migrant
Nadere informatieHet culturele interview Nederlandse versie Hans Rohlof, Noa Loevy, Lineke Sassen & Stephanie Helmich
Het culturele interview Nederlandse versie Hans Rohlof, Noa Loevy, Lineke Sassen & Stephanie Helmich Samenvatting anamnese en ziekte geschiedenis Wordt uit het dossier ingevuld voorafgaand aan het gesprek.
Nadere informatieLezing, 10 december 2004. Relatie tussen sociaal isolement en psychiatrische ziekte
Lezing, 10 december 2004 Relatie tussen sociaal isolement en psychiatrische ziekte Dr. Ludwien Meeuwesen, Sociaal psychologe verbonden aan de Universiteit Utrecht, Afdeling Algemene Sociale Wetenschappen,
Nadere informatieSociaal kapitaal: slagboom of hefboom? Samenvatting. Wil van Esch, Régina Petit, Jan Neuvel en Sjoerd Karsten
Sociaal kapitaal: slagboom of hefboom? Samenvatting Wil van Esch, Régina Petit, Jan Neuvel en Sjoerd Karsten Colofon Titel Auteurs Tekstbewerking Uitgave Ontwerp Vormgeving Bestellen Sociaal kapitaal in
Nadere informatieDe psycholoog in Zuyderland Medisch Centrum. Medische Psychologie
De psycholoog in Zuyderland Medisch Centrum Medische Psychologie In deze folder informeren we u over de manier van werken van de psycholoog, verbonden aan de afdeling Medische psychologie van Zuyderland
Nadere informatieSamenvatting voor de niet medisch onderlegde lezer
Etnische verschillen in overleving bij dialysepatiënten in Europa. De rol van demografische, klinische en psychosociale factoren. Nieren hebben de belangrijke taak om afvalproducten en vocht uit het lichaam
Nadere informatieFranciscus IBD Centrum 8 mei 2019
Franciscus IBD Centrum 8 mei 2019 Franciscus IBD centrum IBD team: MDL-artsen Chirurgen Kinderarts MDL IBD verpleegkundigen Medisch psycholoog Diëtisten Partners: Gynaecoloog Medisch microbioloog Reumatoloog
Nadere informatieSeminar Oudere migranten in Nederland Gezondheid en welbevinden. Fatima El Fakiri onderzoeker
Seminar Oudere migranten in Nederland Gezondheid en welbevinden Fatima El Fakiri onderzoeker Over wie hebben we het? 3 grote groepen migranten: Migratie uit voormalige koloniën Arbeidsmigratie Asielmigratie
Nadere informatieWerkinstructie benaderen intermediairs Sense
Werkinstructie benaderen intermediairs Sense BIJLAGE 7 Voorbeeld van de opzet van de presentatie in PowerPoint BIJLAGE 7 VOORBEELD VAN DE OPZET VAN DE PRESENTATIE IN POWERPOINT] 1 WERKINSTRUCTIE BENADEREN
Nadere informatieCultuursensitieve seksuele en reproductieve gezondheidsvoorlichting
Cultuursensitieve seksuele en reproductieve gezondheidsvoorlichting Hanan Ben Abdeslam Expertisecentrum kraamzorg Volle Maan Ontwikkeld ism VGC Inhoud 1. Opzet 2. Projectdoel en projectresultaat 3. Inzichten
Nadere informatieGezondheidsvaardigheden in de Nederlandse volwassen bevolking Het doel van het eerste deel van dit proefschrift, was te onderzoeken in hoeverre
Samenvatting Inleiding In Nederland wordt van burgers verwacht dat zij een zelfstandige en verantwoordelijke rol vervullen met betrekking tot hun gezondheid en zorg. Dit is het gevolg van verschillende
Nadere informatieUitdagingen in de multiculturele praktijk
12 uit de praktijk Kernproblemen Uitdagingen in de multiculturele praktijk Vraag een fysiotherapeut die werkzaam is in een achterstandswijk naar zijn ervaringen met allochtone patiënten en de kans is groot
Nadere informatieVan wens naar werkelijkheid. Dr. Ada ter Maten-Speksnijder, februari 2018
Van wens naar werkelijkheid Dr. Ada ter Maten-Speksnijder, februari 2018 Is onze wens/droom/ambitie al werkelijkheid? 2 Nieuwe rollen NIEUWE AMBITIES Advanced practitioner Verpleegkundig specialist Master
Nadere informatieSamenvatting. De volgende onderzoeksvragen zijn geformuleerd:
Samenvatting In Westerse landen vormen niet-westerse migranten een steeds groter deel van de bevolking. In Nederland vertegenwoordigen Surinaamse, Turkse en Marokkaanse migranten samen 6% van de bevolking.
