Participatie in onderwijs

Transcriptie

1 4 Participatie in onderwijs Onderwijs is een van de drie primaire participatie vormen, naast arbeid en welvaart. De ontwikkelingen in onderwijsdeelname en -prestaties van de Amsterdamse jeugd en jongeren staan centraal in dit hoofdstuk.

2 5 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Kernpunten Het aandeel peuters met een (risico op) taalachterstand dat deelneemt aan een erkende voorschool blijft stijgen, van 73 in 213 tot 77 in 214. Steeds vaker krijgen leerlingen een school op hoger niveau geadviseerd, met name vwo: van 18 in 27 tot 24 in 214. Hierdoor groeien scholen die deze hogere niveaus aanbieden het sterkst: scholen met havo en vwo, brede scholengemeenschappen en gymnasia. Het aantal natuurprofielen op havo en vwo stijgt. Het aantal MBO-studenten neemt af. Het aandeel leerlingen dat voor het eerst voortijdig de school verlaat is de afgelopen jaren fors gedaald, sterker dan in de andere grote steden. In 213/ 14 was hun aandeel in Amsterdam met 3,4 minder dan in Rotterdam (3,9), maar meer dan in Utrecht (3,1). Het aantal HBO-studenten stijgt en het aantal WO-studenten blijft gelijk. Net als landelijk zien we in Amsterdam een stijging van het aantal gepromoveerden. Dit geldt met name voor geneeskunde en tandheelkunde: een verdubbeling in tien jaar tijd. In dit hoofdstuk beschrijven we de aantallen leerlingen en studenten in de voor- en vroegschoolse educatie, het basis- en voortgezet onderwijs en het MBO, HBO en WO. Daarbij is er aandacht voor schooladviezen, Cito-scores, eindexamenresultaten, verzuim en voortijdig schoolverlaten en de kwaliteit van het onderwijs. Indien relevant, worden verschillen tussen jongens en meisjes, leerlingen met een verschillende sociaaleconomische achtergrond en leerlingen van verschillende herkomstgroepen genoemd. Afb. 4.1 A andeel doelgroeppeuters en niet-doelgroeppeuters op voorschool naar stadsdeel, december 214 met vve-indicatie, maar niet op voorschool 77 van 6.35 met vve-indicatie vve-indicatie op voorschool met vve-indicatie én op voorschool 61 van 8. op voorschool Afb. 4.2 Aantal doelgroeppeuters op de voorschool en bereik doelgroeppeuters, december 214 aantal doel- aandeel doel- groeppeuters groeppeuters op op voorschool voorschool () Noord Nieuw-West Zuid West Oost Centrum Zuidoost Amsterdam Voor- en vroegschoolse educatie Voor- en vroegschoolse educatie is er om te voorkomen dat kinderen bij aanvang van de basisschool al op achterstand staan. Voorschoolse educatie is bedoeld voor kinderen van 2,5 tot 4 jaar en vindt plaats in peuterspeelzalen of kinderdagverblijven. Voorscholen werken uitsluitend samen met basisscholen waar ook vroegschoolse educatie wordt gegeven. Vroegschoolse educatie is bedoeld voor kleuters van 4 tot 6 jaar en vindt plaats op de basisschool. 1 Op 1 december 214 hebben 6.35 peuters een indicatie voorschool en van hen gaan inderdaad naar de voorschool. De voorschool bereikt dus 77 van de doelgroep. Dit percentage stijgt al jaren. In 213 was het nog 73. Het bereik van de doelgroep verschilt wel sterk per stadsdeel: in Noord wordt 99 bereikt, tegenover slechts 58 in Zuidoost. Sinds enige tijd mogen ook niet-doelgroepkinderen naar de voorschool. Amsterdam biedt die mogelijkheid in de hoop dat beide groepen van elkaar leren. En dat lijkt succesvol. Van de bijna 8. leerlingen die in december 214 naar de voorschool gingen, behoorden (61) tot de formele doelgroep. Het aandeel doelgroepkinderen op de voorschool verschilt ook hier per stadsdeel. In Zuidoost bestaat een groter deel van de kinderen uit doelgroepkinderen (71) dan elders. In stadsdeel Centrum is dit percentage met 39 fors lager. Het totale aantal plaatsen op voorscholen is de afgelopen jaren gestegen van in 212 tot in 214. Tegelijk is het aantal doelgroepkinderen op een wachtlijst gedaald, van 684 tot 34. Van deze 34 kinderen staat 91 op de wachtlijst voor een plaats op een peuterspeelzaal met voorschool, maar zo verspreid over de verschillende locaties dat vrijwel geen enkele peuterspeelzaal genoeg doelgroepkinderen op de wachtlijst heeft staan om een nieuwe voorschoolgroep te kunnen beginnen. bron: Onderwijs, Jeugd en Zorg (OJZ)

3 4 Participatie in onderwijs 51 Kwaliteit Amsterdamse vve s als voorbeeld voor andere steden De kwaliteit van voor- en vroegschoolse educatie in Amsterdam is in de afgelopen jaren verbeterd. De Inspectie van onderwijs heeft de Amsterdamse aanpak in 213 als zeer positief beoordeeld. Op negen van de dertien onderdelen heeft Amsterdam de hoogste kwalificatie ( een voorbeeld voor anderen ) gekregen. 2 In 21 was dat nog bij zes van de dertien criteria het geval. De overige vier criteria kregen in 213 een voldoende. Passend onderwijs De overheid wil dat alle kinderen een passende plek krijgen in het onderwijs en dat meer kinderen naar een reguliere school gaan. 3 Om dat te bereiken krijgen reguliere scholen meer mogelijkheden kinderen die moeilijk leren of een handicap hebben ondersteuning op maat of zoals het officieel heet passend onderwijs te bieden. Amsterdamse scholen werken hiertoe in regionaal verband samen met scholen in Diemen. Schieten die mogelijkheden toch tekort, dan kunnen leerlingen alsnog naar het speciaal onderwijs. 