ZZP ers in de provincie Groningen

Transcriptie

1

2 ZZP ers in de provincie Groningen Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen Provincie Groningen Jan Dirk Gardenier Lotte Piekema Rik Lukey Cees Verhagen 4 december 2015 Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 1 48

3 Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding voor het onderzoek Opzet van het onderzoek 4 Hoofdstuk 2 Zzp ers in Groningen Ontwikkeling en samenstelling groep zzp ers Overleving van zzp ers en ontwikkeling van werkgelegenheid Locatie van de zzp ers in de provincie Groningen Conclusies 14 Hoofdstuk 3 Enquête ZZP ers in Groningen Basisgegevens Inzet Samenwerken Locatie Klanten Financiën Belemmeringen Beoordeling aspecten werk Ondersteuning Conclusie 26 Hoofdstuk 4 Conclusies Conclusies 28 Bijlage 31 Bijlage 1 Aanvullende figuren 31 Bijlage 2 Werkgelegenheidsontwikkeling 33 Bijlage 3 Afleiding zzp clusters 36 Bijlage 4 Vragenlijst 38 Bijlage 5 Literatuurlijst 47 Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 2 48

4 Hoofdstuk 1 Inleiding Zelfstandigen zonder personeel (zzp ers) zijn een interessante groep op de arbeidsmarkt. Er zijn op dit moment ongeveer zzp ers in Nederland, dat is 12% van de beroepsbevolking (Bron: CBS). Dat aantal is de afgelopen jaar sterk gegroeid en de verwachting is dat deze groei zich de komende decennia doorzet. De Kamer van Koophandel (KvK) telt in startende ondernemingen. Dat is 13% meer dan het jaar daarvoor. In 2014 is het aantal starters volgens de Kamer van Koophandel met zelfs nog iets groter dan in Van het aantal startende ondernemingen is 90% zzp er. Daarmee groeit het aantal zzp ers, terwijl de werkgelegenheid daalt. Dat is ook een constatering van de KvK: in veel gevallen worden ze gedwongen door economische crisis. Bij gebrek aan gewone banen of door ontslag zoeken steeds meer mensen hun heil in het zelfstandig ondernemerschap (NRC, 7 januari 2014). Er is hier veel verborgen armoede, omdat de zzp ers weinig sociaal vangnet hebben. 1.1 Aanleiding voor het onderzoek Ook in de provincie Groningen is het aantal zzp ers de afgelopen jaren toegenomen. De omvang van het aantal zzp ers heeft invloed op de economische structuur. De provincie Groningen wil meer zicht krijgen op de economische structuur en de ontwikkelingen. Een nadere analyse van de samenstelling van deze groep geeft meer zicht op de ontwikkeling van de zzp ers, de invloed van deze groep op de structuur van de arbeidsmarkt en de ontwikkeling en herstructurering van werklocaties. Klassiek en nieuwe zzp ers We weten nog weinig van zzp ers, behalve over aantallen en sectoren waarin ze actief zijn. In 2012 verscheen voor het eerst een onderzoek van het CBS en TNO: Zelfstandigen Enquête Arbeid 2012, Den Haag In 2015 is dit onderzoek in aangepaste vorm nogmaals uitgevoerd. In het onderzoek wordt onderscheid gemaakt tussen klassieke en nieuwe zzp ers. Klassieke zzp ers verkopen goederen of grondstoffen, nieuwe zzp ers bieden vooral hun eigen arbeid of diensten. De groep nieuwe zzp ers is twee keer groter dan de klassieke zzp ers. Nieuwe zzp ers zijn onafhankelijk van plaats om hun diensten te verlenen. Dat kan bij de opdrachtgever, of van af elke willekeurige plek in Nederland. De vraag blijft echter wat de vestigingsfactoren zijn. Het is daarom van belang om een beeld te krijgen hoeveel zzp ers er in de provincie Groningen wonen en werken. In welke sectoren zijn zij actief? Wat is hun professionele achtergrond? Komen ze uit loondienst of zijn ze bedrijven zonder personeel? Wat is hun opleidingsniveau en wat is hun inkomen? De antwoorden op deze vragen geven inzicht in de aard en omvang. Waar wonen en werken ze? Het is relevant om te weten waar de zzp ers gevestigd zijn. Wonen en werken ze het meest in steden of op het platteland? Is er sprake van concentratie of clustering? Wat zijn belangrijke vestigingsvoorwaarden? Deze ruimtelijke verdeling is van belang om te voorspellen waar nieuwe zzp ers zich vestigen en geeft inzicht in de ontwikkeling van bedrijventerreinen (werklocaties) en woonbestemmingen in het buitengebied. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 3 48

5 Grote dynamiek Het aantal zzp ers groeit snel, maar er is ook een grote dynamiek. Er komen elk jaar veel nieuwe bedrijven bij, maar er verdwijnen ook veel. Dat kan door verhuizingen, maar ook omdat zzp ers minder dan 12 uur per week gaan werken of helemaal stoppen. Deze dynamiek is belangrijk, omdat we hiermee meer inzicht krijgen in de overlevingskansen van verschillende activiteiten. Flexibiliteit Zzp ers zorgen voor flexibiliteit in de Nederlandse economie. Zij geven bedrijven de mogelijkheid om expertise op maat of projectmatig te kunnen inkopen. Uit eerder onderzoek blijkt dat zzp ers tevreden zijn over hun werkzaamheden en financiële situatie. De toenemende flexibilisering kan ook leiden tot een tweedeling op de arbeidsmarkt, van kansrijken en kansarmen. Een deel van de zzp ers heeft niet gekozen voor het zelfstandig zijn, maar is gedwongen door ontslag of reorganisatie. Zij hebben vaak weinig zekerheid, geen arbeidsongeschiktheidsverzekering of pensioenopbouw. Zij zijn daarmee ook kwetsbaarder als het economisch slechter gaat. Het is daarom interessant om te weten wat de achtergronden en ambities zijn van zzp ers in Groningen. 1.2 Opzet van het onderzoek Onderzoeksvraag De provincie heeft het CAB gevraagd een onderzoek te doen naar de positie van de zzp ers in Groningen. De hoofdvraag luidt: Wat is de positie van zzp ers in Groningen? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, hebben wij de drie subvragen geformuleerd: a. Wie zijn de zzp ers in Groningen? Hierbij gaat het om aantallen, maar ook om plaats. b. Wat zijn de motivatie en achtergronden van zzp ers in Groningen? Deze vraag heeft interessante parallellen met het onderzoek van TNO/CBS c. Wat zijn de behoeften van zzp ers in Groningen? Hier gaat het om ondersteuning, maar ook om beleid. Opzet van het onderzoek Om te onderzoeken wie de zzp'ers in Groningen zijn in de context van subvraag a, hebben we gekeken naar aantallen, plaats, werkzaamheden en clusters. Dit zijn gegevens uit het provinciaal werkgelegenheidsregister (PWR) uit de jaren 2007 en Hierdoor kunnen we de overlevingskans van zzp ers bekijken. Daarnaast kunnen we bepalen waar de zzp ers zich bevinden en kaarten plotten van de provincie. Via een online vragenlijst hebben ruim 600 zzp ers meegewerkt. Deze vragenlijst is afgestemd op die van het CBS en TNO, waardoor een landelijke vergelijking mogelijk is. De enquête levert gegevens waarmee subvraag b en c kan worden beantwoord. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 4 48

6 Hoofdstuk 2 Zzp ers in Groningen 2.1 Ontwikkeling en samenstelling groep zzp ers Om de omvang van de groep zzp ers te bepalen, hebben we een heldere definitie nodig. Hiervoor gebruiken we het Provinciaal Werkgelegenheidsregister (PWR). Door alle bedrijfsvestigingen te nemen waarbij exact één persoon tenminste 12 uur per week werkt en er bovendien geen uitzendkrachten of mensen die korter dan 12 uur per week in dienst zijn, kunnen we de omvang van deze groep bepalen. Fulltime werkgelegenheid is als iemand 12 uur of meer per week werkt. Als iemand minder dan 12 uur per week werkt, gaat het om parttime werkgelegenheid. De groep zzp ers in de provincie Groningen bestaat in 2014 uit ruim personen. Dit is ongeveer 10% van de totale fulltime werkgelegenheid in Groningen. Dit is vergelijkbaar met het aandeel zzp ers in Drenthe; 11% in 2012 (CAB). In Nederland bestaat 12% van de werkzame beroepsbevolking uit zzp ers (CBS, 2015). Ongeveer de helft (49%) van de bedrijfsvestigingen zijn zzp ers. De meeste zzp ers zijn werkzaam in de advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening (ruim 4.300), gevolgd door de handel (iets meer dan 3.000) en de bouwnijverheid (ruim 2.500). Voorbeelden van bedrijven in de sector advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening zijn bijvoorbeeld advocatenkantoren en architecten. In de overige zakelijke dienstverlening gaat het om onder andere autoverhuur, reisbureaus en call centers. Uit praktische overwegingen worden de bedrijfstakken in dit rapport veelal afgekort weergegeven. Tabel 1. Aantal zzp ers, totale werkgelegenheid en bedrijfsvestigingen naar bedrijfstak, Bron: PWR 2014 (bewerking CAB). Zzp'ers Werkgelegenheid Vestigingen Landbouw e.d Winning van delfstoffen Industrie Nutsbedrijven gas en elektra Nutsbedrijven water Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Onroerend goed Advisering en spec. zakelijke dvl Ov. zakelijke dienstverlening Overheid Onderwijs Zorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Totaal Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 5 48

