Discriminatie in de Amsterdam-Amstelland gemeenten

Transcriptie

1 Discriminatie in de Amsterdam-Amstelland gemeenten Projectnummer: In opdracht van: Bestuursdienst Gemeente Amsterdam OOV dr. Laure Michon Sanna de Ruiter MSc dr. Willem Bosveld Oudezijds Voorburgwal 300 Postbus GL Amsterdam 1000 AR Amsterdam Telefoon Fax Amsterdam, mei 2012

2 2

3 Inhoud Inleiding 5 1 Ervaring met discriminatie Meer discriminatie in Amsterdam dan in andere gemeenten Meerderheid een paar keer per jaar gediscrimineerd 8 2 Aard van discriminatie Afkomst belangrijkste bron van discriminatie Uiting van discriminatie verschilt per gemeente Op straat wordt meest gediscrimineerd Meeste discriminatie in eigen gemeente Veel verschillende en vooral onbekende plegers discriminatie 15 3 Actie na discriminatie Meerderheid: discriminatie melden heeft geen zin Reacties op discriminatie niet eenduidig Gediscrimineerde personen verdeeld over afwikkeling Discriminatie leidt niet tot vermijdingsgedrag 19 4 Imago bevolkingsgroepen Amsterdammers meest negatief over Marokkanen In Amstelland-gemeenten minder negatieve oordelen 22 5 Vergelijking Minder discriminatie in 2011 dan in Weinig verschil in kenmerken van het voorval Reactie op discriminatie vergelijkbaar Stabiel oordeel over bevolkingsgroepen 26 6 Discriminatie van twee groepen Discriminatie van homoseksuelen Discriminatie van joden 28 Conclusies 29 Bijlage 1 Literatuur 31 Bijlage 2 Vragenlijst discriminatie in Amstelland-gemeenten 33 3

4 4

5 Inleiding In dit rapport staat discriminatie in de Amsterdam-Amstellandgemeenten centraal. Wij geven een antwoord op verschillende vragen: - Hoe vaak komt discriminatie voor? - Op basis waarvan voelen mensen zich gediscrimineerd? - Wat is de aard van de discriminatie? - Waar en door wie vindt het plaats? - Hebben mensen discriminatie gemeld of aangegeven? - Wat is het beeld van mensen over verschillende bevolkingsgroepen? De resultaten die hier worden gepresenteerd zijn gebaseerd op twee enquêtes. De gegevens over discriminatie in Amsterdam zijn afkomstig uit de Amsterdamse Burgermonitor Daarnaast is een apart onderzoek uitgevoerd naar discriminatie in Aalsmeer, Amstelveen, Diemen, Ouder-Amstel en Uithoorn. In dit rapport worden deze gemeenten aangeduid als de Amstelland-gemeenten. Beide enquêtes zijn in november en december 2011 afgenomen. De resultaten uit de Amstelland-gemeenten worden waar mogelijk vergelijken met de situatie in Amsterdam. Methode Tussen oktober en december 2011 zijn Amsterdammers geïnterviewd in het kader van de Amsterdamse Burgermonitor. Ten behoeve hiervan is een steekproef getrokken uit het bevolkingsregister. Bij het trekken van de steekproef is er voor gezorgd dat er voldoende niet-westerse allochtonen benaderd zouden worden. Amsterdammers zijn per brief benaderd over het onderzoek, en konden online meedoen. Als dat niet gebeurde, werden zij telefonisch benaderd, of gingen enquêteurs van O+S bij hen langs. Uiteindelijk bleek het nodig om door middel van face-to-face enquêtes op straat jonge allochtonen te benaderen, omdat de respons bij deze groep in eerste instantie tegenviel. Het databestand voor Amsterdam is vervolgens gewogen op geslacht, leeftijd, etniciteit en huishoudensamenstelling, zodat het de bevolking nauwkeurig reflecteert. In dezelfde periode zijn ook inwoners van Aalsmeer, Amstelveen, Diemen, Ouder-Amstel en Ouderkerk geïnterviewd. Het aantal benaderde personen per gemeente verschilt omdat rekening is gehouden met het inwonertal (zie tabel I.1). Respondenten zijn zowel telefonisch als face-to-face geïnterviewd. Dit is gedaan om allochtone inwoners van de verschillende gemeenten te betrekken bij het onderzoek. Zij beschikken vaak niet over een vaste telefoonlijn en kunnen daarom beter op straat worden benaderd. In totaal zijn 757 mensen in de vijf Amstelland-gemeenten geïnterviewd. 5

6 Tabel I.1 Aantal respondenten per gemeente Aalsmeer 141 Amstelveen 227 Amsterdam Diemen 139 Ouder-Amstel 110 Uithoorn 140 Totaal Leeswijzer In het eerste hoofdstuk gaan we in op de vraag hoe vaak discriminatie voorkomt. We kijken daarbij naar hoeveel personen zich in het afgelopen jaar gediscrimineerd hebben gevoeld, hoe vaak, en wie deze personen zijn. Het tweede hoofdstuk geeft informatie over de vormen die discriminatie aanneemt: de bron van discriminatie, de uiting ervan, de plaats en de dader(s). In het derde hoofdstuk gaat het over de reactie van gediscrimineerde personen: wat doen zij na het voorval? Als zij het melden, waar doen zij dit? En hoe kijken ze terug op de afwikkeling? In hoofdstuk 4 ligt de focus op twee groepen: homoseksuelen en Joden, en wordt de reactie van gediscrimineerde personen onder deze twee groepen beschreven. Hoofdstuk 5 geeft een meer algemeen beeld door te kijken naar het oordeel van mensen over verschillende bevolkingsgroepen binnen de eigen gemeente. In hoofdstuk 6 worden de uitkomsten vergeleken met die van vorig jaar. 6

7 1 Ervaring met discriminatie Hebben bewoners van de regio Amsterdam-Amstelland ervaring met discriminatie? Zo ja, hoe vaak? En zijn er verschillen tussen de gemeenten en tussen groepen? In dit eerste hoofdstuk worden deze vragen beantwoord. 1.1 Meer discriminatie in Amsterdam dan in andere gemeenten Gemiddeld heeft 12% van de bewoners van de Amstelland-gemeenten en 16% van de Amsterdammers ervaring met discriminatie gehad in het afgelopen jaar. Dit verschil is significant: Amsterdammers hebben meer ervaring met discriminatie dan bewoners van de overige gemeenten. Daarentegen komen er geen significante verschillen aan het licht tussen bewoners van de verschillende Amstelland-gemeenten. Er zijn ook geen verschillen tussen mannen en vrouwen op dat gebied. Wel is herkomst een relevant kenmerk voor de mate waarin mensen ervaring hebben met discriminatie: sommige groepen rapporteren meer discriminatie dan anderen. Nietwesterse allochtonen hebben er het meest mee te maken: zowel in Amsterdam als in de Amstelland-gemeenten is een kwart van hen gediscrimineerd tijdens het afgelopen jaar. De mate waarin westerse allochtonen en autochtonen discriminatie ervaren verschilt wel tussen Amsterdam en de Amstelland-gemeenten: in Amsterdam hebben zij er meer mee te maken dan elders. Tabel 1.1 Ervaring met discriminatie in het afgelopen jaar naar etniciteit, 2011 (procenten) Amsterdam Amstelland-gemeenten niet-westerse allochtonen westerse allochtonen 14 8 autochtonen* 11 7 gemiddeld* aantal respondenten * significant verschil tussen Amsterdam en de overige gemeenten in 2011 Ook opleidingsniveau speelt een rol bij de ervaring met discriminatie. Hoe lager opgeleid mensen zijn, hoe vaker zij discriminatie rapporteren. Leeftijd speelt in de Amstellandgemeenten een grotere rol dan in Amsterdam: jongeren voelen zich vaker gediscrimineerd dan ouderen. In Amsterdam zijn de verschillen tussen leeftijdsgroepen 7

