Op gewicht. Verklein de kans op kanker

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Op gewicht. Verklein de kans op kanker"

Transcriptie

1 Op gewicht Verklein de kans op kanker

2 Over Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds Ons werk Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is dé specialist op het gebied van kankerpreventie door gezonde voeding en leefstijl. Wij zetten ons in voor een toekomst met minder kanker. Onze unieke doelstelling Mensen helpen keuzes te maken in hun voedingspatroon en leefstijl die het risico op kanker verlagen. Onze missie Hoe wij deze doelstelling verwezenlijken: Financieren van wereldwijd baanbrekend wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging, lichaamsgewicht en kanker. Verzamelen en analyseren van al het onderzoek naar kankerpreventie en op basis daarvan conclusies trekken waardoor betrouwbare voorlichting mogelijk is. Geven van voorlichting over kankerpreventie waardoor mensen gezonde en weloverwogen keuzes kunnen maken. Het internationale World Cancer Research Fund netwerk Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is onderdeel van het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk. Dit netwerk is een internationaal samenwerkingsverband van charitatieve instellingen die zich richten op de preventie van kanker door een gezonde voeding en leefstijl. Steun ons werk Onze voorlichtings- en wetenschappelijke programma s worden uitsluitend gefinancierd door giften van het publiek. Wij ontvangen geen overheidsgelden en zijn geheel zelfstandig. Wij zijn door de Belastingdienst aangemerkt als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). Wilt u het werk van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds steunen? Maak dan uw gift over op giro Alvast hartelijk dank! Inhoud Verklein uw kans op kanker 2 Een leven lang een gezond gewicht 3 Houd de juiste balans 4 Heeft u een gezond gewicht? 6 Kies voor caloriearme voedingsmiddelen 8 Herken calorierijke voeding 10 Eet de volgende producten liever niet 11 Wat ligt er op uw bord? 12 Kom in beweging 14 Soorten lichaamsbeweging 16 Dit is het moment! aanbevelingen ter preventie van kanker 19 De wetenschap achter onze aanbevelingen 20 Meer informatie over het Wereld Kanker Onderzoek Fonds vindt u op Op gewicht 1

3 Verklein uw kans op kanker De meeste mensen weten wel dat ze het risico op kanker kunnen verminderen door niet te roken. Maar niet iedereen is zich ervan bewust dat we dat risico ook kunnen verlagen door andere keuzes te maken in ons dagelijks leven. Kleine veranderingen kunnen een groot verschil maken. Wist u dat we een derde van de gevallen van de meest voorkomende kankersoorten kunnen voorkomen door: gezond te eten, voldoende te bewegen en een gezond gewicht te bereiken en te behouden? Een gezond gewicht is, na niet roken, het belangrijkste wat u kunt doen om u tegen kanker te beschermen. Deze brochure gaat over eenvoudige veranderingen in uw voeding en leefstijl die u kunnen helpen een gezond gewicht te krijgen en te houden. Ongeveer één op de drie inwoners van Nederland krijgt vroeger of later zelf met kanker te maken. Misschien kent u iemand die door kanker is getroffen, of heeft u zelf deze ziekte overleefd. Ook bij het Wereld Kanker Onderzoek Fonds kennen we de verwoestende uitwerking die de diagnose kanker op iemands leven kan hebben. Daarom werken we er hard aan om zoveel mogelijk gevallen van kanker te voorkomen. We kunnen geen garanties geven als het om kanker gaat, maar uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het naleven van onze aanbevelingen ter preventie van kanker de beste kansen biedt op een leven zonder deze ziekte. Ook weten we dat de keuze om niet te gaan roken (of om daarmee te stoppen) de belangrijkste maatregel is om de kans op kanker te verkleinen. Begin vandaag! Het is nooit te laat (of te vroeg) om te beginnen met een gezondere leefstijl. Ongeacht uw leeftijd, kan een gezond gewicht bijdragen aan een lager risico op kanker. Dus waarom zou u wachten? De boodschap is krachtig en positief: verklein uw kans op kanker door te zorgen voor een gezond gewicht, en begin er vandaag mee! Een leven lang een gezond gewicht Zorg voor een zo laag mogelijk gewicht en een slanke taille, maar vermijd ondergewicht. De informatie in deze brochure kan u helpen om een gezond gewicht te krijgen én te houden, om zo het risico op kanker te verlagen. U vindt alle aanbevelingen op een rijtje op pagina 19. Soms verwijzen we u voor meer informatie naar één van onze andere brochures. Deze kunt u downloaden of bestellen via Onze informatie is gebaseerd op de meest recente wetenschappelijke bevindingen. Op pagina 20 leggen we uit hoe we tot onze aanbevelingen zijn gekomen en verantwoorden we de betrouwbaarheid van onze informatie. 2 Op gewicht

4 Houd de juiste balans Het aantal mensen met overgewicht is de afgelopen 30 jaar dramatisch toegenomen. Inmiddels heeft 48% van de volwassen Nederlanders overgewicht. Hiervan heeft 11% zelfs extreem overgewicht, ofwel obesitas. Begin jaren 80 was dit nog respectievelijk 33% en 5%. (1) Een inactieve, voornamelijk zittende leefstijl en overal verkrijgbare ongezonde voedingswaren hebben bijgedragen aan deze toename van het aantal mensen met overgewicht. Energie in, energie uit Wanneer u meer calorieën (energie) binnenkrijgt via eten en drinken dan uw lichaam verbrandt door te bewegen, komt u aan. Het tegenovergestelde is ook waar: wanneer u door lichaamsbeweging meer calorieën verbrandt dan u binnenkrijgt, valt u af. U kunt twee dingen doen om uw gewicht op een gezonde manier te beheersen: minder energie binnenkrijgen door gezond te eten, of meer energie verbranden door meer te bewegen. Door deze twee maatregelen te nemen, verbetert u uw energiebalans zodat u een gezond gewicht kunt krijgen en houden. Het meeste resultaat boekt u als u beide maatregelen tegelijk neemt. Tips voor het behoud van een gezond lichaamsgewicht Zet de eerste stap en meet uw BMI en tailleomvang Hier leest u alles over op pagina 6 en 7. Kies voor caloriearme voedingsmiddelen Op pagina 8-11 leest u hoe u kunt herkennen of een product veel of weinig calorieën bevat. Let op de porties De informatie op pagina kan u hierbij helpen. Beweeg voldoende Tips voor meer lichaamsbeweging vindt u vanaf pagina 14. Gemiddelde energiebehoefte per dag* kcal kcal *voor een niet-actieve persoon van jaar. Ouderen hebben iets minder nodig. Actieve mensen hebben iets meer nodig. wetenschap Lichaamsgewicht en kanker: wat is het verband? Overgewicht verhoogt het risico op de volgende soorten kanker: darm-, slokdarm-, alvleesklier-, nier-, baarmoeder-, borst- (bij vrouwen na de menopauze) en galblaaskanker. Lichaamsvet kan op verschillende manieren het risico op kanker verhogen. Zo maken vetcellen cytokines aan. Dit zijn eiwitten die ontstekingen veroorzaken en dit verhoogt het risico op kanker. Daarnaast maken vetcellen hormonen zoals oestrogeen aan, die het risico op kankersoorten als borstkanker verhogen. Te veel vet kan bovendien tot insulineresistentie leiden waardoor het lichaam meer insuline gaat aanmaken. Ook dit kan voor een verhoogd risico op kanker zorgen. Tevens is uit onderzoek gebleken dat vet, vooral rond de taille, het lichaam aanzet tot het produceren van groeihormonen. Als iemand veel van deze hormonen heeft, kan dat tot een verhoogd risico op kanker leiden. Door een gezond gewicht te behouden verkleint u ook het risico op andere aandoeningen zoals een hersenbloeding, hart- en vaatziekten en diabetes. (1) Bron: CBS Op gewicht Op gewicht 5

