Jaarrapport Zorggebruik Inzicht in (arbeidsrelevant) zorggebruik van zorgmedewerkers

Transcriptie

1 Jaarrapport Zorggebruik 2015 Inzicht in (arbeidsrelevant) zorggebruik van zorgmedewerkers

2 2 Jaarrapport Zorggebruik 2015 Inhoud Inleiding 3 1 Managementsamenvatting 6 2 Zorggebruik in de zorgsector 10 3 Zorggebruik en ziekteverzuim in zorgorganisaties 22 4 Zorggebruik in zorgbranches 24 5 Verantwoording 43

3 Jaarrapport Zorggebruik Inleiding Waarom zorggebruik analyseren? Ruim 1 miljoen gepassioneerde medewerkers leveren de gezondheidszorg in Nederland. Onder invloed van een veranderend zorglandschap en een toenemende zorgvraag, trekt deze dienstverlening echter een wissel op hun eigen gezondheid. Stichting IZZ analyseert sinds 2012 het zorggebruik van zorgmedewerkers met een collectieve IZZ Zorgverzekering in de vier grootste zorgbranches. In totaal vertegenwoordigt zij zorgmedewerkers, dit is ongeveer 22,3% van alle medewerkers in de zorg. Stichting IZZ onderzoekt trends in zorggebruik en doet verdiepend onderzoek naar de relatie tussen zorggebruik en prestatie-indicatoren van zorgorganisaties. Zij gaat op zoek naar verklarende en beïnvloedbare factoren en ontwikkelt, vaak samen met partners, middelen voor verbetering. De kennis en oplossingen zijn beschikbaar voor het collectief; de leden, zorgorganisaties en sociale partners. In het Jaarrapport Zorggebruik 2015 is het gebruik van fysiotherapie en psychische zorg geanalyseerd en maakt Stichting IZZ inzichtelijk wat de verschillen in gebruik zijn, over meerdere jaren. De analyses zijn uitgevoerd in vier branches: Ziekenhuizen (ZKH), Verpleegen Verzorgingshuizen en Thuiszorg (VVT), Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) en de Gehandicaptenzorg (GHZ). Stichting IZZ wil, als belangenbehartiger voor medewerkers in de zorg, adviseren en sturen op factoren die bijdragen aan het verbeteren van de gezondheid en inzetbaarheid. Zij analyseerde daartoe de gegevens van het zorggebruik van De resultaten laten zien dat zowel het zorggebruik in de zorgsector toeneemt als de spreiding ervan in zorgorganisaties. Over het algemeen zijn medewerkers van zorgorganisaties met een lager zorggebruik gezonder. Deze zorgorganisaties hebben een lager verzuim, een lager presenteïsme en een beter organisatieklimaat. Dit betekent dat minder medewerkers emotionele uitputting ervaren of klachten hebben aan het bewegingsapparaat. Uit onderzoek en in de praktijk blijkt dat veel organisaties het goed doen en als voorbeeld kunnen dienen voor alle betrokken partijen. Met als ultiem doel: gezondere medewerkers en arbeidsomstandigheden. Stichting IZZ is een ledencollectief van mensen in de zorg. Zij treedt op als belangenbehartiger en is inkoper van de collectieve IZZ Zorgverzekering. Hiervoor maakt zij afspraken met de uitvoerend zorgverzekeraar (Coöperatie VGZ) over de inhoud, premie en service. Hiernaast maakt Stichting IZZ werk van gezond werken in de zorg. Zij doet hiervoor onderzoek, toetst praktijkoplossingen, verzamelt en deelt zorgsuccessen en meet het effect van investeringen in gezondheidsbeleid. Hierbij werkt zij samen met zorgorganisaties, sociale partners en kennispartners en deelt zij haar inzichten en kennis.

4 4 Jaarrapport Zorggebruik 2015

5 Jaarrapport Zorggebruik De vermaatschappelijking van zorg De vraag naar zorg neemt toe en het aantal banen in de zorgsector daalt. Vooral in de VVT is het aantal banen sinds 2012 sterk afgenomen en daalt het naar verwachting nog verder in Er is alleen een toename van banen bij huisartsen en in de eerstelijnszorg. 1 De stijgende zorgvraag wordt veroorzaakt door een toename van het aantal ouderen. Van de mensen van 65 jaar en ouder lijdt 70% aan een chronische ziekte. Naar verwachting heeft in % van de mensen ouder dan 75 jaar meer dan drie aandoeningen. Om te kunnen voldoen aan de toenemende zorgvraag en de kosten te beheersen, ontwikkelt de overheid een nieuw zorglandschap. Sinds 2012 heeft het kabinet veel beleidsmaatregelen doorgevoerd om de groeiende zorgkosten te beheersen, zoals: hervorming van de langdurige zorg met als uitgangspunt zo lang mogelijk thuis blijven wonen; verschuiving van huishoudelijke taken naar de gemeenten; meer ambulant en minder klinisch behandelen in de GGZ-branche, daarnaast ook korter behandelen en zo veel mogelijk binnen de basis-ggz; striktere zorginkoop door verzekeraars; het verhogen van het eigen risico. Deze vermaatschappelijking heeft grote invloed op de organisatie van zorg en op het werk van zorgmedewerkers. Uit de branchedata weten we dat het laatste jaar de werkdruk en het verzuim is toegenomen. 2 In 2015 is ook het zorggebruik weer toegenomen. Het Jaarrapport Zorggebruik 2015 gaat onder andere in op de relatie tussen verzuim en zorggebruik. Wat zegt het zorggebruik? Het zorggebruik van leden met een IZZ Zorgverzekering wordt gezien als een indicator van de gezondheid. Onder zorggebruik wordt in dit rapport uitsluitend het gebruik van fysiotherapie en van psychische zorg verstaan. Hierbij is het waarschijnlijk dat fysiotherapie en psychische zorg in de meeste gevallen curatief worden ingezet, hetgeen wil zeggen dat er al sprake is van klachten wanneer de medewerker een zorgverlener bezoekt. Voor zorgorganisaties is zorggebruik een indicator voor de psychische en fysieke arbeidsbelasting van medewerkers. Hoe meer belasting, hoe meer klachten, hoe groter de kans op verzuim en hoe meer zorggebruik. Zorgorganisaties die in 2015 minimaal 25 medewerkers in dienst hadden met een collectieve IZZ Zorgverzekering, ontvangen een organisatiespecifiek rapport. Hiermee kunnen zij het zorggebruik in hun organisatie vergelijken met het branchegemiddelde en met het verloop hiervan over meerdere jaren. Inzicht in zorggebruik is ook een instrument om de bewustwording rond fysieke en psychische arbeidsbelasting binnen zorgorganisaties te vergroten en de gezondheid van zorgmedewerkers te verbeteren. 1 Bronnen: UWV beschrijft Arbeidsmarkt Zorg 2015 (Werknemers in de zorg) en CBS 2 Bron: Onderzoeksprogramma Zorg en Welzijn, azwinfo.nl

