OVERSTAG. CONCEPT Kadernota Maatschappelijke Voorzieningen voorzieningen beschikbaar, bereikbaar en betaalbaar

Transcriptie

1 OVERSTAG CONCEPT Kadernota Maatschappelijke Voorzieningen 2040 voorzieningen beschikbaar, bereikbaar en betaalbaar

2 Het project Maatschappelijke Voorzieningen is onderdeel van de pilot Anticiperen door leren die mede mogelijk werd gemaakt door Provincie Zeeland en Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

3 Inhoud Voorwoord 5 1. Inleiding Aanleiding en doelstelling Kadernota Proces en aanpak Leeswijzer 8 2. Maatschappelijke voorzieningen op Schouwen-Duiveland en trends Inleiding Aanbod en gebruik voorzieningen anno Overzicht financiële middelen maatschappelijke voorzieningen Belangrijke trends en ontwikkelingen Conclusies ten behoeve van strategische keuzes Overstag Toekomstvisie Maatschappelijke Voorzieningen Inleiding Maatschappelijke voorzieningen kernboodschap en algemeen toekomstbeeld Toekomstvisie specifieke beleidsterreinen Maatschappelijke voorzieningen speerpunten van ons beleid Financieel perspectief toekomstvisie Uitvoeringsagenda: Op weg naar Inleiding Samen op weg naar Uitvoeringsagenda : wat gaan we vandaag en morgen doen Activiteitenoverzicht in matrix 26

4 Bijlage 1: Overzicht maatschappelijke voorzieningen 29 Bijlage 2: Hoe is de Kadernota tot stand gekomen - het proces 31 Bijlage 3: Rapportage Scoop 39 Bijlage 4: Financiën nadere toelichting baten en lasten 61

5 Voorwoord Maatschappelijke voorzieningen vormen het kloppende hart van onze gemeente. Wanneer we het hebben over deze voorzieningen dan gaat het over onze ouderenzorg, de scholen, de sportverenigingen, de dorpshuizen en speelplekken in de wijk. Dingen die ons, inwoners van Schouwen Duiveland, allemaal heel direct aangaan. Dit maakt dat deze Kadernota Overstag maatschappelijke voorzieningen 2040 beschikbaar, bereikbaar en betaalbaar dan ook een belangrijk document is. De verwachte daling van het aantal inwoners en een veranderende samenstelling van de bevolking vormen een belangrijke aanleiding voor deze nota. Dit zorgt immers voor een veranderende vraag naar voorzieningen en zet bestaande voorzieningen onder druk. Maar ook andere ontwikkelingen geven ons voldoende reden om nu goed na te denken over het toekomstige voorzieningenaanbod op ons eiland. Welk voorzieningenaanbod hebben onze inwoners nodig en welk aanbod kunnen we ons veroorloven. Hoe verhoudt zich dat tot het huidig aanbod en wat betekent dat voor de leefbaarheid binnen de kernen. Wat wordt er van gemeente, maatschappelijke organisaties en inwoners verwacht? Dit zijn dan ook allemaal vragen die we onszelf maar vooral ook onze inwoners, maatschappelijke organisaties en ondernemers in de voorbije maanden hebben gesteld. We hebben ze niet alleen gesteld maar, hoe lastig dat soms ook was, ook beantwoord. Lastig omdat de antwoorden in veel gevallen wezenlijk afwijken van hoe we het nu gewend zijn. Dit is ook de reden dat de Kadernota de titel Overstag heeft meegekregen. We verzetten op basis van de maatschappelijke dialoog en de nota onze koers en varen mee op het Tij van de Toekomst. We doen dit niet abrupt maar geleidelijk en beheerst. De constructieve dialoog die we samen hebben gevoerd heeft uiteindelijk geleid tot deze Kadernota. Een nota die niet alleen een document is voor de samenleving maar bovenal ook is opgesteld samen met de samenleving. Daar ben ik vooral trots op. Met de Kadernota hebben we de basis gelegd voor belangrijke meer concrete vervolgstappen zoals het huisvestingsplan voor onze scholen en de bibliotheekvisie. Ik kijk dan ook uit naar de verdere, gezamenlijke uitwerking van de koers die we met deze Kadernota hebben ingezet. Jacqueline van Burg wethouder 5

6 6

7 Inleiding Aanleiding en doelstelling Kadernota De wereld verandert. Dit is iets van alle tijden. Vroeger woonden en werkten we op ons eigen dorp. We gingen er naar school. We werkten bij de slager, timmerman of smid om de hoek. Nu, in 2015, is de samenleving een stuk mobieler. We hebben de beschikking over een of twee auto s. We werken buiten het eiland en brengen onze kinderen naar een school in een andere kern dan die waarin we wonen. We maken gebruik van smartphones en internet om informatie te verzamelen en onze boodschappen te doen. Luxe consumptiegoederen bestellen we wereldwijd en worden bij ons thuis afgeleverd. De ontwikkelingen voor digitale mogelijkheden gaan razendsnel. Zelfrijdende auto s, huisautomatisering en vele andere ontwikkelingen zullen ons dagelijks leven veranderen. Ook de verhouding tussen inwoners en gemeente zal drastisch veranderen. Inwoners zijn mondig en vragen meer invloed op de eigen woon- en leefomgeving. De gemeenten vragen op hun beurt meer eigen verantwoordelijkheid van hun inwoners. Dit mede ingegeven door de stijgende druk op de financiële middelen. Gemeenten moeten met hetzelfde of minder geld meer doen, bijvoorbeeld in de zorg. Meer specifiek voor Schouwen-Duiveland geldt dat de bevolking krimpt en dat de bevolkingssamenstelling door ontgroening en vergrijzing, minder kinderen en meer ouderen, verandert. Al deze veranderingen leiden tot een veranderende vraag naar maatschappelijke voorzieningen op ons eiland. Bestaande voorzieningen komen onder druk te staan en nieuwe voorzieningen vragen ruimte. Duidelijk is bijvoorbeeld dat we op basis van de demografische ontwikkelingen het aantal basisscholen op ons eiland niet in stand kunnen houden. Ook sportclubs en verenigingen ervaren dat het ledenbestand en de deelname aan activiteiten verandert. Er is dan ook voldoende reden om goed na te denken over het toekomstige voorzieningenaanbod op ons eiland. Ondanks al deze veranderingen willen we immers dat het ook in 2040 goed wonen, werken en verblijven is op Schouwen-Duiveland. Een goede voorzieningen structuur is daarbij onontbeerlijk. Met dit doel is de Kadernota Maatschappelijke Voorzieningen 2040 opgesteld. De Kadernota is een concretisering van onze strategische visie Tij van de Toekomst op het onderwerp maatschappelijke voorzieningen. Het is een noodzakelijke eerste stap om de koers die we met Tij van de Toekomst hebben ingezet tot praktijk te maken. Tij van de toekomst De Kadernota Overstag Maatschappelijke voorzieningen 2040 beschikbaar, bereikbaar en betaalbaar: stippelt op hoofdlijnen het pad uit om te komen tot een kwalitatief goed en realistisch voorzieningenniveau in 2040; vormt een noodzakelijke schakel tussen Tij van de Visie Schouwen-Duiveland Toekomst en specifiek beleid, zoals de bibliotheekvisie, het Integraal Huisvestingsplan Onderwijshuisvesting en het dorpshuizenbeleid; geeft een brede kijk op maatschappelijke voorzieningen en doorbreekt de verkokering die er bestaat tussen de afzonderlijke maatschappelijke voorzieningen; is de basis voor verantwoorde keuzen voor de toekomst van ons maatschappelijke voorzieningenniveau; schetst op hoofdlijnen het financieel perspectief; stelt ons in staat om kansen te grijpen wanneer deze zich voordoen. 7