Nadere informatieMeertaligheid als institutionele uitdaging in het veld van de eerstelijnsgezondheidszorg. Stef SLEMBROUCK Vakgroep Taalkunde, UGent
Meertaligheid als institutionele uitdaging in het veld van de eerstelijnsgezondheidszorg Stef SLEMBROUCK Vakgroep Taalkunde, UGent Kwalitatief sociolinguïstisch en etnografisch onderzoek. Onderzoek naar
Nadere informatieAFKORTINGEN IN TABELLEN
VERANTWOORDING Dit document bevat de tabellen waarop het volgende artikel gebaseerd is: Veer, A.J.E. de, Francke, A.L. Verpleegkundigen positief over bevorderen van zelfmanagement. TVZ: Tijdschrift voor
Nadere informatieSamenvatting en beschouwing
Dit rapport is een uitgave van het NIVEL in 2004. De gegevens mogen met bronvermelding (MW van der Linden, GP Westert, DH de Bakker, FG Schellevis. Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen
Nadere informatieHepatitis C in penitentiaire inrichtingen Een onderzoek naar prevalentie
Hepatitis C in penitentiaire inrichtingen Een onderzoek naar prevalentie C.J. Leemrijse M.Bongers M. Nielen W. Devillé ISBN 978-90-6905-995-2 http://www.nivel.nl nivel@nivel.nl Telefoon 030 2 729 700 Fax
Nadere informatieInhoud. 0 Etnische diversiteit in de medische praktijk: een introductie. Casuïstiek. herkomst voor zorgverlening door artsen... 8
XI 0 Etnische diversiteit in de medische praktijk: een introductie 0.1 Inleiding............................................................................. 2 0.2 Mensen van allochtone herkomst in Nederland......................................
Nadere informatieInhoudsopgave volledig rapport
NIVEL/VUmc, 2005 72 pag. NIVEL bestelcode: W9.69 Prijs: 7,50 Verzendkosten: 2,50 ISBN: 90-6905-749-2 Deze samenvatting van onderstaand rapport is een uitgave van het NIVEL in 2005. De gegevens mogen met
Nadere informatieCultuursensitieve seksuele en reproductieve gezondheidsvoorlichting
Cultuursensitieve seksuele en reproductieve gezondheidsvoorlichting Hanan Ben Abdeslam Expertisecentrum kraamzorg Volle Maan Ontwikkeld ism VGC Inhoud 1. Opzet 2. Projectdoel en projectresultaat 3. Inzichten
Nadere informatieSamenvatting Jong; dus gezond!?
Samenvatting Jong; dus gezond!? Deel III Gezondheidsprofiel regio Nieuwe Waterweg Noord, 2005-2008 Samenvatting rapport Jong; dus gezond!? Gezondheidssituatie van de Jeugd (2004-2006) Regio Nieuwe Waterweg
Nadere informatieInformal Interpreting in Dutch General Practice. R. Zendedel
Informal Interpreting in Dutch General Practice. R. Zendedel Nederlandse samenvatting Informele tolken worden dagelijks ingezet in de medische praktijk wanneer arts en patiënt niet dezelfde taal spreken.