8 minder groot, maar ook dan geldt dan 65-plussers zich het minst vaak gediscrimineerd voelen. Figuur 1.2 Ervaring met discriminatie in het afgelopen jaar naar leeftijd en opleiding, in Amsterdam en in de Amstelland-gemeenten, 2011 (procenten) gemiddeld opleiding hoog opleiding midden Amstelland (n=93) Amsterdam (n=427) opleiding laag % 1.2 Meerderheid een paar keer per jaar gediscrimineerd Als discriminatie voorkomt gaat het meestal niet om een eenmalig incident. Van de Amsterdammers heeft 60% tussen eenmaal per jaar en gemiddeld eenmaal per maand discriminatie ervaren. Onder bewoners van de Amstelland-gemeenten ligt dit aandeel op 57%. Sommige mensen hebben vaker te maken met discriminatie. Dit geldt vooral voor nietwesterse allochtonen. In Amsterdam zegt 4% van hen bijna dagelijks discriminatie te ervaren, in de Amstelland-gemeenten zegt 7% van de niet-westerse allochtonen hetzelfde. Hierbij moet worden opgemerkt dat er grote verschillen zijn in wat mensen als discriminatie ervaren. In hoofdstuk 2 gaan we in op de uitingen van discriminatie. Opvallend is verder dat veel respondenten niet precies weten hoe vaak zij gediscrimineerd zijn geweest in het afgelopen jaar. Dit geldt vooral voor personen in Amsterdam en voor niet-westerse allochtonen in de overige gemeenten: van hen kan een kwart geen precies antwoord geven. 8

9 Figuur 1.3 Ervaring met discriminatie in het afgelopen jaar naar herkomst, in de Amstelland-gemeenten en in Amsterdam, 2011 (procenten) Amsterdam (n=427) Amstelland (n=93) niet-westerse allochtonen autochtonen niet-westerse allochtonen autochtonen % 1 maal 2-11 keer keer keer meer dan 100 keer weet niet/geen antwoord

10 10

11 2 Aard van discriminatie De manier waarop discriminatie zich uit wordt in dit hoofdstuk besproken: op welke grond zijn mensen gediscrimineerd en welke vorm heeft discriminatie aangenomen? Daarnaast gaat het in dit hoofdstuk over de vragen door wie mensen zijn gediscrimineerd en waar de discriminatie plaatsvond. 2.1 Afkomst belangrijkste bron van discriminatie Als mensen te maken hebben met discriminatie, gebeurt dit in de eerste plaats op basis van hun afkomst, huidskleur, ras en/of hun nationaliteit. Dit geldt voor bijna de helft van de gediscrimineerde personen in Amsterdam (46%), en nog in sterkere mate in de omliggende gemeenten (66% van de gediscrimineerde personen). In Amsterdam melden gediscrimineerde personen vaker andere oorzaken voor discriminatie, zoals godsdienst, leeftijd, geslacht en homoseksualiteit. Figuur 2.1 Bron van discriminatie (meerdere mogelijk) gemeld door personen die zich gediscrimineerd hebben gevoeld in Amsterdam en de Amstelland-gemeenten, 2011 (procenten) afkomst/nationaliteit godsdienst/levensovertuiging leeftijd geslacht homoseksualiteit burgerlijke staat handicap/chronische ziekte arbeidsduur politieke overtuiging overgewicht anders weet niet % Amstelland (n=93) Amsterdam (n=427) Niet verbazingwekkend zijn het vooral niet-westerse allochtonen die discriminatie op basis van afkomst rapporteren. Maar ook sommige autochtonen voelen zich als zodanig gediscrimineerd. 11

12 In Amsterdam, waar het aantal respondenten groter is en discriminatie op andere gronden dan afkomst en nationaliteit vaker worden gerapporteerd, komen een aantal groepen naar voren als bijzonder kwetsbaar voor discriminatie. Zo hebben vooral Joden en Moslims te maken met discriminatie op basis van godsdienst: de helft van hen heeft deze vorm van discriminatie ervaren. Mensen die zich met andere godsdiensten verwant voelen melden niet vaker discriminatie op deze grond. Verder zijn het voornamelijk vrouwen die zich op basis van hun geslacht gediscrimineerd voelen. Daarentegen zijn het met name mannen die zich vanwege hun geaardheid gediscrimineerd voelen zijn. Het aandeel personen dat homodiscriminatie rapporteert (13%) is redelijk hoog gelet op het aandeel homoseksuelen in Amsterdam (geschat op 7%). Ook andere onderzoeken laten zien dat homoseksuelen veel discriminatie rapporteren (O+S 2010). Discriminatie op basis van leeftijd wordt vooral door personen boven de 55 jaar gemeld. Het meest hebben personen van 65 jaar of ouder er last van gehad: zes keer zoveel als personen van 21 tot en met 34 jaar. Daarbij moet wel worden herinnerd dat discriminatie op basis van leeftijd veel minder voorkomt dan op basis van afkomst en nationaliteit (zie figuur 2.1). Tabel 2.2 Ervaring met discriminatie op basis van leeftijd in Amsterdam, naar leeftijd, 2011 (procenten) 16 t/m 20 jaar t/m 34 jaar 7 35 t/m 49 jaar t/m 64 jaar jaar en ouder 43 totaal Uiting van discriminatie verschilt per gemeente De vorm die de gerapporteerde discriminatie aanneemt verschilt tussen Amsterdam en de Amstelland-gemeenten. In Amsterdam hebben gediscrimineerde personen vooral te maken met belediging (waaronder schelden) en een negatief beeld (of stigmatisering). Voor respectievelijk 39% en 38% van de gediscrimineerde personen kwam de discriminatie op die manier tot uiting. In de omliggende gemeenten spreekt 30% van de gediscrimineerde personen over discriminatie als gevoel en 29% van het voortrekken van bepaalde groepen. Dit zijn minder tastbare vormen van discriminatie dan belediging, uitsluiting of bedreiging die dan ook vaker kunnen worden ervaren. Verder valt op dat uitsluiting (bijvoorbeeld afgewezen worden of ergens niet binnen mogen) veel vaker wordt genoemd in de Amstelland-gemeenten dan in Amsterdam. Daarentegen komt bedreiging vaker voor in Amsterdam. Bij het bespreken van de locatie gaan we in op enkele hypotheses voor de redenen hiervoor. 12