8 Wat zijn maatschappelijke voorzieningen in de Kadernota Voorzieningen stellen mensen in staat deel te nemen aan de samenleving. Ze voorzien in de behoeften van individuen en groepen mensen. Het kan gaan om stenen (gebouwen), diensten (door organisaties, bedrijven en overheden) en netwerken tussen mensen (digitaal en fysiek). We maken een onderscheid in maatschappelijke voorzieningen en private of commerciële voorzieningen. Maatschappelijke voorzieningen worden collectief georganiseerd en geheel of gedeeltelijk gefinancierd met publiek geld. De private of commerciële voorzieningen zijn door particulieren georganiseerd en worden met particulier geld gefinancierd. In de Kadernota maatschappelijke voorzieningen hebben we het, de naam zegt het al, specifiek over de maatschappelijke voorzieningen. We maken in de nota onderscheid in de voorzieningen voor: Zorg en welzijn Sport en bewegen Voorzieningen voor kinderen Leefbaarheid, ontmoeting en cultuur Een lijst van de maatschappelijke voorzieningen vindt u in bijlage Proces en aanpak De Kadernota is tijdens een open en interactief proces met de samenleving tot stand gekomen. Met de vraag Welke voorzieningen heeft Schouwen-Duiveland nodig? hebben we de samenleving uitgenodigd om met ons mee te denken. Door het betrekken van de samenleving en de belangrijkste stakeholders is optimaal gebruik gemaakt van de aanwezige kennis en denkkracht. Met de open aanpak hebben we tevens draagvlak gecreëerd en een stevig fundament gelegd onder de gekozen ontwikkelingsrichting en de uitvoering die nog volgt. De strategische doelen en keuzen uit Tij van de Toekomst en de Rapportage Voorzieningen van het onderzoeksbureau Scoop vormden de basis voor het beleidsproces. Met deze informatie in de hand hebben we met een klankbordgroep van vertegenwoordigers van instellingen en dorpsraden bedacht wat we met de samenleving gaan bespreken en hoe we dit gaan doen. Op basis van de beschikbare informatie hebben we vier vraagstukken geformuleerd op de thema s zorg en welzijn, sport en bewegen, voorzieningen voor kinderen en leefbaarheid, ontmoeting en cultuur. Met de aanwezigen hebben de oplossingen bedacht voor de verschillende vraagstukken. Welke voorzieningen hebben we nodig en waar, wat heb je nodig om de voorzieningen in stand te houden of om nieuwe te realiseren, en wie is voor het realiseren van de oplossingen verantwoordelijk. Ook hebben we scenario s besproken voor de toekomst, de mogelijkheden en de onmogelijkheden ervan, en welk toekomstbeeld de voorkeur heeft. Uiteindelijk is in een openbare bijeenkomst de concept Kadernota aan de samenleving gepresenteerd. Een verslag van het proces dat geleid heeft tot de Kadernota is opgenomen in bijlage Leeswijzer De Kadernota is als volgt opgebouwd. In de inleiding is kort uitleg gegeven over aanleiding en doel van de nota en hoe de nota tot stand is gekomen, en is het begrip maatschappelijke voorzieningen nader gedefinieerd. Hiermee is duidelijk waar de Kadernota wel en waar de Kadernota niet over gaat. In hoofdstuk 2 wordt stilgestaan bij de belangrijkste bevindingen uit de analyse die is uitgevoerd aan het begin van het planproces. Wat zijn de belangrijkste conclusies ten aanzien van ons voorzieningenniveau anno 2015 en wat zijn de belangrijkste en meest relevante trends en ontwikkelingen waar we rekening mee moeten houden. Hoofdstuk 3 vormt de kern van de Kadernota. In dit hoofdstuk schetsen we een toekomstbeeld van de maatschappelijke voorzieningen in Daarnaast wordt duidelijk gemaakt wat we gaan doen om dit toekomstbeeld te realiseren. Hoofdstuk 4 bevat een Uitvoeringsagenda waarin wordt aangeven welke concrete activiteiten we als eerste, na de vaststelling van de Kadernota gaan oppakken. 8

9 Maatschappelijke voorzieningen op Schouwen-Duiveland en trends Inleiding Voorzieningen Schouwen-Duiveland Schouwen-Duiveland is met inwoners een relatief dunbevolkt eiland in de Zuid-Westelijke Delta. De bevolking van Schouwen-Duiveland krimpt en het aantal huishoudens op ons eiland zal op de lange termijn afnemen. Het aantal ouderen neemt in de komende jaren verder toe terwijl het aantal jongeren daalt. Deze (demografische) ontwikkelingen houden ons bezig. Dit omdat dit grote gevolgen heeft voor de vraag naar en het aanbod van voorzieningen op ons eiland. Het gaat dan om zowel de kwaliteit als ook de kwantiteit van het voorzieningen aanbod. Er speelt echter meer zoals in de algemene inleiding in paragraaf 1.1. al is geschetst. In hoofdstuk 2 gaan we kort in op de voor deze Kadernota meest actuele en relevante trends en ontwikkelingen. Ook staan we stil bij de belangrijkste bevindingen voor het voorzieningenaanbod op Schouwen-Duiveland anno Een complete analyse van het huidige voorzieningenniveau en de beschrijving van de te verwachten ontwikkelingen is opgenomen in bijlage 3. (Rapport Voorzieningen SCOOP 2015) 1. Inleiding - Voorzieningen en leefbaarheid 2.2 Aanbod en gebruik voorzieningen anno 2014 Voorzieningen vormen een belangrijk element van de leef- Puntsgewijs worden in deze paragraaf de belangrijkste bevindingen van onderzoeksbureau Scoop baarheid van een omgeving. Zij maken het mede mogelijk samengebracht: dat inwoners en bezoekers van Schouwen-Duiveland de dingen kunnen doen waar zij behoefte aan hebben. In Figuur Voorzieningen 1 is de verdeling vormen van inwoners een belangrijk over de kernen element in van de leefbaarheid van een omgeving. Zij maken het kaart mede gebracht. mogelijk Het laat dat de inwoners ruimtelijke en spreiding bezoekers van inwoners van Schouwen-Duiveland de dingen kunnen doen waar zij behoefte zien en geeft aan daarmee hebben. een eerste In de indruk figuur van hieronder verdeling van het draagvlak voor voorzieningen op het eiland. is de verdeling van inwoners over de kernen in kaart gebracht. Het laat de ruimtelijke spreiding van inwoners zien en geeft daarmee een eerste indruk van de verdeling van het draagvlak voor voorzieningen op het eiland. Figuur 1: Ruimtelijke spreiding van inwoners over de kernen van Schouwen-Duiveland 5 9