5 Heeft u een gezond gewicht? Er zijn twee manieren om na te gaan of u een gezond gewicht heeft: het berekenen van uw Body Mass Index (BMI) en het meten van uw tailleomtrek. Het berekenen van de BMI is één van de eenvoudigste manieren om te bepalen of u een gezond gewicht heeft. De BMI geeft aan of uw gewicht gezond is in relatie tot uw lichaamslengte. De BMI is voor de meeste volwassenen een nuttige richtlijn*. Een gezonde BMI ligt voor mannen en vrouwen tussen 18,5 en 24,9. Om de kans op kanker te verkleinen, is het raadzaam naar een zo laag mogelijk gewicht te streven binnen deze gezonde BMI-waardes. Gewicht (kg) Zo berekent u uw BMI U berekent uw BMI door uw gewicht (in kilo s) door het kwadraat van uw lengte (in meters) te delen: Gewicht: 70kg = een BMI van 24.2 Lengte²: (1.7m x 1.7m) Uitslagen van de BMI-meting Lengte (cm) Lager dan 18.5 ondergewicht Tussen gezond gewicht Tussen overgewicht 30 of hoger obesitas Bereken uw BMI eenvoudig op onze website: 18,5 * De BMI is minder betrouwbaar voor ouderen, topsporters, zwangere vrouwen, kinderen en volwassenen met een lengte van minder dan 1,50m. morbide obesitas obesitas overgewicht gezond gewicht ondergewicht Uw taille meten We weten ook dat de manier waarop het lichaamsvet is verdeeld over het lichaam van invloed is op het risico op kanker. Wetenschappers hebben ontdekt dat vooral te veel vet rond de taille schadelijk kan zijn. Meet uw taille daarom regelmatig om in de gaten te houden of u een gezonde buikomvang heeft, ook als uw BMI gezond is. Zo meet u uw tailleomvang: 1. Leg een meetlint om uw taille, halverwege tussen de onderste ribben en de bovenkant van uw heupbot. 2. Trek het lint aan, maar niet zo strak dat de huid wordt samengetrokken. 3. Meet de omtrek nadat u hebt uitgeademd. Wat is een gezonde tailleomvang? - minder dan 80 cm voor vrouwen - minder dan 94 cm voor mannen. - minder dan 90 cm voor Aziatische mannen. 6 Op gewicht Op gewicht 7

6 Kies voor caloriearme voedingsmiddelen wetenschap Het verband tussen caloriearme voedingsmiddelen en kanker Door voornamelijk voedingsmiddelen te eten die weinig calorieën bevatten kunt u genieten van gezonde maaltijden die een verzadigd gevoel geven. Verander uw eetpatroon in kleine stappen. Kies geleidelijk aan steeds vaker voor caloriearme voedingsmiddelen in plaats van alternatieven die vol suiker en vet zitten. Voedingsmiddelen die van nature weinig calorieën bevatten zijn meestal plantaardig, zoals: groenten fruit peulvruchten volkorenproducten Uitzonderingen zijn avocado's en noten, die gezond zijn maar ook rijk aan calorieën omdat ze (gezond) vet bevatten. Deze producten maken in kleine porties deel uit van een gezond voedingspatroon. Plantaardige voedingsmiddelen bevatten vezels en water zodat ze snel en langdurig voor een verzadigd gevoel zorgen, zonder dat u te veel calorieën binnenkrijgt. Download ook onze brochure Calorierijke voeding van Dierlijke voedingsmiddelen zoals vlees, vis, gevogelte en melkproducten bevatten een aantal essentiële voedingsstoffen, zoals eiwitten, ijzer en calcium. Maar dierlijke voeding bevat geen vezels en sommige vleesen zuivelproducten bevatten veel (verzadigd) vet. Kies daarom waar mogelijk voor caloriearme, magere varianten. Het eten van veel rood vlees (runden varkensvlees) en vooral bewerkt vlees verhoogt bovendien het risico op darmkanker. Eet daarom niet meer dan 500 gram (gewicht na bereiding) rood vlees per week. 500 gram rood vlees na bereiding is ongeveer gram rauw vlees. Eet zo min mogelijk bewerkt vlees zoals knakworstjes, worst, spek, ham, salami en andere vleeswaren. Tips voor een gezond en caloriearm voedingspatroon Neem als tussendoortje groente, fruit, of een kleine portie noten in plaats van chips, koek, snoep en andere calorierijke snacks. Voeg meer caloriearme, plantaardige voedingsmiddelen aan uw maaltijden toe. Vervang bijvoorbeeld (een deel van) het vlees in pastasauzen, soepen en stoofschotels door groenten en peulvruchten. Kies waar mogelijk voor volkorenproducten. Neem van vlees en melkproducten de vetarme variant. Plantaardige voedingsmiddelen zijn van nature caloriearm en bevatten veel bestanddelen die tegen kanker kunnen beschermen, zoals vezels, vitaminen en mineralen. Groente, fruit, volkorenproducten en peulvruchten bevatten honderden verschillende fytochemicaliën (natuurlijke plantaardige stoffen) die ons gezond houden. Eet daarom gevarieerd om zo veel mogelijk verschillende voedingsstoffen binnen te krijgen. Onderzoek toont aan dat groente en fruit tegen een aantal vormen van kanker beschermen waaronder mond-, keel-, slokdarm- en maagkanker. Daarnaast zijn er sterke aanwijzingen dat het eten van veel voedingsvezels de kans op darmkanker verkleint. Vooral groente, fruit, volkorenproducten en peulvruchten bevatten veel vezels. Door het hoge gehalte aan water en vezels, en het lage gehalte aan calorieën, draagt een voedingspatroon met veel plantaardige producten bij aan het bereiken en behouden van een gezond gewicht. Dit is, na niet roken, het belangrijkste wat u kunt doen om uw risico op kanker te verlagen. 8 Op gewicht Op gewicht 9

7 10 Herken calorierijke voeding Calorierijk Caloriearm Op het etiket van verpakte producten vindt u hoeveel kilocalorieën (kcal) een product bevat per 100 gram. Calorierijk* Meer dan 225 kcal per 100 gram. Deze voedingsmiddelen bevatten veel vet en/of suiker en weinig voedingsvezels en/of water. Voorbeelden: snacks zoals chocolade, chips en koekjes, en fastfood zoals hamburgers, friet en gefrituurde kip. Gemiddeld kcal per 100 gram. Brood, mager vlees, gevogelte en vis hebben een gemiddeld caloriegehalte. Caloriearm Minder dan 150 kcal per 100 gram. Caloriearme producten zijn bijvoorbeeld gekookte granen zoals zilvervliesrijst en volkorenpasta, en peulvruchten zoals bonen, erwten en linzen. Zeer caloriearm Minder dan 100 kcal per 100 gram. De meeste groenten, vruchten en knolgewassen, zoals aardappelen, bevatten zeer weinig calorieën. Al deze producten bevatten veel vezels en/of water en geven ons daardoor snel en langdurig een verzadigd gevoel. * Let op! Een aantal calorierijke voedingsmiddelen bevat waardevolle voedingsstoffen en kunt u daarom in kleine hoeveelheden eten, zoals noten, zaden en sommige plantaardige oliën. Eet de volgende producten liever niet... Bewerkte voedingsmiddelen Met bewerkte voedingsmiddelen bedoelen we producten die intensief zijn bewerkt, zoals chocolade, chips en koekjes, fastfood en kant-en-klaar maaltijden. Tijdens de productie van deze bewerkte voedingsmiddelen gaan er veel water en voedingsvezels verloren, evenals een deel van de voedingsstoffen. Bovendien worden er vaak extra vet, zout en suiker aan toegevoegd. Hierdoor neemt het caloriegehalte toe. Zelfs als we maar weinig van deze producten eten, krijgen we veel calorieën binnen zonder echt verzadigd te raken. (Verzadigde) vetten Er zijn geen duidelijke aanwijzingen voor een rechtstreeks verband tussen kanker en het vet dat we eten. Maar er is wel een verband tussen vet voedsel en gewichtstoename. Bovendien weten we dat er een verband bestaat tussen verzadigde vetten (aanwezig in bijvoorbeeld vlees, (room)boter, gebak en chocolade) en hart- en vaatziekten. We hebben echter wel kleine hoeveelheden vet nodig om ons lichaam goed te laten werken. Eet minder vet en kies zo veel mogelijk voor plantaardige oliën of vetten uit vis, omdat deze voor een groot deel onverzadigd zijn. Suiker en suikerrijke dranken Net als bij vet, zijn er geen duidelijke aanwijzingen voor een direct verband tussen suiker en kanker. Het is echter wel bekend dat een voedingspatroon met veel suiker kan leiden tot gewichtstoename. Suikerrijke dranken, zoals cola, limonadesiroop en andere frisdranken, bevatten veel calorieën maar zorgen nauwelijks voor een verzadigd gevoel. Hierdoor drinkt u er al snel te veel van. U kunt dit soort dranken veel beter vervangen door gezondere alternatieven. Water is altijd de beste keuze, maar ongezoete thee of koffie zijn ook goed. Alcoholische dranken Alcoholische dranken bevatten veel calorieën en vergroten bovendien direct het risico op sommige vormen van kanker. Om de kans op kanker zo veel mogelijk te beperken, adviseren we om helemaal geen alcohol te drinken. Als u toch wilt drinken, drink dan niet meer dan twee glazen per dag voor mannen of één glas per dag voor vrouwen, en houd enkele dagen in de week alcoholvrij. Op gewicht Op gewicht 11