7 Het aantal zzp ers stijgt vanaf Dit is vergelijkbaar met de situatie in heel Nederland: volgens het CBS telde Nederland in zzp ers, in 2014 zijn dat er In Groningen is het aantal zzp ers in deze periode met 7% toegenomen. Figuur 1. Aantal zzp ers in Groningen in 2012, 2013, Bron: PWR (bewerking CAB). De onderstaande figuur geeft aan welk deel van de fulltime werkgelegenheid er door zzp ers wordt ingevuld. Gemiddeld is dat 10% van het totaal. Een aantal bedrijfstakken is bovengemiddeld groot: de culturele en recreatieve sector, de overige dienstverlening en de advisering en specialistische zakelijke dienstverlening. Ook in de bouwnijverheid, de landbouw en in de informatie en communicatie zijn veel zzp ers.. Figuur 2. Aandeel van zzp ers in de werkgelegenheid naar bedrijfstak, Bron: PWR (bewerking CAB). Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 6 48

8 De meeste zzp ers bevinden zich in de gemeenten Groningen, Oldambt en Stadskanaal; Groningen heeft 37% van de provinciale zzp ers, Oldambt 6% en Stadskanaal 5%. In Groningen bevinden zich meer zzp ers in het landelijk gebied (zie ook bijlage 1). 2.2 Overleving van zzp ers en ontwikkeling van werkgelegenheid Overlevingskansen De overlevingskans van zzp ers geeft aan welke zzp ers er zowel in het eerste jaar als in het laatste jaar van de meetperiode aanwezig zijn in werkgelegenheidsregister. Er zijn meerdere redenen waarom ze zijn verdwenen uit het register. In de eerste plaats kan het bedrijf niet meer bestaan, waardoor het niet meer is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Een zzp er kan ook zijn verhuisd naar een locatie buiten de provincie. Bovendien kan een zzp er zijn doorgegroeid. De groei zorgt er voor dat deze persoon per definitie geen zzp er meer is. Deze zzp ers worden wel meegerekend in de berekening van de overlevingskansen. Figuur 3. Schema dynamiek in aantal zzp ers. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 7 48

9 De gemiddelde overlevingskans in de periode voor alle zzp ers uit 2007 komt uit op 62%. Er zijn grote verschillen tussen bedrijfstakken. In de landbouw is de stabiliteit relatief hoog: van de groep uit 2007 bestaat 80% nog in In de financiële dienstverlening ligt dit percentage op slechts 45%. In de culturele en recreatieve sector, de overige dienstverlening en de gezondheidszorg zijn de overlevingskansen ook relatief groot. In de horeca en financiële sector zijn de overlevingskansen naar verhouding lager. De zzp ers die over een kortere periode zijn gevolgd ( ) laten minder verschillen tussen de bedrijfstakken zien. Ongeveer 83% bestaat nog, 17% is verdwenen. Figuur 4. Overlevingskansen zzp ers naar bedrijfstak gemeten over twee perioden. Bron: PWR (bewerking CAB). Dynamiek in de groep zzp ers De dynamiek in de groep zzp ers is groot. Ieder jaar komen er nieuwe zzp ers bij. Dat kunnen startende ondernemers zijn, maar het kunnen ook bedrijven zijn waarvan het personeelsbestand is gekrompen en dus doorgaan als eenmanszaak. Tenslotte kan een parttimer met een eenmanszaak meer uren in zijn bedrijf gaan werken. Figuur 5. Dynamiek binnen de groep zzp ers: schematische weergave. Bron: PWR (bewerking CAB). Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 8 48

10 Het startjaar is het eerste jaar dat een bedrijf in het PWR bestand wordt aangetroffen. Een bedrijf kan bijvoorbeeld in 2013 zijn gestart, maar pas in 2014 in het bestand staan. Het startjaar is dan De groep zzp ers in 2012 In 2012 waren er bijna zzp ers. Ruim bestaan in 2014 nog steeds (74%). Daarnaast zijn er ruim zzp ers uit 2012 die in 2014 nog steeds bestaan maar van omvang zijn veranderd en geen zzp er meer zijn (9%). Er zijn mensen in dienst gekomen of de betrokken ondernemer is minder dan 12 uur per week gaan werken. Bijna zzp ers uit 2012 zijn in 2014 verdwenen. De groep zzp ers in 2014 In 2014 zijn er zzp ers, waarvan in 2012 ook zzp er waren (69%). Bijna een derde was in 2012 geen zzp er. Het gaat hier onder andere om startende bedrijven. In 2013 zijn er in Groningen bedrijven gestart die in 2014 als zzp er zijn geregistreerd (9,5%). In 2014 zijn er bijna startende zzp ers. Er zijn ruim bedrijven die in 2012 niet zzp er zijn, maar in 2014 wel (10%). Het gaat om bedrijven waarvan het aantal werkzame personen is gekrompen of om eenmanszaken met een parttimer waarvan de eigenaar meer dan 12 uur per week is gaan werken. Figuur 6. Dynamiek binnen de groep zzp ers: samenstelling groep zzp ers in 2012 en Bron: PWR (bewerking CAB). Het aantal zzp ers kent een grote dynamiek; zzp vestigingen ontstaan, veranderen en verdwijnen waardoor de samenstelling van de groep zzp ers sterk verandert. Daarom is het lastig om specifiek beleid voor alle zzp ers tegelijk te ontwikkelen. Het is belangrijk om zicht te krijgen op de grote dynamiek. Informatie over deze groepen moet actueel zijn en frequent worden geactualiseerd, omdat veel zzp ers snel verdwijnen of recent zijn gestart. Voor starters geldt dat het starter beleid hen raakt. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 9 48

11 Werkgelegenheidsontwikkeling binnen de groep zzp ers In de figuur is in beeld gebracht hoe de werkgelegenheidsontwikkeling ( ) is geweest bij de bedrijven die in 2012 zzp er waren. Bij ruim zzp ers is de omvang gelijk gebleven. Dit zijn overigens niet allemaal zpp ers, omdat een klein deel ook parttimers zijn of uitzendkrachten in dienst heeft genomen. Bijna 600 zzp ers maken een werkgelegenheidsgroei door. Binnen deze bedrijven zijn ruim extra arbeidsplaatsen ontstaan. Ruim 900 zzp ers verliezen werkgelegenheid. Deze laatste groep gaat in de praktijk minder dan 12 uur per week werken. Bijna zzp ers uit 2012 zijn verdwenen in Figuur 7. Werkgelegenheidsdynamiek (werkgelegenheid van 12 uur en meer per week) binnen de groep zzp ers uit 2012 (vestigingen en werkgelegenheidsontwikkeling). Bron: PWR (bewerking CAB). Om een volledig beeld te krijgen van de werkgelegenheidsontwikkeling, is gekeken naar zzp ers die in 2013 of 2014 zijn gestart. Dit wordt in bijlage 2 in meer detail besproken. Er is een gering positief werkgelegenheidseffect voor de periode Dit is terug te voeren op startende ondernemingen. Qua werkgelegenheid is er een positieve bijdrage van starters voor specifieke sectoren. De dynamiek is groot. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 10 48

12 2.3 Locatie van de zzp ers in de provincie Groningen Een groot deel van de zzp ers is in de gemeente Groningen gevestigd. Ruim één op de drie zzp ers komt uit deze gemeente. Ruim één op de twintig komt uit de gemeente Oldambt en nog eens één op de twintig uit de gemeente Stadskanaal. De overige Groningse gemeenten huisvesten 1% tot 4% van de zzp ers. De Groningse gemeenten bestaan uit diverse woonkernen. Om overzicht te houden, zoomen we in op het viercijferige postcodegebied. Vooral in en rondom de stad Groningen zijn veel zzp ers. Ook valt Leek met een aanzienlijk aantal zzp'ers op. Andere kernen met wat kleinere aantallen zzp'ers zijn: Hoogezand Sappemeer, Stadskanaal, Winschoten en Veendam in het oostelijk deel van de provincie; Bedum en Winsum ten noorden van de stad Groningen; en aan de westzijde zijn naast Leek ook Marum en Zuidhorn opvallend. Figuur 8. Aantal zzp ers per postcodegebied, Bron: PWR (bewerking CAB). De informatie over het aantal zzp ers per postcodegebied is interessant, maar geeft nog geen indicatie van het relatieve belang van de groep zzp ers in een gebied in relatie met de totale werkgelegenheid en totale bedrijvigheid. Anders geformuleerd: zijn er gebieden in de provincie Groningen aan te wijzen waarvan gezegd kan worden dat de zzp ers er naar verhouding van groot belang zijn? En hoe kunnen dergelijke zzp clusters worden afgebakend? Zzp clusters worden afgebakend op basis van de concentratie van zzp ers in een bepaald postcodegebied (de zogenaamde concentratie index ) en het absolute aantal zzp ers in een postcodegebied. In bijlage 3 wordt uitgebreider omschreven hoe de concentratie index is berekend. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 11 48