4 Een eerste vorm van speciaal onderwijs is speciaal basisonderwijs, voor moeilijk lerende kinderen, kinderen met psychiatrische of opvoedkundige problemen en kinderen die overige speciale zorg en aandacht nodig hebben. Hier worden zij in principe voorbereid op het reguliere voortgezet onderwijs. Daarnaast is er (voortgezet) speciaal onderwijs, dat vier clusters kent: cluster 1 voor kinderen met een visuele handicap, cluster 2 voor dove of slechthorende kinderen, cluster 3 voor kinderen met een lichamelijke of verstandelijke beperking en cluster 4 voor kinderen met ernstige ontwikkelingsstoornissen, psychiatrische of gedragsstoornissen. De regionale samenwerking tussen Amsterdam en Diemen betreft vooral de clusters 3 en 4. Afname in aantal leerlingen speciaal basisonderwijs zet door In 214/ 15 volgen 1.11 leerlingen speciaal basisonderwijs op een van de dertien scholen voor speciaal basisonderwijs in Amsterdam. Dat aantal daalt sinds 23/ 4. Van 213/ 14 op 214/ 15 daalde het met 6, in de twee schooljaren daarvoor nog met 7. Ook landelijk daalt het aantal leerlingen in het speciaal basisonderwijs, maar niet zo sterk. De daling sinds 2/ 1 is in Amsterdam 47, landelijk 29. Ook in de drie andere grote steden daalt het aantal leerling niet zo sterk als in Amsterdam (afb. 4.4). Afgezet tegen het totale aantal leerlingen in het basisonderwijs zit in Amsterdam een relatief klein deel op het speciaal basisonderwijs: 1,8 (heel Nederland 2,5). In Den Haag (2,2) en Rotterdam (2,1) ligt het aandeel hoger, in Utrecht vrijwel gelijk: 1,7. Afb. 4.3 Aandeel doelgroeppeuters en niet-doelgroeppeuters op voorschool naar stadsdeel, december 214 (procenten) Zuidoost Zuid West Oost Noord Nieuw-West Centrum doelgroep geen doelgroep Afb. 4.4 Leerlingen op speciaal basisonderwijs, naar schoolregio (aantallen) / 1 21/ 2 *voorlopige cijfers 22/ 3 Amsterdam start daling in Amsterdam 23/ 4 24/ 5 25/ 6 Den Haag** **scholen in de gemeente, niet enkel in de stad 26/ 7 27/ 8 28/ 9 Rotterdam 29/ 1 Aantal leerlingen speciaal onderwijs laag in Amsterdam Ook het aantal leerling in het speciaal voortgezet onder wijs is in Amsterdam afgenomen, ten opzichte van schooljaar 27/ 8 met 1. 5 Sinds 21/ 11 21/ / 12* Utrecht** 212/ 13* 213/ 14* bron: OJZ daling 6 214/ 15* bron 21/ 1-213/ 14: CBS,214/ 15: DUO Afb. 4.5 Leerlingen op speciaal onderwijs, naar schoolregio (aantallen) / 1 21/ 2 Amsterdam *voorlopige cijfers 22/ 3 23/ 4 24/ 5 25/ 6 Den Haag** **scholen in de gemeente, niet enkel in de stad 26/ 7 start daling in Amsterdam 27/ 8 28/ 9 Rotterdam 29/ 1 21/ / 12* Utrecht** 212/ 13* 213/ 14* 214/ 15* bron 21/ 1-213/ 14: CBS, 214/ 15: DUO

4 52 De Staat van de Stad Amsterdam VIII schommelt het aantal rond de 3.3 leerlingen. Landelijk steeg het aantal leerlingen tot schooljaar 211/ 12, sindsdien is ook landelijk het aantal leerlingen stabiel. In Rotterdam en Den Haag stijgt het aantal nog wel. Utrecht is stabiel. Basisonderwijs In schooljaar 214/ 15 tellende 21 scholen in Amsterdam leerlingen. Dat aantal is de afgelopen vijf jaar met 5 toegenomen (was in 21/ 11). Prognoses geven aan dat het aantal leerlingen ook de komende jaren blijft groeien, met bijna 5. leerlingen in de komende zes jaar tot ruim Afb. 4.6 Scholen en leerlingen basisonderwijs, 214/ 15 basisscholen leerlingen 21 in Amsterdam in Amsterdam Afb. 4.7 Basisschooladviezen leerlingen groep 8 Amsterdam, (procenten)* praktijkonderwijs havo en havo/vwo 29 lwoo vwo 21 *Vanaf 21 exclusief instromende kopklasleerlingen vmbo-bkg kopklas vmbo-t en vmbo-t/havo Afb. 4.8 Basisschooladviezen en Cito-score leerlingen groep 8, Amsterdam versus landelijk, 212 (procenten) 5 Amsterdam havo en/of vwo landelijk havo en/of vwo Amsterdam Cito-score landelijk Cito-score bron: OJZ 66. in 22/ 21 (+ 7) en ruim 67. in 225/ 26 (+ 9). Die groei vindt voornamelijk plaats in West, Nieuw-West, Zuid en Noord, vanwege de nieuwbouwlocaties daar. Toename aandeel basisschooladviezen havo/vwo Afbeelding 4.7 geeft de basisschooladviezen weer die de leerlingen in groep 8 op Amsterdamse scholen hebben gekregen tussen 27 en Uit onderzoek van de Inspectie van onderwijs blijkt dat dit advies op de meeste basisscholen zorgvuldig tot stand komt. 7 Zo zijn meestal verschillende personen (leraren) bij het opstellen van het advies betrokken en maken de scholen gebruik van verschillende gegevensbronnen over de cognitieve prestaties van hun leerlingen. Daarbij wordt ook informatie over gedrag en motivatie gebruikt. Het aandeel leerlingen dat een basisschooladvies VWO krijgt groeit al jaren, van 18 in 27 tot 24 in 214. Het aandeel leerlingen dat het advies vmbo met lwoo krijgt, nam in dezelfde periode af van 18 tot 13. Het aantal leerlingen dat het advies vmbobasis of vmbo-kader zonder lwoo krijgt, is door de jaren heen stabiel. In grote lijnen is de verhouding vmbo-b/k ten opzichte van havo/vwo 8 tussen 27 en 214 veranderd van in Het aandeel adviezen vmbob/k is afgenomen van 32 tot 26 en het aandeel adviezen havo/vwo toegenomen van 44 tot 52. Het aandeel adviezen havo, havo/vwo en vwo ligt in Amsterdam inmiddels hoger dan landelijk. In 212 kreeg 5 van de Amsterdamse leerlingen het advies havo en/of vwo, tegenover 47 landelijk. 