8 Wat ligt er op uw bord? Hoeveel is een portie? Wat is een normale portie? Hoeveel moet u elke dag eten van plantaardige producten, en hoeveel van dierlijke producten? U vindt het in onderstaande tabel. Om voldoende voedingsvezels, vitaminen en mineralen binnen te krijgen, vult u minimaal twee derde van uw bord met groente, fruit, volkorenproducten en peulvruchten en een derde of minder met magere dierlijke producten. Uw maaltijd zal op deze manier niet snel te veel calorieën bevatten. 2/3 plantaardige voedingsmiddelen Let op de grootte van uw porties Wanneer u probeert af te vallen, maak uw porties dan stapsgewijs kleiner. Porties zijn de laatste tientallen jaren groter geworden. Met de tabel hiernaast krijgt u een goed overzicht van de normale portiegrootte van een bepaald product. Wij adviseren bijvoorbeeld om per dag ten minste vijf porties groente en fruit te eten. Neem van calorierijke voedingsmiddelen selchts kleine porties om uw calorieinname te beperken. Wat? Groente en fruit Dagelijks nodig* Minimaal 5 porties Hoeveel is dat? 1 portie is gram, bijvoorbeeld: 1 schaaltje rauwkost/sla 3 volle eetlepels gekookte groente 1 middelgrote vrucht (zoals een appel of banaan) 2 kleine vruchten (zoals pruimen of mandarijnen) 1 handvol klein fruit (zoals aardbeien, bessen of druiven) 1 schijf van een grote vrucht (zoals meloen) Het is belangrijk om dagelijks drie uitgebalanceerde maaltijden te eten. Een maaltijd overslaan om af te vallen is niet gezond en helpt bovendien niet. U heeft dan eerder de neiging om ongezonde tussendoortjes te nemen, zo blijkt uit onderzoek. Aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten Brood en ontbijtgranen 200 gram (mannen 250 gram) 6 porties (mannen 7 porties) 4 (5) middelgrote aardappelen 4 (5) opscheplepels gekookte rijst, pasta of peulvruchten 1 portie is 35 gram, bijvoorbeeld: 1 snee brood 3-4 eetlepels ontbijtgranen Stop met eten voordat u helemaal verzadigd bent. Uw hersenen hebben tijd nodig om het signaal van uw maag dat u genoeg heeft gehad, te verwerken. Melk(producten) Kaas Maximaal 450 ml Maximaal 30 gram Een glas melk is ongeveer 200 ml Een schaaltje yoghurt is ongeveer 150 ml 4 blokjes kaas of wat er nodig is voor 2 boterhammen. Een voorgesneden plak kaas is 20 gram. 1/3 dierlijke voedingsmiddelen Vlees**, vis, ei en vleesvervangers Olie gram (gewicht na bereiding) 15 gram Bijvoorbeeld 1 kipfilet, 1 stuk zalmfilet of 2 eieren. 1 eetlepel 12 Download ook onze brochure Gezonde porties van De hoeveelheid voor 6 (7) sneetjes brood. * De genoemde hoeveelheden gelden voor een gemiddelde vrouw van jaar. Mannen, jongeren, zwangere vrouwen en actieve vrouwen hebben iets meer nodig per dag. Ouderen en zeer inactieve mensen hebben minder nodig per dag. De hoeveelheid tussen haakjes is voor een gemiddelde man van jaar. ** Eet niet meer dan 500 gram (gewicht na bereiding) rund- en varkensvlees per week. Op gewicht Op gewicht 13 Halvarine 30 gram (mannen 35 gram)

9 Kom in beweging Behalve gezonde, caloriearme voeding speelt ook voldoende lichaamsbeweging een belangrijke rol bij het bereiken en behouden van een gezond gewicht. Beweeg dagelijks tenminste 30 minuten matig intensief (zie pagina 16) om de kans op kanker te verkleinen. Als u dit gemakkelijk haalt, is het nog beter om elke dag 60 minuten matig intensief te bewegen, afgewisseld met enkele keren per week 30 minuten intensieve lichaamsbeweging. Geen smoesjes meer Voor veel mensen is voldoende bewegen een voornemen dat lastig is vol te houden, omdat ze geen tijd hebben, geen geld hebben of het niet leuk vinden. Geen tijd? U hoeft niet per se 30 minuten achter elkaar te bewegen. Probeer wanneer het maar kan 10 minuten te bewegen. Parkeer de auto op een kilometer afstand van het (winkel) centrum en loop erheen, in plaats van rondjes te rijden op zoek naar een parkeerplaats dichterbij - of ga helemaal lopend of op de fiets. Doe gymnastiekoefeningen terwijl u televisie kijkt, en loop een ommetje terwijl u uw beste vriend of vriendin belt. Geen geld? Een abonnement op de sportschool of een eigen hometrainer zijn niet de enige mogelijkheden om in beweging te komen. Wandelen is gratis en fietsen meestal ook - de meeste Nederlanders hebben tenslotte een fiets in de schuur staan. Thuis kunt u flesjes met water vullen en als gewichtjes gebruiken, of stepsoefeningen doen op een traptrede. Niet leuk? Er zijn veel manieren om lichaamsbeweging leuk en interessant te maken. Doe het bijvoorbeeld samen met familie of vrienden. Zo wordt het een gezellige sociale activiteit. Bovendien kunt u elkaar zo motiveren. Daarnaast is het belangrijk om voor activiteiten te kiezen die u leuk vindt: er zijn zo veel mogelijkheden dat er echt voor iedereen wat tussen zit. Als u het saai begint te vinden, kiest u de volgende keer voor een andere activiteit. wetenschap Hoe verlaagt lichaamsbeweging het risico op kanker? Lichaamsbeweging is, naast gezonde voeding, een belangrijke manier om te zorgen voor een gezond gewicht. Daarmee verlaagt lichaamsbeweging indirect het risico op kanker. Daarnaast is er sterk bewijs dat lichaamsbeweging direct helpt beschermen tegen darmkanker, borstkanker (bij vrouwen na de menopauze) en baarmoederkanker. Onderzoek toont aan dat regelmatige lichaamsbeweging kan helpen een gezonde hormoonspiegel te handhaven. Dit is van belang omdat een hoog gehalte van bepaalde hormonen het risico op kanker kan verhogen. 14 Op gewicht Op gewicht 15

10 Soorten lichaamsbeweging Wat is lichaamsbeweging? Alles waarbij u beweegt telt mee, niet alleen trainen of sporten. Naar het winkelcentrum lopen, het gras maaien, het huis schoonmaken, kortom alles waardoor u flink in beweging komt. De hoeveelheid calorieën die u verbrandt hangt af van de aard, de frequentie, de duur en de intensiteit van de activiteit. Om meer calorieën te verbranden kunt u intensiever en/of langer bewegen. Matig intensieve lichaamsbeweging Matig intensieve lichaamsbeweging zorgt ervoor dat uw hart sneller gaat kloppen en uw ademhaling zwaarder wordt. U kunt hierbij nog wel praten. Bijvoorbeeld: stofzuigen - 96 kcal* stevig lopen (ongeveer 5 km per uur) kcal rustig fietsen (16 km/uur) kcal auto wassen kcal de tuin aanharken kcal rustig baantjes zwemmen kcal langzaam dansen kcal Intensieve lichaamsbeweging Door intensieve beweging gaat uw hart nog sneller kloppen. Waarschijnlijk gaat u transpireren en voelt u zich buiten adem. Praten wordt nu erg lastig. Bijvoorbeeld: voetballen kcal joggen (6 km/uur) kcal schaatsen kcal stevig zwemmen kcal hardlopen (11 km/uur) kcal squashen 462 kcal wielrennen kcal * aantal kilocalorieën (kcal) dat een gemiddeld persoon van 77 kg verbrandt in 30 minuten Tips om meer te bewegen Zoek doorlopend naar mogelijkheden om meer te bewegen, al is het maar 10 of 15 minuten per keer. Ga lopend of op de fiets naar de winkel of naar uw werk. Als u toch met de auto gaat, parkeer de auto dan verder weg en loop het laatste stukje. Als u met het openbaar vervoer reist, stap dan een halte eerder uit. Neem de trap in plaats van de lift of de roltrap. Doe huishoudelijk werk op energieke muziek. Loop een blokje om met vrienden of familie die op bezoek komen en klets al wandelend bij. Beweeg tijdens het televisiekijken, bijvoorbeeld met gewichtjes of door op de plaats hard te lopen. 16 Op gewicht Op gewicht 17