13 Binnen de provincie Groningen zijn in totaal 41 zzp clusters afgebakend. Twaalf daarvan zijn sterk ontwikkeld, 17 ontwikkeld en 12 matig ontwikkeld. De sterk ontwikkelde clusters bevinden zich nagenoeg allemaal in of in de nabijheid van de stad Groningen. Voorbeelden van dergelijke clusters zijn Oosterhaar in de gemeente Haren en de nieuwe Reitdiep wijk bij de stad Groningen. Ook in Woldwijck (Hoogezand Sappemeer) bevindt zich een sterk ontwikkeld cluster. De ontwikkelde en beperkt ontwikkelde zzp clusters worden voornamelijk aangetroffen in de wat kleinere bevolkingskernen. Zo zijn er ontwikkelde zzp clusters is Zuidhorn, Marum en Bellingwolde. Beperkt ontwikkelde clusters bevinden zich in Haren, Aduard, Kropswolde, Middelstum en Loppersum. Figuur 9. Zzp-clusters in de provincie Groningen, Bron: PWR (bewerking CAB). Het aantal overheersende bedrijfstakken is beperkt. In de clusters rond de stad Groningen voert de advisering en specialistische zakelijke dienstverlening de boventoon. In Oost Groningen en in Marum bevinden zich een aantal op de handel georiënteerde clusters. Daarnaast zijn er een aantal bouwclusters (Muntendam). Advisering en zakelijke dienstverlening, bouwnijverheid en handel zijn de drie bedrijfstakken die overheersen in de zzp clusters. Daarnaast is er een landbouw cluster in Zevenhuizen, een zorgcluster in de stad Groningen en een gemengd handels en zorg cluster in Hoogezand Sappemeer. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 12 48

14 Figuur 10. Overheersende bedrijfstak per zzp-cluster in Groningen, Bron: PWR (bewerking CAB). De onderstaande figuur toont het aantal zzp ers per zzp cluster. Het aandeel zzp ers in de clusters varieert sterk. De grootste clusters bevinden zich in de stad Groningen. Hier zijn clusters van 300 tot 400 zzp ers. In de rest van de provincie zijn de clusters kleiner. Figuur 11. Omvang groep zzp ers per zzp-cluster, Bron: PWR (bewerking CAB). Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 13 48

15 2.4 Conclusies > Eén op de tien banen is een zzp baan In de provincie Groningen zijn ruim zzp ers. Dat betekent dat 10% van de werkgelegenheid uit zzp ers bestaat. Het aantal zzp ers in de provincie Groningen is de laatste jaren langzaam gestegen. De zzp ers zijn vooral werkzaam in de specialistische zakelijke dienstverlening, de handel en de bouwnijverheid. In de cultuur, sport en recreatie, de overige dienstverlening en de specialistische zakelijke dienstverlening ligt het aandeel zzp ers in de werkgelegenheid duidelijk boven het gemiddelde voor de hele provincie Groningen. > Grote verschillen in overlevingskansen tussen bedrijfstakken Van de zzp ers uit 2007 bestaat in 2014 nog 62%. De overlevingskans over de periode is 83%. Er zijn grote verschillen tussen bedrijfstakken. De landbouw sector kent bijvoorbeeld een hoge overlevingskans, deze bedrijven zijn bijzonder stabiel in de tijd. De financiële instellingen zijn een voorbeeld van een bedrijfstak met lage overlevingskansen. > Grote dynamiek binnen de groep zzp'ers De dynamiek binnen de groep zzp ers is erg groot. Zzp vestigingen ontstaan, veranderen en verdwijnen waardoor de samenstelling van de groep zzp ers van jaar op jaar sterk varieert. Dat maakt het complex om generiek beleid voor alle zzp ers tegelijk te ontwikkelen. Een aanzienlijk deel van de zzp ers bestaat bovendien uit ondernemers die een bedrijf starten: het startersbeleid raakt daarom ook veel zzp ers. Binnen specifieke sectoren kunnen starters een positieve bijdrage leveren aan de werkgelegenheidsontwikkeling. Ook hier is de dynamiek groot. > In delen van de provincie zijn gespecialiseerde zzp clusters aanwezig Er is een geclusterd spreidingspatroon te zien. Bouw en handel bevinden zich vooral in het oosten en westen van de provincie. In en rond de stad Groningen bevinden zich zzp clusters die op de advisering en zakelijke dienstverlening zijn gericht. Hier richten ze zich op potentiële opdrachtgevers in de stad Groningen. Zzp'ers hechten ook waarde aan een aantrekkelijk woonklimaat. Dit speelt ook een rol bij de keuze voor aantrekkelijke dorpen in de omgeving van Groningen. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 14 48

16 Hoofdstuk 3 Enquête ZZP ers in Groningen Om inzicht te krijgen in de situatie van de zzp ers in Groningen, hebben we een steekproef getrokken van zzp ers uit het Provinciaal Werkgelegenheidsregister van de provincie Groningen. De steekproef is gecontroleerd op gemeente en sectoren. We hebben als selectiecriterium gebruikt: alle bedrijven in Groningen met één fulltime werknemer (12 uur of meer per week werkend) en geen ander personeel. Dit leverde een bestand op met ruim zelfstandigen zonder personeel. Er zijn 634 zzp ers die de vragenlijst hebben ingevuld. Op basis hiervan kunnen we met meer dan 95% betrouwbaarheid iets zeggen over de totale populatie zzp ers in Groningen. De vragenlijst is voor een deel afgeleid uit de vragenlijst die TNO en CBS hebben gehanteerd bij de Zelfstandigen Enquête Arbeid 2012 (ZEA). Voor zover mogelijk zijn de antwoorden in Groningen vergeleken met de ZEA De vragenlijst staat in de bijlagen. 3.1 Basisgegevens Tweederde van de zzp ers in Groningen is man en een derde is vrouw. Deze verdeling is ongeveer gelijk in heel Nederland. De groep 45 tot 55 jaar is het grootst in Groningen. Ongeveer 45% van de zzp ers is 55 jaar of ouder. De groep jongeren is ondervertegenwoordigd in Groningen. In Groningen is ongeveer 3% jonger dan 35 jaar in vergelijking met 15% in heel Nederland. Tabel 2. Verdeling van het aantal mannen en vrouwen onder zzp'ers. Bron: vragenlijst zzp Groningen en ZEA 2015 (Nederland). Groningen Nederland Man 66% 64% Vrouw 34% 36% Figuur 12. Leeftijdsverdeling zzp ers Groningen en Nederland. Bron: vragenlijst zzp Groningen en ZEA 2015 (Nederland). Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 15 48

17 Ongeveer de helft van zzp ers in Groningen heeft Hbo+ opleiding. Dit aandeel ligt iets hoger dan in Nederland als geheel. Het aandeel Mbo ers onder de zzp ers is landelijk hoger dan in Groningen. Figuur 13. Opleidingsniveau zzp ers Groningen en Nederland. Bron: vragenlijst zzp Groningen en ZEA 2015 (Nederland). Een klein aantal zelfstandigen is in de afgelopen twee jaar gestart; slechts 3% van de zzp ers in Groningen. Meer dan 80% is al langer dan 5 jaar werkzaam als zelfstandige. Ongeveer 40% al langer dan 15 jaar. Meer dan de helft van de zzp ers in Groningen heeft een partner met een inkomen, waarvan 44% een inkomen heeft uit loondienst. Iets meer dan een kwart heeft geen partner of een partner die geen inkomen heeft. Tabel 3. Inkomen van partner onder zzp'ers in Groningen. Bron: vragenlijst zzp Groningen. Absoluut Relatief Ik heb geen partner ,3% Nee, mijn partner heeft geen inkomen 75 11,7% Ja, uit baan als werknemer ,3% Ja, als zelfstandige 85 13,3% Ja, (pre)pensioen 40 6,3% Ja, uit uitkering 40 6,3% Ja, uit andere bron 12 1,9% Het grootste deel van de mensen die nu als zelfstandige werkt, werkte voorheen in loondienst (zie figuur 14). Voor Groningen geldt dat ongeveer 60% uit loondienst komt en voor Nederland is dit 70%. In Groningen zijn er iets meer zzp ers die hiervoor werkloos waren en in Nederland zijn er meer mensen die vanuit een opleiding zelfstandige zijn geworden. De belangrijkste reden om als zelfstandige aan het werk te gaan is de vrijheid om te bepalen hoeveel en wanneer iemand wil werken. Daarna volgen Ik heb altijd als zelfstandige willen werken en Ik zocht een nieuwe uitdaging. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 16 48

