Evolutie in plaats van revolutie

Transcriptie

1 VOOR ADVISEURS OVER PENSIOENEN EN ANDERE TOEKOMSTVOORZIENINGEN PENSIOEN ADVIES 5- JAARGANG 25 - MEI 2014 Jacqueline Lommen, director European Pensions Robeco: Evolutie in plaats van revolutie

2 2 PensioenAdvies 5- Jaargang 25 - Mei Broeden op zzp-pensioen Evolutie in plaats van revolutie Europa is een grote tanker die ongeveer 30 jaar geleden in beweging is gezet. Die tanker vaart en houd je niet meer tegen. Dan kun je dus beter in de stuurhut gaan zitten. Ga meedoen in Brussel, ga meedoen in Frankfurt, hanteer de pen als er nieuwe plannen zijn. Dan kun je die tanker nog een beetje bijsturen, want stoppen doet die niet meer. We spreken Jacqueline Lommen, director European Pensions van Robeco. S.G. van der Lecq en A.G. Oerlemans - Er zijn diverse plannen voor zzp-pensioenen, in verschillende stadia van realisatie, veelal gebaseerd op individuele regelingen in de derde pijler. In het Verenigd Koninkrijk is in de tweede pijler het collectieve pensioenplan NEST gestart. Het nieuwe FTK: komt er nog wat van? Edwin Schop - Het nieuwe financieel toetsingskader (FTK) is inmiddels uitgewerkt in een wetsvoorstel. Dit artikel gaat in op de totstandkoming en de contouren van het wetsvoorstel. Verbond vindt keuzevrijheid voor individuele werknemer nog een brug te ver Jan Aikens - Hoe kan het pensioenstelsel duurzaam blijven en zodanig vorm gegeven worden dat het voldoet aan de wensen van de pensioendeelnemers van nu? Customer Experience verhoogt winstgevendheid Jan Okken en Jan Verlinden - Het World Insurance Report 2014 dat door Capgemini in samenwerking met Efma is gepubliceerd geeft de resultaten van wereldwijd onderzoek naar de customer experience zoals die wordt ervaren door klanten van verzekeraars. Witteveenkader 2015, het ei is bijna gelegd Deborah van Woudenberg - De ingediende wetgeving is complex. In dit artikel leest u de laatste stand van zaken. Zorgplicht van de verzekeraar Paul Corver - Op 1 januari 2014 is de Wijzigingswet financiële markten in werking getreden. Deze bepaalt dat het wenselijk is regels te stellen met betrekking tot een algemene zorgplicht voor financiële dienstverleners. Hiertoe worden ook verzekeraars gerekend. Nuances bij afstand van pensioen Juanita Sutrisna - In Nederland kennen wij geen wettelijke pensioenplicht. In beginsel zijn werkgever en werknemer vrij al dan niet afspraken te maken over pensioen Commentaar Actualiteiten FAQ s Jurisprudentie Paljas

3 Pensioenspecialisten, politici en sociale partners bedenken al jaren van alles om het Nederlandse pensioen te hervormen. Maar onze samenleving ervaart een steeds grotere kloof tussen het huidige stelsel en wat zij werkelijk denken nodig te hebben om nu én straks volwaardige deelnemers van de samenleving te blijven. Die kloof hebben politici, sociale partners en pensioenspecialisten nog niet kunnen overbruggen. Ook niet met de huidige voorstellen rond het nieuwe FTK. Het moet écht anders. Maar hoe? In de Haagse politieke arena en onder sociale partners is pensioen een hot issue. Inkomensherverdeling en bezuinigingspolitiek zijn de drijfveren. Koopkrachtplaatsjes voor nu en later zijn de lat waarlangs de onderhandelingsresultaten afgemeten en beoordeeld worden. Het resultaat? Een beetje langer doorwerken, een beetje minder pensioenopbouw, iets meer risicoherverdeling van werkgevers naar werknemers voor wat betreft het langlevenrisico, en een afgedwongen en georganiseerde solidariteit van jong met oud. Zijn dit nu echte keuzes? En hoe ziet het plaatje er nu precies uit? Dat onttrekt zich, na twee decennia van doorlopende pensioenhervormingen, aan de waarneming van zo n beetje alle deelnemers aan