11 Folder VK ronde 2.indd :35 Kom in Dit is het moment! Het is nooit te laat om iets te veranderen in uw voeding en leefstijl en zo voor een gezond gewicht te zorgen. Ook wanneer u door omstandigheden of juist door een vakantie minder gezond gaat eten en bewegen, kunt u uw goede gewoontes daarna gewoon weer oppakken. De volgende tips helpen u weer op weg: Weeg uzelf een keer per week (en kom onmiddellijk in actie wanneer u aankomt). Eet vooral caloriearme voedingsmiddelen die met weinig vet zijn bereid. Op onze website vindt u veel gezonde, caloriearme recepten. Houd twee weken lang een eetdagboek bij zodat u zicht krijgt op uw eetpatroon. Schrijf op wat u eet, hoeveel u eet en wanneer u eet. Begin zo snel mogelijk weer met uw dagelijkse lichaamsbeweging. Stel iedere week haalbare doelen met betrekking tot lichaamsbeweging. U kunt bijvoorbeeld uw dagelijkse wandeling of andere vorm van lichaamsbeweging 15 minuten langer maken. Of u kunt minstens 15 minuten een ander soort activiteit proberen zoals krachttraining. Advies van een deskundige Heeft u overgewicht en lukt het u maar niet om af te vallen? Vraag dan eens advies aan een deskundige, zoals een diëtist of een gewichtsconsulent. Deze specialisten kunnen u helpen gezonder te eten en persoonlijke tips geven voor een gezondere leefstijl. U kunt nog meer doen om uw kans op kanker te verkleinen De informatie in deze brochure gaat over het bereiken en behouden van een gezond gewicht om het risico op kanker te verlagen. Daarnaast spelen ook andere factoren, zoals gezonde voeding, voldoende lichaamsbeweging en niet roken een belangrijke rol bij kankerpreventie. Meer informatie daarover vindt u in onze brochure Verklein uw kans op kanker: 10 adviezen voor een gezonder leven. U kunt deze en andere brochures downloaden of bestellen via Verklein de kans op kanker 10 adviezen voor een gezonder leven Kom in Aanbevelingen ter preventie van kanker 1. Zorg voor een zo laag mogelijk gewicht en een slanke taille, maar vermijd ondergewicht. 2. Beweeg iedere dag minimaal 30 minuten. 3. Eet minder calorierijk voedsel en drink weinig suikerrijke dranken. 4. Eet veel groenten, fruit, volkorenproducten en peulvruchten en varieer zo veel mogelijk. 5. Eet minder rood vlees (zoals rund- en varkensvlees) en eet liever geen bewerkt vlees (zoals ham, spek of salami). 6. Drink liever geen alcohol. Als u wel alcohol wilt drinken, neem dan per dag niet meer dan 1 glas (voor vrouwen) of 2 glazen (voor mannen). 7. Eet minder zout of gezouten voedsel. 8. Vertrouw niet op voedingssupplementen om u tegen kanker te beschermen. Aanbevelingen voor specifieke groepen 9. Geef baby s de eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding. Dat is het beste voor moeder en baby. Geef daarna aanvullende vloeibare en vaste voeding. 10. Als u kanker heeft gehad en de behandeling is beëindigd, volg dan de aanbevelingen voor de preventie van kanker op. En natuurlijk niet roken. Onze informatie over kankerpreventie richt zich op de Nederlandse bevolking in het algemeen. De informatie is niet bedoeld voor personen die op doktersvoorschrift een dieet volgen of speciale behoeften hebben op het gebied van voeding en beweging. Wij geven geen medisch advies; schakel hiervoor uw arts in. 18 Op gewicht Op gewicht 19

12 De wetenschap achter onze aanbevelingen De informatie in deze brochure is gebaseerd op de meest recente wetenschappelijke bevindingen. Betrouwbaar en degelijk onderzoek vormt de basis van ons advies. Alle voorlichting van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is gebaseerd op het wetenschappelijke rapport Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective en de resultaten uit het Continuous Update Project (CUP van het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk. Voor het rapport en het CUP zijn duizenden wetenschappelijke onderzoeken verzameld en opnieuw geanalyseerd. Tezamen vormen zij de meest uitgebreide bron van informatie over voeding, leefstijl en kankerpreventie wereldwijd. Wij doen alleen aanbevelingen als onafhankelijke deskundigen het erover eens zijn dat het wetenschappelijk bewijs sterk genoeg is. Het Continuous Update Project: houdt onze voorlichting actueel Ons Continuous Update Project (CUP) zorgt ervoor dat onze aanbevelingen ter preventie van kanker actueel blijven en gebaseerd blijven op het meest recente wetenschappelijke bewijs. In dit project verzamelen, analyseren en beoordelen wetenschappers nieuw onderzoek op het gebied van voeding, lichaamsbeweging, gewicht en kankerpreventie. Alle nieuwe onderzoeksresultaten én de onderzoeken die voor het hiernaast beschreven rapport zijn gebruikt, staan in één centrale database. Het CUPonderzoeksteam analyseert vervolgens al dit wetenschappelijke bewijs. Dit is een doorlopend proces, want er verschijnen voortdurend relevante nieuwe onderzoeken die in de database moeten worden ingevoerd en geanalyseerd. Uiteindelijk kan een panel van onafhankelijke wetenschappers op basis van de analyses van het CUP het wetenschappelijke bewijs opnieuw beoordelen en eventueel onze aanbevelingen ter preventie van kanker herzien. Zo zorgen we ervoor dat onze voorlichting over kankerpreventie altijd actueel is. Het grootste rapport over kankerpreventie Ons wetenschappelijke rapport Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective is in 2007 gepubliceerd door het wereldwijde WCRF netwerk. Voor dit rapport zijn meer dan onderzoeken op het gebied van voeding, lichaamsbeweging en lichaamsgewicht geanalyseerd. Hiermee is het het grootste onderzoek dat op dit gebied ooit is uitgevoerd. Op basis van de analyse heeft een panel van wetenschappers onze tien aanbevelingen ter preventie van kanker opgesteld. Daarmee zijn onze aanbevelingen gebaseerd op het meest uitgebreide en best beschikbare wetenschappelijke bewijs. Dit bewijs wordt actueel gehouden door middel van het hiernaast beschreven Continuous Update Project. Lees meer over ons wetenschappelijk onderzoek op: 20 Op gewicht Op gewicht 21

13 Beweeg elke dag minimaal 30 minuten De aanbevelingen om kanker te voorkomen zijn door het Wereld Kanker Onderzoek Fonds in drie richtlijnen samengevat. Richtlijnen ter preventie van kanker GEWICHT Streef uw leven lang naar een gezond gewicht Voeding KANKER PREVENTIE rood vlees en vermijd bewerkt vlees Kies voornamelijk plantaardig voedsel, beperk het eten van LICHAAMSbeweging Als u de juiste keuzes maakt ten aanzien van voeding, lichaamsbeweging en gewicht, kunt u uw risico op kanker verlagen. Kies voornamelijk plantaardig voedsel, beperk de consumptie van rood vlees en vermijd het eten van bewerkt vlees. Beweeg elke dag minimaal 30 minuten. Streef uw leven lang naar een gezond gewicht. En natuurlijk... niet roken. Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) Postbus MK Amsterdam Tel: Website: informatie@wcrf.org Registratienummer K.v.K. Amsterdam Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds maakt deel uit van het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk. Geef kanker geen kans 2012 Wereld Kanker Onderzoek Fonds/WHE X12 OG

Hoe verklein ik mijn kans op kanker? Volg de kleuren!

Hoe verklein ik mijn kans op kanker? Volg de kleuren! Hoe verklein ik mijn kans op kanker? Volg de kleuren! KAN KANKER VOORKOMEN WORDEN? Kanker is in Nederland doodsoorzaak nummer één. Preventie is daarom van groot belang. Er zijn helaas geen garanties op

Nadere informatie

Gezond gewicht. en kankerpreventie. samen kanker voorkomen. 1 Gezond gewicht

Gezond gewicht. en kankerpreventie. samen kanker voorkomen. 1 Gezond gewicht Gezond gewicht en kankerpreventie 1 Gezond gewicht samen kanker voorkomen Over het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Inhoud Onze visie Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds streeft naar een wereld waarin niemand

Nadere informatie

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het

Nadere informatie

Eet gezond. Verklein de kans op kanker

Eet gezond. Verklein de kans op kanker Eet gezond Verklein de kans op kanker Over Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds Ons werk Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is dé specialist op het gebied van kankerpreventie door gezonde voeding en

Nadere informatie

BEWEEG- DAGBOEK. Beweegt u genoeg?

BEWEEG- DAGBOEK. Beweegt u genoeg? BEWEEG- DAGBOEK Beweegt u genoeg? Beweegt u genoeg? Hoe vult u het dagboek in? Lihaamsbeweging is erg belangrijk voor een goede gezondheid. Het verlaagt onder andere uw risio op kanker. Beweegt u genoeg?