18 Figuur 14. Situatie die op men van toepassing was voordat men zzp er werd. Bron: vragenlijst zzp Groningen en ZEA 2015 (Nederland). Zowel in Groningen als in Nederland is het aandeel zzp ers dat eigen arbeid of diensten aanbiedt het grootst. Het aanbieden van eigen arbeid of diensten is een moderne vorm van zzp er. Het aandeel nieuwe zzp ers is groter in Groningen dan in Nederland. In Nederland als geheel zijn er iets meer zelfstandigen die goederen of grondstoffen verkopen. Figuur 15. Aandeel klassieke en moderne zzp ers. Bron: vragenlijst zzp Groningen en ZEA 2015 (Nederland). Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 17 48

19 3.2 Inzet Het aantal dagen dat zelfstandigen werken is in Groningen en Nederland ongeveer gelijk. Ongeveer een derde van de zzp ers werkt vijf dagen. Ongeveer 40% van de zelfstandigen werkt zes of zeven dagen per week. Iets meer dan de helft van de zzp ers in Groningen geeft aan dat ze meer dan 40 uur per week werken. Ongeveer 7% geeft aan zelfs meer dan 70 uur per week te werken. Figuur 16. Het aantal dagen dat men per week werkt. Bron: vragenlijst zzp Groningen en ZEA 2015 (Nederland). De meeste zzp ers (41%) geven aan evenveel uur te willen werken als ze nu werken. Ongeveer een gelijke groep zzp ers geeft aan minder uren te willen werken. Er is een kleine groep (19%) die graag meer uren per week zou willen maken. Figuur 17. Verschil tussen hoeveel uren per week er wordt gewerkt en hoeveeel men zou willen werken per week. Bron: vragenlijst zzp Groningen. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 18 48

20 3.3 Samenwerken Bijna tweederde (62%) werkt vrijwel altijd alleen en ongeveer een vijfde (18%) werkt in meer dan de helft van de gevallen alleen. Ongeveer 5% van de zzp ers in Groningen geeft aan zelden of nooit alleen te werken. Figuur 18. Mate waarin zzp ers alleen werken. Bron: vragenlijst zzp Groningen. In de meeste gevallen wordt er samengewerkt met andere zelfstandigen, met de opdrachtgever of met een mede ondernemer. Zoals verwacht, werkt men weinig samen met eigen personeel. In een heel klein deel van de gevallen wordt er samengewerkt met ingehuurd personeel of met een gezinslid. Figuur 19. Samenwerking met personeel. Bron: vragenlijst zzp Groningen. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 19 48

21 Een klein deel van de zzp ers huurt af en toe personeel in om hen te ondersteunen in werkzaamheden. Ongeveer tweederde van de zzp ers huurt personeel in via het eigen netwerk. Figuur 20. Het inhuren van personeel door zzp ers in Groningen. Bron: vragenlijst zzp Groningen. 3.4 Locatie Voor bijna alle zelfstandigen is de locatie waar men werkt bewust gekozen. Bij bijna een kwart van de zzp ers hebben de regionale kenmerken een rol gespeeld bij de locatiekeuze. De meeste zzp ers verrichten 1 tot 17 uur van hun werk gemiddeld thuis. Een kleine 4% werkt helemaal niet thuis. Een groot deel van de zzp ers werkt thuis. Ook werken er veel zzp ers bij de klant of opdrachtgever. Tabel 4. Locatie waar zelfstandigen aangeven te werken. Bron: vragenlijst zzp Groningen en ZEA 2015 (Nederland). Groningen Nederland Op eigen werklocatie (kantoor, winkel) 28,5% 43,7% Thuis (in woning) 46,1% 52,3% Bij klant/opdrachtgever 43,4% 49,3% Onderweg (auto/trein) 11,0% 14,5% Anders 7,3% 8,0% 3.5 Klanten Bijna driekwart (72%) van de zzp ers krijgt opdrachten via het eigen netwerk. In het eigen netwerk zitten zowel mensen die men al kende voordat men zzp er werd als mensen die men heeft leren kennen als zzp er. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 20 48

22 In Groningen besteedt bijna 70% van de zzp ers 1 tot 4 uur aan marketing. Een klein deel besteedt meer dan 17 uur aan marketing. Figuur 21. Aantal bestede uren aan marketing. Bron: vragenlijst zzp Groningen. 3.6 Financiën Over het algemeen zijn zzp ers in Groningen meer tevreden over hun financiële situatie dan zzp ers in heel Nederland. Iets meer dan de helft van de Groningers beoordeelt de financiële situatie als zeer goed of goed. Een kwart beoordeelt de financiële situatie als redelijk. Ongeveer 6% van de zzp ers in Groningen vindt de situatie slecht. Van het aantal zzp ers in Groningen geeft 30% aan dat ze minder dan omzet hebben gehad in het afgelopen boekjaar. Een klein kwart heeft een omzet van tot Iets minder dan 20% van de zzp ers werkt ook in loondienst. Figuur 22. De financiële situatie van het bedrijf. Bron: vragenlijst zzp Groningen en ZEA 2015 (Nederland). Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 21 48

23 3.7 Belemmeringen Storing van apparatuur en onnodige administratie zijn twee belemmeringen die iets minder dan de helft van de zzp ers minimaal één keer per maand ervaren. Onnodige administratie is een aspect dat iets vaker als belemmering wordt gezien. Het slecht functioneren van een collega is logischerwijs geen belemmering. Figuur 23. Belemmeringen als zzp er. Bron: vragenlijst zzp Groningen. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 22 48

24 3.8 Beoordeling aspecten werk Er is gevraagd naar de tevredenheid over en het belang van verschillende aspecten van werk als zelfstandige. De tevredenheid over en het belang van de verschillende aspecten zijn tegen elkaar uitgezet en in een matrix geplaatst. Als men ontevreden is over iets dat heel belangrijk gevonden wordt, heeft dat meer impact dan wanneer een aspect onbelangrijk gevonden wordt. Er zijn vier kwadranten: Niets doen: laag belang, hoge tevredenheid. Vasthouden: hoog belang, hoge tevredenheid. Verbeterpunten: hoog belang, lage tevredenheid. Eventueel later actie: laag belang, lage tevredenheid. Figuur 24. Tevredenheid over werk, uitgezet tegen belang van verschillende aspecten van werk en acties die ondernomen kunnen worden. Hierbij een voorbeeld (als leeswijzer) waarbij mogelijke acties in de kwadranten gezet zijn. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 23 48

25 Over twaalf aspecten van werk is gevraagd hoe tevreden men daar over is en hoe belangrijk men dat vindt. Alle aspecten liggen rechtsboven in het kwadrant. Dat wil zeggen dat men de aspecten belangrijk vindt en dat men tevreden is over deze aspecten. Het is belangrijk om deze aspecten vast te houden en er actief aan te werken om zelfstandigen hier tevreden over te houden. Aspecten die men het belangrijkste vindt, daar is men over het algemeen ook het meest tevreden over. Dit zijn de aspecten interessant werk, eigen baas zijn, een goede relatie met de klant en een prettige sfeer. Figuur 25. Oordeel over en belang van verschillende aspecten van werk. Bron: vragenlijst zzp Groningen. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 24 48

26 Over zestien aspecten van ondernemers en vestigingsklimaat is gevraagd hoe tevreden men daar over is en hoe belangrijk men dat vindt. Over het algemeen is men tevreden over deze aspecten of beoordeelt men de aspecten redelijk neutraal. Hoe belangrijk men de aspecten vindt, is iets meer verspreid. Aanbod grond, ligging ten opzichte van de Randstad, ligging ten opzichte van Duitsland en aanwezigheid van kantoorpanden zijn aspecten die men niet heel belangrijk vindt. Aanwezigheid van glasvezel of snel internet is wel belangrijk. Men is hier niet heel tevreden, maar ook niet heel ontevreden over. Er liggen nog verbeterpunten in snel internet. Aanwezigheid van een aantrekkelijke woonomgeving, aanwezigheid van voorzieningen en aanwezigheid van klanten wordt over het algemeen als belangrijk beoordeeld. Men is hier over het algemeen ook tevreden over. Figuur 26. Oordeel over en belang van ondernemers-/vestigingsklimaat. Bron: vragenlijst zzp Groningen. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 25 48