6 6 Jaarrapport Zorggebruik Managementsamenvatting Inzicht in zorggebruik Een belangrijke doelstelling van Stichting IZZ is om inzichtelijk te maken wat de verschillen in zorggebruik zijn binnen de zorgsector en tussen de vier grootste branches: Ziekenhuizen (ZKH), Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg (VVT), Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) en de Gehandicaptenzorg (GHZ). Binnen de branches wordt inzicht gegeven in verschillen in zorggebruik tussen zorgorganisaties, leeftijdsgroepen en mannen/vrouwen. Deze verschillen in zorggebruik zijn groot en niet vanzelfsprekend te verklaren. Stichting IZZ doet sinds 2012 onderzoek naar de relatie tussen zorggebruik en prestatieindicatoren van organisaties, met als doel verklarende en beïnvloedbare factoren te vinden en oplossingen voor verbetering aan te bieden aan leden van het collectief, werkgevers en sociale partners. Stichting IZZ wil, als belangenbehartiger van zorgmedewerkers in het algemeen en leden met een IZZ Zorgverzekering in het bijzonder, adviseren en sturen op factoren die bijdragen aan het verbeteren van gezondheid en inzetbaarheid. Het Jaarrapport Zorggebruik 2015 geeft een analyse van het gebruik van fysiotherapie en psychische zorg, onder zorgmedewerkers met een IZZ Zorgverzekering. Dit zijn de twee belangrijkste soorten arbeidsrelevant zorggebruik. Uit eerder onderzoek van Stichting IZZ bleek dat klachten bij het bewegen en psychosociale gezondheidsklachten onder zorgmedewerkers het meest voorkomen: 85,2% heeft last van een of meer onderdelen van het bewegingsapparaat, 5,5% is vaak of altijd emotioneel uitgeput. Algemene conclusies analyse zorggebruik 2015 Het zorggebruik in de zorgsector is toegenomen Na een daling van het zorggebruik in 2012 en 2013, is er sinds weer een toename. Het percentage zorgmedewerkers dat fysiotherapie gebruikt, steeg van 28,8% in naar 29,7% in Het gebruik van psychische zorg stijgt naar een op de twintig medewerkers: van 4,7% naar 5,0%. ZKH VVT GGZ GHZ TOTAAL 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% FIGUUR 1 Percentage gebruikers fysiotherapie

7 Jaarrapport Zorggebruik % 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% FIGUUR 2 Percentage gebruikers psychische zorg Als de kosten van het gebruik van fysiotherapie en psychische zorg onder leden met een IZZ Zorgverzekering, geëxtrapoleerd worden naar het totaal aantal medewerkers in de vier zorgbranches, dan werd in 2015 in totaal 150 miljoen euro uitgegeven aan fysiotherapie (110 miljoen) en psychische zorg (40 miljoen). Dit komt wat betreft fysiotherapie neer op een stijging met 4 miljoen euro ten opzichte van. Voor psychische zorg zijn de totale kosten in de vier branches gelijk gebleven. De gemiddelde kosten per zorggebruiker zijn weliswaar gedaald, maar door een stijging van het aantal medewerkers dat psychische zorg krijgt, komt het verschil met op nul uit. Spreiding in laag en hoog zorggebruik tussen organisaties neemt toe De spreiding tussen organisaties met een hoog en met een laag zorggebruik, is in 2015 in alle branches toegenomen. Bij organisaties in de branche ZKH varieert het percentage medewerkers dat fysiotherapie krijgt bijvoorbeeld tussen 11% en 58%. Vertaald naar zorgkosten per medewerkers, komt dit neer op een verschil van bijna in zorgkosten tussen de laagste ( ) en de hoogste gebruiker ( 250,560). Het zorggebruik van leden met een IZZ Zorgverzekering wordt gezien als een indicator van de gezondheid. 3 Onder zorggebruik wordt in dit rapport uitsluitend het gebruik van fysiotherapie en van psychische zorg verstaan. Het is waarschijnlijk dat fysiotherapie en psychische zorg in de meeste gevallen curatief worden ingezet, hetgeen wil zeggen dat er al sprake is van klachten wanneer de medewerker een zorgverlener bezoekt. 3 Bron: Gezond werken in de zorg, Stichting IZZ

8 8 Jaarrapport Zorggebruik 2015 Bovengemiddeld gebruik op beide zorgsoorten Bovengemiddeld gebruik op één van beide zorgsoorten Ondergemiddeld gebruik op beide zorgsoorten 12% 2015 Percentage gebruikers Psychische zorg 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Percentage gebruikers Fysiotherapie FIGUUR 3 EN 4 Spreiding zorggebruik zorgsector totaal in en 2015 Voor zorgorganisaties is zorggebruik een indicator voor de psychische en fysieke arbeidsbelasting van medewerkers. Hoe meer belasting, hoe meer klachten, hoe groter de kans op verzuim en hoe meer zorggebruik. Het verband tussen zorggebruik en prestatie-indicatoren van de organisatie is voor Stichting IZZ reden om de namen te noemen van zorgorganisaties met een laag gebruik van fysiotherapie en psychische zorg. Tabellen 1 en 2 laten zien welke zorgorganisaties het laagste percentage gebruikers van fysiotherapie en psychische zorg binnen hun branche hebben. Branche Organisatie % gebruikers ZKH Westfriesgasthuis 18,0% VVT Zorggroep Oude en Nieuwe Land 25,1% GGZ Verslavingszorg Noord Nederland 21,9% GHZ Stichting De Trans 23,8% TABEL 1 Best scorende zorgorganisaties in fysiotherapiegebruik per branche Branche Organisatie % gebruikers ZKH Maxima Medisch Centrum 3,2% VVT Envida 4,3% GGZ GGZ Rivierduinen 4,1% GHZ Lunet zorg 4,0% TABEL 2 Best scorende zorgorganisaties in gebruik van psychische zorg per branche

9 Jaarrapport Zorggebruik Oudere zorgmedewerkers gebruiken meer fysiotherapie Vrouwen maken gemiddeld vaker gebruik van fysiotherapie dan mannen. Dit is in alle leeftijdsgroepen het geval. We zien bij vrouwen een toename in het gebruik van fysiotherapie tot 55 jaar, waarna een afname volgt. Bij mannen neemt het gebruik in opeenvolgende leeftijdsgroepen steeds met een paar procentpunten toe. Gemiddeld aantal fysiotherapiebehandelingen per gebruiker neemt toe Het gemiddeld aantal fysiotherapiebehandelingen per gebruiker in de zorgsector is 14,0 per jaar. Dit is een lichte stijging ten opzichte van, toen het er 13,6 waren. Het gemiddelde loopt sinds 2013 steeds tegen de 14 behandelingen. In 2012 waren het er nog 12,5. De toename van het aantal behandelingen in 2015 is volledig toe te schrijven aan een stijging in de branche ZKH. Oudere zorgmedewerkers gebruiken minder psychische zorg In 2015 maakte een op de twintig zorgmedewerkers (5,0%) gebruik van psychische zorg. Ten opzichte van is dit een stijging van 0,3 procentpunt en een trendbreuk. Nadat het gebruik van psychische zorg sinds 2012 steeds iets afnam, is het in 2015 voor het eerst weer gestegen. In alle branches stijgt het gebruik van psychische zorg. Net als bij fysiotherapie, maken vrouwen gemiddeld vaker gebruik van psychische zorg dan mannen. Naarmate de leeftijd oploopt, neemt het percentage gebruikers van psychische zorg zowel bij mannen als bij vrouwen af. Meer huisarts/poh-ggz en specialistische ggz, minder basis-ggz In 2015 is in vergelijking met een jaar eerder het aandeel basis-ggz afgenomen met 7,6 procentpunt, dit is een daling van 24,2% ten opzichte van. De specialistische ggz is toegenomen met 2,2 procentpunt, een stijging van 12,9% ten opzichte van. Dat terwijl het aandeel specialistische ggz tussen 2013 en nog spectaculair daalde van 32% naar 17,0%. In 2015 groeit het percentage weer naar 19,3%. De gemiddelde kosten per gebruiker van psychische zorg zijn iets afgenomen, terwijl de kosten voor de dure specialistische zorg fiks omhoog zijn gegaan, vooral in de branche ZKH waar het aandeel specialistische zorg toenam met 5,4 procentpunt, een stijging van 35% ten opzichten van. Verband zorggebruik en verzuim Bij zorgorganisaties waar relatief veel medewerkers fysiotherapie krijgen, is het ziekteverzuim ook hoog. Deze organisaties hebben bovendien een lager percentage kort verzuim en een hoger percentage middellang verzuim. Het gebruik van psychische zorg hangt samen met het gemiddeld aantal dagen verzuim binnen een organisatie (de gemiddelde verzuimduur): in organisaties met een hoog gebruik van psychische zorg is de gemiddelde verzuimduur langer. Tot slot Voor Stichting IZZ zijn de verschillen tussen zorgorganisaties aanleiding om in te zoomen op individuele zorgorganisaties. Voor zorgorganisaties is het relevant te weten hoe hoog het zorggebruik is. De zorggebruikdata kunnen dienen als input voor het beleid gezond werken in de zorg. Daarom ontvangen zorgorganisaties die meer dan 25 medewerkers met een collectieve IZZ Zorgverzekering hebben een organisatiespecifiek rapport. In dit rapport wordt de eigen zorgorganisatie afgezet tegen de benchmark van de zorgsector, de branche en de referentiegroep van zorgorganisaties uit dezelfde branche van vergelijkbare schaalgrootte. Stichting IZZ wil informatie in alle openheid uitwisselen om van elkaar te leren en gezamenlijk arbeidsomstandigheden, inzetbaarheid van mensen, de kwaliteit van de zorg en de vitaliteit van zorgmedewerkers en patiënten te verbeteren.

