voeding en kanker van preventie naar overleving Prof. Ellen Kampman Wageningen Universiteit, UMC st Radboud Nijmegen

Transcriptie

1 voeding en kanker van preventie naar overleving Prof. Ellen Kampman Wageningen Universiteit, UMC st Radboud Nijmegen

2 Inhoud Preventie van kanker Overleving van kanker Onderzoeker Consument Patiënt

3 3

4 4

5 Kankerincidentie per welvaartsniveau Aantal (*1000) Welvaarts Niveau Hoog Welvaarts Niveau Laag Long Darm Borst Maag Prostaat Lymphoom Mondkeel Cervix Slokdarm Lever

6

7

8 5 10% van kanker is erfelijk

9

10 Humane vs dierexperimentele studies Dierexperimenteel Humaan observationeel Humaan experimenteel: interventies, trials voordelen controleerbaar normale situatie voedingspatronen randomisatie controleerbaar nadelen vaak 1 nutrient, geen patronen representatief? niet controleerbaar selectie/informatie bias vragenlijsten sterke correlatie voedingsstoffen confounding homogene populatie verandering in de tijd vaak 1 nutrient, geen patronen korte duur intermediair eindpunt

11 Literatuurstudie en meta-analyse 7000 epidemiologische studies dier- en in vitro studies 9 internationale centra

12 Belangrijkste conclusie 30-40% van alle gevallen van kanker kunnen worden voorkomen door gezonde voedingsgewoonten en voldoende lichaamsbeweging

13

14 Overgewicht verhoogt het risico op: Dikke darm Borst (na de menopauze) Slokdarm Pancreas Endometrium Nier Aanbeveling: Streef naar een slank postuur, maar vermijd ondergewicht

15 Lichamelijke activiteit verlaagt risico: colonkanker borstkanker (na de menopauze) endometriumkanker Neem iedere dag minimaal een ½ uur lichaamsbeweging

16 Alcohol verhoogt risico op: mond hoofd-halsgebied oesofagus maag colon, rectum borst lever Aanbeveling: Als u alcohol drinkt, beperk het aantal glazen per dag tot 2 voor mannen en 1 voor vrouwen

17 Groenten en fruit beschermd tegen: mond hoofd-halsgebied oesofagus maag Aanbeveling: kies voor veel groenten, fruit, volkorenproducten en peulvruchten en varieer zo veel mogelijk

18 Rood vlees en vleeswaren verhogen risico Dikke darm rund, varkens, paard, lam Aanbeveling: max 500 gram (bereid) per week, waarvan weinig tot niets bewerkt (roken, zouten, conserveren)

19 Richtlijnen Goede Voeding 2006 (kwalitatief) 1. Zorg voor een gevarieerde voeding. 2. Zorg dagelijks voor voldoende lichaamsbeweging. 3. Gebruik dagelijks ruim groente, fruit en volkoren graanproducten. 4. Eet regelmatig (vette) vis. 5. Gebruik zo weinig mogelijk producten met een hoog gehalte aan verzadigd en transvet. 6. Beperk frequent gebruik van gemakkelijk vergistbare suikers en dranken met een hoog gehalte aan voedingszuren. 7. Beperk de inname van keukenzout. 8. Bij alcoholgebruik: wees matig.

20 20

21 21

22 Alcohol & borstkanker Effectiviteit adviezen?

23 23

24 Voedingsonderzoek voor en na kanker VOOR DIAGNOSE Preventie NA DIAGNOSE Tijdens en na behandeling Meer dan 7000 studies Substantieel bewijs Kanker als eindpunt Weinig commercieel Minder dan 20 studies Zeer matig bewijs Kanker als start Sterk commercieel

25 Terugkeer en sterfte dikke darmkanker 3x zo hoog bij westers voedingspatroon terugkeer en sterfte na 5 jaar (referentie) mate van westers voedingspatroon Meyerhardt et al, JAMA, 2007

26 Ondervoeding versus overvoeding

27 BMI en buikvet verhoogt kans op borstkankersterfte 1,254 vrouwen borstkanker, jaar; 3 BMI/WHR in jaar voor diagnose RR sterfte BMI < 25; WHR < 0.8 BMI< 25; WHR > 0.8 BMI > 25; WHR < 0.8 BMI > 25; WHR > 0.8 Ambrahamson et al, CEBP 2006