Nadere informatieEindtermen voor de vervolgopleiding tot dialyse verpleegkundige
Eindtermen voor de vervolgopleiding tot dialyse verpleegkundige De beschrijving van de eindtermen voor de vervolgopleiding tot dialyse verpleegkundige is ontleend aan het deskundigheidsgebied van de dialyse
Nadere informatieHet lichaam in beeld
Het lichaam in beeld migranten/vluchtelingen met lichamelijke klachten in de psychiatrie Koos Bartels Zulfiye Cam 15 maart 2016 Programma Kennismaking Theoretische achtergronden Casus Zwarte Zee Gespreksoefening
Nadere informatieFrans Damenlezing 2014. Maria van den Muijsenbergh Huisarts / onderzoeker
Frans Damenlezing 2014 Maria van den Muijsenbergh Huisarts / onderzoeker Meedoen eigen regie niet voor iedereen weggelegd Gettovorming op de loer door participatiesamenleving AD Patrick, laaggeletterd
Nadere informatieInterculturele Competenties:
Interculturele Competenties: Een vak apart W. Shadid Leiden, mei 2010 Interculturele Competenties 2 Inleiding Vooral in multiculturele samenlevingen wordt de laatste tijd veel nadruk gelegd op interculturele
Nadere informatieOpvoeden in andere culturen
Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552
Nadere informatieVormingsmodules Cultuursensitieve Zorg
Vormingsmodules Cultuursensitieve Zorg MODULE INLEIDING Vaak gebruikte begrippen zoals cultuur, etniciteit, nationaliteit, ras worden gedefinieerd Impact van cultuur op mentaal lijden wordt besproken Migratiedynamieken
Nadere informatieWEEK VAN DE PATIËNTVEILIGHEID
WEEK VAN DE PATIËNTVEILIGHEID UZ Leuven vindt het belangrijk om de verwachtingen van u als patiënt of familie te kennen. Zo kunnen we werken aan voortdurende verbetering van onze patiëntenzorg. Sinds eind
Nadere informatieKlinisch ethisch overleg voor artsen van oppositie naar wederzijds begrip
Klinisch ethisch overleg voor artsen van oppositie naar wederzijds begrip Sprekers Anneke Dalinghaus, huisarts Kamal el Mokayad, reumatoloog MMC Judith Wilmer, klinisch geriater CZE Nico Debets, geestelijk
Nadere informatieFiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie?
Fiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie? In deze fiche vind je instrumenten om de interculturele competenties van personeelsleden op te bouwen en te vergroten zodat het diversiteitsbeleid
Nadere informatieInleiding. Johan Van der Heyden
Inleiding Johan Van der Heyden Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J. Wytsmanstraat, 14 B - 1050 Brussel 02 / 642 57 26 E-mail : johan.vanderheyden@iph.fgov.be
Nadere informatieHet voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis
Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk
Nadere informatieHoop doet leven, al is het maar voor even. Corine Nierop- van Baalen 15 april 2013 Amersfoort
Hoop doet leven, al is het maar voor even Corine Nierop- van Baalen canierop@diaconessenhuis.nl 15 april 2013 Amersfoort Inhoud Betekenis hoop palliatieve patiënten met kanker Moeilijkheden die hulpverleners
Nadere informatieHoop doet leven, al is het maar voor even. Corine Nierop- van Baalen 1 juni 2015 Breda
Hoop doet leven, al is het maar voor even Corine Nierop- van Baalen canierop@diaconessenhuis.nl 1 juni 2015 Breda Inhoud Betekenis hoop palliatieve patiënten met kanker Moeilijkheden die hulpverleners
Nadere informatiePERSONEEL IN VLAAMSE ZIEKENHUIZEN