10 10 Jaarrapport Zorggebruik Zorggebruik in de zorgsector In werkten er 1,1 miljoen mensen in de zorg. 4 Daarmee is de zorg qua werkgelegenheid de grootste sector in Nederland en goed voor 15% van alle banen in Nederland. De grootste zorgbranche is de VVT (Verpleeg- en Verzorgingshuizen, Thuiszorg), met 38% van de werkgelegenheid. In ziekenhuizen (ZKH) werkt een kwart van de medewerkers uit de sector. De gehandicaptenzorg, GGZ (Geestelijke Gezondheidszorg) en overige zorg zijn kleiner en samen goed voor meer dan een derde van het aantal banen. Naast het feit dat zorgmedewerkers voor anderen zorgen, maken zij zelf ook gebruik van zorg. Met ruim zorgmedewerkers met een collectieve IZZ Zorgverzekering, beschikt Stichting IZZ over een uniek inzicht in het zorggebruik van deze groep. Dit rapport beschrijft in welke mate zorgmedewerkers gebruikmaken van de twee grootste arbeidsrelevante zorgsoorten: fysiotherapie en psychische zorg. Binnen de vier grote zorgbranches zijn bij nagenoeg alle organisaties medewerkers met een collectieve IZZ Zorgverzekering werkzaam. Dit betekent dat ook op organisatieniveau betrouwbare statistische toetsen uitgevoerd kunnen worden over het gebruik van fysiotherapie en psychische zorg. Met deze toetsen wordt duidelijk of we mogen aannemen dat de gevonden verschillen en verbanden in zorggebruik al dan niet op toeval berusten. Leeftijdsverdeling populatie leden met een IZZ Zorgverzekering Voor het interpreteren van de data is het belangrijk inzicht te hebben in de leeftijdsverdeling van de populatie zorgmedewerkers met een IZZ Zorgverzekering. Het aandeel medewerkers jonger dan 35 jaar is binnen de zorg als geheel 30% en binnen de IZZpopulatie 15%. Dat komt neer op bijna half zo veel jongeren binnen IZZ als in de zorgpopulatie. Het aandeel medewerkers van 35 tot 55 jaar komt bijna overeen met dat van de zorgpopulatie. Medewerkers ouder dan 55 zijn echter weer sterker vertegenwoordigd in de IZZ-populatie: 37% tegenover 22% binnen de zorg als geheel. 5 De verschillen in leeftijdsverdeling kunnen gevolgen hebben voor de representativiteit van de resultaten. Zo bestaat de kans dat we het gebruik van fysiotherapie hierdoor overschatten en het gebruik van psychische zorg onderschatten % % 80% 25,4% 26,9% 36,7% <25 70% 60% 50% 35,1% 34,7% 30,4% 40% 30% 19,5% 19,9% 20% 18,1% 10% 0% 14,8% 15,0% 12,7% 5,2% 3,5% 2,1% FIGUUR 5 Leeftijdsopbouw leden met een IZZ Zorgverzekering 4 Bron: Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn, azwinfo.nl 5 Bron: Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn, azwinfo.nl

11 Jaarrapport Zorggebruik Onderstaande tabel 3 geeft een overzicht van de verdeling van IZZ-leden naar branche en naar geslacht Branche Verdeling % leden Geslacht ZKH 46,3% M 23,7% VVT 22,2% V 76,3% GGZ 16,3% GHZ 14,8% TABEL 3 Verdeling leden met een IZZ Zorgverzekering per branche en geslacht in Spreiding zorggebruik in de zorgsector Voordat we in detail op het zorggebruik in de zorg ingaan, is het interessant te kijken naar de spreiding van het zorggebruik tussen de zorgorganisaties. De verschillen in zorggebruik tussen individuele organisaties zijn groot. Om dit zichtbaar te maken, is een kwadrantanalyse uitgevoerd. De diagrammen betreffen de situatie in de zorgsector in en Ze geven weer in welk deel van de zorgorganisaties relatief veel of juist weinig medewerkers fysiotherapie of psychische zorg kregen. De kruisende horizontale en verticale lijn representeren de sectorgemiddelden. Zo ontstaat inzicht in de spreiding van zorggebruik tussen zorgorganisaties. Bovengemiddeld gebruik op beide zorgsoorten Bovengemiddeld gebruik op één van beide zorgsoorten Ondergemiddeld gebruik op beide zorgsoorten 12% 2015 Percentage gebruikers Psychische zorg 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Percentage gebruikers Fysiotherapie FIGUUR 6 EN 7 Spreiding zorggebruik zorgsector totaal in en 2015 Uit analyses blijkt dat het gebruik van fysiotherapie en psychische zorg niet samenhangt met de organisatiegrootte. Zorgorganisaties met relatief veel medewerkers hebben geen hoger percentage gebruikers van fysiotherapie of psychische zorg dan zorgorganisaties met minder medewerkers. In totaal zijn er 534 zorgorganisaties opgenomen in het spreidingsdiagram voor 2015 (ZKH: 146, VVT: 209, GGZ: 82, GHZ: 97). In waren het er 502. Opvallend is dat de spreiding in zorggebruik tussen zorgorganisaties in 2015 is toegenomen. Daarnaast is, ten opzichte van, het gemiddelde gebruik van zowel fysiotherapie als psychische zorg toegenomen. Verderop in dit hoofdstuk wordt dit verder toegelicht.