9 Tegelijkertijd ligt de gemiddelde Cito-score in Amsterdam juist iets lager dan het landelijk gemiddelde (534 tegenover 535). 1 Dit is in lijn met de uitkomst van het onderzoek van de Inspectie van onderwijs, dat op scholen in stedelijke gebieden vaker hogere basisschooladviezen worden gegeven dan verwacht mag worden op basis van de Cito-score. 11 Verdubbeling advies vwo bij leerlingen van niet-westerse herkomst Leerlingen van Nederlandse herkomst krijgen vaker het advies havo/vwo dan leerlingen van niet-westerse herkomst (71 resp. 36). De toename van het aandeel havo/vwo is vooral gelegen in een toename van het advies vwo (+ 55). Deze stijging zien we in alle stadsdelen terug, maar vooral in Oost en Noord. De stijging van het aantal adviezen vwo wordt voor ongeveer de helft verklaard door een toename van het aantal kinderen van Nederlandse herkomst (van wie een groot deel het advies vwo krijgt, namelijk 37 ). Tussen 27 en 214 nam het aantal leerlingen van Nederlandse herkomst dat het advies vwo kreeg met 228 toe. Voor de andere helft wordt deze stijging verklaard door een toename van het aandeel kinderen van niet-westerse herkomst dat het advies vwo krijgt. Dit verdubbelde van 7 in 27 tot 13 in 214 (+ 246 leerlingen). bron: OJZ

5 4 Participatie in onderwijs 53 Afb. 4.9 Basisschooladviezen leerlingen groep 8 Amsterdam naar herkomst leerlingen, (procenten)* 8 Nederlands 8 niet-westers vmbo-b/k (incl lwoo en pro) vmbo-t en vmbo-t/havo havo en/of vwo *Vanaf 21 exclusief instromende kopklasleerlingen bron: OJZ Sociaal economische status hangt samen met Cito-score en keuze school Het verschil in basisschooladvies tussen leerlingen van Nederlandse en niet-westerse herkomst is voornamelijk te verklaren door een verschil in sociaaleconomische status, gebaseerd op het opleidingsniveau van de ouders, het huishoudinkomen en de herkomst van de leerling. 12 We zien dat de helft van de leerlingen uit gezinnen met een zeer hoge sociaaleconomische status het advies vwo krijgt, terwijl dit voor leerlingen uit gezinnen met een zeer lage sociaaleconomische status slechts 8 is. Ook hebben kinderen uit gezinnen met een zeer hoge sociaaleconomische status een veel hogere Cito-score dan kinderen uit gezinnen met een zeer lage sociaaleconomische score: 542 tegenover 528. Naast het individuele effect van sociaaleconomische status zien we bij een vergelijking van Cito-scores ook een groepseffect. Leerlingen die op een school zitten waar gemiddeld veel leerlingen een hoge sociaaleconomische status hebben, halen gemiddeld hogere Cito-scores, ook als we controleren voor hun eigen sociaaleconomische status. Dit effect is zichtbaar voor zowel kinderen met een lage als kinderen met een hoge sociaaleconomische status. Het effect is vooral zichtbaar voor de taalscore. 13 Vier zwakke basisscholen In januari 215 zijn volgens de Inspectie van onderwijs vier Amsterdamse basisscholen zwak (2). In januari 213 waren er nog zeven zwakke scholen en één zeer zwakke school (4). Voortgezet onderwijs In 214/ 15 tellen de ruim 7 middelbare scholen in Amsterdam ruim 4. leerlingen, ruim 11 meer dan vijf jaar geleden. De toename was het sterkst in Zuid en Oost. Uit de nieuwste prognose van OIS blijkt dat deze stijging zal doorzetten tot bijna 45. leerlingen in 225/ 26 (+ 11). Afb. 4.1 Basisschooladviezen leerlingen groep 8 Amsterdam naar sociaal economische zeer lage SES lage SES gemiddeld hoge SES zeer hoge SES status, 213 (procenten) pro & vmbo b/k vmbo g/t en vmbo-t/havo havo/vwo kopklas Afb Cito-scores naar sociaal economische status leerling en school, 213 Cito-score leerlingen met zeer lage SES school met zeer lage SES school met hoge SES leerlingen met lage SES leerlingen met gemiddelde SES school met lage SES school met zeer hoge SES leerlingen met hoge SES Afb.4.12 Scholen en leerlingen voortgezet onderwijs, 214/ 15 bron: OJZ, OIS en CBS leerlingen met zeer hoge SES school met gemiddelde SES bron: OJZ, OIS en CBS middelbare scholen leerlingen 7 in Amsterdam 4.28 in Amsterdam