13 Figuur 2.3 Uiting van de ervaren discriminatie, gemeld door personen die zich gediscrimineerd hebben gevoeld in Amsterdam en de Amstelland-gemeenten, 2011 (procenten) belediging (bijv. schelden) negatief beeld\stigmatisering meer gevoel dan dat er iets gebeurde Amstelland (n=93) Amsterdam (n=427) voortrekken van bepaalde groepen uitsluiting bedreiging geweld (persoonlijk) anders weet niet % Op straat wordt meest gediscrimineerd In alle gemeenten wordt op straat het vaakst discriminatie ervaren. Die gebeurt wel vaker in Amsterdam (voor 42% van de gediscrimineerde personen) dan in de andere gemeenten (33%). 13

14 Figuur 2.4 Plek waar discriminatie heeft plaatsgevonden, gemeld door personen die zich gediscrimineerd hebben gevoeld in Amsterdam en de Amstelland-gemeenten, 2011 (procenten) op straat werkvloer openbaar vervoer of taxi woonomgeving (buren of buurtbewoners) Amstelland (n=93) Amsterdam (n=427) solliciteren naar baan of stage commerciële dienstverlening (bijv. winkel) pers\media horeca\amusement (tijdens het uitgaan) collectieve dienstverlening (bijv. gemeente) school \ onderwijsinstelling internet tijdens sporten of bij sportevenement privé (thuis) anders, namelijk weet niet % Ook discriminatie op de werkvloer en in het openbaar vervoer (of taxi) komt vaker in Amsterdam voor dan in de omliggende gemeenten. Daarentegen hebben mensen in de Amstelland-gemeenten vaker te maken met discriminatie in de commerciële dienstverlening dan Amsterdammers. 2.4 Meeste discriminatie in eigen gemeente We gaan ervan uit dat Amsterdammers in Amsterdam zijn gediscrimineerd. Voor inwoners van de Amstelland-gemeenten is de vraag van de locatie expliciet gesteld: vond de discriminatie plaats in hun eigen gemeente, in Amsterdam of elders? In de meeste gevallen vond het voorval plaats in de eigen gemeente (58%). Een vijfde van de gediscrimineerde personen meldt dat het in Amsterdam gebeurde, en nog eens vijfde elders. Vooral bewoners van Aalsmeer en Diemen hebben relatief vaak discriminatie ervaren in de eigen gemeente. Diemenaren zijn daarnaast ook relatief vaak in Amsterdam gediscrimineerd: discriminatie in andere gemeenten komt in hun geval nauwelijks voor. Aan bewoners van de Amstelland-gemeenten is daarnaast gevraagd of discriminatie van allochtonen meer voorkwam in hun eigen gemeente of in Amsterdam en waar dit aan ligt. De meningen zijn verdeeld. Een derde vindt dat het vaker voorkomt in de eigen gemeente, en net iets minder dat juist vaker het in Amsterdam voorkomt. 14

15 Figuur 2.5 Plek waar discriminatie van allochtonen het meest voorkomt volgens inwoners van de Amstelland-gemeenten, 2011 (procenten) weet niet 23% vaker in Amsterdam 28% overal evenveel 14% vaker in de eigen gemeente 35% Waarom komt discriminatie vaker voor in de Amstelland-gemeenten? Inwoners van deze gemeenten zouden minder gewend zijn aan de omgang met minderheden, volgens de meeste ondervraagden. Discriminatie komt volgens andere ondervraagden juist vaker voor in Amsterdam, en wel omdat er meer allochtonen wonen en Amsterdammers minder beleefd zijn. Meer diversiteit zou meer negatieve reacties en angst oproepen. 2.5 Veel verschillende en vooral onbekende plegers discriminatie Door wie mensen worden gediscrimineerd verschilt: in Amsterdam zijn het in de eerste plaats collega s die discrimineren, in de Amstelland-gemeenten vooral winkelpersoneel. Over het algemeen blijken vooral onbekenden te discrimineren: onbekende personen op straat, in winkels, in het openbaar vervoer. Het gaat geregeld om jongeren, en in Amsterdam meer specifiek om allochtone jongeren. In de categorie anders, die vaak door respondenten is gekozen, worden ook veel onbekende en slecht definieerbare daders genoemd. 15

16 Figuur 2.6 Identiteit dader van discriminatie in Amsterdam en de Amstelland-gemeenten, 2011 (procenten) collega onbekenden winkelpersoneel buurman\buurvrouw Amstelland (n=93) Amsterdam (n=427) meerdere verschillende personen conducteur\chauffeur jongeren leidinggevende als werknemer door publiek of klant allochtone jongeren lid sollicitatiecommissie leerling politie anders weet niet %

17 3 Actie na discriminatie In dit hoofdstuk staat de vraag centraal of gediscrimineerde personen tot actie overgaan, en zo ja, welke. Verschillende reacties zijn mogelijk en deze worden nagelopen: sommige mensen doen niets, anderen praten er in hun omgeving over of melden het voorval bij instanties. Ook is het mogelijk dat mensen bepaalde plekken mijden om discriminatie te voorkomen. 3.1 Meerderheid: discriminatie melden heeft geen zin Twee derde van de gediscrimineerde personen onderneemt geen actie na discriminatie. Van hen 40% in de Amstelland-gemeenten en 37% in Amsterdam dat zij dit niet doen omdat melden niets veranderd. Een andere vaak voorkomende reden om geen actie te ondernemen is dat de discriminatie niet ernstig genoeg was: 33% van de Amsterdammers en 27% van de inwoners van omliggende gemeenten. Figuur 3.1 Redenen waarom geen actie is ondernomen door gediscrimineerde personen in Amsterdam en de Amstelland-gemeenten, meerdere mogelijk, 2011 (procenten) melden verandert niets discriminatie was niet ernstig genoeg teveel moeite discriminatie niet strafbaar\bewijsbaar Amstelland (n=63) Amsterdam (n=290) wil het zo snel mogelijk vergeten wist niet dat het kon uit angst uit schaamte dader kon niet gevonden worden anders, namelijk geen antwoord % Als mensen aangeven dat de discriminatie niet ernstig genoeg is, gaat het in de Amstelland-gemeenten in een meerderheid van de gevallen om een voorval waarbij de discriminatie meer een gevoel is dan iets concreets. Amsterdammers geven echter ook bij 17

18 meer tastbare gevallen van discriminatie zoals belediging aan dat zij geen actie hebben ondernomen omdat het niet ernstig genoeg was. 3.2 Reacties op discriminatie niet eenduidig Gediscrimineerde personen hebben als meest voorkomende reactie dat zij over het voorval praten met mensen in hun omgeving. Zowel voor Amsterdammers (56%) als voor inwoners van de Amstelland-gemeenten (50%) is dit de meest genoemde reactie op een voorval van discriminatie. In hoeverre gaan mensen daarnaast over tot actie? Van de gediscrimineerde personen in de Amstelland-gemeenten reageert 17% op het voorval, van de gediscrimineerde Amsterdammers 23%. Het vaakst is de discriminatie gemeld bij de organisatie of de locatie van het voorval of bij de politie. In beide gevallen gebeurt dat vaker in de Amstelland-gemeenten dan in Amsterdam. Gelet op het kleine aantal personen dat, met name in de Amstelland-gemeenten, actie heeft ondernomen, moeten de cijfers echter voorzichtig worden geïnterpreteerd. Verder valt op dat Amsterdammers regelmatig de daders aanspreken op hun gedrag: een kwart doet dit. In de Amstelland-gemeenten gebeurt het daarentegen nauwelijks. In de vaak gekozen categorie anders worden zeer uiteenlopende reacties genoemd, zoals contact opgenomen met buurtvaders of mijn geloof bestudeerd, of zelfs verhuisd. Figuur3.2 Ondernomen actie na discriminatie in Amsterdam en de Amstelland-gemeenten, meerdere mogelijk, 2011 (procenten) melding/klacht bij organisatie/locatie voorval melding/aangifte bij politie Amstelland (n=16) Amsterdam (n=90) melding bij MDRA klacht bij instantie, bijv. Ombudsman/COC dader aangesproken brief naar krant, burgemeester, etc. melding bij Meldpunt Discriminatie Internet lik op stuk anders %