12 12 Jaarrapport Zorggebruik 2015 Gemiddelde zorggebruik Kwadrant 2015 Bovengemiddeld fysiotherapie en ondergemiddeld psychische zorg Ondergemiddeld fysiotherapie en ondergemiddeld psychische zorg Bovengemiddeld psychische zorg en ondergemiddeld fysiotherapie Bovengemiddeld fysiotherapie en bovengemiddeld psychische zorg 22,5% 24,2% 34,0% 33,9% 18,7% 16,3% 24,9% 25,7% geeft een opvallende verandering t.o.v. weer TABEL 4 Overzicht percentage zorggebruik zorgtotaal per kwadrant 2.2 Fysiotherapie Gebruik van fysiotherapie vergeleken Gegevens over het gebruik van fysiotherapie zijn gebaseerd op declaraties van reguliere fysiotherapie, oefentherapie cesar, mensendieck en manuele therapie. In de zorgsector is het percentage gebruikers van fysiotherapie ongeveer 30% (zie tabel 5). Dit is 19% hoger dan bij de gemiddelde Nederlander tussen 18 en 65 jaar oud (zie kader). Opvallend is dat het afgelopen jaar het percentage gebruikers van fysiotherapie verder is gestegen: 30% tegenover 29% in. Dit is een toename van 3,1% ten opzichte van. De daling in de jaren ervoor (van 35% in 2012 naar 28% in 2013) heeft zich niet doorgezet. Integendeel, het percentage dat de fysiotherapeut bezoekt is in alle sectoren gestegen. De grootste stijging (1,4 procentpunt) is te zin in de branche ZKH, dit is een stijging van 5,3% ten opzichte van. ZKH VVT GGZ GHZ TOTAAL 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% FIGUUR 8 Percentage gebruikers fysiotherapie per branche,

13 Jaarrapport Zorggebruik Percentage gebruikers fysiotherapie ZKH 27,8% 26,4% 25,8% 32,1% VVT 33,0% 31,9% 31,0% 37,8% GGZ 28,2% 27,2% 26,6% 32,9% GHZ 32,4% 31,3% 30,4% 37,6% Zorgsector (gemiddeld) 29,7% 28,8% 28,0% 34,6% Werkend Nederland 6 24% 23% 21% 23% TABEL 5 Percentage gebruikers fysiotherapie per branche, Toelichting gebruik fysiotherapie in Nederland 7 Bijna een op de vier Nederlanders (24%) 8 in de leeftijdsgroep van 18 tot 65 jaar maakt gebruik van fysiotherapie. Tot deze groep behoren ook mensen die geen (betaalde) baan hebben of arbeidsongeschikt zijn. Dit maakt het lastig om de gemiddelden van het CBS een-op-een te vergelijken met de cijfers uit de IZZ-database voor zorggebruik in de zorg. Uit onderzoek van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) blijkt dat het aantal behandelingen in Nederland al jaren daalt: van 17 in 2005 naar 9,8 in % van de patiënten bij de fysiotherapeut is vrouw en de gemiddelde leeftijd van de patiënten is 52 jaar. Tot 2013 was er jaarlijks een lichte stijging te zien in zowel het aandeel vrouwen als de gemiddelde leeftijd van de patiënten; in heeft deze stijging niet doorgezet. 15% van de patiënten wordt behandeld voor een chronische aandoening. De vraag is de afgelopen jaren toegenomen vanwege een verschuiving in het beleid van intramurale naar extramurale fysiotherapie, het toegenomen belang van fysiotherapie ten aanzien van preventie en de toename van het aantal chronische klachten. Ook is er sprake van een verschuiving van reguliere behandeling naar gespecialiseerde behandeling. Grote verschillen in gebruik van fysiotherapie tussen de branches Een uitsplitsing naar zorgbranche laat grote verschillen zien tussen de vier branches Ziekenhuizen (ZKH), Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg (VVT), Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) en Gehandicaptenzorg (GHZ). Zo is het gebruik van fysiotherapie in 2015 het hoogst in de branches VVT (33%) en GHZ (32%). In de branches GGZ (28%) en ZKH (28%) wordt minder fysiotherapie gebruikt. Dit verschil tussen de branches is de laatste vier jaar gelijk gebleven. In alle branches ligt het gebruik van fysiotherapie in 2015 ruim boven het gemiddelde van de populatie Nederlanders (24%) in de leeftijdsgroep jaar. 9 Gemiddeld aantal behandelingen Gemiddeld krijgt een zorgmedewerker die fysiotherapie gebruikt 14,0 behandelingen per jaar. Dit is een stijging ten opzichte van (13,6) en 2013 (13,8). Deze toename is volledig toe te schrijven aan een opvallende stijging in de branche ZKH: van gemiddeld 13,1 behandelingen in naar 14,4 in In de branche VVT daalde het aantal bezoeken iets: van 14,5 in naar 14,2 in Voor de branches GGZ en GHZ is het aantal behandelingen gelijk gebleven. Binnen organisaties met een hoger percentage medewerkers die fysiotherapie krijgen, ligt het gemiddeld aantal behandelingen per gebruiker ook hoger. 6 Bron: Rabobank Cijfers en Trends 2016, gebruik fysiotherapie 7 Bron: Rabobank Cijfers en Trends 2016 over 2015 en CBS Bron: Gezondheid en Zorg in Cijfers, CBS 9 Bron: Gezondheid en Zorg in Cijfers, CBS

14 14 Jaarrapport Zorggebruik 2015 ZKH VVT GGZ GHZ TOTAAL FIGUUR 9 Gemiddeld aantal behandelingen fysiotherapie per gebruiker, Gemiddeld aantal behandelingen per gebruiker ZKH 14,4 13,1 13,4 12,1 VVT 14,2 14,5 14,6 13,4 GGZ 12,8 12,8 12,8 11,9 GHZ 13,6 13,8 14,1 13,0 Zorgsector (gemiddeld) 14,0 13,6 13,8 12,6 Landelijk 9,8 9,7 TABEL 6 Gemiddeld aantal behandelingen fysiotherapie per gebruiker, Kostenverschillen tussen branches in het gebruik van fysiotherapie De kostenverschillen per branche voor fysiotherapie zijn als volgt berekend: het percentage gebruikers fysiotherapie maal het aantal behandelingen en maal de gemiddelde kosten per behandeling. Bij de berekening is uitgegaan van een gemiddeld tarief voor fysiotherapie van 30 per behandeling. Kijken we naar de indicator kosten per medewerkers, dan zien we hoe groot het verschil in fysiotherapiegebruik is tussen de vier branches. Per medewerkers liggen de zorgkosten voor fysiotherapie in de branche VVT ruim hoger dan de branche GGZ. De grootste kostenstijging zien we in de branche ZKH. Dit komt doordat in 2015 zowel het percentage gebruikers is gestegen met 0,9 procentpunt, als het aantal behandelingen met 1,3 per gebruiker. Branche 2015 ZKH VVT GGZ GHZ Zorgsector (gemiddeld) TABEL 7 Kosten fysiotherapie per medewerkers,