6 54 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Afb Aantal leerlingen op in het Amsterdamse VO naar type school (aantallen) x / 7 27/ 8 28/ 9 29/ 1 21/ / / / / 15 havo/vwo school en gymnasium scholengemeenschap vmbo-t/(en havo) school vmbo school school voor praktijkonderwijs internationale school bron: DUO, OJZ & OIS Afb Behaalde diploma s 14 van leerlingen gestart in het VO in 27/ 8 gevolgd tot in 213/ 14, ten opzichte van bsa, Amsterdamse scholieren op Amsterdamse VO scholen (procenten) vwo havo/vwo havo vmbo-t/havo vmbo-gt vmbo-k vmbo-b/k vmbo-b diploma behaald op niveau zonder vertraging diploma behaald op niveau met 1 jaar vertraging diploma behaald boven niveau (incl. 1 jaar vertraging) diploma behaald op of boven niveau met 2 jaar vertraging diploma behaald onder niveau geen diploma/ volgt geen onderwijs meer (in Amsterdam) bron: OJZ & OIS Toename aantal leerlingen op havo/vwo-scholen, brede scholengemeenschappen en gymnasia Omdat steeds meer Amsterdamse leerlingen hoge schooladviezen krijgen, groeien scholen op die hogere niveaus het sterkst: havo/vwo scholen, brede scholengemeenschappen en gymnasia (zie afb. 4.13). Het aantal vmbo-leerlingen is de afgelopen negen jaar met ruim 1 afgenomen. Om deze leerlingen toch een plek te kunnen bieden is de afgelopen jaren een aantal nieuwe brede scholengemeenschappen en categorale vwo-scholen opgericht. Desondanks werden de afgelopen jaren jaarlijks 4 tot 5 leerlingen met een advies vmbob tot vwo uitgeloot op hun school naar keuze. Dit jaar (214/ 15) zullen leerlingen in groep 8 hun middelbare school voor het eerst kiezen via centrale matching. Bij deze manier van toewijzen leveren leerlingen in één keer een lijst van voorkeursscholen in, waarna de toewijzing plaatsvindt met behulp van een algoritme. Amsterdam en de schoolbesturen hopen zo vraag en aanbod beter op elkaar af te kunnen stemmen. Tweederde van Amsterdamse middelbare scholieren heeft succesvolle schoolloopbaan Van alle kinderen die in 27/ 8 in het Amsterdamse voortgezet onderwijs zijn begonnen heeft 41 een diploma gehaald op het geadviseerde niveau en binnen de gestelde tijd. Dertien procent bleef één keer zitten, maar haalde wel een diploma op het geadviseerde niveau 14 en 11 stroomde op (d.w.z. haalde een hoger niveau, eventueel met een jaar extra). Tweederde van de Amsterdamse leerlingen heeft een succesvolle schoolloopbaan, als succes in dezen wordt gedefinieerd als het halen van een diploma op of boven het niveau van het basisschooladvies met maximaal één jaar vertraging. Daarnaast stroomde 23 van de leerlingen af naar een lager niveau; 1 heeft (nog) geen diploma gehaald. 15 Leerlingen met basisschooladvies havo hebben het minst vaak een succesvolle schoolloopbaan: 56 van hen haalt een diploma op of boven het geadviseerde Afb Leerlingen die twee jaar achter elkaar in hetzelfde leerjaar zitten, G4, cijfers naar woongemeente (procenten) leerjaar 1 27/ 8 naar 28/ 9 leerjaar 2 28/ 9 naar 29/ 1 vmbo-b/k 3 vmbo-gt 3 havo 3 vwo 3 vmbo-b/k 4 vmbo-gt 4 havo 4 29/ 1 naar 21/ 11 21/ 11 naar 211/ 12* vwo 4 Amsterdam Den Haag Rotterdam Utrecht *Voorlopige cijfers bron: CBS

7 4 Participatie in onderwijs 55 niveau, eventueel met een jaar vertraging. Slechts een kwart van de leerlingen (24) haalt het havodiploma binnen de gestelde termijn: 5 jaar (afb. 4.14). Veel zittenblijvers in Amsterdam Als we Nederland vergelijken met andere landen, blijkt dat in Nederland relatief veel leerlingen blijven zitten. 17 In Amsterdam ligt dat aandeel ook nog eens boven het gemiddelde in Nederland, vooral op de niveaus vmbo-gt en havo. Elf procent van de leerlingen in de derde klas vmbo-gt in Amsterdam blijft zitten, tegenover landelijk 7. In 3 havo blijft 15 zitten, tegenover 9 landelijk. Ook vergeleken met leerlingen in Den Haag, Rotterdam en Utrecht blijven Amsterdamse leerlingen vaker zitten (afb. 4.15). Daarbij is een duidelijk verschil in type school zichtbaar. Zo blijven leerlingen van 3 havo op brede scholengemeenschappen met 13 veel minder vaak zitten dan leerlingen op havo/vwo-scholen (19). Leerlingen in de derde klas van het havo met een basisschooladvies havo stromen tegelijkertijd meer af dan dezelfde leerlingen op brede scholengemeenschappen (34) en havo/vwo-scholen (24). Afb Profielen Amsterdamse leerlingen in 4e klas van havo en vwo, naar herkomst en geslacht, 213/ 14 (procenten) vwo vrouwen vrouwen mannen havo mannen niet-westerse herkomst N&T westerse herkomst autochtoon niet-westerse herkomst westerse herkomst autochtoon niet-westerse herkomst westerse herkomst autochtoon niet-westerse herkomst westerse herkomst autochtoon N&G N gemengd E&M C&M M gemengd onbekend Afb Slagingspercentage eindexamenkandidaten 213 Amsterdamse VO leerlingen, naar niveau, herkomst en geslacht (procenten) bron: CBS Maar er is ook een relatie tussen afstromen en zittenblijven. Van de afstromers blijft 44 namelijk ook een keer zitten op de middelbare school (tegenover 27 van de leerlingen die op het geadviseerde niveau een diploma halen). vmbo-b vmbo-k meisjes jongens meisjes jongens Steeds meer Amsterdamse leerlingen kiezen een natuurprofiel In de bovenbouw van de middelbare school moeten leerlingen kiezen tussen een natuurprofiel (Natuur en Techniek of Natuur en Gezondheid ) of een maatschappijprofiel: Economie en Maatschappij of Cultuur en Maatschappij. De afgelopen tien jaar steeg het aandeel leerlingen dat een natuurprofiel kiest van 44 tot 58 op het vwo en van 27 tot 39 op het havo. Dit is een iets sterkere stijging dan landelijk. Het aandeel