/ Archief cijfers PERSONEEL IN VLAAMSE ZIEKENHUIZEN Vlaams Gewest 2013 / 5.01.2016 5.01.2016 Personeel in Vlaamse Ziekenhuizen 1/20 GEPUBLICEERD OP: http://www.zorg-en-gezondheid.be/cijfers op januari
Nadere informatieVerpleegkundige gynaecologische oncologie
Gynaecologie Verpleegkundige gynaecologische oncologie www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl GYN024 / Verpleegkundige gynaecologische oncologie
Nadere informatieCULTUURSENSITIVITEIT IN DE KANKERZORG. Door Naziha Maher, projectcoördinator diversiteit
CULTUURSENSITIVITEIT IN DE KANKERZORG Door Naziha Maher, projectcoördinator diversiteit 27 mei 2016 MIJN CULTUUR IS DE JOUWE NIET, MAAR DAAROM NIET MINDER WAARD!! ZORGVERLENING IS CULTUREEL GEKLEURD Model
Nadere informatiehoofdstuk 2 een vergelijkbaar sekseverschil laat zien voor buitenrelationeel seksueel gedrag: het hebben van seksuele contacten buiten de vaste
Samenvatting Mensen zijn in het algemeen geneigd om consensus voor hun eigen gedrag waar te nemen. Met andere woorden, mensen denken dat hun eigen gedrag relatief vaak voorkomt. Dit verschijnsel staat
Nadere informatieEmmaüs Culturele diversiteit in de zorg
Emmaüs Culturele diversiteit in de zorg Mechelen 26 mei 2011 Hamida Chikhi 1 Italiaanse Turkse Marokkaanse Dienst gestart in 1992 2 1 Doelstellingen van de dienst Gelijke toegang tot de gezondheid Kwaliteit
Nadere informatieThemabijeenkomst Kleurrijke en toegankelijke dementiezorg
Themabijeenkomst Kleurrijke en toegankelijke dementiezorg Marjan Mensinga trainer en adviseur bij Pharos en med. antropoloog/spv/poh GGZ Jennifer van den Broeke senior projectleider en adviseur bij Pharos
Nadere informatieDivers bereik JEUGDHULP NAAR MIGRATIEACHTERGROND IN AMSTERDAM. Rob Gilsing Femke Stoutjesdijk Marjolijn Distelbrink Bas Tierolf
Divers bereik JEUGDHULP NAAR MIGRATIEACHTERGROND IN AMSTERDAM Rob Gilsing Femke Stoutjesdijk Marjolijn Distelbrink Bas Tierolf Divers bereik JEUGDHULP NAAR MIGRATIEACHTERGROND IN AMSTERDAM Rob Gilsing
Nadere informatieGAMS België. GAMS België
14 15 Emoties zijn reacties op allerlei zaken die zich afspe- VGV is een uiterst pijnlijke ingreep die vaak onder len rondom ons: angst, vreugde, woede, verbazing, dwang en zonder waarschuwing wordt uitgevoerd.
Nadere informatieVerbinden vanuit diversiteit
Verbinden vanuit diversiteit Krachtgericht sociaal werk in een context van armoede en culturele diversiteit Studievoormiddag 6 juni 2014 Het verhaal van Ahmed Een zoektocht met vele partners Partners De
Nadere informatieZorg na de diagnose. Emete Solmaz, specialist ouderengeneeskunde, Royaal Thuis Brian Sinnema, casemanager dementie, HWW Zorg
Zorg na de diagnose Emete Solmaz, specialist ouderengeneeskunde, Royaal Thuis Brian Sinnema, casemanager dementie, HWW Zorg Disclosure belangen sprekers Potentiële belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatieAfdeling Medische Psychologie
Afdeling Medische Psychologie In de meeste ziekenhuizen is een afdeling medische psychologie; ook in het St. Annaziekenhuis. U bent door uw medisch specialist naar deze afdeling doorverwezen. In deze folder
Nadere informatieCulturele interview. Introductie
Culturele interview De volgende thema s worden besproken tijdens het culturele interview: 1. Biografie (persoonlijke en sociale gegevens) 2. Geschiedenis van de huidige klachten 3. Eerdere trajecten 4.