15 Jaarrapport Zorggebruik Een extrapolatie naar de vier hoofdbranches toont dat er in 2015 zo n 110 miljoen euro werd uitgegeven aan fysiotherapie voor zorgmedewerkers. In was dat 106 miljoen euro. 11 Extrapolatie kosten Aantal medewerkers per branche 12 Gemiddeld aantal behandelingen per gebruiker % gebruikers Totale kosten gebruik fysiotherapie ZKH ,4 27,8% VVT ,2 33,0% GGZ ,8 28,2% GHZ ,6 32,4% Totaal ,0 29,7% TABEL 8 Extrapolatie totale kosten van fysiotherapie voor de zorgsector, 2015 Verdeling chronisch en niet-chronisch gebruik van fysiotherapie In de analyse van het zorggebruik hebben we ook gekeken naar de ontwikkeling in chronisch en niet-chronisch gebruik van fysiotherapie. Chronisch gebruik duidt op een intensievere en langdurigere behandeling. Voor de eerste twintig behandelingen van de chronische fysiotherapie kan men zich aanvullend verzekeren, de overige behandelingen worden uit de basisverzekering vergoed. Voor niet-chronisch gebruik van fysiotherapie kan men zich alleen aanvullend verzekeren. In de periode schommelt het gebruik van chronische zorg in de zorgsector rond de 10%. In Nederland wordt 15% van de patiënten behandeld voor een chronische aandoening. 13 Dit komt doordat in de 15% ook mensen zonder betaalde baan zijn meegenomen. Mogelijk kan een deel hiervan niet werken door chronische klachten aan het bewegingsapparaat. Van de zorgmedewerkers die in 2015 gebruikmaakten van fysiotherapie, had gemiddeld 11% chronische klachten. Uitschieter is met 12,4% de branche ZKH. In zowel de ZKH- als de GGZbranche is het chronisch gebruik toegenomen met respectievelijk 2,8 en 1,2 procentpunt. In de branches VVT en GHZ is het aandeel fysiotherapie voor chronische klachten afgenomen. 10 Bron: Rabobank cijfers en trends 2016, gebruik fysiotherapie 11 Bronnen: Onderzoeksprogramma Zorg en Welzijn, azwinfo.nl en Jaarrapport Zorggebruik, Stichting IZZ 12 Bron: Onderzoeksprogramma Zorg en Welzijn, azwinfo.nl 13 Bron: Rabobank Cijfers en Trends 2015

16 16 Jaarrapport Zorggebruik 2015 NIET-CHRONISCH CHRONISCH ZKH ,6% 90,4% 88,8% 90,2% 12,4% 9,6% 11,2% 9,8% VVT ,6% 89,5% 89,3% 90,3% 10,4% 10,5% 10,7% 9,7% GGZ ,6% 91,0% 89,6% 91,2% 9,4% 9,0% 10,4% 8,8% GHZ ,3% 90,0% 89,3% 91,3% 9,7% 10,0% 10,7% 8,7% Totaal ,0% 90,2% 89,2% 90,6% 11,0% 9,8% 10,8% 9,4% 100% 80% 60% 40% 20% 0% 20% 40% FIGUUR 10 Procentuele verdeling fysiotherapie chronisch en niet-chronische klachten, Gebruik van fysiotherapie in de zorgsector, uitgesplitst naar leeftijdsgroep en geslacht Het percentage medewerkers in de zorg dat gebruikmaakt van fysiotherapie, is geanalyseerd naar geslacht en leeftijd. Figuur 11 laat zien dat met het stijgen van de leeftijd het percentage gebruikers van fysiotherapie toeneemt. Alleen vrouwen tussen 55 en 65 jaar gaan juist minder fysiotherapie gebruiken. Het aandeel vrouwen dat fysiotherapie krijgt, ligt in alle leeftijdsklassen hoger dan het aandeel mannen. In hoofdstuk 4 is een verdieping van deze analyse per branche opgenomen. Een mogelijke verklaring voor de toegenomen gebruik van fysiotherapie ligt in de leeftijdsopbouw van de populatie zorgmedewerkers met een IZZ Zorgverzekering. De laatste jaren stijgt de gemiddelde leeftijd van deze groep. De gemiddelde leeftijd is 47 jaar, tegenover 43 jaar in de gemiddelde zorgpopulatie. 37% van de IZZ-populatie is ouder dan 55 jaar. In alle branches is de leeftijd van het grootste deel van de IZZ-verzekerde medewerkers tussen de 45 en 55 jaar. De GHZ-branche heeft de jongste populatie zorgmedewerkers met IZZ Zorgverzekering (gemiddelde leeftijd: 46,8 jaar). De VVT-branche heeft de oudste populatie zorgmedewerkers met een IZZ Zorgverzekering (gemiddelde leeftijd 49,6 jaar).

17 Jaarrapport Zorggebruik <25 MANNEN 22,6% 22,4% 22,9% 27,3% 21,3% 21,2% 21,7% 26,9% 19,1% 18,9% 19,0% 22,6% 16,4% 15,3% 14,7% 17,2% 13,9% 14,2% 12,2% 14,8% 33,6% 32,7% 32,3% 40,6% 34,9% 34,0% 33,7% 41,1% 29,9% 29,2% 28,6% 35,6% 28,9% 27,8% 26,9% 32,6% 24,2% 24,9% 20,6% 26,0% VROUWEN 50% 40% 30% 20% 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% FIGUUR 11 Gebruik van fysiotherapie in de zorgsector, uitgesplitst naar leeftijdsgroep en geslacht, Onderstaande tabel laat zien dat zowel het gemiddeld aantal behandelingen als het aantal gebruikers toeneemt per leeftijdsgroep, van gemiddeld 9 (m) 10 (v) in de jongste leeftijdsgroep tot 13,8 (m) en 16,0 (v) in de groep van 55 tot 65 jaar. Leeftijd Totaal ZKH VVT GGZ GHZ M V M V M V M V M V <25 9,0 10,0 8,9 9,2 7,9 10,1 4,9 11,3 11,5 9, ,1 11,2 9,0 10,6 8,0 11,9 8,9 10,7 9,5 11, ,0 13,2 10,0 13,0 12,7 13,7 10,5 12,8 11,6 13, ,0 14,6 12,8 14,9 11,9 14,8 11,5 14,0 10,9 14, ,8 16,0 14,4 16,8 14,0 15,2 13,0 13,7 12,7 16,5 TABEL 9 Gemiddeld aantal behandelingen fysiotherapie, uitgesplitst naar leeftijdsgroep en geslacht 2.3 Psychische zorg Gebruik van psychische zorg vergeleken De basis-ggz en specialistische ggz liggen qua (administratieve) werkwijze dicht bij elkaar. Zo wordt er niet gedeclareerd per consult, maar per afgesloten behandeltraject. Wel maakt de specialistische ggz gebruik van DBC s. Per is de inzet van de Praktijkondersteuner Huisarts ggz (huisarts/poh-ggz) inzichtelijker gemaakt. In grote lijnen wordt een cliënt op basis van de volgende criteria behandeld: Huisarts/POH-ggz: klachten buiten de DSM IV 14 -classificatie Basis-ggz: lichte en matige, niet-complexe stoornissen Specialistische ggz: complexere en/of meer risicovolle stoornissen Deze driedeling is leidend voor de analyse psychische zorg. 14 Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, kortweg DSM (vertaling: diagnostisch en statistisch handboek voor psychische stoornissen ), is een Amerikaans handboek dat in de meeste landen als standaard in de psychiatrische diagnostiek dient.