10 Schouwen-Duiveland heeft veel maatschappelijke voorzieningen verspreid over het eiland. De Westhoek heeft, door het grote aantal bezoekers daarop een plus aan commerciële voorzieningen, zoals campingwinkels, restaurants op campingterreinen en sportvoorzieningen. Regionale voorzieningen op het gebied van onderwijs, zorg en cultuur, zoals een hogeschool of ziekenhuis zijn er niet op het eiland. Terwijl een ruime meerderheid van de inwoners van Schouwen-Duiveland in de drie grootste kernen woont, is daar (puur kwantitatief gerekend) minder dan de helft van alle voorzieningen. Afgezet tegen het draagvlak zijn de kleine kernen daarmee overbedeeld. Opvallend is dat voor de meeste kernen op Schouwen-Duiveland geldt dat het voorzieningenniveau, het geheel van voorzieningen, verenigingen en activiteiten, tussen 2009 en 2013 niet is afgenomen, maar eerder is toegenomen. Uit onderzoek naar de dag- en leefpaden voor het Basis Onderwijs, dagelijkse boodschappen en sportvoorzieningen wordt duidelijk dat voor deze voorzieningen mensen niet meer (alleen) gericht zijn op hun eigen kern. Voor de dagelijkse boodschappen en sportvoorzieningen is Zierikzee duidelijk de centrum kern. Voor het Basis Onderwijs zijn de meeste kernen nu nog zelfvoorzienend. Gerichtheid op kernen, gebruik sportvoorzieningen 2009 Van de inwoners van 18 jaar en ouder in Schouwen-Duiveland heeft 85% altijd de beschikking over een auto en is dus volledig automobiel. Dat betekent dat voor deze inwoners alle voorzieningen op het eiland binnen een half uur te bereiken zijn. Voor de 12% die niet over een auto beschikt kost het bereiken van een voorziening meer tijd. Zo kost het bezoeken van een centrumvoorziening in Zierikzee voor een fietsende inwoners uit Burgh-Haamstede bijna een uur, vanuit Bruinisse heeft iemand daar drie kwartier voor nodig (zonder trapondersteuning). Net als in elke andere plattelandsgemeente is de bereikbaarheid van de dorpen en de voorzieningen op Schouwen-Duiveland met het openbaarvervoer niet optimaal. Buurtbus en Haltetaxi zijn diensten die worden aangeboden in aansluiting op de reguliere dienstregelingen. Voor Zeeland geldt dat we via Zeelandnet maar ook via andere providers (KPN) beschikken over een voor een landelijk gebied goede tot zeer goede infrastructuur voor internet. Er ligt een redelijk dicht glasvezelnetwerk dat vertakt naar kernen. Vrijwel alle woningen in kernen beschikken over een COAX-aansluiting via dit netwerk waarmee een goede internetaansluiting is te realiseren. Voor het buitengebied is dit plaatje anders. Veel woningen in het buitengebied zijn niet aan te sluiten op een goed netwerk. In de huidige situatie zijn veel maatschappelijke voorzieningen nog op de kern beschikbaar. De verantwoordelijkheid voor het organiseren van activiteiten ligt bij de samenleving; inwoners, maatschappelijke organisaties, ondernemers. Het onderhoud, beheer, exploitatie van de stenen ligt bij deze partijen, maar voor een aantal voorzieningen ook bij de gemeente. De gemeente financiert wettelijke taken en activiteiten die de leefbaarheid bevorderen in de meeste gevallen door subsidie. Deze middelen zijn bedoeld voor het organiseren van activiteiten, maar ook voor het onderhoud en beheer en de exploitatie van stenen. (zie afbeelding volgende pagina) 10

11 HUIDIGE SITUATIE REGIO Gezamenlijke verantwoordelijkheid Gemeente Ziekenhuis EILAND Samenleving De Zuidhoek SO Wonen met zorg BOVENLOKAAL Zwembad 1e lijns zorg Zwembad Eilandelijke sport KERN / WIJK VO PO Kinderopvang Bibliotheek JGZ Musea Buitensport THUIS Speelplekken Dagbesteding Zorg aan huis VVE Welzijnswerk Welzijnswerk Welzijnswerk Musea Ontmoetingsplek Bijzondere woonvormen Cultuur Gymzaal JOP Bij het subsidiëren van maatschappelijke voorzieningen stuurt de gemeente niet op de bundeling van voorzieningen of spreiding van deze voorzieningen naar specifieke kernen. De huidige praktijk op Schouwen-Duiveland stuurt op zoveel mogelijk spreiding en het in stand houden van voorzieningen. Gezamenlijk zorgen de partijen voor een aanbod van voorzieningen zonder dat hiervoor initiatief vanuit de samenleving nodig is. Het komt in de meeste gevallen aanbodgericht en niet vraaggericht tot stand. 11

12 2.3. Overzicht financiële middelen maatschappelijke voorzieningen Overzicht financiële middelen maatschappelijke voorzieningen Overzicht financiële middelen maatschappelijke voorzieningen 2015 De gemeente heeft verschillende financiële relaties met de (collectieve) maatschappelijke voorzieningen. De gemeente De totale heeft kosten verschillende hiervan komen financiële uit op ruim relaties 10% van met de de totale (collectieve) lasten van maatschappelijke de gemeentelijke voorzieningen. Ruim 10% van de totale lasten van de gemeentelijke programmabegroting komen voor rekening van De programmabegroting gemeente heeft verschillende (basis 2015). financiële In bijlage relaties 4 vindt met u een de toelichting (collectieve) op maatschappelijke baten lasten van voorzieningen. de de onze De maatschappelijke totale kosten hiervan voorzieningen. komen uit op (basis ruim 10% 2015). van Dit de totale is een lasten aanzienlijk van de gemeentelijke deel van de begroting en ook in absolute programmabegroting zin een groot (basis bedrag. 2015). Totaal In bijlage komt 4 vindt het saldo u een toelichting van lasten op en baten baten lasten voor de van verschillende maatschappelijke maatschappelijke voorzieningen voorzieningen. uit op structureel 10,6 miljoen Totaal begroting 101 miljoen Totaal begroting 101 miljoen 10% 10% Maatschappelijke voorzieningen Maatschappelijke voorzieningen Overige begroting 90% Overige begroting 90% Totaal komt het saldo van lasten en baten voor de verschillende maatschappelijke voorzieningen uit op structureel 10,6 miljoen. Uit de begroting blijkt de volgende onderverdeling over de vier te onderscheiden Uit de begroting Totaal clusters: komt blijkt het de saldo volgende van lasten onderverdeling en baten voor de over verschillende vier te maatschappelijke onderscheiden voorzieningen clusters: uit op structureel 10,6 miljoen. Uit de begroting blijkt de volgende onderverdeling over de vier te onderscheiden clusters: Onderverdeling budgetten Onderverdeling budgetten Zorg en Welzijn 1,5 milj. Sport Zorg en en Welzijn bewegen 1,5 3 milj. milj. Voorzieningen Sport en bewegen voor 3 kinderen milj. 3,3 mil. Leefbaarheid, Voorzieningen ontmoeting voor kinderen en cultuur 3,3 mil. 2,7 milj. Leefbaarheid, ontmoeting en cultuur 2,7 milj. Binnen elk van deze clusters is sprake van vergelijkbare lasten en baten. In de bijlage vindt u een verdere Binnen elk van deze clusters is sprake van vergelijkbare lasten en baten. In de bijlage vindt u een verdere uitwerking van de financieringsstromen, onder andere activiteitensubsidies, beheerkosten, huurlasten en uitwerking van de financieringsstromen, onder andere activiteitensubsidies, beheerkosten, huurlasten en Binnen baten en elk onderhoud van deze clusters gebouwen. is sprake De in van totaal vergelijkbare negen financieringsstromen lasten en baten. In hebben de bijlage we vindt geclusterd u een tot verdere vier baten en categorieën. uitwerking onderhoud van Deze gebouwen. de financieringsstromen, clustering geeft De in het totaal volgende onder negen andere beeld. financieringsstromen activiteitensubsidies, beheerkosten, hebben we geclusterd huurlasten en tot vier categorieën. baten Deze en onderhoud clustering gebouwen. geeft het De volgende in totaal negen beeld. financieringsstromen hebben we geclusterd tot vier categorieën. Deze clustering geeft het volgende beeld Categorieën Activiteiten Subsidie van stenen Exploitatie van stenen Eigendom van stenen Uit bovenstaand overzicht blijkt duidelijk dat het meeste geld binnen de maatschappelijke voorzieningen omgaat binnen de activiteiten. Hieronder vallen zaken die we zelf uitvoeren, inkopen (ook bij gemeenschappelijke regelingen) en subsidiëren. Ten aanzien van dat laatste punt hebben wij een knip 12