leerlingen dat een natuurprofiel volgt is nu gelijk aan het gemiddelde in Nederland. Amsterdamse meisjes van niet-westerse herkomst kiezen vaker voor een natuurprofiel dan andere Amsterdamse meisjes. Bij jongens van niet-westerse herkomst is dat juist omgekeerd. Ook zijn er verschillen met heel Nederland. Zo kiezen Amsterdamse jongens van niet-westerse herkomst op het vwo veel vaker het profiel Economie & Maatschappij (39 resp. 26) dan Nederlandse jongens op het vwo en minder vaak een natuurprofiel (56 resp. 66) dan landelijk. Daarnaast kiezen Amsterdamse meisjes van Nederlandse of overige westerse herkomst op zowel het havo als het vwo vaker dan gemiddeld het profiel Cultuur & Maatschappij. Op bijna alle niveaus slagingspercentages lager in Amsterdam dan landelijk Jaarlijks doen ruim 6. Amsterdamse leerlingen eindexamen in het voortgezet onderwijs. Het aantal examenkandidaten en geslaagden neemt op het vmbo-basis en -kader af en op het vwo toe. De slagingspercentages variëren in Amsterdam van 85 op vmbo-t havo vwo meisjes jongens meisjes jongens meisjes jongens overig niet-westers Marokkaans Surinaams westers Turks het vmbo-t tot 95 op het vmbo-b. Op alle niveaus behalve het vmbo-b geldt dat de afgelopen jaren de Amsterdamse slagingspercentages lager waren dan de landelijke. Zo slaagde in 213 in Amsterdam 88 van de vwo-leerlingen en 81 van de vmbo-t leerlingen tegenover 91 en 9 landelijk. autochtoon In Amsterdam zien we verder (net als landelijk) dat sommige groepen een lager slagingspercentage op het vmbo-t/havo en vwo hebben: Amsterdammers van Marokkaanse, Surinaamse, Turkse of overig nietwesterse herkomst. Een opvallende groep zijn de meisjes van Turkse herkomst: hun slagingspercentage op het vmbo-t, havo en vwo is de afgelopen vijf lager dan dat van Amsterdamse meisjes gemiddeld (afb. 4.17). Dat komt overeen met het beeld landelijk: in heel Nederland slagen meisjes van Turkse herkomst minder vaak. Maar de verschillen zijn landelijk minder groot. bron: CBS

8 56 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Toename aantal zwakke afdelingen Uit gegevens van de Inspectie van onderwijs blijkt dat het aantal zwakke afdelingen (bijvoorbeeld een havo-afdeling op een brede scholengemeenschap) sterk is gestegen. In september 212 waren er 6, in september 213 al 9 en in december 214 zijn 18 van Afb.4.18 Scholen en leerlingen Middelbaar Beroepsonderwijs (MBO), 214/ 15 5 mbo-instellingen in Amsterdam ±35. Afb MBO ers naar woonregio (G4), 25/ 6-214/ 15 (aantallen) x / 6 *Voorlopige cijfers 6/ 7 Amsterdam 7/ 8 8/ 9 Den Haag 9/ 1 1/ 11 Rotterdam Afb.4.2 Totaal aantal leerlingen en verzuim, 213/ 14 11/ 12 Utrecht 12/ 13 leerlingen in Amsterdam daling 7 13/ 14* 214/ 15* leerlingen verzuim in Amsterdam 8,2 Afb Amsterdamse meldingen van verzuimende leerlingen op Amsterdamse scholen naar schoolsoort, 29/ 1-213/ 14 (procenten) 29/ 1 PO Speciaal onderwijs, clusters 1-3* VO leerplichtig VO bovenleerplichtig MBO bovenleerplichtig** *Inclusief cluster 4 tot twaalf jaar 21/ / 12 start verscherpt toezicht 212/ / 14 bron: CBS Speciaal onderwijs, cluster 4 vanaf 12 jaar MBO leerplichtig bron: Jaarverslag Bureau **Inclusief voortgezet algemeen volwassenenonderwijs Leerplicht Plus, schooljaar de 121 afdelingen zwak (15). Onder deze 18 zijn 7 vmbo-t-afdelingen, voornamelijk vmbo-t- afdelingen op vmbo-scholen of categorale vmbo-t scholen. MBO Na het voortgezet onderwijs kunnen vmbo-leerlingen doorstromen naar het Middelbaar Beroepsonderwijs (MBO). Amsterdam telt 5 MBO-instellingen met bij elkaar ruim 35. leerlingen. In schooljaar 214/ 15 volgen Amsterdamse jongeren een MBO-opleiding. Op het MBO kunnen studenten kiezen voor de beroepsopleidende leerweg (BOL) of de beroepsbegeleidende leerweg (BBL). In de BOL worden studie en stage gecombineerd, BBL is een combinatie van werk en studie waarbij de student vier dagen per week werkt en een dag per week naar school gaat. De BOL wordt het meest gevolgd door de Amsterdamse MBO-studenten (8). Landelijk ligt het aandeel BOL-studenten met 77 lager. Er worden negen hoofdrichtingen in de MBO-opleidingen onderscheiden. De richting handel, administratie en juridische dienstverlening is het populairst onder Amsterdamse jongeren, gevolgd door gezondheidszorg en welzijn en persoonlijke dienstverlening, vervoer en veiligheid. Aantal Amsterdamse MBO-studenten daalt Het aantal Amsterdamse MBO-studenten en daalt sinds 212/ 13 in alle vier de grote steden. Tussen 213/ 14 en 214/ 15 was deze daling met 7 in Amsterdam minder sterk dan in Den Haag en Utrecht (beide 9), maar sterker dan in Rotterdam (2). Terwijl het aantal Amsterdamse MBO-studenten daalt stijgt het aantal studenten op het ROC van Amsterdam, het grootste MBO in de stad: van ongeveer 25.5 in 211/ 12 tot ruim 27. in 214/ Kwaliteit Slechts één van de opleidingen aan de Amsterdamse MBO s is volgens de Inspectie van onderwijs van onvoldoende kwaliteit. 2 Minder stageplekken bij bepaalde beroepsgroepen Voor het succesvol afronden van een MBO-opleiding is het belangrijk dat alle studenten een stageplek hebben. Tot 212 waren er in de regio Amsterdam 21 genoeg stageplekken (BOL) en leerbanen (BBL), maar sindsdien rapporteert kansopwerk.nl jaarlijks dat er voor bepaalde beroepsgroepen onvoldoende stageplekken en leerbanen zijn. De beroepsgroepen zorg, welzijn, bouw en infra, groene ruimte en hout en meubel bijvoorbeeld, hadden daar in 212 en 213 last van; in 214 de beroepsgroepen ICT, facilitaire dienstverlening, hout en meubel en bouw en infra. 22