18 18 Jaarrapport Zorggebruik 2015 De analyse van het zorggebruik laat zien dat een op de twintig zorgmedewerkers (5%) in 2015 gebruik heeft gemaakt van psychische zorg (zie tabel 10). Dit is lager dan het gemiddelde in Nederland over dezelfde periode: 8,4% van de Nederlanders tussen 20 en 65 jaar maakte in gebruik van psychische zorg en 8,9% in De database van het CBS maakt overigens geen onderscheid tussen werkenden en nietwerkenden. Dit maakt het lastig de gegevens van het CBS een-op-een te vergelijken met die uit de database zorggebruik. Het is namelijk aannemelijk dat niet-werkenden gemiddeld meer psychische zorg gebruiken, omdat ernstige psychische klachten zoals psychosen kunnen leiden tot arbeidsongeschiktheid. Ter illustratie: uit een peiling van het Trimbos Instituut in 2015 bleek dat 21% van de deelnemers met psychische problematiek een betaalde baan heeft. 16 De afgelopen jaren daalde het gebruik van psychische zorg in de zorgsector. Die trend heeft zich in 2015 niet doorgezet, zoals te zien is in figuur 12 en tabel 10. Het totale percentage zorgmedewerkers dat psychische zorg krijgt, is in 2015 gestegen van 4,7% naar 5,0%. In de GHZ is het percentage met 6,1% het hoogst, daarna volgt de branche VVT met 5,5%. Kijken we naar de stijging sinds, dan is die in de branche GGZ met 0,4 procentpunt, een stijging van 8,7% het grootst. ZKH VVT GGZ GHZ TOTAAL 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% FIGUUR 12 Gebruik psychische zorg per branche in , percentage gebruikers % gebruikers ZKH 4,3% 4,0% 5,0% 6,2% VVT 5,5% 5,1% 5,2% 6,1% GGZ 5,0% 4,6% 5,9% 7,9% GHZ 6,1% 6,0% 6,7% 7,9% Zorgsector (gemiddeld) 5,0% 4,7% 5,5% 6,7% Nederland 17 8,9% 8,4% TABEL 10 Gebruik psychische zorg, Bron: CBS Bron: Landelijke Monitor Ambulantisering en Hervorming Langdurige GGZ 2015, Trimbos Instituut 17 Bron: CBS 2016

19 Jaarrapport Zorggebruik Kostenverschillen tussen branches voor het gebruik van psychische zorg De kostenverschillen per branche zijn berekend door het percentage gebruikers van psychische zorg te vermenigvuldigen met de gemiddelde kosten per gebruiker. Net als bij fysiotherapie hebben we gekeken naar de kostenverschillen per branche, op basis van de zorgkosten per medewerkers. In 2015 is het gemiddelde van deze kosten in alle branches gestegen. Het sterkst in de branche ZKH: de kosten per medewerkers zijn er verdubbeld ten opzichte van. Dit heeft te maken met een stijgend aandeel gebruikers van specialistische ggz, zie pagina 20, figuur 13. Kosten per medewerkers 2015 ZKH VVT GGZ GHZ Totaal TABEL 11 Kosten van psychische zorg per medewerkers, Extrapoleren we de berekening naar de vier branches als geheel, dan zien we dat in 2015 bijna 40 miljoen euro werd uitgegeven aan psychische zorg voor zorgmedewerkers, zie tabel 12. Voor kwam deze berekening eveneens uit op bijna 40 miljoen euro. De totale kosten, geëxtrapoleerd naar de vier hoofdbranches, zijn gelijk gebleven, terwijl het aantal gebruikers in 2015 is toegenomen. Dit komt doordat de kosten per gemiddelde gebruiker zijn afgenomen. 18 Branche Aantal medewerkers Gem. kosten per gebruiker % gebruikers Totale kosten psychische zorg ZKH ,3% 4,0% VVT ,5% 5,1% GGZ ,0% 4,6% GHZ ,1% 6,0% Totaal ,0% 4,7% TABEL 12 Extrapolatie van de totale kosten van psychische zorg in de zorgsector, Verdeling van psychische zorg in huisarts/poh-ggz, basis-gzz en specialistische ggz In de zorgsector vindt bijna 57% van de psychische zorg plaats bij de huisarts/poh-ggz (zie figuur 13). Dit is een toename van 5,6 procentpunt, een stijging van 10,3% ten opzichte van. In alle branches laten medewerkers zich voor psychische klachten vaker bij de huisarts behandelen. In de VVT-branche is het aandeel dat naar de huisarts/poh gaat met 64,8% het hoogst. In de branche GGZ maken medewerkers het minst gebruik van de huisarts/poh-ggz. Het aandeel basisen specialistische ggz is in die branche het hoogst: respectievelijk 25,6% en 24,5%. Dat verklaart waarom de branche GGZ de hoogste kosten voor psychische zorg per gebruiker heeft: zij maken vaker gebruik van de duurdere specialistische ggz. 18 Bronnen: Onderzoeksprogramma Zorg en Welzijn, azwinfo.nl en: Jaarrapport Zorggebruik, Stichting IZZ 19 Bron: Onderzoeksprogramma Zorg en Welzijn, azwinfo.nl

20 20 Jaarrapport Zorggebruik 2015 Voorts valt op dat ten opzichte van het aandeel basis-ggz is gedaald met 7,6 procentpunt, dit is een daling van 24%. Het aandeel specialistische ggz is met 2,2 procentpunt gestegen, een toename van 12,9%. Dit terwijl het aandeel specialistische ggz in nog spectaculair daalde van 32% in 2013 naar 17,0%. De teller staat nu weer op 19,3%. Vooral de toename in de branche ZKH is opvallend, het aandeel specialistische zorg nam met 5,4 procentpunt toe, een stijging van 35% ten opzichten van.de cijfers wijzen er dus op dat in 2015 een kleiner aandeel van de zorgmedewerkers gebruikmaakt van de basis-ggz. Tegelijkertijd zien we dat een groter aandeel behandeld wordt vanuit de POH-ggz en de specialistische ggz. POH-GGZ BASIS GGZ SPECIALISTISCHE GGZ ZKH ,3% 24,0% 20,8% 49,7% 34,9% 15,4% VVT ,8% 20,8% 14,4% 59,2% 27,2% 13,6% GGZ ,9% 25,6% 24,5% 42,8% 31,7% 25,6% GHZ ,6% 25,3% 18,1% 52,3% 30,7% 16,9% Zorgsector ,9% 51,6% 23,8% 31,4% 19,3% 17,1% 0% 20% 40% 60% 80% 100% FIGUUR 13 Procentuele verdeling van de psychische zorg in huisarts/poh-ggz, basis-ggz en specialistische ggz, Figuur 14 geeft een beeld van de kostenverdeling tussen de drie typen psychische zorg. We zien dat in 2015 de dure specialistische ggz is toegenomen, waardoor de totale kosten voor psychische zorg in de zorgsector zijn gestegen. In 2012 had het kabinet twee doelstellingen: meer ambulante zorg en minder klinisch behandelen. Daarnaast moesten behandelingen korter worden en zo veel mogelijk plaatsvinden in de eerste lijn. De afgelopen twee jaar daalden het gebruik en de kosten van de specialistische ggz, maar in 2015 zijn deze weer gestegen. De doelstelling van het kabinet om de specialistische ggz af te bouwen staat hierdoor onder druk. POH-GGZ BASIS GGZ SPECIALISTISCHE GGZ ZKH VVT GGZ GHZ Zorgsector % 20% 40% 60% 80% 100% FIGUUR 14 Kostenverdeling van de psychische zorg in huisarts/poh-ggz, basis-ggz en specialistische ggz,