13 Uit bovenstaand overzicht blijkt duidelijk dat het meeste geld binnen de maatschappelijke voorzieningen omgaat binnen de activiteiten. Hieronder vallen zaken die we zelf uitvoeren, inkopen (ook bij gemeenschappelijke regelingen) en subsidiëren. Ten aanzien van dat laatste punt hebben wij een knip gemaakt (zover als mogelijk) met subsidies die wij verstrekken aan organisaties ter financiering van stenen. We kunnen stellen dat de lasten die samenhangen met de subsidiering, exploitatie en het eigendom van gebouwen omstreeks 5,0 miljoen bedragen. Boekwaarden Aan in het verleden gedane investeringen hangen boekwaarden vast. Het totaal van deze boekwaarden is ultimo ,9 miljoen. Omdat afgeschreven wordt over de meeste van deze investeringen, loopt de boekwaarde meerjarig af. Logischerwijs neemt de boekwaarde weer toe bij indien wij in de toekomst (vervanging)investeringen doen. Zouden wij vanaf 2016 geen investeringen meer doen, dan bedraagt in 2040 de totale boekwaarde nog 5,2 miljoen. Boekwaarden zijn voor deze nota relevant. Indien wij eigendommen afstoten, moeten we de op die eigendommen rustende boekwaarden in één keer afschrijven. Dat kost ons dus eenmalig geld. Aan de andere kant worden daarmee weer kapitaallasten (het totaal van de rente en afschrijving die vasthangt aan gedane investeringen waarover wordt afgeschreven) vrijgemaakt. Dit vrijgemaakte budget kan weer bijvoorbeeld voor de subsidiering van activiteiten worden ingezet. 2.4 Belangrijke trends en ontwikkelingen Veel mensen houden vast aan het beeld van het autonome dorp. Maar het dorp waarin inwoners werken, wonen en leven bestaat al een tijd niet meer. Van autonome dorpen zijn dorpen veranderd in woondorpen. Het dorp kan niet meer het centrale oriëntatiepunt voor planning van maatschappelijke voorzieningen zijn. Uit onderzoek blijkt dat er geen direct verband is tussen de ervaren leefbaarheid en het aantal voorzieningen op een kern en dat op kernen met weinig tot geen voorzieningen de ervaren leefbaarheid vaak nog groter is. Gezinnen kiezen er bewust voor de rust en de ruimte en nemen daarbij het ontbreken van maatschappelijke voorzieningen op de kern waar ze wonen voor lief. Het wonen op het platteland wordt door toenemende digitalisering steeds minder afhankelijk van de aanwezige voorzieningen. De mogelijkheden om vanuit huis zaken te regelen zijn enorm toegenomen en maken een combinatie van wonen op het platteland en werken in de stad beter mogelijk. Veel voorzieningen waarvoor vroeger gereisd moest worden (zoals het gemeenteloket of winkels) zijn nu tevens digitaal operationeel en bij goede internetverbindingen ook tot in de grootste uithoeken van de gemeente bereikbaar vanuit de luie stoel. In de meeste kernen zijn inmiddels ook openbare wifi-spots aanwezig, waardoor de digitale bereikbaarheid voor zover mensen die niet zelf willen of kunnen organiseren ook geborgd is. Digitalisering maakt dat voorzieningen in de gemeenschappen hele andere invullingen en functies kunnen krijgen. Ook kunnen er nieuwe (multifunctionele) dorpsvoorzieningen ontstaan uit initiatieven van inwoners. Steeds meer ouderen maken gebruik van computers, tablets of smartphones en sociale media. Steeds meer (zelf )hulpgroepen, vrijwilligersorganisaties, zorginstellingen, etc. maken gebruik van Whats-app groepen of groepen op Facebook. Daarnaast werken scholen meer en meer met ICT (digiboard-oplossingen) en maken onderwijsinstellingen gebruik van de mogelijkheden van digitale colleges en lessen, instructiefilms en digitale presentaties en literatuur. Ouderen blijven langer gezond en rijden daardoor tot op latere leeftijd zelfstandig een auto. Dit zorgt dat maatschappelijke voorzieningen gemakkelijker bereikt kunnen worden. De ontwikkelingen rond de zelfrijdende auto s en initiatieven als een taxidienst als Uber zullen de actieradius, ook van ouderen, sterk vergroten. Ook een toename van digitale mogelijkheden verhoogt de bereikbaarheid en de mogelijkheid om zaken vanuit de luie stoel te regelen. Tussen 2002 en 2014 is het aantal inwoners gedaald met 700 van naar Deze trend zet door. Ook de bevolkingssamenstelling is behoorlijk veranderd. De grootste verandering is de groei in het aantal 60+ers. Een derde deel van onze inwoners is inmiddels boven de 60 jaar. Daarnaast is het aantal kinderen onder de 15 jaar gedaald van naar