19 3.3 Gediscrimineerde personen verdeeld over afwikkeling Gediscrimineerde personen zijn verdeeld over hun behandeling bij de ondernomen actie en het resultaat ervan. 1 Over het algemeen zijn Amsterdammers eerder tevreden dan ontevreden over hoe dat is gegaan. Maar onverdeeld positief zijn zij niet, aangezien een substantiële groep neutraal oordeelt over de afwikkeling en een grote groep negatief. In de Amstelland-gemeenten is de groep ontevreden personen groter dan de groep die tevreden is. Ook hier geldt dat de groep erg klein is de uitkomsten daarom voorzichtig moeten worden bekeken. Figuur3.3 Oordeel over behandeling en resultaat, gemeld door gediscrimineerde personen die actie ondernemen, 2011 (procenten) behandeling bij ondernomen actie Amstelland (n=14) Amsterdam (n=90) zeer tevreden tevreden niet tevreden, niet ontevreden ontevreden resultaat ondernomen actie Amstelland (n=14) Amsterdam (n=90) % zeer ontevreden weet niet Discriminatie leidt niet tot vermijdingsgedrag Een meerderheid van de gediscrimineerde personen in Amsterdam (67%) en de Amstelland-gemeenten (83%) mijdt geen enkele plek omdat hij of zij gediscrimineerd wordt. Met andere woorden: Amsterdammers melden in enige mate dat zij wel eens buurten, uitgaansgelegenheden of winkels mijden om discriminatie te voorkomen. 1 Hierbij gaat het alleen om mensen die daadwerkelijk iets hebben ondernomen (zoals een aangifte of melding), niet om degenen die zeggen dat ze over het voorval hebben gesproken met mensen in hun omgeving. 19

20 Figuur 3 4 Mate waarin gediscrimineerde personen in Amsterdam en de Amstelland-gemeenten plekken mijden om discriminatie te voorkomen, 2011 (procenten) geen enkele plek buurten uitgaansgelegenheden Amstelland (n=93) Amsterdam (n=427) winkels openbaar vervoer taxis anders weet niet %

21 4 Imago bevolkingsgroepen 4.1 Amsterdammers meest negatief over Marokkanen Net als in voorgaande jaren denken Amsterdammers het meest negatief over hun Marokkaanse stadsgenoten: 33% oordeelt negatief over deze groep. Verder denkt bijna een kwart negatief over Antillianen. Over niet-westerse allochtonen wordt gemiddeld negatiever gedacht dan over andere groepen, en zij rapporteren ook de meeste discriminatie, zoals bleek in hoofdstuk 1. Het meest positief zijn Amsterdammers over Nederlanders: 55% denkt positief over deze groep. Verder valt op dat er steeds (bijna) de helft van de Amsterdam neutraal oordeelt over de verschillende groepen. Het zijn vooral autochtonen en westerse allochtonen die negatief denken over Marokkanen. Van niet-westerse allochtonen oordeelt een kwart negatief over deze groep. Ook jongeren tussen 16 en 20 jaar oordelen beduidend minder negatief over Marokkanen in Amsterdam dan anderen: een kwart heeft een negatief oordeel. Figuur 4.1 Oordeel van Amsterdammers (n=2.815) over bevolkingsgroepen, 2011 (procenten) Marokkanen Antillianen moslims Turken Surinamers allochtonen joden christenen homoseksuele mannen lesbische vrouwen Nederlanders areligieuzen % (zeer) negatief neutraal (zeer) positief weet niet 21

22 4.2 In Amstelland-gemeenten minder negatieve oordelen Ook inwoners van de Amstelland-gemeenten denken het meest negatief over hun Marokkaanse stadsgenoten, maar wel in mindere mate dan Amsterdammers. Over de hele linie wordt positiever gedacht over de verschillende groepen dan in Amsterdam. Het meest te spreken zijn inwoners van de Amstelland-gemeenten over Nederlanders: 61% denkt positief over deze groep. Figuur 4.2 Oordeel van inwoners van de Amstelland-gemeenten (n=757) over bevolkingsgroepen, 2011 (procenten) Marokkanen Antilianen allochtonen in het algemeen homoseksuele mannen lesbische vrouwen moslims Nederlanders joden Surinamers Turken christenen areligieuzen % (zeer) negatief neutraal (zeer) positief weet niet 22

23 5 Vergelijking Verschillen de uitkomsten van 2011 met die van 2010? De belangrijkste gegevens worden in dit hoofdstuk vergeleken met de resultaten van een jaar eerder. 5.1 Minder discriminatie in 2011 dan in 2010 Zowel in Amsterdam als in de overige gemeenten is het aandeel inwoners dat discriminatie rapporteert iets gedaald tussen 2010 en Die daling is vooral te zien bij niet-westerse allochtonen: in het gehele Amsterdam-Amstellandgebied gaat het aandeel dat ervaring meldt met discriminatie onder deze groep van een derde terug naar een kwart. Voor autochtonen en westerse allochtonen geldt dat er meer discriminatie wordt ervaren in Amsterdam dan in de overige gemeenten: dit was in 2010 zo en dat is nog sterker het geval in Tabel 5.1 Ervaring met discriminatie in het afgelopen jaar naar etniciteit, (procenten) Amsterdam Amstelland-gemeenten 2010~ 2011 verschil 2010~ 2011 verschil niet-westerse allochtonen westerse allochtonen autochtonen gemiddeld aantal respondenten ~ in het rapport van vorig jaar waren de cijfers niet hetzelfde. Toen werden personen met het antwoord weet niet meegenomen. Omdat dit in 2011 niet is gebeurd zijn de percentage opnieuw berekend. 5.2 Weinig verschil in kenmerken van het voorval In beide jaren heeft de meeste gerapporteerde discriminatie te maken met afkomst. Vergeleken met 2010 wordt dit in 2011 wel veel vaker genoemd als bron van discriminatie. Godsdienst wordt daarentegen minder vaak gemeld als discriminatiegrond. In Amsterdam neemt het aandeel mensen dat aangeeft vanwege homoseksualiteit te zijn gediscrimineerd tussen 2010 en 2011 iets toe, van 10 naar 13%. 23