21 Jaarrapport Zorggebruik Gebruik van psychische zorg in de zorgsector, uitgesplitst naar leeftijdsgroep en geslacht In deze analyse zijn de drie typen psychische zorg (huisarts/poh-ggz, basis-ggz en specialistische ggz) samengevoegd. Het percentage zorgmedewerkers dat gebruikmaakt van psychische zorg is uitgesplitst naar geslacht en leeftijd (figuur 15). Het gebruik van psychische zorg neemt af naarmate de leeftijd stijgt. Dat de gemiddelde leeftijd van IZZ-verzekerde zorgmedewerkers toeneemt, verklaart mede waarom het gebruik van psychische zorg daalt. Net als bij fysiotherapie maken vrouwen gemiddeld vaker gebruik van psychische zorg dan mannen. Dit geldt ook voor de Nederlandse populatie als geheel. 20 Vrouwen maken het vaakst gebruik van psychische zorg als ze onder de 25 jaar zijn, mannen als ze tussen de 25 en 35 jaar oud zijn. Vrouwen maken over de hele linie steeds minder gebruik van psychische zorg: van 7,5% in 2012 naar 4,1% in <25 MANNEN 3,0% 2,8% 3,1% 4,1% 4,0% 3,3% 4,5% 5,9% 4,6% 4,1% 5,2% 7,2% 5,3% 5,2% 5,5% 7,6% 4,3% 4,2% 4,0% 6,1% 4,1% 4,1% 4,0% 4,8% 5,4% 4,7% 5,5% 6,6% 6,0% 5,5% 6,8% 8,4% 7,2% 6,5% 8,1% 9,1% 7,5% 7,0% 7,1% 7,8% VROUWEN 10% 8% 6% 4% 2% 0% 2% 4% 6% 8% 10% FIGUUR 15 Gebruik van psychische zorg, uitgesplitst naar leeftijdsgroep en geslacht, Wat opvalt in onderstaande tabel 13 is dat het aantal behandelingen van mannen en vrouwen erg verschilt per branche en per leeftijdsgroep. Bij de mannen krijgen VVT-medewerkers tussen 25 en 35 jaar de meeste behandelingen (4,7), gevolgd door ZKH-medewerkers onder de 25 jaar (4,5). Van de vrouwen krijgen de medewerkers onder de 25 jaar in de branches VVT en ZKH de meeste behandelingen: respectievelijk 6,4 en 3,8. Leeftijd Totaal ZKH VVT GGZ GHZ M V M V M V M V M V <25 3,1 3,8 4,5 2,2 1,3 6,4 1,8 3,3 3,0 2, ,0 2,9 2,8 2,7 4,7 3,4 2,9 2,9 2,5 2, ,7 3,1 2,4 3,1 2,4 3,1 2,3 2,5 3,6 3, ,5 3,2 3,5 3,0 2,8 3,4 3,9 3,3 3,3 3, ,9 3,4 3,5 3,4 3,0 3,8 2,0 2,9 2,6 2,8 TABEL 13 Gemiddeld aantal behandelingen psychische zorg per branche, uitgesplitst naar leeftijdsgroep en geslacht 20 Bron: CBS 2016

22 22 Jaarrapport Zorggebruik Zorggebruik en ziekteverzuim in zorgorganisaties Stichting IZZ heeft het zorggebruik, geaggregeerd op organisatieniveau, vergeleken met het ziekteverzuim van deze zorgorganisaties. Uit onderzoek naar zorggebruik in de voorgaande jaren blijkt dat de mate waarin zorgmedewerkers fysiotherapie en psychische zorg gebruiken, iets zegt over verschillende prestatie-indicatoren van de zorgorganisatie. De data over het zorggebruik in 2015 hebben we onderzocht op de relatie met ziekteverzuim. Op basis van de jaarverslaggegevens van 246 zorgorganisaties 21 is getoetst of er een verband bestaat tussen het verzuimcijfer binnen een organisatie en het percentage medewerkers dat fysiotherapie of psychische zorg gebruikt. Daarnaast is een aantal verdiepende analyses uitgevoerd, waarin ook de verzuimduur is meegenomen. Hiertoe zijn de Vernetverzuimgegevens van 99 zorgorganisaties vergeleken met het zorggebruik van de medewerkers in deze organisaties. Door te onderzoeken of er een verband bestaat tussen deze indicatoren, kan Stichting IZZ zorgorganisaties beter adviseren over de preventie van gezondheidsklachten. Relatief hoog ziekteverzuim in de zorg Het ziekteverzuimpercentage in de gezondheids- en welzijnszorg is hoger dan het gemiddelde verzuim in Nederland. In het eerste kwartaal van 2016 was het verzuim in de zorg 5,8%, 1,5 procentpunt hoger dan het gemiddelde verzuim in Nederland. Dat is het grootste verschil sinds eind 2005, zo meldt CBS. In het eerste kwartaal van 2016 was het ziekteverzuimpercentage in Nederland 4,3%. Dit betekent dat van elke duizend te werken dagen, er 43 dagen zijn verzuimd vanwege ziekte. Het ziekteverzuim in de zorg was met 6,1% het hoogst in de branche VVT. Zorgmedewerkers vaker en langer ziek Medewerkers in de zorgsector meldden zich in 2015 gemiddeld 1,2 keer ziek en waren ruim 9 dagen ziek thuis. Deze cijfers liggen boven het landelijk gemiddelde van 1,0 ziekmelding en bijna 7 dagen ziekte. Ongeveer 20% van het verzuim is arbeidsgerelateerd. 22 De stijging van het langdurig verzuim in de zorgsector zet door in In het eerste kwartaal van dit jaar steeg het percentage langdurig zieken met ruim 18% ten opzichte van dezelfde periode in De stijging van het langdurig verzuim onder ouderen is met 19% het hoogst en onder jongvolwassenen tot 25 jaar het laagst, met een lichte daling van 3,4%. 23 Verband tussen zorggebruik en ziekteverzuim Uit het correlatie-onderzoek onder 246 zorgorganisaties blijkt een statistisch significant verband tussen het percentage gebruikers van fysiotherapie in 2015 en het ziekteverzuim in een zorgorganisatie. Het gaat om een positieve correlatie, ofwel: bij zorgorganisaties waar relatief veel medewerkers fysiotherapie krijgen, is het ziekteverzuim ook hoog. De resultaten laten tevens een positief significant verband zien tussen het percentage gebruikers van psychische zorg en het ziekteverzuim binnen een zorgorganisatie. Ook hier betreft het een positieve correlatie, waarbij zorgorganisaties met een hoog gebruik van psychische zorg ook een hoog ziekteverzuim hebben. 21 Intrakoop jaarverslagen Bron: Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2016, CBS en TNO 23 Bron: Vernet 2016