de Nederlandse samenleving. Ondertussen is er wél een onderstroom in de samenleving merkbaar die zich van dit gepolder weinig aantrekt. Veel Nederlanders zijn helemaal niet bezig met een heroriëntatie op ons pensioenstelsel, maar vragen zich wel af hoe zij zo lang mogelijk onafhankelijk en zelfstandig hun leven, werk, sociale verantwoordelijkheden en hun individuele (financiële) behoeften kunnen blijven invullen. Daar sluit ik mij graag bij aan. Dat betekent in de praktijk dat we een aantal dingen niet meer en een aantal dingen juist wel moeten gaan doen. Kloof DOOR MICHIEL HUISMAN Niet: Pensioen beschouwen als het domein van uitsluitend sociale partners en de inhoud van pensioen over de hoofden van de betrokkenen heen regelen en verzekeren. Dat beperkt ons namelijk enorm in de vele alternatieven die bijvoorbeeld op individueel, particulier niveau nu al voor handen zijn. Wel: De kring van aanbieders van oudedagsvoorzieningen vooral ook in ons denken over pensioen, uitbreiden tot allerlei organisaties die bezig zijn bouwstenen aan te dragen die erop gericht zijn om ons langer, vitaler en zelfstandig te laten wonen en leven midden in de samenleving: óók financieel Als we het ene niet en het andere wél doen openen zich nieuwe perspectieven en vergezichten die veel meer bijdragen aan een vitale samenleving dan vruchteloos (én nodeloos) de status quo trachten zolang en zoveel mogelijk te handhaven. Zelf ben ik inmiddels tot het inzicht gekomen dat de voorstellen van staatssecretaris van Rijn wat je er ook inhoudelijk en procedureel van vindt een grote kans in zich herbergen om Zorg, Wonen en Inkomen (Pensioen) nu eens eindelijk op decentraal (gemeentelijk) niveau tot elkaar te brengen. Want alleen in een integrale oplossing van deze dossiers ligt een toekomstbestendige aanpak verborgen. PensioenAdvies is een onafhankelijk vakblad voor de adviespraktijk. Onder pensioen wordt in het kader van dit blad verstaan: alle verzorgings- en spaarvoorzieningen beschouwd vanuit fiscaal, sociaal civiel-rechtelijk, actuarieel, verzekeringstechnisch en commercieel oogpunt. PensioenAdvies is een uitgave van Kluwer. Uitgever Mevr. K. Sok Hoofdredactie Dhr. M.H.A.W. Huisman Bac PLA Eindredactie Mevr. E.E. Gravendeel Redactieraad Dhr. E. Bouwhuis CPC Dhr. mr. drs. E. Schop CPL Dhr. drs P. J. Geurtsen Dhr. mr. J. Rijkels Dhr. K. Swinkels MPLA Mevr. mr. J. M. Wilms Dhr. drs. R. J. van Woerden Mevr. mr. M. M. Zweers Redactieadres Postbus GA Deventer Tel Fax Abonnementen en verzending Kluwer Customer Service Postbus 878, 7400 AW Deventer Tel: (0570) Verschijnt 10x per jaar Jaarabonnement 208,75 incl. btw Losse nummers 23,50 incl. btw Schriftelijke annulering van abonnementen is mogelijk tot uiterlijk drie maanden voor het begin van het nieuwe abonnementjaar Advertenties Kluwer, Postbus 23, 7400 GA Deventer Advertentie acquisitie Frans Eijkelkamp Tel: ,fax feijkelkamp@kluwer.nl Media order Anja Wanink mosdeventer@kluwer.nl Basisvormgeving Boshoff & Dekker, Vormgeving en Communicatie, Deventer Opmaak COLORSCAN BV, Voorhout Overname van artikelen Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen en berichten is slechts geoorloofd na schriftelijke toestemming van de redactie. ISSN x Samenstellers en uitgevers zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin aanvaarden zij geen aansprakelijkheid voor onjuistheden en onvolledigheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. Kluwer BV legt gegevens van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst. De gegevens kunnen door Kluwer of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante produkten en diensten. Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons opnemen.