27 3.9 Ondersteuning Ongeveer 20% van de respondenten geeft aan behoefte te hebben aan ondersteuning vanuit de provincie Groningen. Waar de meeste zelfstandigen behoeften aan hebben is ondernemersnetwerken. Bij het open antwoord wordt vaak financiële ondersteuning en subsidiëring benoemd. Daarnaast is snel internet één van de open antwoorden. Tabel 5. Type ondersteuning vanuit de provincie die zzp'ers graag zien. Bron: vragenlijst zzp Groningen. Type ondersteuning Aanwezigheid bedrijfsverzamelpand met 21 voorzieningen Vergunningstrajecten en 18 bestemmingsplanprocedures Vestigingsmogelijkheden in buitengebied 17 Ondernemingscoaching 33 Ondernemersnetwerken 56 Marketing 38 Anders Conclusie > Verschillen naar geslacht en opleiding In Groningen is de verdeling tussen mannen en vrouwen onder de zzp ers ongeveer gelijk als in Nederland als geheel; tweederde is man en één derde is vrouw. In Groningen is het aantal jongeren echter onder vertegenwoordigd. In Groningen is slechts 3% jonger dan 35 jaar en in Nederland is dat ongeveer 15%. De zzp ers in Groningen zijn hoger opgeleid dan in Nederland als geheel. >Inkomen en leefsituatie Meer dan de helft van de zzp ers heeft een partner die ook een inkomen heeft, waarvan 44% een inkomen uit loondienst. Hiermee zijn ze niet alleen afhankelijk van het inkomen als zelfstandige. Een groot deel van de zelfstandigen (60%) komt ook uit loondienst. In Groningen zijn er iets meer zelfstandigen die vanuit werkloosheid zijn gestart. Vrijheid om te bepalen hoeveel en wanneer iemand wil werken zijn belangrijke redenen om zzp er te worden. > Werkdruk Een derde van de zzp ers werkt vijf dagen. Ongeveer 40% werkt zes of zeven dagen per week. Dit is in Groningen en Nederland als geheel gelijk. Iets meer dan de helft van de zzp ers in Groningen werkt meer dan 40 uur per week. Een klein deel (7%) werkt zelfs meer dan 70 uur per week. > Samenwerken, acquisitie en allianties Bijna tweederde (62%) van de zzp ers werkt vrijwel altijd alleen. Als men wel samenwerkt met anderen, dan is dit vooral een samenwerking met andere zelfstandigen of met de opdrachtgever. Zoals verwacht aan de hand van de criteria werkt men vrijwel nooit met eigen personeel. Zzp ers hebben de locatie bewust gekozen. De meeste zzp ers verrichten 1 tot 17 uur van hun werk gemiddeld thuis. Ook werken ze vaak bij de klant of opdrachtgever. Nederlandse zzp ers hebben iets vaker dan Groningse zzp ers een eigen werklocatie. Personeel wordt vaak Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 26 48

28 ingehuurd via het eigen netwerk. Opdrachten komen ook via eigen netwerk binnen. Het grootste deel van de zzp ers besteedt 1 tot 4 uur aan marketing. > Financiële situatie van zzp'ers Zzp ers in Groningen zijn over het algemeen meer tevreden over hun financiële situatie dan zzp ers in Nederland. Slechts een klein deel (6%) beoordeelt hun financiële situatie als slecht. Ongeveer 30% geeft aan minder dan omzet te hebben gehad in het afgelopen boekjaar. Iets minder dan 20% is naast zzp ers ook werknemer in loondienst. > Beoordeling aspecten werk De aspecten interessant werk, eigen baas zijn, een goede relatie met de klant en een prettige sfeer vindt men het belangrijkste. Over het algemeen is men ook het meest tevreden over deze aspecten. Aspecten over ondernemers en vestigingsklimaat worden meer neutraal beoordeeld. Men staat over het algemeen neutraal tot tevreden tegenover deze aspecten. Aanwezigheid van snel internet is belangrijk. Men is hier niet heel tevreden, maar ook niet heel ontevreden over. Snel internet is een aspect dat verbeterd kan worden. Aanwezigheid van een aantrekkelijke woonomgeving, aanwezigheid van voorzieningen en aanwezigheid van klanten zijn belangrijke aspecten. Men is hier over het algemeen ook tevreden over. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 27 48

29 Hoofdstuk 4 Conclusies Wij hebben op verschillende manieren een beeld proberen te krijgen van de aard en omvang van de zzp ers in de provincie Groningen. In dit hoofdstuk trekken we de conclusies. Wij zullen daarbij een thematische samenvatting maken van de voorgaande hoofdstukken. 4.1 Conclusies Zzp ers in Groningen: aantallen en dynamiek > Er zijn ruim zzp ers, vooral in dienstverlening. De groep zzp ers is in 2014 in de Provincie Groningen ruim personen groot. Dat is 10% van de totale (fulltime) werkgelegenheid in de provincie. Bij de helft (49%) van het totaal aantal bedrijfsvestigingen in de provincie gaat het om zzp ers. De meeste zzp ers zijn werkzaam in de specialistische zakelijke dienstverlening (ruim 4.300), gevolgd door de handel (3.000) en de bouwnijverheid (ruim 2.500). > en er is sprake van enige groei Het aantal zzp ers stijgt langzaam vanaf De situatie in Groningen is daarmee vergelijkbaar met die in heel Nederland waar eveneens sprake is van een groeiend aantal zzp ers. In 2014 is het aantal zzp ers in vergelijking met % groter (bijna zzp ers). > De sector met het hoogste percentage zzp ers is de dienstverlening In een aantal bedrijfstakken is het aandeel zzp ers in de totale werkgelegenheid bovengemiddeld groot. Dit is het geval in de culturele en recreatieve sector, de overige dienstverlening en in de advisering en specialistische zakelijke dienstverlening. Ook in de bouwnijverheid, de landbouw en de informatie en communicatie sector is sprake van een oververtegenwoordiging van zzp ers in de werkgelegenheid. > De ontwikkeling in aantallen zzp ers Zzp ers kunnen zich in een aantal richtingen ontwikkelen. Als ze personeel aannemen vallen ze buiten de categorie zzp ers. Als ze minder dan 12 uur per week gaan werken ook. Daarnaast verhuist een deel van de zzp ers en horen dus ook niet meer tot de Groningse zzp ers. Een aantal zzp ers stopt helemaal. > De overlevingskans verschilt sterk per sector De gemiddelde overlevingskans in de periode voor alle zzp ers uit 2007 is 62%. In de kortere periode is de overlevingskans 83% groot. Bij de landbouw zzp ers is de stabiliteit relatief hoog met 80% tussen 2007 en In de financiële dienstverlening ligt dit percentage op slechts 45%. De culturele en recreatieve sector, de overige dienstverlening en de gezondheidszorg zijn voorbeelden van bedrijfstakken waar de overlevingskansen eveneens relatief groot zijn. Zzp ers in de horeca hebben het, net als hun collega s in de financiële instellingen, juist moeilijk: de overlevingskans in deze sector is naar verhouding laag. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 28 48

30 > Dynamiek in de groep zzp ers In 2014 zijn er bijna zzp ers die dat in 2012 ook al waren. Dit is de vaste groep zzp ers. De verandering (dynamiek) zit in de groep die groter of kleiner wordt of helemaal verdwijnt en in de starters. De vaste groep maakt in % van het totaal aantal zzp ers uit, 26% van de groep verandert van omvang of verdwijnt. De vaste groep vormt in % van de totale groep zzp ers. De rest (31%) is van omvang verandert, of is recent een bedrijf gestart in de provincie Groningen. Waar wonen en werken de zzp ers > De meeste zzp ers wonen in stedelijk gebied De gemeente Groningen huisvest (in absolute aantallen) de meeste zzp'ers in de provincie (37% van het totaal). De gemeenten Oldambt en Stadskanaal volgen op afstand met respectievelijk 6% en 5% van het totaal aantal zzp'ers. > In het landelijk gebied zijn er naar verhouding het meest In de landelijke Groningse gemeenten echter is sprake van een oververtegenwoordiging van zzp ers in de lokale werkgelegenheid. De oververtegenwoordiging van zzp ers in landelijke gemeenten suggereert dat woonklimaat een rol speelt in de keuze voor een vestigingsplaats. Uit de enquête blijkt ook dat men woonklimaat belangrijk vindt. > Vestiging ook bepaald door wonen Aanwezigheid van een aantrekkelijke woonomgeving, aanwezigheid van voorzieningen en aanwezigheid van klanten vinden zzp ers belangrijk. Hier zijn zzp ers ook tevreden over. Andere factoren die voor grote bedrijven relevanter zijn (aanwezigheid personeel, ligging t.o.v. Randstad, etc.) scoren niet hoog bij zzp ers. > Clusters met zzp ers in de zakelijke dienstverlening in en rondom de stad Groningen De zzp clusters die zijn gespecialiseerd in de advisering en specialistische zakelijke dienstverlening liggen in en rond de stad Groningen. De nabijheid van potentiële opdrachtgevers en een aantrekkelijk woonklimaat in de kernen rondom de stad kunnen een rol spelen in de vestigingsplaatskeuze. In het westen en oosten van de provincie bevinden zich een aantal clusters die zijn gespecialiseerd in bouw en handel. Voor deze ondernemers is de nabijheid van de stad mogelijk iets minder belangrijk. > Ze werken veel vanuit huis of eigen werklocatie Een derde van de zzp ers in Groningen werkt vijf dagen en ongeveer 40% geeft aan zes of zeven dagen te werken. Ze werken over het algemeen meer dan 40 uur per week. Dit is in Nederland gelijk. Zoals verwacht werken zzp ers vrijwel nooit met eigen personeel. Samenwerking gebeurt vooral met andere zelfstandigen of met de opdrachtgever, maar het overgrote deel werkt vrijwel altijd alleen. De locatie waar men werkt is voor bijna alle zelfstandigen bewust gekozen. Regionale kenmerken spelen hierbij een rol. Een groot deel van de zzp ers werkt thuis. Daarnaast werken zzp ers ook veel bij de klant of opdrachtgever. Zzp ers geven aan opdrachten via eigen netwerk te krijgen. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 29 48