24 Tabel 5.2 Meest genoemde gronden voor discriminatiegrond in Amsterdam en de Amstellandgemeenten (meerdere mogelijk), (procenten) Amsterdam Amstelland-gemeenten verschil verschil afkomst/nationaliteit godsdienst/levensovertuiging leeftijd geslacht homoseksualiteit aantal respondenten De vorm die discriminatie meestal aanneemt is niet wezenlijk veranderd tussen 2010 en Gediscrimineerde personen in Amsterdam zijn meestal beledigd, terwijl personen in de Amstelland-gemeenten discriminatie meer als een gevoel hebben ervaren. Dat laatste wordt in alle gemeenten minder vaak genoemd vergeleken met vorig jaar. Daarentegen komen sommige uitingen vaker voor: stigmatisering wordt vaker genoemd in Amsterdam, uitsluiting en het voortrekken van groepen vaker in de Amstelland-gemeenten. Tabel 5.3 Uiting van discriminatie in Amsterdam en de Amstelland-gemeenten (meerdere mogelijk), (procenten) Amsterdam Amstelland-gemeenten verschil verschil belediging stigmatisering meer gevoel voortrekken van bepaalde groepen uitsluiting bedreiging geweld aantal respondenten Wat betreft de locatie zijn er weinig verschillen tussen 2010 en 2011: de gerapporteerde discriminatie komt meestal voor in de eigen gemeente en het voorval vond meestal plaats op straat. Daarmee samenhangend wordt in de meeste gevallen aangegeven dat een onbekende persoon de discriminatie pleegde. 24

25 5.3 Reactie op discriminatie vergelijkbaar De meeste gediscrimineerde personen ondernemen niets nadat zij zijn gediscrimineerd. Wel is de actiebereidheid iets toegenomen: in 2010 reageerde driekwart van de personen niet op het voorval, in 2011 twee derde. De belangrijkste reden, zowel in 2010 als in 2011 om niet te reageren is dat melden niets verandert volgens de gediscrimineerde personen. Daarnaast zeggen meer mensen in 2011 dan in 2010 dat de discriminatie niet ernstig genoeg is. In Amsterdam wordt daarnaast vaker gezegd dan vorig jaar dat het te veel moeite kost om actie te ondernemen of dat discriminatie niet bewijsbaar was. Tabel 5.4 Meest genoemde redenen om geen actie te ondernemen in Amsterdam en de Amstelland-gemeenten, (meerdere mogelijk), (procenten) Amsterdam Amstelland-gemeenten verschil verschil melden verandert niets discriminatie was niet ernstig genoeg teveel moeite discriminatie niet strafbaar/bewijsbaar aantal respondenten In 2010 zei een kwart van de gediscrimineerde personen actie te hebben ondernomen naar aanleiding van het voorval. In 2011 is dat aandeel zowel in Amsterdam als in de andere gemeenten gestegen tot een derde. De meest genoemde reactie is om over het voorval door te praten met mensen in de omgeving. Een derde van de gediscrimineerde personen, in beide jaren en in alle gemeenten, kiest hiervoor. Ook andere, meer tastbare reacties op de discriminatie komen ongeveer in dezelfde mate voor als vorig jaar. Een melding bij de locatie of de organisatie waar het voorval plaatsvond en/of een melding of aangifte komen het vaakst voor. Amsterdammers spreken daarnaast veel vaker de daders aan dan de inwoners van de Amstellandgemeenten. 25

26 5.4 Stabiel oordeel over bevolkingsgroepen Het beeld dat mensen hebben van specifieke bevolkingsgroepen is vergeleken met 2010 stabiel gebleven, zowel in Amsterdam als in de Amstelland-gemeenten. Figuur 5.5 geeft het beeld weer van het oordeel over groepen in 2011 (zie ook hoofdstuk 4) en figuur 5.6 het oordeel in In elke figuur zijn de groepen gerangschikt op basis van het aandeel negatieve oordelen. Figuur 5.5 Oordeel over bevolkingsgroepen in Amsterdam, 2010 en 2011 (procenten) Marokkanen Antilianen moslims Turken allochtonen Surinamers lesbische vrouwen homoseksuele mannen joden christenen areligieuzen Nederlanders % Marokkanen Antillianen moslims Turken allochtonen Surinamers lesbische vrouwen homoseksuele mannen joden christenen areligieuzen Nederlanders % (zeer) negatief neutraal (zeer) positief weet niet Uit de figuren blijkt dat de volgorde nauwelijks veranderd. Zowel in 2010 als in 2011 wordt in alle gemeenten het vaakst negatief gedacht over Marokkaanse, Antilliaanse en islamitische medebewoners. Figuur 5.6 Oordeel over bevolkingsgroepen in de Amstelland-gemeenten, 2010 en 2011 (procenten) Marokkanen Antilianen moslims allochtonen Turken homoseksuele mannen Nederlanders Surinamers lesbische vrouwen joden christenen areligieuzen % Marokkanen Antilianen moslims allochtonen Turken homoseksuele mannen Nederlanders Surinamers lesbische vrouwen joden christenen areligieuzen % (zeer) negatief neutraal (zeer) positief weet niet Ook de verschillen tussen Amsterdam en de andere gemeenten blijven stabiel: Amsterdammers denken vaker negatief en vaker neutraal over groepen dan inwoners van de andere gemeenten. 26

27 6 Discriminatie van twee groepen In dit hoofdstuk kijken we naar de discriminatie die homoseksuelen en Joden rapporteren. In de rest van het rapport komen deze groepen zijdelings aan bod, omdat zij vergeleken met andere groepen minder discriminatie rapporteren. Toch is het belangrijk om stil te staan bij de situatie voor deze groepen en de situatie in 2010 en 2011 te vergelijken. Landelijke politiecijfers laten namelijk een stijging zien van het aantal incidenten waarbij homoseksuelen en Joden worden gediscrimineerd (de Wit & Sombekke, 2011) en in de media zijn er regelmatig voorbeelden hiervan. 6.1 Discriminatie van homoseksuelen In de Amstelland-gemeenten heeft één persoon zich gediscrimineerd gevoeld vanwege zijn homoseksualiteit. Deze persoon heeft geen actie ondernomen en heeft niet aangegeven waarom. In 2010 voelden vier personen uit de Amstelland-gemeenten zich om deze reden gediscrimineerd en de helft had actie ondernomen. In Amsterdam hebben 58 personen zich gediscrimineerd gevoeld vanwege hun homoseksualiteit. Zeventien van hen (oftewel 29%) hebben gereageerd op het voorval, vooral door met de omgeving te praten over het voorval (zie tabel 6.1). In 2010 waren 44 personen vanwege homoseksualiteit gediscrimineerd, van hen had 25% erop gereageerd en ook toen werd vooral over het incident gesproken met mensen in de omgeving. Spraken in 2010 nog vier personen de daders zelf aan, in 2011 deed geen van de gediscrimineerde personen dat. Tabel 6.1 Ondernomen actie homoseksuelen na discriminatie in Amsterdam (meerdere acties mogelijk), erover gesproken met mensen in omgeving 5 13 melding bij Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam (MDRA) 2 4 melding/ aangifte bij de politie 3 3 melding bij andere instantie (bv COC) - 2 melding/ klacht bij organisatie/locatie/instantie van voorval 2 2 mensen zelf aangesproken 4 - anders 1 2 totaal aantal respondenten De redenen van mensen om geen actie te ondernemen zijn divers, zoals blijkt uit tabel 6.2. Veel respondenten zeggen dat de discriminatie niet ernstig genoeg was of dat 27