4 Neerwaartse bijstelling premiestaffels De staatssecretarissen Eric Wiebes (Financiën) en Jetta Klijnsma (SZW) hebben de premiestaffels gepubliceerd die per 1 januari 2015 geldig worden. Omdat de Witteveenvoorstellen nog niet zijn aangenomen, kunnen er formeel nog geen nieuwe premiestaffels worden vrijgegeven. Omdat dit voor pensioenuitvoerders echter een knelpunt blijkt voor de uitvoerbaarheid van het Wetsvoorstel per 1 januari 2015, heeft het Kabinet besloten ze al voor aanvaarding van de wet te publiceren. De premiestaffels worden aangepast overeenkomstig de verlaging van het opbouwpercentage voor middelloonregelingen naar 1,875%. Dit betekent dat de premiestaffels neerwaarts worden bijgesteld. Zie ook: DVD-onderzoek AFM Hoe vindbaar is het DVD voor de consument? De Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft onderzoek gedaan naar de beschikbaarheid en vindbaarheid van het dienstverleningsdocument (DVD) op websites van financiële dienstverleners. De AFM heeft naar 250 websites gekeken, die op basis van een aselecte steekproef zijn gekozen. Op 70 procent van de onderzochte websites was een DVD beschikbaar maar zo blijkt volgens de AFM die DVD is soms moeilijk te vinden. De toezichthouder roept daarom financiële dienstverleners op om het DVD goed vindbaar op hun website te plaatsen. Als het DVD op de website staat, is het belangrijk dat consumenten het op een logische plek kunnen vinden, aldus de AFM die op haar website aan de hand van een aantal voorbeelden weergeeft wat zij verstaat onder een vindbaar dienstverleningsdocument. De AFM heeft de ondernemingen die geen (gestandaardiseerd) DVD beschikbaar hebben op hun website, gewezen op deze wettelijke plicht. De toezichthouder gaat ervan uit dat alle financiële dienstverleners hun DVD beschikbaar hebben op de website en zal bij nieuw onderzoek ook kijken naar websites die nu niet in de steekproef zaten. BrightNL is er nog niet Het doel om binnen te halen, heeft deze eerste pensioeninstelling voor zelfstandigen nog maar voor de helft bereikt. Is de crowdfundingcampagne van BrightNL een succes en zijn er voldoende potentiele klanten te vinden, dan gaat deze nieuwe pensioeninstelling (in wording) voor zelfstandigen een vergun- ningaanvraag indienen bij de AFM, zal de administratieve organisatie en online pensioenomgeving ingericht worden en wordt een Bright LifeCycle Fonds opgericht. Zo ver is het echter nog niet. Van de die BrightNL binnen wilde halen, heeft deze eerste pensioeninstelling voor zelfstandigen nog maar de helft. BrightNL wil de financiering bij voorkeur zo veel mogelijk door toekomstige deelnemers laten doen, om op deze manier een breed draagvlak te creëren onder de doelgroep van zelfstandigen, schrijft de instelling. Een extra informatiesessie over het initiatief begin deze maand moest de interesse verder aanjagen. Of dat gelukt is, was bij het sluiten van de editie van deze aflevering van Pensioen Advies nog niet bekend. 4 PensioenAdvies - mei 2014