31 Karakteristieken van de zzp ers in Groningen > Zzp'ers zijn vooral oudere hoog opgeleide mannen In Groningen is tweederde van de zzp ers man en een derde van de zzp ers is vrouw. Dit is dezelfde verdeling als in Nederland. Bijna de helft van de zzp ers (45%) is ouder dan 55 jaar en hoger opgeleid (Hbo+). In Nederland zijn er meer jongeren die zzp ers zijn en het aandeel Mbo ers is in Nederland groter. Over het algemeen zijn zzp ers in Groningen ouder en hoger opgeleid. > Vooral gestart uit loondienst en werkzaam als moderne zzp er De meeste zzp ers in Groningen beginnen vanuit loondienst. Dit geldt ook voor Nederland. In Nederland zijn er meer zzp ers die vanuit een opleiding zijn begonnen als zelfstandige. In Nederland zijn er ook meer jongeren; dit komt overeen met de starten als zelfstandige vanuit een opleiding. In Groningen komt het weinig voor dat een zelfstandige vanuit een opleiding begint. Het aandeel zelfstandigen dat vanuit werkloosheid als zzp er begint is groter in Groningen dan in Nederland. Groningers willen de vrijheid om te bepalen hoe ze werken en hoeveel. Het gaat in Groningen voornamelijk om moderne nieuwe zzp ers. Zij bieden hun eigen diensten aan. > Het gaat financieel goed Over het algemeen zijn zzp ers in Groningen meer tevreden over hun financiële situatie dan zzp ers in heel Nederland. Ongeveer 30% heeft afgelopen boekjaar minder dan omzet gehad. Een klein kwart heeft een omzet van tot Iets minder dan 20% van de zzp ers werkt ook in loondienst. > Zzp ers ervaren weinig belemmeringen Over het algemeen zijn er weinig belemmeringen als zelfstandige. Als er belemmeringen zijn, is dit in onnodige administratie en storing van apparatuur. Logischerwijs zijn er weinig belemmeringen in slecht functionerende collega s. > Zzp ers zijn tevreden over belangrijke aspecten Interessant werk, eigen baas zijn, een goede relatie met de klant en een prettige werksfeer zijn belangrijke aspecten waar zzp ers tevreden over zijn. Zzp ers willen graag snel internet. Ze zijn hier over het algemeen niet heel tevreden maar ook niet heel ontevreden over. Er liggen dus nog verbeterpunten in snel internet. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 30 48

32 Bijlage Bijlage 1 Aanvullende figuren Figuur 27. Aandeel zzp ers in lokale werkgelegenheid, Bron: PWR (bewerking CAB). Figuur 28. Aantal zzp ers per vierkante kilometer, Bron: PWR (bewerking CAB). Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 31 48

33 Figuur 29. Aandeel van zzp ers in werkgelegenheid per postcodegebied, Bron: PWR (bewerking CAB). Figuur 30. Aandeel van zzp ers in de bedrijvigheid per postcodegebied, Bron: PWR (bewerking CAB). Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 32 48

34 Bijlage 2 Werkgelegenheidsontwikkeling In de hoofdtekst is de dynamiek binnen de groep zzp ers besproken. In deze bijlage wordt gedetailleerder op de werkgelegenheidsontwikkeling ingegaan. In de onderstaande tabel is in beeld gebracht hoe de werkgelegenheidsontwikkeling is geweest bij bedrijven die in de periode op enig moment zzp er waren. In de tabel is de term nieuwe zzp er gebruikt. Het kan hierbij zowel gaan om startende zzp ers als om bedrijven die zijn gekrompen en verder gaan als eenmanszaak. Ook parttimers die meer dan 12 uur per week zijn gaan werken, kunnen tot de nieuwe zzp ers behoren. Van elke groep zzp ers is aangegeven hoe groot de werkgelegenheid was in de jaren 2012, 2013 en Dat betekent dat voor zzp ers uit 2012 voor alle drie jaren een werkgelegenheid kan worden gegeven. Voor startende zzp ers uit 2013 beperkt de werkgelegenheidsinformatie zich tot 2013 en Voor de groep overige nieuwe zzp ers uit bijvoorbeeld 2013 wordt de werkgelegenheid in 2012 ook gegeven. Het kan hier gaan om bedrijven die in 2012 al bestonden en toen meerdere mensen in dienst hadden. Alle zzp ers met werkgelegenheidsontwikkelingen in de periode worden inzichtelijk per deelgroep. De werkgelegenheidsontwikkeling bij de bedrijven die in één of meer jaren als zzp er geregistreerd waren is over de periode net positief (bijna 100 arbeidsplaatsen). Dit wordt vooral veroorzaakt door startende zzp ers in Tabel 6. Werkgelegenheidsontwikkeling bij zzp ers uit 2012, 2013 en Bron: PWR (bewerking CAB) Vestigingen Groei Gelijkblijvende wglh Groeiende wglh Dalende wglh Verdwenen Startende zzp ers 2013 Vestigingen Groei Gelijkblijvende wglh Groeiende wglh Dalende wglh Verdwenen Overige nieuwe zzp ers 2013 Vestigingen Groei Gelijkblijvende wglh Groeiende wglh Dalende wglh Verdwenen Vestigingen Groei Startende zzp ers Overige nieuwe zzp ers Per saldo Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 33 48

35 Per bedrijfstak wordt weergegeven welk deel van de vestigingen is gegroeid, welk deel gelijk is gebleven of gekrompen of helemaal is verdwenen. In de tabel zijn vier bedrijfstakken met een zeer beperkt aantal zzp ers weggelaten. In alle sectoren is het aandeel bedrijven dat qua omvang gelijk blijft verreweg het grootst; 66% bij de horeca tot 82% in de bouw. Het aandeel bedrijven dat verdwenen is varieert van 5% in de landbouw tot 23% in de horeca. Tabel 7. Werkgelegenheidsontwikkeling bij zzp ers uit 2012 naar bedrijfstak. Bron: PWR (bewerking CAB) Wglh gelijk Groei wglh Dalende wglh Verdwenen A Landbouw, bosbouw en visserij 79% 14% 2% 5% I Logies, maaltijd en 66% 7% 3% 23% drankverstrekking K Financiële Instellingen 73% 6% 2% 19% G Groot en detailhandel; reparatie van 71% 4% 4% 21% auto s C Industrie 79% 3% 4% 14% N Verhuur van roerende goederen, ov. 72% 3% 5% 19% zakelijke dienstverl. S Overige dienstverlening 78% 3% 5% 14% H Vervoer en opslag 73% 2% 2% 22% Q Gezondheids en welzijnszorg 78% 2% 5% 15% P Onderwijs 76% 2% 6% 16% L Verhuur van en handel in onroerend 74% 2% 8% 16% goed J Informatie en communicatie 72% 1% 6% 21% M Advisering, onderzoek, 75% 1% 8% 17% specialistische zakelijke dvl. F Bouwnijverheid 82% 1% 1% 16% R Cultuur, sport en recreatie 80% 1% 5% 15% Totaal 76% 3% 5% 17% Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 34 48

36 De omvang van de werkgelegenheid in de groeiende en krimpende bedrijven is per bedrijfstak uit het PWR af te leiden. De werkgelegenheidsontwikkeling heeft betrekking op de periode De bedrijfstakken zijn gesorteerd op het saldo van de werkgelegenheidsontwikkeling. Bedrijven die in de periode zijn verdwenen zijn niet meegenomen. Landbouw kent de grootste positieve ontwikkeling: in de periode zijn er bijna 200 banen bijgekomen. De handel kent eveneens een duidelijk positief werkgelegenheidssaldo; bijna 100 banen. In de handel is de werkgelegenheidsdynamiek groot. Er is een groep handelsbedrijven waar de werkgelegenheid toeneemt met globaal 200 banen, maar er is ook een groep waar 100 banen van 12 uur en meer verloren gaan. Ook de advisering en specialistische zakelijke dienstverlening is vanuit dit perspectief interessant. In deze sector heeft een deel van de zzp ers voor werkgelegenheidsgroei gezorgd, maar is er ook een deel dat minder dan 12 uur per week is gaan werken; hierdoor gaan 200 banen verloren. Figuur 31. Werkgelegenheidsontwikkeling groeiende en krimpende zzp ers uit 2012 naar bedrijfstak (zonder verdwijnende bedrijven). Bron: PWR (bewerking CAB). Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 35 48