Nadere informatie

INFOBLAD. Meeste invloed. Gezond leven

INFOBLAD. Meeste invloed. Gezond leven GEWICHT, VOEDING, BEWEGEN EN ALCOHOL INFOBLAD Ongeveer 30% van kanker zou voorkomen kunnen worden. Een garantie om kanker te voorkomen is er niet. Je kan wel het risico op kanker verkleinen door een gezonde

Nadere informatie

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het

Nadere informatie

Wat is goede voeding? Aanbevelingen & tips voor kinderen 9 t/m 18 jaar

Wat is goede voeding? Aanbevelingen & tips voor kinderen 9 t/m 18 jaar Wat is goede voeding? Aanbevelingen & tips voor kinderen 9 t/m 18 jaar Gezonde leefstijl Ben jij benieuwd hoe je gezond kunt eten? Daar kan de Schijf van Vijf je bij helpen. Door iedere dag producten uit

Nadere informatie

28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2.

28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2. Voeding en leefstijl bij en na kanker Malu van Geel Inhoud 1. Voeding van vroeger tot nu 2. Voeding en kanker 3. Aanbevelingen 4. Veel gestelde vragen 1. Voeding van vroeger tot nu 1 Hippocrates Laat voeding

Nadere informatie

Dienstverlenende werkzaamheden Les 7

Dienstverlenende werkzaamheden Les 7 Dienstverlenende werkzaamheden Les 7 voedingsadvies Julie hebben in les 1 al een voedingsdagboek moeten invullen en in les drie heb je als het goed is geleerd hoe de schijf van vijf werkt. Met deze kennis

Nadere informatie

Er zijn verschillende meetmethodes waarmee u kunt vaststellen of u een gezond gewicht hebt:

Er zijn verschillende meetmethodes waarmee u kunt vaststellen of u een gezond gewicht hebt: Een gezond gewicht Een gezond gewicht Hebt u een gezond gewicht? Energiebalans Bewegen Hoe behoudt u een gezond gewicht? Tips voor het behouden van een gezond gewicht Tips voor het bereiken van een gezond

Nadere informatie

Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog

Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus Bij gebruik van GLP-1-analoog Aangezien u lijdt aan Diabetes mellitus, type 2 (oftewel ouderdomsdiabetes) én overgewicht hebt, heeft de arts u een behandeling met zogenaamd

Nadere informatie

Eet smakelijk René de Groot 15-06-2014

Eet smakelijk René de Groot 15-06-2014 Eet smakelijk René de Groot 15-06-2014 Inhoudsopgave: Kennis testen Waar is voeding eigenlijk goed voor? Waarmee moeten we dan ontbijten? Bloedsuiker spiegel Calorieën?? Schijf van 5 Hoeveel calorieën

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Ondervoeding. in het ziekenhuis Afdeling Diëtetiek

PATIËNTEN INFORMATIE. Ondervoeding. in het ziekenhuis Afdeling Diëtetiek PATIËNTEN INFORMATIE Ondervoeding in het ziekenhuis Afdeling Diëtetiek Ondervoeding bij ziekte Ondervoeding door ziekte is in ziekenhuizen een veel voorkomend probleem. Ongeveer 1 op de 4 patiënten is

Nadere informatie

G e z o n d e t e n m e t d e Schijf van Vijf

G e z o n d e t e n m e t d e Schijf van Vijf G e z o n d e t e n m e t d e Schijf van Vijf De Schijf van Vijf in het kort Om fit en gezond te leven is het belangrijk om gezond te eten. Gezond eten is samen met voldoende bewegen dé basis voor een

Nadere informatie

Overgewicht Inhoud Inleiding Oorzaken van overgewicht

Overgewicht Inhoud Inleiding Oorzaken van overgewicht Overgewicht Brochure over oorzaken, gevolgen en behandeling van overgewicht. Met eet- en beweegdagboekje. Inhoud Inleiding Oorzaken van overgewicht Gevolgen van overgewicht Meten en wegen BMI (Body Mass

Nadere informatie

Voedingsadvies bij zwangerschapsdiabetes. diabetes gravidarum

Voedingsadvies bij zwangerschapsdiabetes. diabetes gravidarum Voedingsadvies bij zwangerschapsdiabetes diabetes gravidarum 2 Deze brochure is bedoeld voor vrouwen met diabetes gravidarum. In deze brochure wordt informatie gegeven over o.a. de richtlijnen voor de

Nadere informatie

Geef kanker. minder kans. eet volop. groente en. fruit

Geef kanker. minder kans. eet volop. groente en. fruit Geef kanker minder kans eet volop groente en fruit Iedereen heeft zo zijn eetgewoonten. De één eet wat meer dan de ander. De één lust graag dit, de ander dat. Vaste eetgewoonten zijn er steeds minder.

Nadere informatie

Te licht. Tips als uw kind niet wil eten. Eet- en beweegkalender

Te licht. Tips als uw kind niet wil eten. Eet- en beweegkalender Te licht Bij kinderen is het lastig om aan te geven wanneer er sprake is van ondergewicht. Uw kind kan heel veel eten en toch ondergewicht hebben. Dit kan komen door een groeispurt, of door veel sporten.

Nadere informatie

voedingsadvies bij dreigende ondervoeding

voedingsadvies bij dreigende ondervoeding patiënteninformatie voedingsadvies bij dreigende ondervoeding De arts of verpleegkundige heeft met u besproken dat u kans heeft op ondervoeding. Goede voeding kan helpen om uw conditie te verbeteren. Wat

Nadere informatie

Voeding, leefstijl en DARMKANKER DE BESTE ADVIEZEN UIT ONDERZOEK

Voeding, leefstijl en DARMKANKER DE BESTE ADVIEZEN UIT ONDERZOEK Voeding, leefstijl en DARMKANKER DE BESTE ADVIEZEN UIT ONDERZOEK OVER DARMKANKER Wat is darmkanker? Darmkanker kan op verschillende plekken in de darm ontstaan, maar meestal is dit de dikke darm. We hebben

Nadere informatie

Gewichtstoename bij behandeling van kanker

Gewichtstoename bij behandeling van kanker Gewichtstoename bij behandeling van kanker Albert Schweitzer ziekenhuis Januari 2012 Pavo 0915 Inleiding U bent tijdens uw behandelingen tegen kanker ongewenst in gewicht aangekomen. In deze folder leggen

Nadere informatie

Overgewicht Wat is een gezond gewicht en hoe bereik ik dat?

Overgewicht Wat is een gezond gewicht en hoe bereik ik dat? Overgewicht Wat is een gezond gewicht en hoe bereik ik dat? Overgewicht Een gezond gewicht en een gezond lijf gaan hand in hand. Als je te veel weegt, heb je overgewicht. Dat is niet goed voor je gezondheid.

Nadere informatie

Verklein de. kans op kanker. 10 adviezen voor een gezonder leven

Verklein de. kans op kanker. 10 adviezen voor een gezonder leven Verklein de kans op kanker 10 adviezen voor een gezonder leven Over Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds Ons werk Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is dé specialist op het gebied van kankerpreventie

Nadere informatie

Energiebalans. Opdracht 8B. Opdracht

Energiebalans. Opdracht 8B. Opdracht Opdracht 8B Energiebalans Opdracht Doel: Introductie vragen (Bijlage 1) 20 min. Opdracht 1 (Werkboekje Energiebalans) 30 min. Aan de hand van het deze opdracht leren de kinderen: Wat de energiebalans is;

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Obesitas

Praktische opdracht ANW Obesitas Praktische opdracht ANW Obesitas Praktische-opdracht door een scholier 1250 woorden 4 juni 2007 5,9 20 keer beoordeeld Vak ANW Wat is obesitas? Zwaarlijvigheid is één van de grootste gezondheidsproblemen

Nadere informatie

Voorkom Zwangerschapsdiabetes

Voorkom Zwangerschapsdiabetes Voorkom Zwangerschapsdiabetes Steeds meer zwangere vrouwen krijgen zwangerschapsdiabetes (zwangerschapssuiker). Deze folder geeft informatie over gezond eten en bewegen tijdens zwangerschap. Wat is zwangerschapsdiabetes?