28 melden niets verandert. Ook in 2010 waren dit de meest genoemde redenen om geen actie te ondernemen. Tabel 6.2 Redenen om geen actie te ondernemen in Amsterdam (meerdere mogelijk), discriminatie was niet ernstig genoeg melden verandert niets teveel moeite 7 13 discriminatie niet strafbaar/bewijsbaar 4 11 wil het zo snel mogelijk vergeten 3 6 uit angst 4 2 anders 3 2 dader kan niet gevonden worden 2 2 uit schaamte 2 1 totaal aantal respondenten Discriminatie van joden In de Amstelland-gemeenten voelen vijf personen zich gediscrimineerd vanwege hun Joodse geloof. In 2010 kwam dit niet voor. Van de vijf personen die in 2011 discriminatie op basis van het Joodse geloof rapporteren is één persoon door een buurtbewoner gediscrimineerd en heeft naar aanleiding hiervan een open brief gericht aan medebewoners. De overige vier hebben geen actie ondernomen. Daar hebben zij diverse redenen voor. Zo vonden twee personen de discriminatie niet ernstig genoeg voor actie, één vond het teveel moeite en de laatste wist niet dat het mogelijk was om aangifte te doen. Ook in Amsterdam hebben vijf mensen aangegeven in de afgelopen twaalf maanden gediscrimineerd te zijn vanwege hun Joodse geloof. In 2010 waren dit er zeven. Van de vijf personen die in 2011 discriminatie op basis van het Joodse geloof rapporteren hebben er twee over het voorval gesproken in hun omgeving en tegelijk melding of aangifte gedaan bij de politie. De drie anderen deden geen aangifte omdat voor hun gevoel melden niets verandert, en één persoon ook omdat de discriminatie niet strafbaar of aanwijsbaar was. In 2010 ondernamen vier van de zeven personen actie, waaronder spreken met mensen uit hun omgeving, aangifte doen en melding doen bij Meldpunt discriminatie Internet. 28

29 Conclusies In het najaar van 2011 zijn twee enquêtes afgenomen in de politieregio Amsterdam- Amstelland om inzicht te krijgen in discriminatie. In deze enquêtes kunnen inwoners van de zes gemeenten aangeven of zij discriminatie hebben ervaren, en zo ja waar het om ging en hoe zij daarop hebben gereageerd. Omdat de beleving van personen centraal staat in de enquêtes vormt dit onderzoek een aanvulling op registraties van aangiftes en meldingen bij de politie (de Wit & Sombekke, 2011) en rapportages van het Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam (MDRA, 2011). Discriminatie komt in dit rapport daarom in uiteenlopende vormen aan het licht, want hoe mensen discriminatie ervaren en interpreteren kan sterk verschillen, en dat kan afwijken van hoe instanties het registreren. Sommige groepen kwetsbaar voor discriminatie Amsterdammers rapporteren vaker discriminatie (16%) dan inwoners van de andere gemeenten (12%). Maar vooral belangrijk is dat niet iedereen even kwetsbaar is voor discriminatie: niet-westerse allochtonen voelen zich er, in alle gemeenten, vaker slachtoffer van dan anderen. Van hen heeft een kwart in het afgelopen jaar discriminatie meegemaakt. Dit is wel minder dan in Er wonen meer niet-westerse allochtonen in Amsterdam en daarom zijn de hogere discriminatiecijfers in de hoofdstad niet verbazingwekkend. Over niet-westerse allochtonen, in het bijzonder over Marokkanen, wordt ook het meest negatief gedacht. Er lijkt daarmee een relatie te zijn tussen hoe er gemiddeld wordt gedacht over groepen en de mate waarin deze groepen discriminatie rapporteren. Anders gezegd: groepen waarover het meest negatief wordt geoordeeld lopen de grootste kans om discriminatie te ervaren. Discriminatie geschiedt overwegend op basis van afkomst of nationaliteit. Dat is in de Amstelland-gemeenten nog sterker het geval dan in Amsterdam. Maar ook andere groepen lijken kwetsbaar voor discriminatie, zoals homoseksuelen. Gelet op de kleine omvang van deze groep wordt er relatief veel discriminatie op basis van homoseksualiteit gerapporteerd. Anonieme omgang vergroot de kans op discriminatie De bron van discriminatie, de uiting ervan, de daders en de locatie van voorvallen zijn nauwelijks veranderd als de uitkomsten van 2010 met die van 2011 worden vergeleken. Het zijn vooral onbekenden, op straat, die discriminerend optreden. Het gaat om groepen jongeren, passanten op straat, medepassagiers in het openbaar vervoer die iets roepen of zich zo gedragen dat mensen zich gediscrimineerd voelen. Het feit dat er in Amsterdam meer discriminatie wordt gerapporteerd dan elders duidt er op dat de ontmoeting tussen groepen, die in de hoofdstad vaker voorkomt, en de anonimiteit ervan vaker tot wrijving leiden. 29

30 Bewoners van de Amstelland-gemeenten zijn van mening dat discriminatie in hun gemeenten vooral ontstaat omdat mensen daar minder gewend zijn aan de omgang met minderheden. Daarbij gaat het minder vaak om belediging en stigmatisering dan in Amsterdam: in de Amstelland-gemeenten spreken gediscrimineerde personen van een gevoel en van het voortrekken van bepaalde groepen. Meerderheid reageert niet op discriminatie In de meeste gevallen gaan personen die discriminatie ervaren niet over tot actie. Als ze er op reageren gaat het vooral om het bespreken van het incident in de eigen omgeving. Dit gebeurt vaker in 2011 dan in Aangiftes en meldingen komen daarentegen weinig voor en daar is geen verandering in gekomen. Melden helpt niet, zeggen veel gediscrimineerde personen. Daarnaast is het incident vaak niet ernstig genoeg om tot actie over te gaan. Dit hangt samen met andere uitkomsten uit het onderzoek: niet alle discriminatie die door de inwoners van de zes gemeenten wordt gerapporteerd is even tastbaar. Een deel van de incidenten laat zich moeilijk vangen in beleidscategorieën of juridische begrippen. Maar aangezien mensen in de Amsterdam- Amstellandgemeenten zich daarbij wel ervaren als slachtoffer van discriminatie is het belangrijk om ook daarop zicht te hebben. 30

31 Bijlage 1 Literatuur - MDRA (2011), Jaarverslag 2010, Amsterdam: Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam. - O+S (2010), De Amsterdamse Burgermonitor 2010, Amsterdam: Dienst Onderzoek en Statistiek. - de Wit, W. & E. Sombekke (2011), Poldis, Criminaliteitsbeeld discriminatie, Nijmegen: ITS, Radboud Universiteit Nijmegen. 31