Nadere informatieSerotiniteit (overdragenheid)
Gynaecologie Serotiniteit (overdragenheid) www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud De uitgerekende datum en de normale periode van bevallen... 3 Wat is serotiniteit?... 3 De gevolgen van serotiniteit... 3 Verwijzing
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Het aantal eerste en tweede generatie immigranten in Nederland is hoger dan ooit tevoren. Momenteel wonen er 3,2 miljoen immigranten in Nederland, dat is 19.7% van de totale
Nadere informatieszw0001052 Aan de Voorzitter van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid s-gravenhage, 23 november 2000 Aanleiding
szw0001052 Aan de Voorzitter van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid s-gravenhage, 23 november 2000 Aanleiding Naar aanleiding van vragen over de hoge arbeidsongeschiktheidspercentages
Nadere informatieEnquête SJBN 15.10.2013
Enquête SJBN 15.10.2013 1 Inhoudsopgave Steekproef Resultaten enquête Algehele tevredenheid Arbeidsomstandigheden Urennorm Ondernemersaspecten Kijk op de toekomst Conclusies 2 Steekproef: achtergrond kenmerken
Nadere informatieInhoudstafel algemene thema s
Inhoudstafel algemene thema s Aansprakelijkheid en No-fault: de vergoeding van schade als gevolg van gezondheidszorg Karlien Van de Velde, Vlaams Patiëntenplatform vzw 1. Inleiding/geschiedenis 1 2. Wetgeving
Nadere informatieNVAB-richtlijn blijkt effectief
NVAB-richtlijn blijkt effectief Nieuwenhuijsen onderzocht de kwaliteit van de sociaal-medische begeleiding door bedrijfsartsen van werknemers die verzuimen vanwege overspannenheid, burn-out, depressies
Nadere informatieNaar de seksuoloog polikliniek Verloskunde & Gynaecologie
Naar de seksuoloog polikliniek Verloskunde & Gynaecologie Samen met uw behandelend arts heeft u gesproken over een bezoek aan de seksuoloog van de polikliniek Verloskunde & Gynaecologie. Misschien overweegt
Nadere informatieEindtermen voor de vervolgopleiding tot oncologie verpleegkundige
Eindtermen voor de vervolgopleiding tot oncologie verpleegkundige De beschrijving van de eindtermen voor de vervolgopleiding tot oncologie verpleegkundige is ontleend aan het deskundigheidsgebied van de
Nadere informatieWerkwijze kinderen met een aandoening van urinewegen en geslachtsorganen (urogenitale aandoeningen)
Werkwijze kinderen met een aandoening van urinewegen en geslachtsorganen (urogenitale aandoeningen) Algemeen Bij kinderen die geboren worden met een ernstige aandoening van urinewegen en geslachtsorganen
Nadere informatieInterculturele Competentie:
Interculturele Competentie: Een vak apart W. Shadid, Leiden, mei 2010 Inleiding In deze korte uiteenzetting wordt aandacht besteed aan het onderwerp interculturele competenties waarop de laatste tijd en
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals
Nadere informatieKleurmeter Vrijwilligerswerk versie
Kleurmeter Vrijwilligerswerk versie 2014-1 De Kleurmeter Vrijwilligerswerk heeft als doel het intercultureel werken binnen vrijwilligersorganisaties verder vorm te geven. Meer allochtone vrijwilligers
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Rechten. van volwassen patiënten
PATIËNTEN INFORMATIE Rechten van volwassen patiënten De Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) regelt de relatie tussen u en de hulpverlener. Zowel u als de hulpverlener hebben op grond
Nadere informatieOuderschap strategieën van vaders en moeders met een psychische ziekte.