5 Topdrukte voor belastingdienst Volgens de staatssecretaris van Financiën zal de belastingdienst de drukte van vragen van werkgevers niet aan kunnen. De dienst kan mogelijk met maar liefst verzoeken tot beoordeling van pensioenregelingen geconfronteerd worden. De beperkte termijn voor het aanpassen van de pensioenregeling kan leiden tot een groter aantal regelingen dat ter beoordeling wordt voorgelegd aan de Belastingdienst, schrijft Wiebes in zijn toelichting op de wetswijzging. Om de overgang naar het gewijzigde fiscale pensioenregime zo soepel mogelijk te laten verlopen, heeft de Belastingdienst een taskforce van pensioendeskundigen gevormd. Een andere maatregel van de belastingdienst is het opstellen en verspreiden van modelpensioenovereenkomsten voor directeuren en grootaandeelhouders. Dat heeft volgens Wiebes zo zijn voordelen: Een pensioenregeling die is opgemaakt op basis van een door de Belastingdienst goedgekeurde modelpensioenovereenkomst, hoeft niet meer ter beoordeling aan de inspecteur te worden voorgelegd. Stijgende dekkingsgraden De Nederlandsche Bank constateert nu toch een stijging van de dekkingsgraden van de pensioenfondsen. De Nederlandsche Bank constateert vijf jaar na het starten van de herstelplannen voor pensioenfondsen stijgende dekkingsgraden met gemiddeld 15%. Die stijging is vooral op fondsen van toepassing die veel in aandelen belegden en zich indekten tegen het risico van rentedaling. Ook verlaging van pensioenen is er volgens DNB mede oorzaak van geweest dat pensioenfondsen nu uit het dekkingstekort zijn, schrijft DNB. DNB wijst voorts subtiel op een tikkende tijdbom onder het pensioenstelsel: De stijging van de levensverwachting kunnen de fondsen vrijwel niet beheersen. Pensioenfonds Zorg & Welzijn niet blij met Ftk Niet iedereen is helemaal gelukkig met het voorgestelde ftk, zoals blijkt uit de reactie van Zorg en Welzijn. Het is jammer dat er een financieel toetsingskader wordt gelanceerd, en pas daarna de fundamentele discussie over de houdbaarheid van het stelsel wordt gestart. Als je gaat sleutelen aan het oude systeem zonder eerst te hebben vastgesteld wat je voor de toekomst wilt bereiken, blijft het bij een reparatie voor de korte termijn. Dat zegt Karin Bitter, manager pensioenbeleid bij Pen- sioenfonds Zorg en Welzijn in een interview in de am:pensioenspecial die eind vorige maand verscheen. Wij zijn niet blij met het ftk zoals het nu lijkt te gaan worden omdat we daarin niet onze reële pensioenambitie kunnen realiseren, stelt zij. Bitter doelt op het voornemen dat PFZW vorig jaar lanceerde om haar deelnemers onder te brengen in een reëel pensioencontract. Dat Klijnsma in haar ftk de nominale variant als uitgangspunt neemt, is een flinke streep door de rekening van PFZW. mei PensioenAdvies 5

6 Jacqueline Lommen is sinds juli 2011 werkzaam bij Robeco als Directeur Europese Pensioenen. Ze studeerde macro-economie aan de Universiteit van Tilburg en volgde een MBA-opleiding aan de Indiana University in de VS. Lommen is meer dan 25 jaar actief in de internationale institutionele pensioenmarkt en realiseert pensioenoplossingen voor de grotere ondernemingen. Zij werkte als senior consultant European pensions voor Aon Hewitt en heeft uiteenlopende functies vervuld binnen AEGON op het gebied van business development, M&A en corporate strategy. Hiervoor was zij werkzaam bij De Nederlandsche Bank en bij EIOPA, de EU Pensioenautoriteit in Frankfurt. In die rol was zij betrokken bij de implementatie van de Europese Pensioenrichtlijn en de introductie van de Nederlandse PPI. mei PensioenAdvies 7