14 ` Bevolkingsprognose 2020 (Bron: SCOOP, 2013) De algemene trend is dat steeds meer mensen kiezen voor het leven in de stad. Het platteland ontgroent en vergrijst in rap tempo. Inmiddels woont meer dan de helft van de wereldbevolking steden en de verwachting is dat die trend sterker zal doorzetten. Bedrijven worden steeds meer footloose en kiezen in toenemende mate voor omgevingen waar zij én veel klanten én veel personeel kunnen vinden. Vooral bedrijven die hooggeschoold personeel vragen, verplaatsen De algemene trend is dat steeds meer mensen kiezen voor het leven in de stad. Het platteland ontgroent en vergrijst in rap tempo. Inmiddels woont meer dan de helft van de wereldbevolking in steden en de verwachting is dat die trend sterker zal doorzetten. Bedrijven worden steeds meer footloose en kiezen in toenemende mate voor omgevingen waar zij én veel klanten én veel personeel kunnen vinden. Vooral bedrijven die hooggeschoold personeel vragen, verplaatsen meer en meer naar stedelijke agglomeraties. Jongeren uit plattelandsgemeenten vertrekken steeds vaker weg om opleidingen in grote steden meer en meer naar stedelijke agglomeraties. te volgen en komen minder vaak terug dan in het verleden. Als gevolg daarvan krijgt het platteland in toenemende mate met dalende aantallen inwoners te maken en daarmee ook een verminderd draagvlak voor voorzieningen. De voorzieningen zelf veranderen ook. Dat geldt zeker voor commerciële voorzieningen die voor hun voortbestaan direct afhankelijk zijn van draagvlak. Na de melkboer, de slager en de bakker, zijn postkantoren, buurtwinkels, banken en telefooncellen welhaast rariteiten geworden. Supermarkten, draagvlak internetwinkels voor en voorzieningen. smartphones hebben hun taken overgenomen. Maar ook de maatschappelijke voorzieningen die (mede) door overheden worden gefinancierd veranderen. Daarin speelt politieke besluitvorming een belangrijke rol. Grote dorpen en stedelijke centra nemen belangrijke taken over. Voorzieningen voor hoger onderwijs, ziekenhuiszorg, grote culturele- en sportvoorzieningen etc. zijn na al uitsluitend in stedelijke centra te vinden. De verhouding tussen burgers en overheid zal drastisch veranderen. Burgers worden mondiger en vragen meer invloed op de eigen woon- en leefomgeving. Gemeenten vragen op hun beurt meer eigen verantwoordelijkheid van hun inwoners. Dit mede ingegeven door de stijgende druk op de Daarin financiële speelt middelen. politieke Gemeenten besluitvorming moeten met hetzelfde een belangrijke of minder geld rol. meer doen, bijvoorbeeld in de zorg. Kortom minder overheid en meer burger(participatie). Jongeren uit plattelandsgemeenten vertrekken steeds vaker weg om opleidingen in grote steden te volgen en komen minder vaak terug dan in het verleden. Als gevolg daarvan krijgt het plattela in toenemende mate met dalende aantallen inwoners te maken en daarmee ook een verminder De voorzieningen zelf veranderen ook. Dat geldt zeker voor commerciële voorzieningen die voor hun voortbestaan direct afhankelijk zijn van draagvlak. Na de melkboer, de slager en de bakker, zijn postkantoren, buurtwinkels, banken en telefooncellen welhaast rariteiten geworden. Supermarkten, internetwinkels en smartphones hebben hun taken overgenomen. Maar ook de maatschappelijke voorzieningen die (mede) door overheden worden gefinancierd veranderen. 2.5 Conclusies ten behoeve van strategische keuzes De inventarisatie van voorzieningen op Schouwen-Duiveland en de ontwikkelingen tussen 2002 en 2014 leveren het beeld op van een gemeente waarin veel voorzieningen zijn die nog sterk zijn verspreid. Weliswaar is Zierikzee al jarenlang als centrumkern voor eilandelijke voorzieningen benoemd, de kleine kernen zijn in verhouding tot het draagvlak van inwoners waarover zij beschikken sterk overbedeeld. En ondanks maatschappelijke trends van vergrote mobiliteit, opschaling van voorzieningen, bezuinigingen etc. is de sociale infrastructuur in de loop der jaren ook in de kleine kernen niet veel veranderd. 14

15 Dit roept het beeld op van een praktijk die er op gericht is zoveel mogelijk voorzieningen ook in de kleinste kernen zo lang mogelijk in stand te houden. Pas als het draagvlak echt door de bodem zakt (bijvoorbeeld dertien leerlingen op de basisschool in Noordwelle) wordt een voorziening gesloten. De voorspellingen over de bevolkingsontwikkeling in de kernen van de gemeente wijzen de komende jaren op een verdere vergrijzing en ontgroening. Dat betekent dat de verspreide kleinschalige voorzieningen voor de jonge leeftijdsfasen (nog) meer aan draagvlak verliezen en in meerdere gevallen ook door de bodem zullen zakken. In de kinderopvang, het Basis Onderwijs en de sport komen de voorzieningen sterk onder druk te staan. De analyse van het gebruik van deze voorzieningen wijst er op dat veel inwoners van de kleine kernen hiervoor al gericht zijn op grotere kernen in hun omgeving. Voor de voorzieningen specifiek gericht op oudere leeftijdsfasen ontstaat juist meer draagvlak. Belangrijk voor ouderen zijn zorg- en welzijnsvoorzieningen. Vooral ouderen hebben vaker moeite met het zelfstandig kunnen uitvoeren van het huishouden, persoonlijke verzorging, geldzaken en sociale contacten. De zorgsector is sterk in verandering. Gemeenten krijgen daarin een grotere taak. De bedoeling is om de zorg zo in te richten dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De samenleving verandert. Digitalisering zorgt voor andere behoeften. Ook op het gebied van maatschappelijke voorzieningen. Voor de ontwikkeling van een toekomstbestendig voorzieningenniveau is sturen op een duurzame spreiding van voorzieningen nodig is. Het dorp is hiervoor niet meer het centrale oriëntatiepunt. Draagvlak, behoefte en bereikbaarheid zijn voor de toekomst de bepalende factoren. Ruim 10% van de totale lasten van de gemeentelijke programmabegroting komen voor rekening van onze maatschappelijke voorzieningen (basis 2015). Dit is een aanzienlijk deel van de begroting en ook in absolute zin een groot bedrag. Totaal komt het saldo van lasten en baten voor de verschillende maatschappelijke voorzieningen uit op structureel 10,6 miljoen. De financiële paragraaf maakt duidelijk dat reeds veel geld binnen de maatschappelijke voorzieningen omgaat binnen de activiteiten. De lasten die samenhangen met de subsidiering, exploitatie en het eigendom van gebouwen bedragen omstreeks 5 miljoen. 15