37 Bijlage 3 Afleiding zzp clusters De concentratie index van zzp werkgelegenheid in een postcodegebied is berekend door het aandeel van de zzp ers in de totale werkgelegenheid in een postcodegebied te delen door het aandeel van de zzp ers in de totale werkgelegenheid in de provincie Groningen. Wanneer de concentratie index boven de 100 uitkomt, betekent dat het om een gebied gaat met een naar verhouding hoge concentratie zzp ers in de werkgelegenheid. De concentratie index is ook voor bedrijvigheid berekend. Figuur 32. Concentratie-index zzp werkgelegenheid per postcodegebied, Bron: PWR (bewerking CAB). Figuur 33. Concentratie-index zzp bedrijvigheid per postcodegebied, Bron: PWR (bewerking CAB. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 36 48

38 Op deze manier kunnen zzp clusters op het niveau van postcodegebieden worden afgebakend. Hierbij is een minimum aantal zzp ers in een postcodegebied werkzaam. Door te variëren met de concentratie indices en het minimum aantal zzp ers kunnen zzp clusters in verschillende mate van ontwikkeling worden afgebakend: sterk ontwikkelde clusters, ontwikkelde clusters en matig ontwikkelde clusters. Binnen de provincie Groningen worden op deze manier in totaal 41 zzp clusters afgebakend. Twaalf daarvan zijn sterk ontwikkeld, 17 ontwikkeld en 12 matig ontwikkeld. Tabel 8. Criteria afbakening zzp-clusters in Groningen, Bron: CAB. Aantal zzp ers Concentratie index zzp wglh Concentratie index zzp vestig. Sterk ontwikkeld cluster >= 150 >= 130 >= 115 Ontwikkeld cluster >= 110 >= 120 >= 105 Matig ontwikkeld cluster >= 80 >= 110 >= 100 Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 37 48

39 Bijlage 4 Vragenlijst Inleiding Welkom bij het onderzoek naar ZZP ers in de provincie Groningen. De vragenlijst bestaat uit een aantal thema s. Na elk thema gaat u door naar een volgend thema door onder aan de pagina op Volgende te klikken. Aan het eind van de vragenlijst, na het laatste thema, kunt u de vragenlijst verzenden. Persoonsgegevens 1. Wat is uw geslacht? O Man O Vrouw 2. Wat is uw geboortejaar? Vult u a.u.b. een jaartal in, 4 cijfers (jaartal) 3. Wat is de hoogste opleiding die u heeft afgerond? O Geen opleiding gevolgd/afgemaakt, basisonderwijs O LBO, VMBO (kader en beroepsgerichte leerweg), VBO, leerlingwezen O MAVO, VMBO (theoretische en gemengde leerweg), eerste drie jaar HAVO/VWO, MULO, ULO O MBO O HAVO/VWO (bovenbouw), WO propedeuse O HBO, WO bachelor/kandidaats O WO doctoraal, master 4. Hoe is uw huishouden samengesteld? O Gehuwd of samenwonend zonder thuiswonende kinderen O Gehuwd of samenwonend met thuiswonende kinderen O Eénouder huishouden O Alleenstaand O Anders, namelijk 5. Heeft uw partner inkomen? (meerdere antwoorden mogelijk) O Ik heb geen partner O Nee, mijn partner heeft geen inkomen O Ja, uit baan als werknemer O Ja, als zelfstandige O Ja, (pre)pensioen O Ja, uit uitkering (anders dan (pre)pensioen) O Ja, uit andere bron Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 38 48

40 Situatie als zelfstandige 6. Heeft u de afgelopen 12 maanden personeel ingeleend/ingehuurd? Dit betreft personen van wie u niet de werkgever bent. O Ja, vaak O Ja, soms O Nee U hoeft onderstaande vraag alleen in te vullen als u hierboven heeft aangegeven in de afgelopen 12 maanden personeel ingeleend/ingehuurd te hebben. 7. Wat voor personeel heeft u de afgelopen 12 maanden ingeleend / ingehuurd? (meerdere antwoorden mogelijk) O Uitzendkrachten via een uitzendbureau O Andere zelfstandigen via een intermediair (bijvoorbeeld een detacheringsbureau) O Andere zelfstandigen direct / via eigen netwerk (zonder tussenkomst intermediair) O Personeel van andere bedrijven O Stagiairs O Anders, namelijk 8. Hoe heeft u de afgelopen 12 maanden uw opdrachten verkregen? (meerdere antwoorden mogelijk) O Via een uitzendbureau O Via een intermediair (bijvoorbeeld een detacheringsbureau) O Via eigen netwerk (zonder tussenkomst intermediair) O Via mijn vorige werkgever O Via aanbesteding O Anders, namelijk 9. Voert u uw onderneming alleen, met een meewerkend gezinslid of met een mede ondernemer? (meerdere antwoorden mogelijk) O Alleen O Met meewerkend gezinslid/gezinsleden O Met mede ondernemer(s) O Anders, namelijk 10. Heeft uw bedrijf als belangrijkste doel de verkoop van goederen of grondstoffen of biedt u vooral uw eigen arbeid of diensten aan? O Verkoop van goederen of grondstoffen O Aanbieden van eigen arbeid of diensten O Beide evenveel 11. Maakt u gebruik van eigen kapitaalgoederen, ter waarde van minimaal ? Zoals een vrachtwagen, een winkelpand of eigen grond. O Ja O Nee O Weet ik niet Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 39 48

41 12. Hoeveel verschillende klanten had u in de afgelopen 12 maanden? O Geen O 1 O 2 3 O 4 9 O O O O 100 of meer 13. Welk deel van uw omzet in de afgelopen 12 maanden kwam van uw grootste klant? O 0 10% van de omzet O 10 40% van de omzet O 40 60% van de omzet O 60 90% van de omzet O % van de omzet 14. Hoe is op dit moment de financiële situatie van uw bedrijf? O Zeer goed O Goed O Redelijk O Matig O Slecht 15. Welke situatie was het meeste op u van toepassing voordat u zelfstandige werd? O Ik werkte in loondienst O Ik was werkloos O Ik had geen betaald werk vanwege zorgtaken O Ik had geen betaald werk om gezondheidsredenen O Ik was met (pre)pensioen of VUT O Ik volgde een opleiding O Anders, namelijk 16. Welke omstandigheden maakten dat u als zelfstandige ging werken? (meerdere antwoorden mogelijk) O Ik zocht een nieuwe uitdaging O Ik heb altijd al als zelfstandige willen werken O Ik wilde zelf bepalen hoeveel en wanneer ik werk O Ik wilde niet (meer) voor een baas werken O Ik kon geen geschikte baan vinden als werknemer (in loondienst) O Ik kon meer verdienen als zelfstandige O Mijn werkzaamheden in mijn vorige baan kwamen te vervallen O Ik ben ontslagen of mijn vorige contract is niet verlengd O Mijn werkgever wilde dat ik als zelfstandige ging werken O Mijn baan als werknemer was te zwaar O In mijn vorige baan was de werksfeer niet goed O Anders, namelijk Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 40 48

42 17. Hoe groot was uw omzet het afgelopen boekjaar? O < O O O O > O Dat gaat u niets aan 18. Hoeveel uur per week werkt u gemiddeld als zelfstandige? Tel hierbij ook de uren die u aan marketing en/of acquisitie besteedt voor uw werk als zelfstandige en de uren die u thuis werkt. Graag afronden op hele uren. uur per week 19. Op hoeveel dagen per week werkt u doorgaans als zelfstandige? Dus: over hoeveel dagen worden de gewerkte uren per week verspreid? dag(en) per week 20. Hoeveel uur per week zou u als zelfstandige willen werken? Graag afronden op hele uren. uur per week 21. Hoeveel uur per week besteedt u gemiddeld aan marketing en/of acquisitie voor uw werk als zelfstandige? Graag afronden op hele uren. uur per week 22. Hoeveel uur per week werkt u in loondienst? Graag afronden op hele uren. uur per week 23. Sinds wanneer bent u werkzaam als zelfstandige? Vult u a.u.b. een jaartal in (4 cijfers). (jaartal) 24. Sinds wanneer bestaat uw huidige bedrijf of onderneming? Vult u a.u.b. een jaartal in (4 cijfers). (jaartal) Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 41 48

43 25. Welk deel van uw werktijd als zelfstandige 0 10% 10 40% 40 60% 0 90% % Werkt u alleen? O O O O O Werkt u met personeel opdrachtgever O O O O O of klant? Werkt u met personeel O O O O O leverancier/onderaannemer? Werkt u met andere zelfstandigen? O O O O O Werkt u met uw eigen personeel? O O O O O Werkt u met ingeleend/ingehuurd O O O O O personeel? Werkt u met een mede ondernemer? O O O O O Werkt u met een gezinslid? O O O O O 26. Waar werkt u doorgaans? ( Meer antwoorden mogelijk) O Op eigen werklocatie (kantoor, winkel, eigen grond) O Thuis (in woning) O Bij klant / opdrachtgever O Onderweg (in auto, trein, etc.) O Anders, namelijk 27. Is die keus bewust gedaan? O Ja O Nee 28. Hebben regionale kenmerken een rol gespeeld bij de locatiekeuze? O Ja O Nee 29. Hoeveel van uw werk als zelfstandige verricht u gemiddeld thuis? Graag afronden op hele uren. uur per week 30. Hoeveel tijd bent u op een gemiddelde werkdag onderweg? Waaronder woon werkverkeer, klantbezoek, etc. Graag afronden op hele minuten. minuten per dag 31. Bent u lid van een brancheorganisatie of een belangenvereniging? O Ja O Nee Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 42 48