7 door zullen de uitvoeringskosten lager worden en hierdoor zal de consolidatieslag in de Nederlandse pensioensector versneld tot stand komen. Er is een trend richting marktwerking. Want niet alleen sociale partners maar ook financiële dienstverleners mogen zo n PPI oprichten. We zijn langzaam richting Europa aan het bewegen. Voor pensioenadviseurs is dat een belangrijke ontwikkeling. Als je weet waar de veranderingen vandaan komen en naar toe bewegen, kun je voorsorteren en je klanten beter adviseren. Onbekend maakt onbemind We krijgen van Lommen een korte uitleg over IORP, PPI en APF. Het zijn namen die we af en toe lezen maar die voor velen in het Nederlandse pensioenveld nog behoorlijk onbekend zijn en vaak met de nodige scepsis worden bekeken. Onbekend maakt onbemind, zegt ze. Maar vooral pensioenadviseurs zullen gaan ontdekken hoeveel waarde de nieuwe pensioeninstellingen kunnen toevoegen. IORP staat voor Institution for Occupational Retirement Provision. Het is een Europese verzamelnaam voor pensioeninstellingen. Het kan een pensioenfonds zijn of een PPI, maar ook bijvoorbeeld de Pensionskasse in Duitsland. De PPI (Premie Pensioeninstelling) mag diverse soorten pensioenregelingen aanbieden, maar mag niet risico s op de eigen balans hebben zoals een pensioenfonds of verzekeraar dat wel mag. Er zijn nogal wat misconcepties over de reikwijdte van de PPI, zegt Lommen. Vaak denkt men dat een PPI alleen opbouw van beschikbare premieregelingen mag doen en ook niet de uitkeringsfase mag doen omdat je daarin te maken hebt met het langlevenrisico. Dat is niet zo. In de wet de PPI valt onder de Wft en niet de Pensioenwet staat alleen dat de PPI in zo n geval niet zelf de risico s mag dragen. In Nederland vinden we dat een wat vreemd concept, want we zijn hier gewend aan pensioenfondsen waar alles inzit. Maar in het buitenland is het heel normaal dat een pensioeninstelling een financieringsvehikel is voor de pensioenaanspraken dat de risico s heeft uitbesteed aan andere partijen. Dat is daar heel normaal. APF gaat veel verder Het APF (Algemeen Pensioenfonds) gaat nog een stapje verder. Het is gewoon een pensioenfonds, maar in een APF kunnen verschillende kleinere fondsen samengaan. Het algemeen pensioenfonds is de volgende stap in de marktwerking binnen de tweede pijler in Nederland. Een APF kan net zoals een PPI door iedereen worden opgericht. Dus je gaat zien dat bijvoorbeeld grote uitvoeringsorganisaties zoals Blue Sky, Syntrus of PPGM wellicht weer pensioeninstellingen worden, want zij mogen een APF oprichten. Maar ook verzekeraars, vermogensbeheerders of buitenlandse partijen. Het tweede bijzondere kenmerk is dat een APF niet alleen de pensioenregeling mag uitvoeren van zijn eigen bedrijf maar ook van bevriende of gelieerde bedrijven, misschien zelfs bedrijfstakken. Heel belangrijk daarbij is dat je gaat ringfencen. Iedere regeling of iedere groep van regelingen mag de solidariteitskring zelf bepalen. Elke kring heeft dus zijn eigen dekkingsgraad. Daarmee los je underfunding niet op, maar je lost wel een aantal governance issues op. Als je je pensioenfonds zou willen opheffen maar je niet genoeg geld hebt om een goede buy-out bij een verzekeraar te doen, dan is het APF een alternatief. Ook als het niet lukt om je aan te sluiten bij een bedrijfstakpensioenfonds omdat bijvoorbeeld je dekkingsgraad te laag is of omdat je vindt dat dan je eigenheid verloren gaat, zou je in zo n APF je eigen identiteit en je dekkingsgraad behouden. Maar van de governance en alles eromheen zoals rapportages aan de toezichthouders ben je af. En je profiteert ook van de schaalvoordelen. APF wordt succes Jacqueline Lommen is ervan overtuigd dat het APF zijn plek in ons pensioenstelsel krijgt. Vroeger heette het API en nu APF. Er is tien jaar aan gewerkt en volgens mij is het een van de meest ondergewaardeerde dossiers. Het is heel vaak terzijde geschoven