Nadere informatie

Voedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes

Voedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes DIETETIEK Voedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes Bij de behandeling van zwangerschapsdiabetes hoort een voedingsadvies. Vaak zijn maar een paar aanpassingen nodig in de voeding om nadelige gezondheidsgevolgen

Nadere informatie

Gewichtstoename bij behandeling van kanker

Gewichtstoename bij behandeling van kanker Gewichtstoename bij behandeling van kanker Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U bent tijdens uw behandelingen tegen kanker ongewenst in gewicht aangekomen. In deze

Nadere informatie

Diabetes mellitus. Victoza en voeding

Diabetes mellitus. Victoza en voeding Diabetes mellitus Victoza en voeding In het kort Wat is diabetes? Diabetes mellitus wordt in de volksmond ook wel suikerziekte genoemd. Bij Diabetes mellitus is er geen of onvoldoende insuline beschikbaar

Nadere informatie

Gewichtstoename bij behandeling van kanker

Gewichtstoename bij behandeling van kanker Gewichtstoename bij behandeling van kanker Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U bent tijdens uw behandelingen tegen kanker ongewenst in gewicht aangekomen. In deze

Nadere informatie

10 KEER GEZOND EET GROENTEN

10 KEER GEZOND EET GROENTEN 10 KEER GEZOND 10 KEER GEZOND Er zijn volgens ons tien regels waar het voedingspatroon van elke sporter of niet-sporter dagelijks aan zou moeten voldoen. Deze richtlijnen zijn grotendeels gebaseerd op

Nadere informatie

Vakantie vitamines: hoe voorkom je vakantie kilo s? Jantine Blaauwbroek Diëtist

Vakantie vitamines: hoe voorkom je vakantie kilo s? Jantine Blaauwbroek Diëtist Vakantie vitamines: hoe voorkom je vakantie kilo s? Jantine Blaauwbroek Diëtist Inhoud 1 Vakantiebestemmingen 2 Wat is gezonde voeding? 3 Energieleveranciers en functies 4 Energiebalans op vakantie 5 Weet

Nadere informatie

lyondellbasell.com Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid

lyondellbasell.com Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid Verander je keuzes, verander je leven Deze presentatie heeft als doel om u betere beslissingen te laten nemen m.b.t. voeding om zo uw gezondheid te verbeteren. Belangrijke

Nadere informatie

5. Dagelijkse energie

5. Dagelijkse energie 5. Dagelijkse energie Elke beweging die je doet kost energie. Niet alleen bij het rennen, lopen, bukken en springen, maar ook slapen en zitten kosten dus energie. De energie die hiervoor nodig is, wordt

Nadere informatie

Overgewicht en kinderwens

Overgewicht en kinderwens Overgewicht en kinderwens Overgewicht is een toenemend probleem in onze samenleving. Het altijd en overal beschikbaar zijn van voedsel maakt dat we meer eten dan we nodig hebben. Ook bewegen we minder,

Nadere informatie

PRE-OPERATIEVE ADVIEZEN VOEDING EN BEWEGING

PRE-OPERATIEVE ADVIEZEN VOEDING EN BEWEGING PRE-OPERATIEVE ADVIEZEN VOEDING EN BEWEGING 563 Inleiding In deze folder wordt uitgelegd hoe u zich door goede voeding en beweging optimaal kunt voorbereiden op uw operatie en uw ziekte. Wanneer u, voorafgaand

Nadere informatie

Gezonde voeding Het dagmenu

Gezonde voeding Het dagmenu Voeding en bewegen Gezonde voeding Kinderen in de basisschoolleeftijd zijn volop in ontwikkeling. Ze groeien hard. Om te kunnen groeien is gevarieerde voeding belangrijk. Gevarieerde voeding zorgt ervoor

Nadere informatie

Kinderen en een gezond gewicht

Kinderen en een gezond gewicht Kinderen en een gezond gewicht Gezond eten en bewegen Met de tips in deze folder werk je aan een gezond gewicht voor je kind. Onze adviezen richten zich op gezond eten en drinken, de juiste (eet)opvoeding

Nadere informatie

VOEDINGSDRIEHOEK: Gezond en duurzaam eten met de voedingsdriehoek

VOEDINGSDRIEHOEK: Gezond en duurzaam eten met de voedingsdriehoek VOEDINGSDRIEHOEK: Gezond en duurzaam eten met de voedingsdriehoek Gezond eten: wat is dat nu precies? In de media verschijnen zoveel tegenstrijdige berichten dat je op den duur het bos door de bomen niet

Nadere informatie

Slank blijven. ter preventie van kanker. Geef kanker geen kans 2008 Wereld Kanker Onderzoek Fonds / WHE S12 SB. Richtlijnen ter preventie van kanker

Slank blijven. ter preventie van kanker. Geef kanker geen kans 2008 Wereld Kanker Onderzoek Fonds / WHE S12 SB. Richtlijnen ter preventie van kanker WCRF's lichaamsgewichtrichtlijn De aanbevelingen om kanker te voorkomen zijn door het Wereld Kanker Onderzoek Fonds in drie richtlijnen samengevat. Richtlijnen ter preventie van kanker GEWICHT Slank blijven

Nadere informatie

Diabetes type 2 Het belang van gezonde voeding

Diabetes type 2 Het belang van gezonde voeding Diabetes type 2 Het belang van gezonde voeding Gezond eten is voor iedereen belangrijk, maar voor mensen met diabetes type 2 zijn er extra aandachtspunten. Onze voedingsadviezen helpen je. Wat gebeurt

Nadere informatie

De voedingsmiddelendriehoek.

De voedingsmiddelendriehoek. Hoofdstuk 8 De voedingsmiddelendriehoek. 1. De voedingsdriehoek invullen. 2. De drie maaltijden per dag opnoemen. 3. Zeggen wanneer we best drinken en hoeveel liter we drinken. 4. Tips opnoemen om gezond

Nadere informatie

DE ACTIEVE VOEDINGSDRIEHOEK: OM DAGELIJKS EVENWICHTIG TE ETEN EN VOLDOENDE TE BEWEGEN.

DE ACTIEVE VOEDINGSDRIEHOEK: OM DAGELIJKS EVENWICHTIG TE ETEN EN VOLDOENDE TE BEWEGEN. GEZONDHEID INFOBLAD DE ACTIEVE VOEDINGSDRIEHOEK: OM DAGELIJKS EVENWICHTIG TE ETEN EN VOLDOENDE TE BEWEGEN. BRON: VIGeZ, 2011. De actieve voedingsdriehoek. De actieve voedingsdriehoek geeft je een idee

Nadere informatie

KlasseLunch. Over gezond eten 1. Werkbladen KlasseLunch 2008:

KlasseLunch. Over gezond eten 1. Werkbladen KlasseLunch 2008: Werkbladen 2008: Over gezond eten 1 WAAROM IS GEZOND ETEN BELANGRIJK? Je bent nu in de groei. Je lichaam is nog lang niet klaar. Goed en gezond eten is daarom erg belangrijk. Want alleen dan krijg je voldoende

Nadere informatie

Gezonde leefstijl, hoe pak je dit op?

Gezonde leefstijl, hoe pak je dit op? Gezonde leefstijl, hoe pak je dit op? Jolande van Teeffelen, diëtist Van de mensen met OSAS heeft 90% overgewicht Vetafzetting door overgewicht kan obstructie van de luchtweg veroorzaken. Maar de apneu

Nadere informatie

Gezonde voeding en kankerpreventie

Gezonde voeding en kankerpreventie Gezonde voeding en kankerpreventie 1 Gezonde voeding samen kanker voorkomen Over het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Inhoud Onze visie Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds streeft naar een wereld waarin niemand

Nadere informatie

Verklein de kans op kanker De 10 aanbevelingen voor kankerpreventie

Verklein de kans op kanker De 10 aanbevelingen voor kankerpreventie Verklein de kans op kanker De 10 aanbevelingen voor kankerpreventie 1 Verklein uw kans op kanker samen kanker voorkomen Over het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Inhoud Onze visie Het Wereld Kanker Onderzoek

Nadere informatie

Gezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet

Gezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet Gezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet Waarom eet je eigenlijk? Je krijgt er energie van! Energie heb je nodig alle processen in je lichaam b.v. voor lopen, computeren Maar ook

Nadere informatie

Eiwitbeperkt dieet. Over een eiwitbeperkt dieet. Almere, Dieetadvies voor: Eiwitbeperkt à gram eiwit per dag

Eiwitbeperkt dieet. Over een eiwitbeperkt dieet. Almere, Dieetadvies voor: Eiwitbeperkt à gram eiwit per dag Eiwitbeperkt dieet Almere, Dieetadvies voor: Eiwitbeperkt à gram eiwit per dag Natriumbeperkt à 2400 mg natrium per dag (6 gram zout) Over een eiwitbeperkt dieet U heeft het advies gekregen een eiwitbeperkt

Nadere informatie

voorkomen van ondervoeding bij ouderen ZorgSaam

voorkomen van ondervoeding bij ouderen ZorgSaam voorkomen van ondervoeding bij ouderen ZorgSaam 1 2 VOORKOMEN VAN ONDERVOEDING BIJ OUDEREN Bij het bezoek op de polikliniek is u een aantal vragen gesteld over gewichtsverlies en uw eetlust. Hiermee wordt

Nadere informatie

niveau 2, 3, 4 thema 5.5

niveau 2, 3, 4 thema 5.5 niveau 2, 3, 4 thema 5.5 Gezonde voeding Inleiding Wanneer eet je gezond? Hoeveel moet ik dagelijks eten? Wat is een goed lichaamsgewicht? Onder- en overgewicht Inleiding Goede voeding levert de dagelijks

Nadere informatie

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition BMI Body Mass Index = gewicht in kg lengte x lengte in m BMI < 18,5 ondergewicht 18,5 24,9 normaal 25 29,9 overgewicht 30 34,9 zwaar

Nadere informatie

Dieetadviezen voor mensen met een colostoma

Dieetadviezen voor mensen met een colostoma Dieetadviezen voor mensen met een colostoma Naam : Datum : Specialist : Diëtist : Telefoonnummer : o (0223) 69 69 16 o (0223) 69 69 27 o (0223) 69 62 81 o (0223) 69 63 29 1 Inhoud pag. 1. Inleiding...