23 Jaarrapport Zorggebruik Vervolgens zijn ook de gegevens over verzuim en zorggebruik van en 2015 met elkaar in verband gebracht. Uit de analyses blijkt dat er een positief significant verband bestaat tussen de verzuimgegevens over en het percentage gebruikers van fysiotherapie en psychische zorg in Een interessant gegeven hierbij is het volgende. Bij fysiotherapie is het verband tussen zorggebruik in 2015 en ziekteverzuim in datzelfde jaar sterker dan het verband met verzuim in. Voor het gebruik van psychische zorg geldt het omgekeerde: er is een sterker verband met het ziekteverzuim in, dan met het verzuim in Dit zou er wellicht op kunnen wijzen dat zorgmedewerkers met psychische klachten eerst verzuimen en pas in een later stadium een zorgverlener bezoeken, terwijl zorgmedewerkers met lichamelijke klachten eerst of eerder gebruikmaken van zorg en daarna verzuimen. Om de richting van de verbanden tussen zorggebruik en verzuim statistisch te toetsen, zijn er echter meer verzuimgegevens nodig van individuele medewerkers over meerdere jaren. Verband tussen zorggebruik en gemiddelde verzuimduur Om de gevonden verbanden tussen ziekteverzuim en zorggebruik nader uit te diepen, hebben we een aparte steekproef van 99 organisaties onderzocht op het verband tussen verzuimduur en zorggebruik. Uit deze correlatie-analyses blijkt dat het gebruik van psychische zorg samenhangt met het gemiddeld aantal dagen verzuim binnen een organisatie (de gemiddelde verzuimduur). In organisaties waar relatief veel medewerkers psychische zorg krijgen, is de gemiddelde verzuimduur langer. Een dergelijk verband is voor het gebruik van fysiotherapie niet gevonden. Verband tussen zorggebruik en kort en middellang verzuim Als we ziekteverzuim naar duur uitsplitsen in de drie categorieën kort, middellang en lang verzuim, dan blijkt dat het gebruik van fysiotherapie negatief gerelateerd is aan kortdurend verzuim en positief gerelateerd aan middellang verzuim. Dit betekent dat zorgorganisaties waar gemiddeld veel medewerkers fysiotherapie krijgen, relatief minder kort verzuim hebben en meer middellang verzuim. Het gebruik van psychische zorg binnen een zorgorganisatie is niet gerelateerd aan een specifieke verzuimcategorie.

24 24 Jaarrapport Zorggebruik Zorggebruik in zorgbranches Om een helder beeld te krijgen van het zorggebruik in de verschillende zorgbranches, hebben we kwadrantanalyses uitgevoerd. Deze geven voor iedere branche weer welke zorgorganisaties relatief veel of juist weinig fysiotherapie of psychische zorg gebruiken ten opzichte van de branchegemiddelden. Dit geeft inzicht in de spreiding van het zorggebruik tussen de verschillende zorgorganisaties. De branches zijn elk verdeeld in twee referentiegroepen, waarbij het gemiddeld aantal medewerkers per organisatie de scheidslijn vormt. Van elke referentiegroep vermelden we de top 3 van zorgorganisaties met het laagste zorggebruik (waarbij minimaal 25 zorggebruikers zijn geregistreerd). Ook splitsen we voor elke branche het percentage gebruikers van fysiotherapie en psychische zorg uit naar leeftijd en geslacht. Ten slotte maken we per branche een verdieping van de nieuwe indeling rond psychische zorg. 4.1 Branche Ziekenhuizen (ZKH) Verschillen in zorggebruik tussen ZKH-organisaties Uit de sectorrapportage blijkt dat het zorggebruik binnen de branche ZKH relatief laag is in vergelijking met andere zorgbranches: van de ziekenhuismedewerkers krijgt 27,8% fysiotherapie en 4,3% psychische zorg. Het aantal behandelingen fysiotherapie per zorggebruiker is met 14,4 echter wel het hoogst van de gehele zorgsector. Minder gebruikers gebruiken meer zorg. Dit blijkt in de sectoranalyse uit een stijging van het aantal zorggebruikers met een chronische fysiotherapeutische behandeling. Figuren 16 en 17 tonen aan dat de spreiding in zorggebruik tussen ziekenhuizen groot is. In totaal zijn 146 ziekenhuizen meegenomen in de analyse. De uitersten lopen uiteen van een ziekenhuis waar 11% van de medewerkers fysiotherapie krijgt tot een ziekenhuis waar dat aandeel 58% is. Vertaald naar zorgkosten per medewerkers komt dit neer op een verschil van bijna in zorgkosten tussen de laagste ( ) en de hoogste gebruiker ( ). Deze spreiding is ten opzichte van toegenomen en is in de ZKH groter dan in de andere branches. Extrapoleren we de kosten naar de hele ZKH-branche, dan blijkt dat deze per jaar meer dan uitgeeft aan fysiotherapie voor haar medewerkers (zie pagina 15, tabel 8). Bij de psychische zorg is het verschil tussen de ziekenhuizen in verhouding nog groter. Het aandeel medewerkers in een zorgorganisatie dat psychische zorg krijgt, varieert van 1% tot 13%. Daarmee loopt de spreiding in zorgkosten op van ruim tot ruim per medewerkers per jaar. Een extrapolatie naar de hele branche laat zien dat de ziekenhuizen per jaar uitgeven aan psychische zorg voor hun medewerkers (zie pagina 19, tabel 12). Verschillen in zorggebruik ZKH < medewerkers en > medewerkers De beide spreidingsdiagrammen in figuren 16 en 17 zijn kwadrantanalyses van organisaties in de branche ZKH, met respectievelijk meer of minder dan medewerkers. Elk van de 146 punten staat voor een individueel ziekenhuis. De kruisende lijnen geven het gemiddelde percentage gebruikers in de branche weer: horizontaal staat voor fysiotherapie, verticaal voor psychische zorg.

25 Jaarrapport Zorggebruik Percentage gebruikers Psychische zorg 12% 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 0% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Percentage gebruikers Fysiotherapie Referentiegroep 1: < 2000 medewerkers Referentiegroep2: > 2000 medewerkers FIGUUR 16 EN 17 Spreiding van het zorggebruik in de ZKH-branche, uitgesplitst naar referentiegroep Tabel 14 laat in procenten zien hoe de ziekenhuizen verdeeld zijn over de vier kwadranten. De groene stippen in de spreidingsdiagrammen geven zorgorganisaties weer die minder dan gemiddeld gebruikmaken van zowel fysiotherapie als psychische zorg. In referentiegroep 1 betreft dit 30,3% van de ziekenhuizen. In referentiegroep 2 gaat het om 24,4%, een opvallende daling van bijna 9,7 procentpunt, dit is 28,4%, ten opzichte van. In het kwadrant rechtsboven vertegenwoordigen de rode stippen zorgorganisaties die boven het branchegemiddelde scoren op beide zorgsoorten. Dit geldt voor een op de vijf (21,2%) zorgorganisaties in referentiegroep 1 en meer dan een derde (34,1%) van de ziekenhuizen in referentiegroep 2. Bijna de helft van de ziekenhuizen in referentiegroep 1 laat ruimte voor verbetering zien op een van beide zorgsoorten. Dit zijn de oranje stippen linksboven en rechtsonder in het diagram. De medewerkers van deze organisaties maken vaker dan gemiddeld gebruik van ofwel fysiotherapie, ofwel psychische zorg. Voor beide zorgsoorten is dat branchegemiddelde 24,2%. In referentiegroep 2 zit 41,5% van de ziekenhuizen in de oranje zone. Bij 22,0% krijgen meer medewerkers dan gemiddeld fysiotherapie. Bij 19,5% geldt datzelfde voor psychische zorg, hetgeen een enorme toename is ten opzichte van. Gemiddelde zorggebruik Referentie groep 1 %< Referentiegroep 2 %> Kwadrant Bovengemiddeld fysiotherapie en ondergemiddeld psychische zorg Ondergemiddeld fysiotherapie en ondergemiddeld psychische zorg Bovengemiddeld psychische zorg en ondergemiddeld fysiotherapie Bovengemiddeld fysiotherapie en bovengemiddeld psychische zorg 25,0% 24,2% 19,5% 22,0% 31,7% 30,3% 34,1% 24,4% 23,3% 24,2% 9,8% 19,5% 20,3% 21,2% 36,6% 34,1% geeft een opvallende verandering t.o.v. weer TABEL 14 Overzicht percentages zorggebruik van zorgorganisaties in de ZKH-branche, per kwadrant