Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit, VUmc Amsterdam, UMC St. Radboud

Transcriptie

1 Voeding en Kanker van preventie naar overleving Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit, VUmc Amsterdam, UMC St. Radboud

2

3 preventie behandeling overleving onderzoeker consument patiënt

4

5 Kanker: samenspel van verschillende factoren

6 Kanker is simpel pech

7 5 10% van kanker is erfelijk

8 Incidentie van dikke darm en leverkanker per voor leeftijd gestandaardiseerd

9 Kankerincidentie per welvaartsniveau Aantal 300 (*1000) 250 Welvaarts Niveau Hoog Welvaarts Niveau Laag

10 Japanse migranten in Hawaii Darmkanker Maagkanker (aantal nieuwe patienten per ) (aantal nieuwe patienten per ) Japan Japanners in Hawaii US Japan Japanners in Hawaii US

11

12

13

14 Humane vs dierexperimentele studies voordelen nadelen Dierexperimenteel controleerbaar vaak 1 nutrient, geen patronen representatief? Humaan observationeel Humaan experimenteel: interventies, trials normale situatie voedingspatronen randomisatie controleerbaar niet controleerbaar selectie/informatie bias vragenlijsten sterke correlatie voedingsstoffen confounding homogene populatie verandering in de tijd vaak 1 nutrient, geen patronen korte duur intermediair eindpunt

15 Literatuurstudie en meta-analyse 7000 epidemiologische studies dier- en in vitro studies 9 internationale centra constant update:

16 1/3 van alle veel voorkomende vormen van kanker worden bepaald door wat wij eten en hoeveel wij bewegen. In Nederland: mensen met kanker per jaar!

17 Percentage kanker door leefstijl in Nederland

18 Wie blijft staan? Roken: nee! Lichamelijk actief: 30 minuten per dag of meer Vlees: minder dan 5x per week varkens/rundvlees (incl. vleeswaren) Gewicht: BMI < 25, weinig vet op de buik Alcohol: minder dan 1 of 2 glazen per dag Fruit: 2x per dag of meer Groenten: 2 groentenlepels per dag of meer Voedingssupplementen om kanker te voorkomen: nee

19 Overgewicht verhoogt het risico op kanker van: Dikke darm Borst (na de menopauze) Slokdarm Pancreas Endometrium Nier Aanbeveling: Streef naar een slank postuur, maar vermijd ondergewicht

20 Lichaamsvet en kanker Vetweefsel is een actief endocrien orgaan 1.Productie van geslachtshormonen 2.Effecten op insuline sensitiviteit en productie van IGF 3.Effecten van andere hormonen in vetweefsel (bv. leptine, adiponectine) 4.Verhoging van oxidatieve stress en

21 Lichamelijke activiteit verlaagt risico: colonkanker borstkanker (na de menopauze) endometriumkanker Neem iedere dag minimaal een ½ uur lichaamsbeweging

22 Meer lichaamsbeweging- maar hoe?

23 Aanbeveling: Als u alcohol drinkt, beperk het aantal glazen per dag tot 2 voor mannen en 1 voor vrouwen Alcohol verhoogt risico op kanker van mond hoofd-halsgebied oesofagus maag colon, rectum borst lever

24 Groenten en fruit beschermen tegen kanker van mond hoofd-halsgebied oesofagus maag Aanbeveling: kies voor veel groenten, fruit, volkorenproducten en peulvruchten en varieer zo veel mogelijk

25 Rood vlees en vleeswaren verhogen risico Dikke darmkanker rund, varkens, paard, lam Aanbeveling: max 500 gram (bereid) per week, waarvan weinig tot niets bewerkt (roken, zouten, conserveren)

26 Voedingssupplementen beschermen niet Aanbeveling: vertrouw niet op voedingssupplementen om uw risico op kanker te verlagen

27 Beta-caroteen verhoogt risico op longkanker ATBC longkanker trial ~ mannen, Finland, zware rokers, 20 mg/dag New England Journal Medicine 1994

28

29 Wat is (on)gezond? Ziekte frequentie (%) 1. Dosis 2. Vorm 3. Samenstelling 4. Timing Risicogroepen: Babies Ouderen Zwangeren Medicijngebruik Allochtonen (zonlicht) Kankerpatiënten???

30

31

32 Superfoods!!

33 Richtlijnen Goede Voeding 2006 (kwalitatief) 1. Zorg voor een gevarieerde voeding. 2. Zorg dagelijks voor voldoende lichaamsbeweging. 3. Gebruik dagelijks ruim groente, fruit en volkoren graanproducten. 4. Eet regelmatig (vette) vis. 5. Gebruik zo weinig mogelijk producten met een hoog gehalte aan verzadigd en transvet. 6. Beperk frequent gebruik van gemakkelijk vergistbare suikers en dranken met een hoog gehalte aan voedingszuren. 7. Beperk de inname van keukenzout. 8. Bij alcoholgebruik: wees matig.