44 Uw beroep/vak 32. Wat is uw beroep of vak? Kunt u dit zo specifiek mogelijk omschrijven? Door bijvoorbeeld een specialisme of niveau aan te geven. Dus niet: Boer Winkelier Verpleegkundige Bouwvakker Arts Maar liever: Akkerbouwer of pluimveehouder Slager of drogist Verpleegkundige niveau 4 of verpleegkundige op de spoedeisende hulp Metselaar of stukadoor Huisarts of KNO arts Uw bedrijf 33. Hoe vaak belemmeren de volgende zaken u bij de uitvoering van uw werk? Nooit 1x mnd 1x week 1x dag Anders Files, vertraging OV, O O O O O vervoersproblemen Storing in apparatuur O O O O O Onnodig overleg/vergaderen O O O O O Onnodige administratie O O O O O Collega die slecht functioneert O O O O O Problemen met O O O O O klanten/opdrachtgevers Beperkte motivatie voor uw huidige O O O O O werk Uw leefstijl/gedrag in uw vrije tijd O O O O O Beperkingen in uw gezondheid O O O O O Zorg voor een familielid of andere naaste O O O O O Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 43 48

45 34. Hoe belangrijk vindt u de volgende aspecten van uw werk? Heel onbelangrijk Neutraal Heel belangrijk Interessant werk O O O Mogelijkheid om te leren O O O Prettige sfeer O O O Goede relatie met O O O klanten/opdrachtgevers Goed inkomen O O O Veel vraag naar mijn O O O producten/diensten Mogelijkheid om in deeltijd te O O O werken Zelf werktijden te bepalen O O O Mogelijkheid om thuis te werken O O O Reistijd/afstand naar het werk O O O Gezond werk O O O Eigen baas zijn O O O 35. Hoe tevreden bent u over de volgende aspecten van werk? Heel ontevreden Neutraal Heel tevreden Interessant werk O O O Mogelijkheid om te leren O O O Prettige sfeer O O O Goede relatie met O O O klanten/opdrachtgevers Goed inkomen O O O Veel vraag naar mijn O O O producten/diensten Mogelijkheid om in deeltijd te O O O werken Zelf werktijden te bepalen O O O Mogelijkheid om thuis te werken O O O Reistijd/afstand naar het werk O O O Gezond werk O O O Eigen baas zijn O O O Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 44 48

46 36. Hoe belangrijk vindt u de volgende aspecten van vestigings en ondernemingsklimaat in Groningen? Heel onbelangrijk Neutraal Heel belangrijk Betaalbaarheid bouwgrond O O O Bereikbaarheid over de weg O O O Bereikbaarheid met OV O O O Aantrekkelijke woonomgeving O O O Aanwezigheid voorzieningen O O O Aanwezigheid klanten O O O Aanwezigheid toeleveranciers O O O Aanwezigheid geschoold personeel O O O Aanwezigheid kantoor of O O O bedrijfspanden Aanbod grond op bedrijventerreinen O O O Aanwezigheid branchegenoten O O O Aanwezigheid van een netwerk O O O Aanwezigheid glasvezel/ snel O O O internet Ligging t.o.v. Randstad O O O Ligging t.o.v. Duitsland O O O Ruimte voor uitwerken innovatieve concepten O O O 37. Hoe tevreden bent u over de volgende aspecten van vestigings en ondernemingsklimaat in Groningen? Heel ontevreden Neutraal Heel tevreden Betaalbaarheid bouwgrond O O O Bereikbaarheid over de weg O O O Bereikbaarheid met OV O O O Aantrekkelijke woonomgeving O O O Aanwezigheid voorzieningen O O O Aanwezigheid klanten O O O Aanwezigheid toeleveranciers O O O Aanwezigheid geschoold O O O personeel Aanwezigheid kantoor of O O O bedrijfspanden Aanbod grond op O O O bedrijventerreinen Aanwezigheid branchegenoten O O O Aanwezigheid van een netwerk O O O Aanwezigheid glasvezel/ snel O O O internet Ligging t.o.v. Randstad O O O Ligging t.o.v. Duitsland O O O Ruimte voor uitwerken innovatieve concepten O O O Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 45 48

47 Afronding 38. Heeft u behoefte aan ondersteuning vanuit de provincie? O Ja O Nee 39. Zo ja, op welke onderwerpen? ( Meerdere antwoorden mogelijk) O Aanwezigheid bedrijfsverzamelpand met voorzieningen O Vergunningstrajecten en bestemmingsplanprocedures O Vestigingsmogelijkheden in buitengebied/ in vrijkomende agrarische gebouwen O Ondernemingscoaching O Ondernemersnetwerken O Marketing O Anders, namelijk 40. Ik mis de volgende vragen 41. Algemene opmerkingen Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 46 48

48 Bijlage 5 Literatuurlijst Wiel, H. vd, J. Antony en F. Kuypers, CPB Policy Brief 2012/03, Nederlandse zakelijke dienstverleners onvoldoende geprikkeld, Groei productiviteit ondermaats, Meer concurrentie nodig. Full text: policy brief nederlands e zakelijke dienstverleners onvoldoende geprikkeld.pdf Antony, J., F. Kuypers en H. vd Wiel, CPB Achtergronddocument, Hogere productiviteit onder zakelijke dienstverleners door meer concurrentie. 2012, behorende bij CPB Policy Brief 2012/03 Nicole Bosch, Gijs Roelofs, Daniël van Vuuren en Mathijn Wilkens, De huidige en toekomstige groei van het aandeel zzp ers in de werkzame beroepsbevolking, CPB Den Haag 2012 Full text: scenarios zzp ers.pdf Bosch, N., R. Breurken, S. Hochguertel, Persoonlijkheidskenmerken van zelfstandigen, ESB 98, 16 augustus 2013, p Dekker, F., R. van der Veen en L. Gongrijp, Op zoek naar de ambitieuze zzp er, ESB 98, 16 augustus 2013, p Dekker, F., en C. Aussems, Ambitieus Ondernemen in de ICT., Full text: jonker.nl/doc/participatie/ambitieus ondernemen in de ICT_web_3894.pdf. Dorenbosch, L., O. Boneschansker, J. Sanders, L. Koppes, Redenen voor het combineren van banen, ESB 98, 16 augustus 2013, p Pleijster, F., M.J. Overweel, drs. P.Th. van der Zeijden, Innoveren Achter de Schermen. Panteia / ondernemerschap NL, July 16, full text: =A pdf&perId=3701. Gardenier, J.D., B. Schudde, H. van Rijn en J. van Dijk, Noordelijke Arbeidsmarktverkenningen , , en 2012, CAB Groningen Moonen, L., Inkomen verklaard? Het inkomen van werknemers en zelfstandigen nader bekeken, sociaal economische trends, CBS Den Haag 2012 full text: BA10 4B3F 9ADF A711488CA025/0/2012k2v4p1 6art.pdf OECD. The Meaning and Importance of Policies for Inclusive Entrepreneurship. In The Missing Entrepreneurs, OECD Publishing, preview doc: Asset Management/oecd/industry and services/the missing e ntrepreneurs/the meaning and importance of policies for inclusive entrepreneurship_ en#page12. OECD. Innovation Policy and Performance. Paris: Organisation for Economic Co operation and Devel opment, Preview doc: ilibrary.org/content/book/ en. Tijdschrift voor arbeidsvraagstukken, 29(2) 2013, Themanummer Flexibilisering. Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 47 48

49 Vlasblom, Joosten, Voogd Hamelink., aanbod van arbeid scp, April 25, Full text: WRR Rapport, naar een lerende economie, Investeren in het verdienvermogen van Nederland'. WRR rapport nr. 90, Den Haag, 2013 Full text: een lerende economie 1/ Ybema, J.F., W. van der Torre, E. de Vroome, S. van de Bossche, H. Lautenbach, R. Banning, H.J. Dirven, Zelfstandigen Enquête Arbeid 2012, TNO en CBS, 2013 Janssen, B.J.M., W. van der Torre, E. de Vroome, S. van de Bossche, M. Mol, B. Janssen, Zelfstandigen Enquête Arbeid 2015, TNO en CBS, 2015 Maarten Kamps 'Sturen op de toekomst' in ESB nieuwjaarsartikel, 2014 Full text: op de toekomst volkskrant referentie: verplichte verzekering en pensioen ook voor zzp er~a / Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 48 48

50 Onderzoek naar de positie van zzp ers in de provincie Groningen pagina 49 48