32 32

33 Bijlage 2 Vragenlijst discriminatie in Amstelland-gemeenten Goedenavond, u spreekt met... van de van de gemeente Amsterdam. Momenteel zijn wij bezig met een onderzoek naar discriminatie in Aalsmeer\Amstelveen\Diemen\Ouder- Amstel\Uithoorn (Amstelland gemeenten). Ik zou graag een paar vragen willen stellen over discriminatie in Aalsmeer\Amstelveen\Diemen\Ouder- Amstel\Uithoorn en over uw eventuele persoonlijke ervaring(en) met dit onderwerp. Wilt u hier aan meewerken? Het onderzoek duurt ongeveer 10 minuten. Uiteraard worden alle antwoorden volledig anoniem verwerkt! - Bron telefoonnummer = EDM (KPN, TNT Verhuisbericht, mobiele telefoonaanbieders, UPC, Tele2 etc.) 1 ja 2 ja, maar nu niet - maak afspraak EINDE GESPREK, NON-RESPONSE "A" 3 nee, weigering, niemand thuis of andere non-respons reden EINDE GESPREK, NON-RESPONSE "I" VRAAG 1 1. In <?> wonen verschillende bevolkingsgroepen. Wat is uw beeld van hoe mensen met een verschillende etnische of culturele achtergrond met elkaar omgaan in de stad? 1 heel goed 2 goed 3 matig 4 slecht 5 zeer slecht 6 weet ik niet VRAAG 2 2. Weet u waar u discriminatie kunt melden\aangeven? 1 ja 2 nee GA DOOR MET VRAAG 4 3 geen antwoord GA DOOR MET VRAAG 4 33

34 VRAAG 3 MEERVOUDIG 3. Waar kan volgens u discriminatie worden gemeld\aangegeven? Enq.: laat de respondent spontaan antwoorden. NIET OPLEZEN! Doorvragen bij vage antwoorden die niet direct te coderen zijn. Als niet anders kan <anders namelijk> categorie kiezen. Vervolgens het antwoord letterlijk noteren. Let op correcte spelling. 1 organisatie\locatie of instantie waar het voorval zich afspeelde 2 Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam (MDRA) 3 Panel Deurbeleid 4 Meldpunt Discriminatie Internet 5 een andere instantie (bijvoorbeeld COC) 6 politie 7 andere onafhankelijke instantie - b.v. Ombudsman of Commissie voor de politieklachten (voor klachten tegen politieoptreden) 8 burgemeester, koningin 9 anders, namelijk 10 weet ik niet, geen antwoord VRAAG 4 4. Kent u mensen in uw omgeving die gediscrimineerd worden? 1 ja, heel veel 2 ja, een paar 3 nee 4 weet ik niet, geen antwoord VRAAG 5 5. Heeft u zichzelf in de afgelopen 12 maanden wel eens gediscrimineerd gevoeld? 1 ja 2 nee GA DOOR MET VRAAG weet ik niet, geen antwoord GA DOOR MET VRAAG 9999 VRAAG 6 GETAL 6. Hoe vaak heeft u zichzelf in de afgelopen 12 maanden gediscrimineerd gevoeld?... keer 34

35 VRAAG 7 MEERVOUDIG 7. Om welke reden, denkt u, werd u gediscrimineerd? Enq.: laat de respondent spontaan antwoorden. Meer dan één antwoord mogelijk. NIET OPLEZEN! Doorvragen bij vage antwoorden die niet direct te coderen zijn. Als niet anders kan <anders namelijk> categorie kiezen. Vervolgens het antwoord letterlijk noteren. Let op correcte spelling. 1 ras\afkomst\huidskleur, Marokkaan 2 ras\afkomst\huidskleur, Turk 3 ras\afkomst\huidskleur, Neger\zwart 4 ras\afkomst\huidskleur, Jood 5 ras\afkomst\huidskleur, toelichting (anders namelijk) 6 leeftijd 7 geslacht 8 godsdienst\levensovertuiging, moslim\islamiet 9 godsdienst\levensovertuiging, jood 10 godsdienst\levensovertuiging, christen 11 godsdienst\levensovertuiging, toelichting (anders namelijk) 12 homoseksualiteit 13 nationaliteit 14 handicap\chronische ziekte 15 burgerlijke staat 16 politieke overtuiging 17 arbeidsduur 18 overgewicht 19 anders, namelijk 20 weet ik niet, geen antwoord VRAAG 8 Originele vraag 8. Kunt u aangeven wat de aard van de discriminatie was? MEERVOUDIG 1 meer gevoel dan dat er iets gebeurde 2 negatief beeld\stigmatisering (bijvoorbeeld in de media) 3 voortrekken van bepaalde groepen 4 uitsluiting (bijvoorbeeld afgewezen, niet binnen mogen) 5 belediging (bijvoorbeeld schelden) 6 bedreiging 7 geweld (persoonlijk) 8 anders, namelijk 9 weet ik niet, geen antwoord 35

36 VRAAG 800 Vraag 8 aangepast Kunt u aangeven wat de aard van de discriminatie was? MEERVOUDIG 16-11: Let op, nieuwe antwoordcategorie! Uitsluiting is nu gesplitst in 2 verschillende opties. 1 meer gevoel dan dat er iets gebeurde 2 negatief beeld\stigmatisering (bijvoorbeeld in de media) 3 voortrekken van bepaalde groepen 4 uitsluiting bij sociale activiteiten (hier valt bijvoorbeeld deurbeleid onder) 5 uitsluiting werkgerelateerd (bijvoorbeeld bij sollicitaties of op het werk) 6 belediging (bijvoorbeeld schelden) 7 bedreiging 8 geweld (persoonlijk) 9 anders, namelijk 25 weet ik niet, geen antwoord VRAAG 9 MEERVOUDIG 9. Kunt u aangeven in welke gemeente de discriminatie heeft plaatsgevonden? 1 Aalsmeer 2 Abcoude 3 Amstelveen 4 Amsterdam 5 Ouder-Amstel 6 Uithoorn 7 Anders, namelijk 9 Weet ik niet, geen antwoord VRAAG Als u <?> vergelijkt met Amsterdam, waar denkt u dat allochtonen meer worden gediscrimineerd? 1 Discriminatie komt vaker voor in Amsterdam GA DOOR MET VRAAG 11 2 Discriminatie komt vaker voor in de eigen gemeente GA DOOR MET VRAAG 12 3 Discriminatie komt overal evenveel voor GA DOOR MET VRAAG 13 4 Weet niet, geen mening GA DOOR MET VRAAG 13 VRAAG Waarom komt discriminatie vaker voor in Amsterdam? MEERVOUDIG INDIEN [ Q10, 1 ] 1 Mensen zijn minder beleefd 2 Allochtonen zijn meer aanwezig op straat en roepen reacties op 3 Mensen denken meer in hokjes 4 Omdat de samenleving heel divers is voelen mensen zich bedreigd 5 Anders, namelijk 6 Weet ik niet 36