16 16

17 Overstag Toekomstvisie Maatschappelijke Voorzieningen Inleiding Wanneer we het hebben over maatschappelijke voorzieningen dan gaat het over onze ouderenzorg, de scholen, de sportverenigingen, de dorpshuizen en speelplekken in de wijk. Voorzieningen die de inwoners van Schouwen-Duiveland heel direct aangaan. Dit is de reden dat voor het opstellen van deze Kadernota een uitgebreide dialoog met de samenleving is gevoerd. De oogst van deze dialoog vormt de basis van onze visie. Op basis van de visie verleggen we onze koers, we gaan overstag. In de toekomst organiseren we onze maatschappelijke voorzieningen op een andere manier. Daarmee verzetten we ons niet tegen de veranderingen en ontwikkelingen die op ons afkomen maar varen we mee op het Tij van de Toekomst. We verleggen onze koers geleidelijk en beheerst. In paragraaf 3.2. presenteren we de kernboodschap van onze visie. Ook schetsen we een algemeen toekomstbeeld van onze maatschappelijke voorzieningen in Hoe ziet het voorzieningenlandschap er in 2040 uit en hoe bewegen we ons daarin. In paragraaf 3.3. komen de meer specifieke uitgangspunten van onze visie ten aanzien van zorg en welzijn, voorzieningen voor kinderen, sport en bewegen en leefbaarheid, ontmoeting en cultuur aan bod. Per thema is een doorkijk naar 2040 uitgewerkt. In paragraaf 3.4. wordt de kernboodschap van onze visie in acht speerpunten voor beleid uitgewerkt. Vervolgens brengen we de financiële consequenties van de visie in beeld in paragraaf Maatschappelijke voorzieningen kernboodschap en algemeen toekomstbeeld Schouwen-Duiveland is een bijzonder eiland. Natuur, landschap, water, ruimte, de vele bijzondere plekken op het eiland, de kleinschaligheid en niet in de laatste plaats haar inwoners maken het een prettige plek om te wonen en te verblijven. Deze kwaliteiten alleen zijn echter niet genoeg voor een leefbaar eiland. Een goed en passend voorzieningenaanbod is naast voldoende werkgelegenheid van minstens zo n groot belang. Maatschappelijke voorzieningen vormen ook in 2040 het kloppende hart van onze sociaal vitale gemeente. De kern en inzet van ons beleid voor onze maatschappelijke voorzieningen is dan ook dat: in 2040 maatschappelijke voorzieningen op Schouwen-Duiveland beschikbaar, bereikbaar en betaalbaar zijn. De context waarbinnen wij ons beleid vormgeven is het gegeven dat Schouwen-Duiveland een groot en relatief dunbevolkt eiland is. Dit is samen met de ontwikkelingen die op ons afkomen, het Tij van de Toekomst, bepalend voor de keuzes die wij in deze Kadernota maken. 17

18 TOEKOMSTBEELD REGIO Gezamenlijke verantwoordelijkheid Gemeente Ziekenhuis EILAND Samenleving De Zuidhoek Bijzondere woonvormen BOVENLOKAAL Zwembad SO Wonen met zorg 1e lijns zorg Eilandelijke sport KERN / WIJK VO Musea Dagbesteding THUIS Zorg aan huis Speelplekken Welzijnswerk Welzijnswerk Welzijnswerk Musea Ontmoetingsplek/JOP VVE JGZ Cultuur Gymzaal Buitensport PO Kinderopvang Bibliotheek In 2040 zorgen inwoners, maatschappelijke organisaties en ondernemers (kortom de samenleving) samen voor de maatschappelijke voorzieningen. De samenleving organiseert activiteiten en beheert, onderhoudt en exploiteert gebouwen en ander onroerend goed. Deze zijn ook eigendom van de samenleving. De gemeente faciliteert door het financieren van activiteiten in het kader van wettelijke gemeentelijke taken. Ook financiert de gemeente activiteiten die de leefbaarheid bevorderen. Maatschappelijke voorzieningen komen uitsluitend vraaggericht tot stand, dit betekent dat er geen aanbod van voorzieningen is zonder initiatief vanuit de samenleving. Door een bundeling van voorzieningen is een goede spreiding gegarandeerd. Door bundeling is ook samenwerking tussen de vele instanties die actief zijn op het gebied van de zorg, het onderwijs en de sport optimaal. Deze samenwerking levert voor de individuele partijen maar vooral inwoners een belangrijke meerwaarde op. Door digitalisering van maatschappelijke voorzieningen wordt in de behoeften van inwoners en gasten voorzien. Door deze digitale voorzieningen is de vraag naar vervoer geminimaliseerd. Het digitale netwerk is optimaal. In Zierikzee vinden we de eilandelijke voorzieningen. Hier zijn de voorzieningen gevestigd waarvan we er op ons eiland maar één hebben, zoals het sportcomplex en het Voortgezet Onderwijs. In Zierikzee, Burgh- Haamstede/Renesse en Bruinisse zijn voorzieningen voor wonen met zorg, voor begeleid en beschermd wonen en de bibliotheek. In deze drie kernen -en in een aantal nog aan te wijzen kernen- zijn gebundelde voorzieningen voor kinderen zoals onderwijs, opvang, en zorg en welzijn. Deze voorzieningen zijn gecombineerd met sportvoorzieningen (gymzaal) en culturele voorzieningen (bibliotheek). We noemen deze kernen, kernen met een satellietfunctie. 18

19 De overige kernen zijn woonkernen. Kerngebonden voorzieningen zoals een ontmoetingsplek en speelplek zijn hier beschikbaar. De voorzieningen voor zorg en welzijn die dichtbij nodig zijn, zijn in de ontmoetingsplek georganiseerd, ambulant beschikbaar of worden thuis geleverd. Voor de overige voorzieningen zijn de inwoners van deze kernen aangewezen op de kernen met een satellietfunctie, de centrumkern Zierikzee en/of locaties buiten het eiland. Schouwen-Duiveland is onderdeel van een groter geheel namelijk de Zuid-Westelijke Delta. We hebben daarom een open blik naar buiten en zijn goed verbonden met de wereld om ons heen. Maatschappelijke voorzieningen voor cultuur, onderwijs en zorg waarvoor veel draagvlak nodig is, vinden we met name in Goes, op Walcheren en de Zuidflank van de Randstad. Deze voorzieningen zijn voor de inwoners van Schouwen-Duiveland goed ontsloten en bereikbaar. 3.3 Toekomstvisie specifieke beleidsterreinen Zorg en welzijn: zo lang mogelijk thuis wonen en zorg naar behoefte Inwoners wonen zo lang mogelijk thuis. Zorg aan huis, huisautomatisering en gemaksdiensten maken dit mogelijk. De ontmoetingsplek op de kern is van groot belang. Naast een plek voor gezelligheid is dit ook de plaats voor kerngebonden activiteiten voor zorg en welzijn, zoals dagbesteding. Het is daarnaast de vindplaats van signalen, waardoor de noodzakelijke ontwikkeling van zorg naar voorzorg mogelijk is gemaakt. Welzijnsvoorzieningen, zoals jongerenwerk en sociaal werk, zijn naar behoefte ambulant aanwezig. Ook gezondheidszorg is naar behoefte aanwezig en door digitalisering zeer toegankelijk. De 1e lijnszorg is naar behoefte aanwezig. Door een zeelandbreed netwerk van integrale zorgcentra is ook de meer specialistische zorg op het eiland beschikbaar. Volwaardige ziekenhuiszorg is buiten het eiland beschikbaar. Iedereen die zelfredzaam is, helpt zichzelf en als het even kan ook nog de ander. Kunnen inwoners (tijdelijk) niet voor zichzelf zorgen, dan zorgt de gemeente voor een vangnet dat in de behoefte voorziet. Een ontmoetingsplek per kern is een noodzakelijke voorziening om een passend vangnet dichtbij te organiseren. De ontmoetingsplek is ook een vindplaats van signalen. Hierdoor is de noodzakelijke ontwikkeling van zorg naar preventie gemaakt. Mensen die gebruik maken van dagbesteding, kunnen hiervoor zo dicht mogelijk bij huis terecht (ontmoetingsplek kern). De gemeente is verantwoordelijk voor een aanbod van welzijnsvoorzieningen dat is afgestemd op de behoefte. De uitvoering is in handen van een aanbieder. Welzijnsvoorzieningen, zoals jongerenwerk en sociaal werk, zijn naar behoefte ambulant aanwezig. Inwoners zijn zelf verantwoordelijk voor het regelen van passende huisvesting. Voor inwoners die dit (tijdelijk) niet zelf kunnen regelen is er een vangnet, zoals woningaanpassingen, beschermd en begeleid wonen in Zierikzee. Creatieve verbindingen met zorgtoerisme op ons eiland zijn gerealiseerd. Conform de uitgangspunten van de Woonvisie We wonen prettig, naar wens en behoefte zetten we in op het zo lang mogelijk thuis wonen. Voorzieningen voor kinderen: goede ontwikkelingsmogelijkheden voor kinderen Kinderen kunnen zich ook in de toekomst op ons eiland goed blijven ontwikkelen. Voor kinderen zijn de voorzieningen, afgestemd op het aantal kinderen, gebundeld in een beperkt aantal kernen. Ze zijn dus naar behoefte aanwezig. Activiteiten en ontmoeting voor kinderen en jeugd worden naar behoefte georganiseerd in de ontmoetingsplek op de kern. Onderwijs, opvang en voorzieningen voor jeugdgezondheidzorg zijn gecombineerd met sport en culturele voorzieningen. Een school voor Voortgezet Onderwijs en onderwijsvoorzieningen voor het Speciaal Onderwijs zijn in Zierikzee aanwezig. Digitalisering van het onderwijs heeft de vervoersbehoefte geminimaliseerd. Voorzieningen voor kinderen, waaronder Basis Onderwijs, kinderopvang, jeugdgezondheidszorg, vooren vroegschoolse educatie, de Bibliotheek op school en sportvoorzieningen voor bewegingsonderwijs en buitenschoolse opvang zijn gebundeld. Afgestemd op de behoefte zijn hiervoor een aantal locaties verspreid over het eiland gekozen. Het vervoersvraagstuk is per locatie opgelost. Voorzieningen voor Voortgezet Onderwijs en Speciaal Onderwijs zijn gevestigd in Zierikzee. Initiatieven vanuit de samenleving voor een jongerenontmoetingsplek zijn ondergebracht in de bestaande ontmoetingsplek op de kern. 19