Bespreking artikel Ouderschap strategieën van vaders en moeders met een psychische ziekte. Auteurs: P.C. Van der Ende, MSc, J.T. van Busschbach, phd, J. Nicholson, phd, E.L.Korevaar, phd & J.van Weeghel,
Nadere informatieAllemaal (een beetje) anders Jongeren, seksualiteit en culturele diversiteit
Permanente Vorming Actuele Filosofie 2007-2008 Seksualiteit, Globalisering en Ethiek Allemaal (een beetje) anders Jongeren, seksualiteit en culturele diversiteit Telidja Klaï Sensoa & Vrije Universiteit
Nadere informatieCoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies
'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies Center of Research on Psychology in Somatic diseases Lonneke van de Poll Franse, Integraal Kankercentrum
Nadere informatieGEZONDHEIDSENQUETE 2013
GEZONDHEIDSENQUETE 2013 RAPPORT 1: GEZONDHEID EN WELZIJN Johan Van Der Heyden, Rana Charafeddine (ed.) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J.
Nadere informatieVerpleegkundig spreekuur. Voor vrouwen met gynaecologische kanker
Verpleegkundig spreekuur Voor vrouwen met gynaecologische kanker Verpleegkundig spreekuur Voor vrouwen met gynaecologische kanker Inleiding Uw behandelende gynaecoloog heeft u verteld dat er bij u (mogelijk)
Nadere informatieTaakverdeling tussen zorgberoepen in Nederland. Lud van der Velden Johan Hansen Lammert Hingstman
Taakverdeling tussen zorgberoepen in Nederland Lud van der Velden Johan Hansen Lammert Hingstman Taakverdeling tussen zorgberoepen: overzicht van de presentatie Inleiding Stand van zaken, ontwikkelingen
Nadere informatieRecht op informatie. Hoofdbehandelaar. Toestemming voor een behandeling of onderzoek
Rechten en plichten Weet u wat uw rechten zijn? Als patiënt heeft u bijvoorbeeld recht op informatie over behandelingen en onderzoeken. Ook heeft u recht op inzage in uw dossier. In de Wet op de Geneeskundige
Nadere informatieKenniswerkplaats Tienplus
Workshop Jeugd in Onderzoek Kenniswerkplaats Tienplus Laagdrempelige ondersteuning van ouders met tieners in Amsterdam http://www.kenniswerkplaats-tienplus.nl Triple P divers Marjolijn Distelbrink Verwey-Jonker
Nadere informatieGasten, vrijwilligers en werking
Gasten, vrijwilligers en werking Inloophuis voor mensen met kanker en hun naasten Jaarverslag 2010 1. Achtergrond 2. Structuur 3. Werking 4. De gasten 5. De vrijwilligers 6. Financieel 7. Wie verwijzen?
Nadere informatieHow to present online information to older cancer patients N. Bol
How to present online information to older cancer patients N. Bol Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Goede informatievoorziening is essentieel voor effectieve
Nadere informatieTHUIS IN ANDERE CULTUREN WORKSHOP KRAAMCAFE 18 MEI THUIS IN ANDERE CULTUREN
WORKSHOP KRAAMCAFE 18 MEI THUIS IN ANDERE CULTUREN HANDLEIDING kraamzorg bij gezinnen met een andere culturele achtergrond geen HANDLEIDING kraamzorg bij gezinnen met een andere culturele achtergrond.
Nadere informatieResultaten WO-monitor 2013
Resultaten WO-monitor 2013 Samenvatting: De WO-Monitor is een vragenlijst die wordt afgenomen onder recent afgestudeerden (1-1,5 jaar na afstuderen) van de universiteiten in Nederland. De WO-monitor wordt
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
voor niet-ingewijden Type 2 diabetes Diabetes is een ernstige chronische ziekte, die wordt gekenmerkt door te hoge glucosespiegels (de suikers ) in het bloed. Er zijn verschillende typen diabetes, waarvan
Nadere informatieWat Vraagt de Klant Samenvatting en conclusies
Wat Vraagt de Klant Samenvatting en conclusies Het onderzoek in het kort In opdracht van de Stuurgroep Arbeidsadviseur heeft TNO onderzoek verricht naar de informatie- en adviesbehoefte van (potentiële)
Nadere informatiePercepties van jongeren over politieoptreden: ethnic profiling in België?