Nadere informatie

Voedingsadvies bij verhoogde bloedsuikers tijdens de zwangerschap

Voedingsadvies bij verhoogde bloedsuikers tijdens de zwangerschap Voedingsadvies bij verhoogde bloedsuikers tijdens de zwangerschap 2 Bij de Glucose Tolerantie Test was uw bloedsuiker (ook wel bloedglucose genoemd) te hoog. Daarom ontvangt u deze informatie. Wat is glucose?

Nadere informatie

Dieetadviezen bij wondgenezing

Dieetadviezen bij wondgenezing Dieetadviezen bij wondgenezing Diëtetiek Bereikbaarheid afdeling Diëtetiek Amphia Ziekenhuis: Locatie Langendijk, Molengracht, Pasteurlaan: (076) 595 30 75 Algemeen telefoonnummer Amphia Ziekenhuis: (076)

Nadere informatie

KlasseLunch. Over gezond eten 1. Docentenhandleiding KlasseLunch 2008:

KlasseLunch. Over gezond eten 1. Docentenhandleiding KlasseLunch 2008: Over gezond eten 1 WAAROM IS GEZOND ETEN BELANGRIJK? Je bent nu in de groei. Je lichaam is nog lang niet klaar. Goed en gezond eten is daarom erg belangrijk. Want alleen dan krijg je voldoende voedingsstoffen

Nadere informatie

Zin en onzin van voedingssupplementen Voeding voor senioren 23 november 2017 Best

Zin en onzin van voedingssupplementen Voeding voor senioren 23 november 2017 Best Zin en onzin van voedingssupplementen Voeding voor senioren 23 november 2017 Best BOT Voor sterke botten is nodig: Calcium + Vitamine D + Bewegen >>> alle 3 samen! Sterke botten worden al in de jeugd gevormd

Nadere informatie

Vezels Elke dag D752-

Vezels Elke dag D752- Vezels Elke dag Wat zijn vezels? Vezels zijn stoffen uit planten. Ze zitten onder andere in groente, fruit en brood. Het maagdarmkanaal kan vezels niet verteren. Wat gebeurt er dan wel mee? Ze komen in

Nadere informatie

Pre-diabetes. Vasculair Preventie Centrum

Pre-diabetes. Vasculair Preventie Centrum Pre-diabetes Vasculair Preventie Centrum Wat is pre-diabetes? Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het glucosegehalte in uw bloed (bloedsuiker) is, vooral s ochtends voordat u gegeten

Nadere informatie

Gezonde voeding. voor Marokkaanse Nederlanders. Zorg goed voor uw hart

Gezonde voeding. voor Marokkaanse Nederlanders. Zorg goed voor uw hart Gezonde voeding voor Marokkaanse Nederlanders Zorg goed voor uw hart Wat is het belang van goede voeding? Risicofactoren We eten om in leven te blijven. Maar we eten ook omdat we het gezellig vinden. En

Nadere informatie

DE MAAND ZONDER SUIKER

DE MAAND ZONDER SUIKER DE MAAND ZONDER SUIKER Spelregels Hoe werkt het experiment? De maand november is voor Kassa de Maand Zonder Suiker. Helemaal suikervrij is niet gezond: in fruit zit bijvoorbeeld van nature suiker, maar

Nadere informatie

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition BMI Body Mass Index = gewicht in kg lengte x lengte in m BMI < 18,5 ondergewicht 18,5 24,9 normaal 25 29,9 overgewicht 30 34,9 zwaar

Nadere informatie

Afdeling Diëtetiek. Voedingsadvies bij jicht

Afdeling Diëtetiek. Voedingsadvies bij jicht Afdeling Diëtetiek Algemeen U heeft jicht. In deze folder vindt u een aantal algemene adviezen die eventuele klachten kunnen voorkomen of verminderen. Wat is jicht? Jicht is een aandoening die behoort

Nadere informatie

Hart- en vaatziekten. voor Nederlanders. Zorg goed voor uw hart

Hart- en vaatziekten. voor Nederlanders. Zorg goed voor uw hart Hart- en vaatziekten voor Nederlanders Zorg goed voor uw hart Zorg goed voor uw hart Deze folder gaat over gezondheid en hart- en vaatziekten. Eerst vertellen we wat hart- en vaatziekten zijn. Daarna vertellen

Nadere informatie

Gezond eten met pubers

Gezond eten met pubers Gezond eten met pubers Slimme tips voor ouders E-Book uitgegeven door Feel Good Coaching, exploitant van Ladyline Parkstad en Ladyline Sittard Gezond eten met pubers Slimme tips voor ouders Als ouder zie

Nadere informatie

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition % LICHAAMSVET Wie wil je worden? Waar ben je nu? % LICHAAMSVET Vrouw 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Man 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Te laag

Nadere informatie

Goede voeding vóór een operatie

Goede voeding vóór een operatie Goede voeding vóór een operatie Adviezen om uw conditie te verbeteren Inhoud Gewichtsverlies 3 Eiwitten 4 Calorieën 4 Vóór de opname 4 Gewichtsverloop 5 Meer informatie 5 Uw vragen 6 Notities 7 Een goede

Nadere informatie

Gezonde voeding. voor Nederlanders. Zorg goed voor uw hart

Gezonde voeding. voor Nederlanders. Zorg goed voor uw hart Gezonde voeding voor Nederlanders Zorg goed voor uw hart Wat is het belang van goede voeding? Risicofactoren We eten om in leven te blijven. Maar we eten ook omdat we het gezellig vinden. En we willen

Nadere informatie

De voedingsdriehoek. Wat en hoe?

De voedingsdriehoek. Wat en hoe? De voedingsdriehoek Wat en hoe? Wat haal je uit de posters Vind je gezonde voeding belangrijk? Ben je op de hoogte van wat gezonde voeding wel en niet is? Vind je van jezelf dat je gezond eet? Gaat gezond

Nadere informatie

Schijf van Vijf-spel. Opdracht 4C. Opdracht

Schijf van Vijf-spel. Opdracht 4C. Opdracht Opdracht 4C Schijf van Vijf-spel Opdracht Doel: Introductie: 15 min. Opdracht 1: Opdracht 2: Kinderen worden bewust gemaakt van wat gezonde basisvoeding is. Dit zijn producten uit de Schijf van Vijf. Als

Nadere informatie

Verklein de kans op Darmkanker

Verklein de kans op Darmkanker Verklein de kans op Darmkanker 1...er is zoveel te bereiken Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Onze visie Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds streeft naar een wereld waarin niemand een kanker krijgt die voorkomen

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 3. Voeding 6. Slaap 22. Houding 30. Naar de dokter 37. Kleding 65. Mode 74. Kleding wassen 77

Inhoud. Voorwoord 3. Voeding 6. Slaap 22. Houding 30. Naar de dokter 37. Kleding 65. Mode 74. Kleding wassen 77 Inhoud Voorwoord 3 Voeding 6 Slaap 22 Houding 30 Naar de dokter 37 Kleding 65 Mode 74 Kleding wassen 77 6 VOEDING Weet wat je eet Je eet elke dag. Alles wat je eet (en drinkt) heet voeding. Is elke voeding

Nadere informatie

Hart- en vaatziekten. voor Marokkaanse Nederlanders. Zorg goed voor uw hart

Hart- en vaatziekten. voor Marokkaanse Nederlanders. Zorg goed voor uw hart Hart- en vaatziekten voor Marokkaanse Nederlanders Zorg goed voor uw hart Zorg goed voor uw hart Deze folder gaat over gezondheid en hart- en vaatziekten. Eerst vertellen we wat hart- en vaatziekten zijn.