37 VRAAG Waarom komt discriminatie vaker voor in de eigen gemeente? MEERVOUDIG INDIEN [ Q10, 2 ] 1 Mensen zijn minder gewend om te gaan met minderheden 2 Als persoon die anders is dan de meerderheid sta je alleen 3 Mensen voelen zich bedreigd 4 Anders, namelijk 5 Weet ik niet VRAAG 13 MEERVOUDIG 13. We zijn erg geïnteresseerd waar de discriminatie heeft plaatsgevonden. Wilt u aangeven waar dit was? 1 privé (thuis) 2 woonomgeving (in het contact met buren of buurtbewoners) 3 straat 4 openbaar vervoer of taxi 5 school \ onderwijsinstelling 6 solliciteren naar baan of stage 7 werkvloer 8 commerciële dienstverlening (winkel, bank, verzekeraar, makelaar enz.) 9 collectieve dienstverlening (gemeente, overheidsinstantie\instelling, politie, ziekenhuis enz.) 10 sport (tijdens sporten of bij sportevenement) 11 horeca\amusement (tijdens het uitgaan) 12 pers\media 13 internet 14 anders, namelijk 15 geen antwoord 37

38 VRAAG 14 MEERVOUDIG 14. Door wie werd u gediscrimineerd (bijvoorbeeld buurman, taxichauffeur of winkelbediende)? Enq.: laat de respondent spontaan antwoorden. NIET OPLEZEN! Doorvragen bij vage antwoorden die niet direct te coderen zijn. Als niet anders kan <anders namelijk> categorie kiezen. Vervolgens het antwoord letterlijk noteren. Let op correcte spelling. Let op! er is ook een categorie <wil niet zeggen>, indien van toepassing 1 collega 2 leidinggevende 3 lid sollicitatiecommissie 4 als werknemer door publiek of klant 5 leerkracht 6 leerling 7 stagebegeleider 8 mede-sporter 9 supporter 10 beveiliger 11 portier 12 politie 13 mede-reiziger 14 conducteur\chauffeur 15 taxi chauffeur 16 winkelpersoneel 17 buurman\buurvrouw 18 anders, namelijk 19 wil ik niet zeggen 20 weet niet, geen antwoord VRAAG Mijd u situaties om te voorkomen dat u gediscrimineerd wordt? MEERVOUDIG 1 ja, buurten 2 ja, winkels 3 ja, uitgaansgelegenheden 4 ja, taxis 5 ja, openbaar vervoer 6 ja, anders, namelijk 7 nee, ik mijd niets 8 weet ik niet, geen antwoord VRAAG Heeft u actie ondernomen omdat u gediscrimineerd werd? 1 ja 2 nee GA DOOR MET VRAAG 21 3 weet ik niet, geen antwoord GA DOOR MET VRAAG 22 38

39 VRAAG Welke actie(s) heeft u ondernomen? MEERVOUDIG 1 erover gesproken met mensen in mijn omgeving 2 gemeld of klacht ingediend bij de organisatie\locatie of instantie waar het voorval zich afspeelde 3 gemeld bij Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam (MDRA) 4 gemeld (sms gestuurd) bij Panel Deurbeleid 5 gemeld bij Meldpunt Discriminatie Internet 6 gemeld bij een andere instantie (bijvoorbeeld COC) 7 gemeld of aangifte gedaan bij de politie 8 klacht ingediend bij andere onafhankelijke instantie - b.v. Ombudsman of Commissie voor de politieklachten (voor klachten tegen politieoptreden) 9 brief geschreven naar krant, burgemeester, koningin etc. 10 anders namelijk 11 weet ik niet, geen antwoord VRAAG Bent u tevreden over uw behandeling bij de door u ondernomen actie(s)? 1 zeer tevreden 2 tevreden 3 niet tevreden, niet ontevreden 4 ontevreden 5 zeer ontevreden VRAAG Bent u tevreden over het resultaat van de door u ondernomen actie(s)? 1 zeer tevreden 2 tevreden 3 niet tevreden, niet ontevreden 4 ontevreden 5 zeer ontevreden VRAAG Wilt u uw oordeel over uw behandeling en de afwikkeling toelichten? OPEN 39

40 VRAAG Waarom heeft u geen actie ondernomen? 1 wist niet dat het kon 2 discriminatie was niet ernstig genoeg 3 discriminatie niet strafbaar\bewijsbaar 4 uit schaamte 5 uit angst 6 wil het zo snel mogelijk vergeten 7 dader kon niet gevonden worden 8 teveel moeite 9 melden verandert niets 10 anders, namelijk 11 geen antwoord MEERVOUDIG INDIEN [ Q16, 2, 3 ] VRAAG 22 OPEN 22. Wilt u nog iets kwijt over de discriminatie die u ervaren heeft of de actie die u naar aanleiding hiervan heeft ondernomen? INFO Dan volgen nu nog een aantal achtergrondvragen, die zijn bedoeld voor de statistiek. De antwoorden die u geeft zullen, los van persoonskenmerken zoals naam en telefoonnummer, ANONIEM verwerkt worden. VRAAG Wat is uw hoogst VOLTOOIDE opleiding? 1 geen opleiding gevolgd of enkele jaren lagere school, basisschool gevolgd 2 lagere school, basisschool, speciaal onderwijs 3 VSO, voortgezet speciaal onderwijs 4 VBO\LBO (huishoud-, ambachtsschool, LTS, interne bedrijfsopleiding), MBO-KORT, BBL,BOL 1-2, leerlingwezen, ULO 5 MAVO, MULO, VMBO 6 MBO(-lang), interne opleiding op mbo-niveau, BBL,BOL HAVO, VWO, HBS, MMS 8 HBO, interne opleiding op hbo-niveau 9 WO, universiteit, kandidaatsexamen 10 opleiding in het buitenland gevolgd 11 anders, namelijk 12 weet niet 13 geen antwoord VRAAG Wat is uw leeftijd?.. jaar GETAL BEWAAR IN LEEFTD MINIMUM WAARDE 16 40

41 VRAAG a. Volgens onze gegevens is uw postcode: <?> Is dat nog steeds juist? 1 ja 2 nee 3 weet niet, geen antwoord VRAAG b. Wat is dan uw juiste postcode? FORMULIER INDIEN [ Q9015, 2 ] VRAAG a. Wat is uw geboorteland? TOON HELPSCHERM 1 Nederland 2 Suriname 3 Antillen, Aruba 4 Turkije 5 Marokko 6 Europa (inclusief voormalige Sovjet-Republieken) 7 VS, Canada, Australie, Nieuw Zeeland, overig Oceanie, Japan, Indonesie, Nederlands Indie 8 overig Azie, overig Midden- en Zuid-Amerika, overig Afrika 9 onbekend (geen antwoord) VRAAG b. Wat is het geboorteland van uw MOEDER? TOON HELPSCHERM 1 Nederland 2 Suriname 3 Antillen, Aruba 4 Turkije 5 Marokko 6 Europa (inclusief voormalige Sovjet-Republieken) 7 VS, Canada, Australie, Nieuw Zeeland, overig Oceanie, Japan, Indonesie, Nederlands Indie 8 overig Azie, overig Midden- en Zuid-Amerika, overig Afrika 9 onbekend (geen antwoord) VRAAG c. Wat is het geboorteland van uw VADER? TOON HELPSCHERM 1 Nederland 2 Suriname 3 Antillen, Aruba 4 Turkije 5 Marokko 6 Europa (inclusief voormalige Sovjet-Republieken) 7 VS, Canada, Australie, Nieuw Zeeland, overig Oceanie, Japan, Indonesie, Nederlands Indie 8 overig Azie, overig Midden- en Zuid-Amerika, overig Afrika 9 onbekend (geen antwoord) 41