20 Sport en bewegen: kiezen moet kunnen De voorzieningen voor sport en bewegen dragen bij aan een gezonde en actieve samenleving. De openbare ruimte nodigt uit tot bewegen. Verspreid zijn speelplekken aanwezig voor jong en oud, waar naast sporten en bewegen ook ontmoeting een belangrijke activiteit is. Inwoners, jong en oud en met en zonder beperking, hebben de mogelijkheid om op een laagdrempelige manier te sporten en te bewegen. De voorzieningen zijn multifunctioneel en worden gecombineerd met de voorzieningen voor kinderen. De grotere sportvoorzieningen zijn gevestigd in Zierikzee. Nieuwe ontwikkelingen voor sportvoorzieningen, zo ook nieuwbouw van gymzalen, zijn gecombineerd met de bundeling van voorzieningen voor kinderen. Eventuele combinatie met recreatieve sportvoorzieningen zijn gerealiseerd. Speelplekken zijn multifunctionele ontmoetingsplekken in de openbare ruimte en zijn in elke kern beschikbaar. Het aantal en de inrichting ervan is afgestemd op het aantal kinderen en de behoefte. Het aanleggen, beheren en onderhouden van speelplekken is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van gebruikers en gemeente. Leefbaarheid, ontmoeting en cultuur: ontmoeting en activiteiten zijn de kern van leefbaarheid De kernen op Schouwen-Duiveland zijn leefbaar doordat inwoners elkaar ontmoeten en activiteiten organiseren. De ontmoetingsplek op de kern is het middelpunt. Het is een multifunctionele plek waar naast activiteiten voor gezelligheid, ook activiteiten voor zorg en welzijn, en cultuur plaatsvinden. De invulling is gebaseerd op de lokale behoefte en kan dus verschillen per kern. De grotere culturele voorzieningen zijn gevestigd in Zierikzee. Er is een ontmoetingsplek in iedere kern. Dit is niet per se het dorpshuis. Een ontmoetingsplek heeft een brede sociaal, maatschappelijke functie en wordt ingevuld door de inwoners in de kern. De exploitatie, het beheer en het onderhoud van de ontmoetingsplek is in handen van de inwoners van de kern. Het bibliotheekwerk is gecombineerd met het Primair Onderwijs binnen de gebundelde voorzieningen voor kinderen. We gaan op zoek naar creatieve verbindingen met het toerisme op ons eiland. Toeristische voorzieningen en evenementen kunnen ook een meerwaarde hebben voor onze eigen inwoners. 20

21 3.4 Maatschappelijke voorzieningen speerpunten van ons beleid Met onze Kadernota Overstag zetten we voor onze maatschappelijke voorzieningen op Schouwen- Duiveland 2040 in op 8 speerpunten: 1. Concentratie van voorzieningen in Zierikzee, Bruinisse en Burgh-Haamstede/Renesse 2. Bundeling van voorzieningen 3. Behoefte en draagvlak als basis voor instandhouding of ontwikkeling van maatschappelijke voorzieningen 4. Bereikbaarheid van maatschappelijke voorzieningen 5. Betaalbaarheid van maatschappelijke voorzieningen 6. Een optimale digitale infrastructuur 7. Samenwerking, creatieve verbindingen en overheidsparticipatie 8. Burgerparticipatie ad. 1: Concentratie van voorzieningen in Zierikzee, Bruinisse en Burgh-Haamstede/Renesse De keuze voor Zierikzee als kern waar de eilandelijke voorzieningen gevestigd zijn staat vast. Hier vallen bereikbaarheid en draagvlak het meest samen. In Zierikzee vinden we de eilandelijke voorzieningen. Dit zijn de voorzieningen waarvan we er op ons eiland maar één hebben. In het kader van het Programma Zierikzee (2012) zetten we al actief in op het versterken van de centrumpositie van de stad. Het behouden en versterken van het voorzieningenaanbod is één van de zes strategische doelen uit het programma. De recente realisatie van het nieuwe sportcomplex, de Campus Cultura en de herontwikkeling van zorgcentrum Borrendamme zijn hiervan sprekende voorbeelden. Nieuwe (her)ontwikkelingen dienen zich aan en krijgen een plek binnen het programma. De groene zone tussen het centrum en de woonwijken Poortambacht en Noorderpolder is aangewezen als de belangrijkste (cluster)locatie voor maatschappelijke voorzieningen. Om voldoende bereikbare maatschappelijke voorzieningen te realiseren is een voorzieningenniveau alleen in Zierikzee niet voldoende. Ook in het Oosten en Westen van het eiland moeten voorzieningen zijn. Voor voorzieningen die om meer nabijheid vragen zoals kinderopvang en Basis Onderwijs is het bereikbaar houden van de voorzieningen nodig. We wijzen daarom in ieder geval Bruinisse en Burgh- Haamstede/Renesse aan als kernen met een satellietfunctie aan. Deze kernen hebben na Zierikzee het meeste inwoners en daarmee draagvlak voor voorzieningen. In het kader van het programma Bruinisse is het optimaliseren van het voorzieningenaanbod al een thema. Concrete locaties zijn hiervoor in beeld. Met de kernen Burgh-Haamstede en Renesse wordt vooral de Westhoek van het eiland aangewezen als een complementair voorzieningen gebied. Het ligt voor de hand om tussen Renesse en Burgh-Haamstede accent verschillen aan te brengen in waar welke maatschappelijke voorzieningen een plek verdienen. Bij Renesse wordt daarbij vooral gedacht aan culturele voorzieningen en in Burgh-Haamstede vooral aan sport en zorg. Juist in de Westhoek biedt het aangaan van interessante verbindingen met de aanwezige recreatieve voorzieningen en activiteiten kansen. Als uitzondering op het speerpunt concentratie worden voor de voorzieningen voor kinderen nog een aantal kernen toegevoegd. Het betreft hier meer specifiek de combinatie van basisschool, opvang, zorg en welzijn, gymzaal en sport- en culturele voorzieningen. De overige kernen zijn woonkernen. Kerngebonden voorzieningen zoals een ontmoetingsplek en speelplek zijn hier, in de kernen met een satellietfunctie en Zierikzee beschikbaar. Inwoners van de woonkernen kunnen met voldoende steun vanuit de dorpsgemeenschap zelf voorzieningen in stand houden en ontwikkelen. Ondanks de inzet op concentratie en bundeling kunnen de ontmoetingsplekken per kern dan ook bruisen van activiteit. De voorzieningen voor zorg en welzijn die dichtbij nodig zijn, zijn in de ontmoetingsplek georganiseerd, ambulant beschikbaar of worden thuis geleverd. Als met deze voorzieningen goede oplossingen gevonden worden voor bijvoorbeeld het ondersteunen van mensen bij het zo lang mogelijk thuis wonen, krijgen deze initiatieven de steun van de gemeente. Voor de overige voorzieningen zijn de inwoners van deze kernen aangewezen op de kernen met een satellietfunctie, de centrumkern Zierikzee en/of locaties buiten het eiland. Met deze infrastructuur zijn voor alle inwoners van het eiland de meeste maatschappelijke voorzieningen binnen een paar kilometer van huis te bereiken. 21