9 4 Participatie in onderwijs 57 Verzuim en voortijdig schoolverlaten Afb.4.22 Aandeel voortijdig schoolverlaters Nederland Van de leerlingen die in Amsterdam naar school gaan verzuimde in schooljaar 213/ 14 8,2. Er zijn echter grote verschillen per schoolsoort. In het basisonderwijs verzuimt slechts 1,6 van de leerlingen, terwijl het verzuim onder leerplichtigen in het MBO met 38,3 een stuk hoger ligt. max. 8 doel landelijk aandeel vsv in 22 9,2 landelijk aandeel vsv in 213 Bij de ontwikkeling van het gemeld verzuim moet in gedachten worden gehouden dat dit niet het daadwerkelijke verzuim weergeeft, maar het aantal meldingen. De controle van verzuimmeldingen heeft invloed op het aantal meldingen. Zo is er in speciaal onderwijs (cluster 4 vanaf 12 jaar) een toename te zien sinds 211/ 12. Dit heeft te maken met een verscherping van het toezicht op deze scholen sinds schooljaar 212/ 13. Hierdoor zijn de scholen verzuim beter gaan melden, waardoor het aantal meldingen stijgt. Tussen de stadsdelen bestaan grote verschillen in het aandeel leerlingen dat verzuimt. Leerlingen in Zuidoost (12) en Noord (11) verzuimen meer dan gemiddeld en leerlingen in Zuid en Centrum juist minder (beide 5). In Oost (7), West (8) en Nieuw- West (9) ligt het aandeel rond het gemiddelde. Afb Nieuwe vsv ers naar gemeenten, 213/ 14 () naar gemeentegrootte G4 < 2. inwoners 2. tot 5. inwoners 5. tot 1. inwoners 1. tot 25. inwoners > 25. inwoners (G4) Utrecht Amsterdam Den Haag Rotterdam,,5 1, 1,5 2, 2,5 3, 3,5 4, bron: Ministerie van OCW Afb Ontwikkeling nieuwe vsv ers naar gemeenten, 25/ 6-213/ 14 (procenten) Meer voortijdig schoolverlaters in grote steden Langdurig verzuimen kan een vroeg signaal zijn voor voortijdige schooluitval. Voortijdige schooluitval heeft betrekking op jongeren van 12 tot 23 jaar die het onderwijs verlaten zonder startkwalificatie. 23 Een startkwalificatie is een diploma op minimaal havo-, vwo- of MBO2-niveau. 24 Voortijdig schoolverlaten wordt als een groot maatschappelijk probleem gezien, omdat het de arbeidsparticipatie belemmert en daarmee sociale aansluiting. 25 Daarom wordt er binnen de Europese Unie naar gestreefd om het totale aandeel vroegtijdig schoolverlaters in 22 te hebben teruggebracht tot: maximaal 1. In Nederland is die doelstelling aangescherpt maximaal 8 in 22. In 213 lag het aandeel vroegtijdig schoolverlaters met 9,2 nog boven dit streefcijfer / 6 28/ 9 29/ 1 Amsterdam Rotterdam 21/ 11 Utrecht 211/ 12 Den Haag 212/ / 14 bron: Ministerie van OCW In grotere gemeenten ligt het aandeel nieuwe vroegtijdig schoolverlaters hoger 26 dan in kleinere gemeenten. In de vier grote steden lag het aandeel nieuwe vroegtijdig schoolverlaters met gemiddeld 3,5 in schooljaar 213/ 14 hoger dan landelijk (1,9). Van de vier had Amsterdam met 3,4 minder nieuwe vroegtijdig schoolverlaters dan Rotterdam (3,9), maar meer dan Utrecht (3,1). Amsterdam streeft naar maximaal 1 nieuwe in 216, maar in 213/ 14 waren het er nog Aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters neemt het sterkst af in Amsterdam In alle vier de grote steden daalt het aandeel nieuwe vroegtijdig schoolverlaters al jaren, het sterkst in Amsterdam: van 7,8 in 25/ 6 tot 3,4 in 213/ 14. Ook in Den Haag is de daling vrij sterk, van 7,1 tot 3,4. In Utrecht (van 5,9 tot 3,1) en Rotterdam (van 7 tot 3,9) is de daling net iets minder sterk. Tussen 212 en 214 is het aandeel startkwalificaties op elke leeftijd (van 18 t/m 23 jaar) gestegen. Onder 18-jarigen steeg dit aandeel jongeren van 34 in 212 tot 37 in 214 en onder 23-jarigen van 72 tot 77. Hoger onderwijs Amsterdam heeft vier hogescholen en twee universiteiten. 27 In schooljaar 214/ 15 telde de stad HBO- en universitair, half om half. Het aantal HBO-leerlingen stijgt al jaren, het aantal universitair studenten is sinds 21/ 11 vrij stabiel. Vrouwen kiezen voor richting gedrag en maatschappij en mannen voor economie In het HBO zijn economische studies het populairst met studenten (37 van alle HBO-studenten),