Nadere informatie

Hartvriendelijke voeding

Hartvriendelijke voeding Hartvriendelijke voeding Hart- en vaatziekten Hart- en vaatziekten bundelt allerhande aandoeningen van het hart en de bloedvaten. De arts stelt de diagnose en bepaalt uw cardiovasculair risico. Omdat voorkomen

Nadere informatie

GEZOND HEIDS VOOR GIDS MANNEN

GEZOND HEIDS VOOR GIDS MANNEN GEZOND HEIDS GIDS VOOR MANNEN Wereld Kanker Onderzoek Fonds Onze visie De droom en ambitie van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is een wereld zonder kanker. Wij willen dat door gezonde keuzes in voeding

Nadere informatie

Dienstverlenende werkzaamheden Les 3

Dienstverlenende werkzaamheden Les 3 Dienstverlenende werkzaamheden Les 3 Wat moet je nu wel eten en wat niet? Waarom wel en waarom niet? Hoe kun je er achter komen wat gezonde keuzes zijn? Eten is voor ons het zelfde als brandstof voor

Nadere informatie

Voedingsadviezen na een Whipple-operatie

Voedingsadviezen na een Whipple-operatie Voedingsadviezen na een Whipple-operatie Albert Schweitzer ziekenhuis september 2014 pavo 1127 Inleiding U heeft een Whipple-operatie gehad waarbij (een deel van) uw alvleesklier is verwijderd. Na de operatie

Nadere informatie

Gezond gewicht: BOFT. Gezonde eet- en beweegadviezen. voor ouders van kinderen van 4 tot 12 jaar

Gezond gewicht: BOFT. Gezonde eet- en beweegadviezen. voor ouders van kinderen van 4 tot 12 jaar Gezond gewicht: BOFT Gezonde eet- en beweegadviezen voor ouders van kinderen van 4 tot 12 jaar Van gezond eten blijf je fit en van bewegen word je vrolijk Kinderen moeten goed eten om te groeien, leren,

Nadere informatie

Gezond. mannen HEIDS. voor. samen kanker voorkomen

Gezond. mannen HEIDS. voor. samen kanker voorkomen Gezond HEIDS GIDS voor mannen samen kanker voorkomen Over het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Onze visie Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds streeft naar een wereld waarin niemand een kanker krijgt die voorkomen

Nadere informatie

Voeding in de zwangerschap

Voeding in de zwangerschap Voeding in de zwangerschap Verloskunde Beter voor elkaar 1 2 Gezonde voeding Een gezonde leefstijl is belangrijk, vooral nu u in verwachting bent. Daarbij hoort gezonde voeding. Eten voor twee is niet

Nadere informatie

Goede voeding voor je kind. Uitleg over basisvoeding en een dagmenu

Goede voeding voor je kind. Uitleg over basisvoeding en een dagmenu Goede voeding voor je kind Uitleg over basisvoeding en een dagmenu Goede voeding Dagmenu kind 1 t/m 3 jaar Wat is goede voeding voor kinderen? Door alle beschikbare informatie is het soms lastige te weten

Nadere informatie

Voeding en gezondheid

Voeding en gezondheid Voeding en gezondheid Diëtistenpraktijk Meierijstad Stephan van Rooij 31 jaar Diëtist bij - Dietistenpraktijk Meijerijstad - Schijndel (Avantilaan 7) - Sint Oedenrode (Ollandseweg 86) Aandachtsvelden:

Nadere informatie

H.40025.0416. Voedingsadvies voor ouderen met (dreigende) ondervoeding

H.40025.0416. Voedingsadvies voor ouderen met (dreigende) ondervoeding H.40025.0416 Voedingsadvies voor ouderen met (dreigende) ondervoeding Inleiding Een gezond voedingspatroon is voor iedereen van belang. Gezonde voeding levert de energie en de voedingsstoffen die uw lichaam

Nadere informatie

Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention. Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen

Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention. Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen Rol van voeding in de carcinogenese en kankerpreventie

Nadere informatie

Voorkomen van ondervoeding bij volwassenen

Voorkomen van ondervoeding bij volwassenen Voorkomen van ondervoeding bij volwassenen Inleiding Ondervoeding door ziekte komt in het ziekenhuis veel voor. Daarom besteedt ook de Ommelander Ziekenhuis Groep hieraan extra aandacht. Ziek zijn is topsport

Nadere informatie

Wanneer té dik? Wat is gezonde voeding en wat niet?

Wanneer té dik? Wat is gezonde voeding en wat niet? Wanneer té dik? Iedereen weet dat je gezond moet eten om te leren, te sporten en gezond volwassen te worden. Sommige jongeren worden echter te dik. Dit kan een probleem zijn als je moeite hebt met sporten,

Nadere informatie

Voeding bij diabetes mellitus

Voeding bij diabetes mellitus Voeding bij diabetes mellitus Inleiding Dieetadviezen bij diabetes mellitus zijn nauwelijks anders dan adviezen voor een goede voeding. De gedachte dat iemand met diabetes helemaal geen suiker mag eten

Nadere informatie

Gezonde voeding. Jan Yperman Ziekenhuis Briekestraat Ieper N Diensthoofd keuken

Gezonde voeding. Jan Yperman Ziekenhuis Briekestraat Ieper N Diensthoofd keuken Gezonde voeding Jan Yperman Ziekenhuis Briekestraat 12 8900 Ieper 40.049N 20171110 www.yperman.net 057 35 35 35 info@yperman.net Diensthoofd keuken Een gezonde voeding is een voeding die alle essentiële

Nadere informatie

ALLES OVER VOEDINGS- STOFFEN

ALLES OVER VOEDINGS- STOFFEN ALLES OVER VOEDINGS- STOFFEN VOORWOORD Lieve Fitsoluter, Wij hopen dat je veel plezier hebt met het lezen van ons E-book en er veel inspiratie uit kunt halen voor jouw gezonde lifestyle! We zijn ons er

Nadere informatie

Voedingsrichtlijnen zwangerschap

Voedingsrichtlijnen zwangerschap Voedingsrichtlijnen zwangerschap Hoera! Je bent zwanger. Een nieuwe tijd breekt aan. Wat gaat deze zwangerschap brengen? Hoe zorg je dat je baby goed groeit? Hoe blijf je zelf fit tijdens je zwangerschap?

Nadere informatie

Risico op ondervoeding tijdens opname

Risico op ondervoeding tijdens opname Risico op ondervoeding tijdens opname Ondervoeding door ziekte, een behandeling of een operatie is in het ziekenhuis een veelvoorkomend probleem. Ongeveer één op de drie patiënten heeft een risico op

Nadere informatie

Voeding bij borstkanker. Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012

Voeding bij borstkanker. Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012 Voeding bij borstkanker Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012 Voeding en borstkanker Antioxidanten, het wondermiddel tegen kanker? Anti-oxidanten helpen kanker

Nadere informatie

Eet, drink en. beweeg!

Eet, drink en. beweeg! Eet, drink en. beweeg! WAAROM? Gezond eten en regelmatig bewegen gaan hand in hand. Door een gevarieerde voeding te combineren met voldoende lichaamsbeweging zorgen we ervoor dat we het risico op allerlei

Nadere informatie

Gezonde Voeding. Nieuwe voedingsdriehoek Heleen Casteleyn

Gezonde Voeding. Nieuwe voedingsdriehoek Heleen Casteleyn Gezonde Voeding Nieuwe voedingsdriehoek Heleen Casteleyn Een juiste balans voor gezondheid en milieu 3 uitgangspunten: Meer plantaardige producten dan dierlijke Vermijden van ultrabewerkte producten Verspil

Nadere informatie

GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3. Gezonde voeding

GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3. Gezonde voeding GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen

Nadere informatie

Voeding bij chronische longziekten

Voeding bij chronische longziekten Voeding bij chronische longziekten Voeding bij chronische longziekten Goede lichamelijke conditie Veel mensen met chronische longziekten (ook wel COPD genoemd) hebben voortdurend last van hun aandoening.

Nadere informatie

Diabetes type 2. Het belang van gezonde voeding

Diabetes type 2. Het belang van gezonde voeding Diabetes type 2 Het belang van gezonde voeding Gezond eten is voor iedereen belangrijk, maar voor mensen met diabetes type 2 zijn er extra aandachtspunten. Onze voedingsadviezen helpen je. Wat gebeurt

Nadere informatie

Energie in balans: weet wat je eet, fit tot de meet.

Energie in balans: weet wat je eet, fit tot de meet. Energie in balans: weet wat je eet, fit tot de meet. Met de juiste balans in actie! Niet suf zijn, altijd bruisen van energie! Het kan! Met een gezonde voeding, voldoende bewegen en een juist evenwicht

Nadere informatie

VOORW OORD VOORWOORD. Omwille van de leesbaarheid staat in dit boekje steeds hij, maar je kunt hiervoor natuurlijk ook zij lezen.

VOORW OORD VOORWOORD. Omwille van de leesbaarheid staat in dit boekje steeds hij, maar je kunt hiervoor natuurlijk ook zij lezen. VOORW OORD VOORWOORD Over dit boekje Alles over gezond eten en bewegen met kinderen van 4 tot 18 jaar? Bij de titel van dit boekje vraag je je misschien af wat een kleuter te maken heeft met iemand die

Nadere informatie