28 BMI en darmkankersterfte 4,288 patienten met Dukes B of C colonkanker; adjuvant chemo; gem. follow-up: 11,2 jaar recurrence/ 2e primaire sterfte algemeen sterfte darmkanker obees BMI> 35 normaal ondergewicht <18 Dignam JJ et al. J Natl Cancer Inst 2006

29 Supplementen bij kanker?

30 Gebruik van supplementen VS: 50-55% Hoger in vrouwen en bij hoge opleiding Nederland: 20%?? 7% alternatief dieet (Houtsmuller); 13% kruiden/vitaminen/supplementen Van Dam et al, NTG 2003, NKI, n=633, respons 90%; 28% man; leeftijd gem. 59 jaar

31 Wat is veilig?

32 Beta-caroteen verhoogt risico op longkanker ATBC longkanker trial ~ mannen, Finland, zware rokers, 20 mg/dag New England Journal Medicine 1994

33 Foliumzuur beschermt tegen dikke darmpoliepen Nurses Health Study, USA ~ vrouwen RR Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 30% lager risico bij hoogste versus laagste inneming Giovannucci Giovannucci et al, J Natl Cancer Inst, 1993

34 Aspirine/Foliumzuur Preventie Trial Effect van 1mg/d foliumzuur op adenoma recurrence Relatief Risico 95% btbhi Alle 1 FU 1.04 ( ) adenomen 2 FU 1.13 ( ) Adenomen > 1 cm 1 FU 2 FU ( ) ( ) Meer dan 3 adenomen 1 FU 2 FU ( ) ( ) Cole, Baron et al, JAMA 2007

35 Aspirine/Foliumzuur Preventie Trial Effecten van 1mg/d folic acid op andere uitkomstmaten Colorectaal kanker: Placebo: n=4, Foliumzuur: n=3 n.s. Overige tumoren: Placebo: n=29 (incidentie 5.7%) Foliumzuur: n=48 (incidentie 9.3%) (mn prostaat) p=0.03 Hart-en vaatziekten: n.s., met incidentie in foliumzuur arm Cole, Baron et al, JAMA 2007

36 Foliumzuur in kankerprogressie Chemotherapie (bv. methotrexate, 5-fluorouracil) met antifolaten om DNA-synthese ineffectief te maken ter reductie van tumorgroei Dierstudies: als microscopische neoplastische haarden al aanwezig zijn vergroot hoog foliumzuur het aantal colorectale tumoren Enkele hart-en vaatziekten interventie trials laten negatief effect op colorectale tumoren zien

37 Mogelijke verklaringen verhoging kankerrisico 1. Niet juiste vorm: synthetisch vs natuurlijk? 2. Niet juiste dosering: te hoog? 3. Niet juiste tijdstip: versterkt proliferatieve groei van aanwezige tumoren?

38 Folaat versus foliumzuur

39 Folaten uit de voeding 1-carbon metabolisme Vitamin B2 DNA-synthese DHFR hfr DNA methylering Foliumzuur uit supplementen en verrijkte produkten

40 Colorectale carcinogenese Mutaties in oncogenen, tumorsuppressor en DNA-repair genen normaal hyperproliferatie adenoom carcinoom APC/ -catenine MSI K-ras NF- /SMAD4/5 p53 Epigenetische veranderingen

41 Epigenetica bij kanker DNA hypomethylering DNA hypermethylering Inactivatie van mirna Verlies van imprinting Modificatie van de histonen structuur

42 Epigenetica bij kanker Esteller M. New Engl J Med 2008

43 Epigenetische veranderingen in tweelingen Fraga et al, PNAS, 2005

44 Meer onderzoek nodig voor verrijking in Nederland

45

46 Kortom Voeding bij preventie: veel duidelijk bij deskundigen, niet bij consumenten Meer aandacht voor onderliggende mechanismen, e.g. groeifactoren, epigenetica Voeding bij overleving: veel duidelijk bij consumenten, niet bij de deskundigen!!