10 58 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Afb.4.18 Scholen en leerlingen Hoger Beroepsonderwijs en Universiteit, 214/ 15 hogescholen universiteiten studenten 4 in Amsterdam 2 in Amsterdam in Amsterdam gevolgd door Techniek (19). In het HBO zijn ongeveer evenveel mannen als vrouwen ingeschreven. Techniek is onder mannen populairder dan onder vrouwen (29 resp. 1), terwijl Gedrag en maatschappij populairder is onder vrouwen dan onder mannen (25 resp. 8). Op de Universiteit van Amsterdam zijn studies in de maatschappij- en gedragswetenschappen het populairst (26), op de Vrije Universiteit economische en bedrijfskundige studies (18). In tegenstelling tot het HBO is het aantal vrouwelijke studenten groter dan het aantal mannelijke (57 resp. 43). Op de Afb HBO-studenten naar studierichting en geslacht, Amsterdam*, 214/ economie (procenten) mannen techniek vrouwen gedrag en maatschappij *Alleen scholen met de hoofdvestiging in Amsterdam onderwijs gezondheidszorg Afb Promoties bij de Amsterdamse universiteiten*, (aantallen) *Universiteit van Amsterdam en Vrije Universiteit samen geesteswetenschappen, godgeleerdheid en letteren rechtsgeleerdheid geneeskunde en tandheelkunde wiskunde, natuur- en aardwetenschappen, en informatica economische wetenschappen en bedrijfskunde maatschappij- en gedragswetenschappen bewegingswetenschappen : stijging van taal en cultuur bron: OCW/DUO bron: UVA/VU UvA kiezen net als in het HBO meer vrouwen dan mannen voor een studie maatschappij- en gedragswetenschappen (31 resp. 18) en ook in het WO geldt dat mannen vaker economische studies kiezen dan vrouwen (22 resp. 1 op de UvA en 26 resp. 11 op de VU). Sterke stijging promoties geneeskunde en tandheelkunde Het aantal promoties stijgt sterk, van 54 in 23 tot 898 in 213 en vooral in de geneeskunde en tandheelkunde: van 24 in 23 tot 393 in 213. Deze sterke groei bijna een verdubbeling is niet terug te zien in het aantal studenten geneeskunde en tandheelkunde. Ook landelijk zien we deze trend: het aantal promoties per jaar is de afgelopen twintig jaar bijna verdubbeld, van ongeveer 1.9 begin jaren negentig tot ruim 3.7 de afgelopen jaren. 28 In dezelfde periode is het aantal vrouwelijke promovendi gestegen van bijna 2 tot ruim Ook op de UvA is het aandeel vrouwelijke promovendi de laatste tien jaar gestegen. Terwijl in 23 nog maar een derde van de gepromoveerden uit vrouwen bestond, was dit tien jaar later 55. Volwasseneneducatie Het niet (goed) beheersen van de Nederlandse taal kan een belemmering vormen voor participatie. Deze belemmering kan zich uiten in een onderwijsachterstand, achterstand in maatschappelijke participatie, in de mate van zelfredzaamheid in het algemeen en in moeite met het vinden van werk. Een indicatie voor de omvang van deze belemmering onder bijstandsgerechtigden met een lange afstand tot de arbeidsmarkt (zgn. Trede 2-klanten) in Amsterdam komt van de toenmalige Dienst Werk en Inkomen. In 213 werden bijna 15. Trede 2-klanten opgeroepen voor een diagnosegesprek. Onderdeel van deze diagnose betrof de beheersing van het Nederlands. Voor ruim de helft van die populatie (55) vormde taal geen belemmering voor het vinden of hebben van werk. Ruim een kwart (26) had een zodanige taalachterstand dat men eenvoudige werkinstructies niet begreep. Van 19 was de taalbeheersing zodanig dat eenvoudige werkinstructies wel begrepen werden, maar men geen formeel gesprek kon voeren of een werkoverleg bijwonen. Om hun taalbeheersing te verbeteren stimuleert de afdeling Educatie en Inburgering van de gemeente Amsterdam taalonderwijs. De drie belangrijkste

11 4 Participatie in onderwijs 59 trajecten zijn: Educatie Werkt!, Taalcoaching en Taal en Ouderbetrokkenheid. Educatie Werkt! bevat een gevarieerd aanbod op maat voor gealfabetiseerde taalbehoeftigen. Het begon in 212 en sindsdien is het aantal trajecten toegenomen van 3 in 213 tot ruim 3.5 in 214. Taalcoaching is gericht op het leren van taal buiten een schoolse omgeving door middel van taalkoppels waarin vrijwilligers en taalbehoeftigen samen aan de slag gaan. Er zijn 5 trajecten. Taal en Ouderbetrokkenheid is gericht op het verbeteren van de taalvaardigheid van ouders en het vergroten van de betrokkenheid van ouders bij school. Het aantal trajecten is tussen 211 en 213 gestegen, maar tussen 213 en 214 weer iets gedaald, van 1.6 tot bijna 1.4. Uit onderzoek blijkt dat het huidige beleidsplan volwasseneneducatie van de gemeente Amsterdam werkt. 3 Het merendeel van de deelnemers verbetert zijn of haar beheersing van het Nederlands, verovert een betere plek in de samenleving, wordt actief in de Afb Trajecten taalonderwijs van de gemeente Amsterdam, (aantallen) omgeving of krijgt een betere plek op de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd neemt de ouderbetrokkenheid toe onder het merendeel van de deelnemers van het traject Taal & Ouderbetrokkenheid Trajecten Programma Educatie Werkt! Taal & Ouder Betrokkenheid Taalcoaching bron: Educatie Werkt! Bestuursrapportage/ Participatie