22 ad. 2: Bundeling van voorzieningen en kwaliteit voor kwantiteit We bundelen voorzieningen. Dit is geen doel op zich, maar moet meerwaarde opleveren voor beschikbaarheid, bereikbaarheid en betaalbaarheid van maatschappelijke voorzieningen. Met het bundelen van voorzieningen stimuleren we meer gebruik van dezelfde voorziening door vestiging op dezelfde locatie of in een gebouw. Meer mensen zullen immers eenzelfde locatie bezoeken. Een belangrijk bijkomend voordeel van bundeling is dat dit de samenwerking tussen partijen makkelijker maakt en bevordert. Dit is voor instanties en vooral ook inwoners een belangrijke meerwaarde. We doorbreken de verkokering die er bestaat tussen de afzonderlijke maatschappelijke voorzieningen. Dit onder het motto het geheel is meer dan de som der delen. Voor bundeling van voorzieningen gebruiken we zoveel als mogelijk bestaand maatschappelijk vastgoed. We voorkomen leegstand en gaan creatief en flexibel om met (her)gebruik. Voor alle bestaande en nieuwe maatschappelijke voorzieningen geldt: multifunctionaliteit, medegebruik en hergebruik als uitgangspunten. Een gebouw neerzetten alleen voor onderwijs is niet meer aan de orde. Bundeling en spreiding naar de kernen met een satellietfunctie betekent overigens niet dat de voorzieningen in de woonkernen worden afgebroken. De instandhouding van de voorzieningen in deze kernen wordt wel afhankelijk gemaakt van de investering die deze kernen zelf bereid zijn te leveren. ad 3: Behoefte en draagvlak als basis voor instandhouding of ontwikkeling van maatschappelijke voorzieningen Behoefte en draagvlak zijn de belangrijkste wegingsfactoren voor de instandhouding van bestaande of ontwikkeling van nieuwe maatschappelijke voorzieningen. Maatschappelijke voorzieningen worden daar gerealiseerd waar de behoefte is én waar duurzaam draagvlak is, dat wil zeggen voldoende mensen om er gebruik van te maken. De ondersteuning van de voorzieningen die door inwoners zelf worden georganiseerd mag echter niet ten koste gaan van de kwaliteit en kracht van de mede door de gemeente gefinancierde voorzieningen in de Zierikzee en de kernen met een satellietfunctie. ad 4: Bereikbaarheid van maatschappelijke voorzieningen Ondanks het feit dat vervoer geen voorziening is, is vervoer een onmisbare schakel in het bijeenbrengen van vraag en aanbod van maatschappelijke voorziening. Zeker nu we overstag gaan en kiezen voor concentratie en bundeling en een andere focus van ons beleid. Vervoer is een randvoorwaarde om te komen van en naar onze maatschappelijke voorzieningen. Met het oog op de koerswijziging van ons beleid, nieuwe technieken en maatschappelijke ontwikkelingen verdient het thema bereikbaarheid nadrukkelijk onze aandacht. We garanderen de fysieke bereikbaarheid van onze voorzieningen, ook voor onze minder mobiele inwoners. Dit doen we door het optimaliseren van de bestaande infrastructuur en het organiseren van passende vervoersmogelijkheden. De sociale infrastructuur en de fysieke infrastructuur zijn goed op elkaar afgestemd. Voorzieningen in Zierikzee en de kernen met een satellietfunctie zijn zo goed als mogelijk bereikbaar met het openbaar vervoer. Zo goed als mogelijk betekent dat we reële en voor een grote (plattelands)gemeente haalbare ambities hebben. We houden de feitelijke en ervaren bereikbaarheid goed in de gaten. Dit doen wij in overleg met betrokken partijen. Waar knelpunten zijn of worden ervaren zoeken we naar (creatieve) oplossingen. We monitoren de openbaar vervoer concessies met het doel hier verbeteringen te realiseren. De bereikbaarheid van voorzieningen buiten ons eiland vraagt blijvend aandacht. Ondanks het feit dat wij hier weinig tot geen invloed op hebben houden we ontwikkelingen op dit gebied nauwlettend in de gaten. ad 5: Betaalbaarheid van maatschappelijke voorzieningen Er zijn twee vormen van betaalbaarheid, voor de individuele gebruiker/samenleving én voor de gemeente. Beide zijn een belangrijk uitgangspunt om de noodzakelijke en wenselijke maatschappelijke voorzieningen voor de toekomst te handhaven. Immers, de gemeente wordt geconfronteerd met steeds minder financiële middelen vanuit het rijk. Indien daardoor te weinig budget beschikbaar is voor onze maatschappelijke voorzieningen, is de kans reëel dat maatschappelijke voorzieningen verdwijnen of dat de bijdrage om deel te nemen aan de maatschappelijke voorzieningen teveel worden afgewenteld op de individuele gebruiker. Dit zou kunnen betekenen dat deze geen gebruik meer kan maken van de voorzieningen. Dit voorkomen vraagt een andere financieringsstrategie, uitgangspunt daarbij is om beschikbare financiële middelen in te zetten als sturingsmiddel. 22