Percepties van jongeren over politieoptreden: ethnic profiling in België? dr. Antoinette Verhage Vakgroep Criminologie, Strafrecht en Sociaal Recht Universiteit Gent VANASSCHE, N., VERHAGE, A., (2015),
Nadere informatieZiektebeleving en dementie bij migranten
Ziektebeleving en dementie bij migranten Gözde Duran coördinator ProMemo, Expertisecentrum Dementie voor Professionals Agenda 1. Kennismaking 2. Waar lopen we tegenaan in de praktijk? 3. Uitleg dementie
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieFeiten en cijfers. Afgestudeerden en uitvallers in het hoger beroepsonderwijs. Mei 2015
Feiten en cijfers Afgestudeerden en uitvallers in het hoger beroepsonderwijs Mei 2015 Feiten en cijfers 2 Inleiding Op 19 mei 2015 hebben de hogescholen hun strategische agenda #hbo2025: wendbaar & weerbaar1
Nadere informatieRichtlijnen Palliatieve en Supportieve zorg
Laarbeeklaan 101 1090 Brussel Oncologisch Handboek Palliatieve zorg V1.2008 PALLIATIEVE ZORG: TOELICHTING EN PRAKTISCHE RICHTLIJNEN 1 Inleiding In 2002 werden drie wetten met betrekking tot de zorg voor
Nadere informatiePsychische Gezondheid Statushouders
Psychische Gezondheid Statushouders Wat weten we en wat kunnen we doen? Symposium Gezondheid Statushouders 14 juni 2018 Evert Bloemen, arts, Pharos e.bloemen@pharos.nl 14 juni 2018 Wat weten we? Nieuwe
Nadere informatieMaten, makkers, diploma s
De Standaard: DONDERDAG 8 FEBRUARI 2018 - OPINIES Maten, makkers, diploma s Karen Phalet, Batja Mesquita en Marc Swyngedouw wijzen op een straffe statistiek: een Turkse Vlaming heeft dubbel zoveel kans
Nadere informatieAnalyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: Cnossen
Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: Cnossen Datum aanmaak rapport:26-11-2015 1 Laatste ronde patiëntenvragenlijsten huisarts Periode waarin ingevuld van: 31-10-2013 tot 10-4-2014
Nadere informatieGemengd Amsterdam * in cijfers*
Gemengd Amsterdam * in cijfers* Tekst: Leen Sterckx voor LovingDay.NL Gegevens: O + S Amsterdam, bewerking Annika Smits Voor de viering van Loving Day 2014 op 12 juni a.s. in de Balie in Amsterdam, dat
Nadere informatieHoop doet leven, al is het maar voor even. Corine Nierop- van Baalen 3 december 2014 Ede
Hoop doet leven, al is het maar voor even Corine Nierop- van Baalen canierop@diaconessenhuis.nl 3 december 2014 Ede Inhoud Betekenis hoop palliatieve patiënten met kanker Moeilijkheden die hulpverleners
Nadere informatie7. Deelname en slagen in het hoger onderwijs
7. Deelname en slagen in het hoger onderwijs Vergeleken met autochtonen is de participatie in het hoger onderwijs van niet-westerse allochtonen ruim twee keer zo laag. Tussen studiejaar 1995/ 96 en 21/
Nadere informatieZelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen
Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen Een speciale uitdaging voor het huisartsenteam en het steunnetwerk Dr. Jany Rademakers, NIVEL Drs. Jeanny
Nadere informatieEQUITY IN DE GEZONDHEIDSZORG
EQUITY IN DE GEZONDHEIDSZORG What s in a name? Jens Detollenaere Research group Equity in Health Care Department of Family Medicine and Primary Health Care De levensverwachting van de Belgen neemt toe
Nadere informatie