12 6 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Noten 1 Het proces van indicatiestelling en toeleiding wordt uitgevoerd door medewerkers van het Ouder- en Kindteam op het Ouder- en Kindercentrum. Een jeugdarts of jeugdverpleegkundige -4 van de GGD of van de Stichting Amsterdamse Gezondheidscentra (SAG) stelt op basis van twee criteria (opleidingsniveau van de ouders en aanwezigheid van een taalrijke omgeving) vast of een kind een risico op een taalachterstand heeft. Kinderen met een (risico op) taalachterstand krijgen een vve-indicatie. De jeugdverpleegkundige verzorgt ook de toeleiding naar de voorschool, zij geeft informatie over het aanbod van voorscholen in de buurt en helpt met de aanmelding. 2 Inspectie van onderwijs, De kwaliteit van vooren vroegschoolse educatie in de gemeente Amsterdam in 213, mei passend-onderwijs/passend-onderwijs-vanafschooljaar passend-onderwijs/speciaal-onderwijs 5 Omdat in Amsterdam het aantal verwijzingen naar (voorgezet) speciaal onderwijs laag is, is het beleid van de Samenwerkingsverbanden erop gericht het aantal leerlingen in het (V) SO gelijk te houden. Er zullen in het kader van passend onderwijs in Amsterdam geen grote groepen leerlingen van speciaal naar regulier onderwijs gaan. 6 De basisschooladviezen worden geanalyseerd op basis van het Cito-bestand van OJZ. Een aantal basisschooladviezen zijn samengevoegd. Dit is alleen gedaan als de adviezen een zelfde ontwikkeling laten zien door de jaren heen. 7 Inspectie van onderwijs, De kwaliteit van het basisschooladvies, augustus Laag = vmbo-b/k (incl lwoo en pro); midden=vmbo-t en vmbo-t/havo; hoog = havo, havo/vwo en vwo 9 Inspectie van onderwijs, De kwaliteit van het basisschooladvies, augustus In tegenstelling tot de ontwikkeling van het basisschooladvies is de gemiddelde Cito-score zowel landelijk als in Amsterdam stabiel door de jaren heen. 11 Inspectie van onderwijs, De kwaliteit van het basisschooladvies, augustus Om SES te berekenen per leerling gebruiken we de herkomst van een leerling omdat er voor de leerlingen in groep 8 in 213 niet bekend is of ze een VVE-doelgroep leerling zijn. In de toekomst zal de berekening van de sociaal economische status worden gedaan op de volgende elementen: opleidingsniveau ouders, huishoudeninkomen en het al dan niet zijn van een VVE-doelgroepleerling. 13 Dit is in de internationale literatuur een veel voorkomend fenomeen. Als men in plaats van een eenpuntsscore (zoals een Cito-score) kijkt naar de groei van leerlingen (gemeten op meerdere momenten in de schoolloopbaan), wordt een kleiner effect van schoolcompositie gevonden. Zie bijvoorbeeld Verhaeghe, J. P., Damme, J. Van, & Knipprath, H. (211). Value added of primary schools with high proportions of minority students: a longitudinal study, Leuven, Bij leerlingen op het vwo geldt dat een deel van hen nog op school zit in schooljaar 213/ 14, namelijk de leerlingen die een jaar zijn blijven zitten op vwo. 15 Hierbij geldt als eindpunt het hoogst behaalde diploma binnen het VO of, als er geen diploma op het VO is behaald, het eerste diploma dat is behaald op het MBO. Als een leerling bijvoorbeeld eerst een vmbo-t diploma behaald heeft en hierna opstroomt naar het havo en daar ook een diploma behaalt, dan telt het havo diploma als eindpunt. 16 Bij leerlingen op havo en vwo geldt dat een deel van hen nog op de VO school zit in schooljaar 213/ 14. De leerlingen die een jaar zijn blijven zitten op vwo, zitten in 213/ 14 in de zesde klas van het vwo. En de leerlingen die twee keer zijn blijven zitten op havo, zitten in 213/ 14 nog in de vijfde klas van havo. Ook een deel van de afstromers heeft nog geen diploma, namelijk een deel van de leerlingen die geen diploma hebben behaald op het VO en naar het MBO zijn gegaan. 17 Inspectie van onderwijs, De staat van het onderwijs Onderwijsverslag 211/212, april Inspectie van onderwijs, Toezichtsarrangementen voortgezet onderwijs per gemeente 212, 213 en 214, januari Bron: onderwijsdata/databestanden/mbo_/ Onderwijsdeelnemers/default.asp 2 Bron: xmlpages/page/opleidingen-van-onvoldoende-kwaliteit-regionale-opleidingscentra Bij de drie andere opleidingen van ROC van Amsterdam die op de lijst van de Inspecties van onderwijs staan is de kwaliteit verbeterd en er is een conceptrapport naar de instelling gestuurd. Zodra de rapporten zijn vastgesteld en gepubliceerd gaan de opleidingen van de lijst. 21 De regio Groot-Amsterdam Aalsmeer, Amstelveen, Amsterdam, De Ronde Venen, Diemen, Haarlemmermeer, Ouder-Amstel, Uithoorn 22 UWV en Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB), Basiscijfers Jeugd. Informatie over de arbeidsmarkt oktober 21-oktober ROA 214/5. Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt Ministerie van OCW. Nieuwe voortijdig schoolverlaters, Convenantjaar , Voorlopige cijfers. maart ROA 214/5. Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt Jongeren die gedurende het schooljaar zonder startkwalificatieniveau het onderwijs hebben verlaten. 27 Het betreft reguliere hogescholen met hun hoofdvestiging in Amsterdam, namelijk de Hogeschool van Amsterdam, Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, Interconfessionele Pabo Amsterdam/Alkmaar en Gerrit Rietveld Academie Amsterdam. 28 Ministerie van OCW. Wetenschapsvisie 225. November Ministerie van OCW. Wetenschapsvisie 225. November Arteduc, M. de Greef. Educatie werkt inderdaad voor inwoners van Amsterdam. Den Bosch, mei 214.