in de sfeer van dat is iets met het buitenland. Maar wij wisten al heel lang dat dit een wezenlijke verandering in de pensioensector teweeg gaat brengen en dat het een uitvoeringsmodel is dat in het buitenland heel normaal is. Voor mij is het APF een no brainer. Het is een mogelijke oplossing voor kleine pensioenfondsen voor wie zelfstandig doorgaan niet meer te doen is met zoveel regelgeving. In de professionaliseringsslag die in de Nederlandse pensioensector moet worden gemaakt, is dit een prima nieuw alternatief. Bedrijfstakpensioenfondsen tonen ook interesse voor het APF. Ze worden dan een soort vrijwillig bedrijfstakpensioenfonds, dat een ruimer werkgebied krijgt. Ik zie het APF vooral de traditionele DB regelingen beheren. De PPI zal zich meer richten op de toekomstbestendige (collectieve) premieovereenkomsten. Het is niet een kwestie van dat het APF goed of slecht is. Maar je krijgt meer keuzemogelijkheden en de markt zal zijn werk doen. Goede rol voor sociale partners Lommen vindt wel dat de sociale partners de keuze voor de pensioenuitvoerder moeten blijven bepalen. Ik ben absoluut voor vernieuwing, maar ik denk dat de oproep van jongeren om zelf de uitvoerder van hun pensioen te mogen kiezen een brug te ver is. Het is heel begrijpelijk als jongeren zeggen: Ho even, de risico s schuiven steeds meer naar mijn kant, dan wil ik ook meer zicht en grip hebben op mijn pensioen. Dat is volkomen terecht, maar ik denk dat je meer zicht en grip kunt bereiken als je ervoor zorgt dat pensioenregelingen minder complex zijn en dat je door goede deelnemerscommunicatie en administratie bereikt dat mensen duidelijk zien wat er in hun pensioenpot zit en wat de beleggingen opleveren. Door de individuele deelnemer ook de keuzemogelijkheid te geven om zelf te beleggen wordt dat nog versterkt. Dan hoef je niet zo ingrijpend de rol van de sociale partners te veranderen. Want ik vind dat die een heel goede rol vervullen in de pensioensector. Van DB naar DC De internationale boekhoudregels hebben een grote invloed op de pensioenen in Nederland. Die zorgen ervoor dat er een verschuiving is van uitkeringsovereenkomsten (DB), waarbij de pensioenvoorzieningen op de ondernemingsbalans moeten worden opgenomen, naar beschikbare premieregelingen (DC) waarbij dat niet het geval is. Pensions have become a board room issue, zegt Jacqueline Lommen om met een korte Engelse zin de kern van de ontwikkeling aan te geven. Vroeger zat pensioen in de arbeidsvoorwaardelijke hoek bij Personeelszaken. Tegenwoordig doen CFO s en Risk Officers op het hoofdkantoor samen met Personeelszaken het pensioendossier, want er zijn grote financiële verplichtingen mee gemoeid. Daardoor krijg je een heel andere dynamiek in de sector en dat is weer een drijfveer voor verandering. Het risico verschuift naar de deelnemers. Dat vinden we niet leuk. Ik ook niet. Ik heb persoonlijk ook liever een volledig 8 PensioenAdvies - mei 2014

8 Geen 09Kaderkop_INT Amerikaanse toestanden Lommen 10Kaderbrood_INT wijst op haar plaatje naar het uiterste punt aan de andere kant van de sloot. We hebben in Nederland nooit individueel DC gehad. Dat is Amerikaans. Puur zuiver DC moeten we niet willen hebben. Daar zit geen nabestaandenpensioen in, daar moet je zelf je beleggingen doen zonder dat je hulp krijgt, daar wordt een veel te lage premie in gestort. Die Amerikaanse toestanden hebben we hier nooit gehad en die moeten we ook nooit willen. Jacqueline Lommen: Als je weet waar de veranderingen vandaan