34

35 Percentage NL vrouwen met groente/fruit aanbeveling ( g/day) % leeftijd Voedselconsumptie Peiling

36 Percentage Nederlandse mannen en vrouwen met voedingssupplementen % Leeftijd Voedsel Consumptie Peiling

37

38

39 De invloed van kanker(therapie) op voeding en vice versa Geur-en smaak veranderingen Verstoorde stofwisseling van eiwit, vetten, koolhydraten Kwaadaardige tumor en/of therapie Veranderde eetlust, misselijkheid, braken, mucositis, diarree Minder eten door kauw-en slikproblemen Veranderde voedselvoorkeuren functieverlies

40 Het goede nieuws Steeds meer mensen overleven kanker

41 Het slechte nieuws Progressieve ziekte Andere vormen van kanker Hart-en vaatziekten Diabetes Obesitas Osteoporose Sarcopenie Functie verlies Depressiviteit Moeheid Wat moeten we adviseren voor en na behand Hoe kunnen we intervenieren voor en na be

42 Voedingsonderzoek voor, tijdens en na kanker

43 soort kanker stadium van de ziekte therapie: type en duur

44 Richtlijn ondervoeding bij patiënten met kanker Best-practice based

45 Mogelijke voedingsgerelateerde problemen Slik en kauwproblemen Misselijkheid en braken Geur en smaakveranderingen Weinig eetlust Snelle verzadiging Darmproblemen Neuropathie Concentratieproblemen Nutriënten deficiënties Ondervoeding tijdens behandeling

46

47 Sarcopenie/sarcopenische obesitas Inflammatie Metabole ontregeling Eiwitafbraak

48

49 BMI en buikvet verhoogt kans op borstkankersterfte 1,254 vrouwen borstkanker, jaar; 3 BMI/WHR in jaar voor diagnose RR sterfte BMI < 25; WHR < 0.8 BMI< 25; WHR > 0.8 BMI > 25; WHR < 0.8 BMI > 25; WHR > 0.8 Ambrahamson et al, CEBP 2006

50 Verandering van vetverdeling tijdens systemische therapie

51 Chemotherapie voor borstkanker Gewichtstoename tijdens en na therapie - Vocht - Verlies spiermassa - Toename vetmassa 1 jaar na diagnose +2kg 5 jaar na diagnose >5kg (29%) Winkels et al., Ned Tijdschr Oncol 2012;9:25

52 Sarcopenische obesitas geïnduceerd door chemotherapie. Demark-Wahnefried W et al. JCO 2001;19: by American Society of Clinical Oncology

53 Verborgen lichaamssamenstelling

54 Optimale lichaamssamenstelling? Man met darmkanker 63 jaar BMI 20 kg/m 2 Spier Vet in de spier Onderhuids vet Visceraal vet

55 Man met darmkanker 65 jaar BMI 24 kg/m 2 Spier Vet in de spier Onderhuids vet Visceraal vet

56 Supplementen tijdens en na behandeling?

57 Supplementengebruik bij CRC Supplement gebruik 1x per week tijdens de laatste maand Supplement gebruik nee ja # verschillende supplementen Supplementen Multivitaminen/ mineralen Gebruikt door 54% Visolie 20% Vitaminen Vitamine C 15% Vitamine D 9% Foliumzuur of B12 7% Vitamin A 2% Mineralen Magnesium 14% IJzer 14% Calcium 11% Zink 5% Selenium 1% Anders 33%

58

59 Geen verband tussen multivitamine gebruik & recurrence/mortaliteit van borst- en crc kanker

60 Anti-oxidanten versnellen longkanker progressie in een muismodel

61 Vitamine D supplementen? 515 CRC patiënten, stadium IV chemotherapie 50% vitamine D deficiënt: 25(OH)D < 20 ng/ml 82% were vitamin D insufficiënt: 25 (OH)D ng/ml Hogere niveaus hoger overlevingsrates Multi-vitamine gebruik niet geassocieerd met overleving Ng et al, 2011; Mezawa et al, 2010; Ng et al, 2010

62 Voedingssupplementen tijdens behandeling Alleen in overleg met oncoloog!

63 Voeding-drug interacties Alle componenten in onze voeding spelen een rol Prof. Renger Witkamp

64 Interacties met St. Janskruid

65 Interacties met grapefruit Br J Clin Pharmacol. 2011

66 Vet verhoogt de biobeschikbaarheid

67

68 Aanbevelingen voor kankersurvivors

69 HR mortality 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Adherence score Totaal kanker Q1 Q2 Q3 Q4

70

71 Voor nu.

72 Voedingenkankerinfo.nl