komen, kun je voorsorteren en je klanten beter adviseren. door mijn werkgever gegarandeerd en geïndexeerd pensioen op basis van eindloon via een pensioenfonds dat een stevige dekkingsgraad van 130% heeft. Maar helaas, dat is niet meer betaalbaar. We hebben vroeger in Nederland riante pensioentoezeggingen gedaan, maar hadden niet verwacht dat die zo duur zouden worden. We moeten dus langzamerhand naar een ander soort pensioenregeling toe. De afgelopen jaren zijn we al steeds aan het versoberen: van eindloon naar middelloon, de voorwaardelijke indexatie en nu ook het afstempelen. Europa heeft zoiets: wat gebeurt hier? Het enige land waar je tweede pijler DB pensioenrechten en uitkeringen mag afstempelen is Nederland. Veel werkgevers stappen over naar CDC Lommen laat een plaatje zien met een typisch Nederlandse poldersloot met aan de ene kant traditioneel DB en aan de andere kant het nieuwe DC. We komen van traditioneel DB en het plan was naar een reëel contract te gaan, maar daarbij speelden de mogelijke juridische gevolgen van het invaren van oude rechten in dat nieuwe contract. We gaan nu naar de tussenvariant. In feite is die variant gewoon het bekende nominaal contract met een grotere dekkingsgraadeis erop. Je mag wel schokken in levensverwachting en rendementen voortaan uitsmeren over de tijd en de premieinleg anders bepalen dan voorheen. Je ziet nu in de praktijk dat veel werkgevers heel snel overstappen op CDC omdat het nominale contract onbetaalbaar wordt en zeggen: ik geef jullie nu iets extra s, maar ik stort voortaan niet meer bij. Met CDC ben je als werkgever zo meteen verlost van de impact van internationale boekhoudregels en heb je als werkgever meer stabiele premielasten. Maar CDC is toch de facto risico s verschuiven naar de deelnemers. Je bent dus eigenlijk opgebouwde rechten aan het invaren naar een nieuwe overeenkomst zonder dat je het zo noemt. Sinds een jaar of vijf hebben we in Nederland wel wat ik omschrijf als smart DC. Dat is een beschikbare premieregeling met een nabestaandenpensioen, een regeling bij arbeidsongeschiktheid en een hiaatverzekering er omheen. In de beleggingen heb je zorgvuldig ontwikkelde defaultkeuzes. Dat werkt bij Robeco al 25 jaar. Van de deelnemers wil 95% niet zelf beleggen. Die deelnemers kiezen voor een defaultstrategie op basis van lifecycle beleggingen. Het is leuk om te signaleren dat wij Nederlanders tegenwoordig ook in de DC wereld leidend zijn. Al onze ALM en risicobeheerkennis uit de DB wereld wordt nu ingezet om innovatieve DC lifecycle beleggingsoplossingen te ontwikkelen. In smart DC zit ook vaak de mogelijkheid om te kiezen voor een uitkeringsgarantie. Ik raad het de mensen op dit moment niet aan en de adviseurs zullen het ook niet adviseren, want de rente staat heel laag. Die smart DC regelingen hebben mooie webportals, waar je goede informatie krijgt met een planner. Dat hebben ze in Amerika ook niet. Dat is een Nederlandse uitvinding. Het gaat tenslotte niet om de pot met geld die je opbouwt, maar om de uitkering die je maandelijks krijgt. Veranderingen in uitkeringsfase Wat dat laatste betreft vindt Lommen dat er nog een slag te maken is. Als je een beschikbare premieregeling hebt en je gaat met pensioen, dan koop je met je opgebouwde pensioenkapitaal een levenslange en gegarandeerde pensioenuitkering aan. Hoe lager de rente op dat moment is, hoe lager je pensioenuitkering wordt. Als de rente, zoals nu, heel laag staat, heb je dus pech. Via goede default lifecycles kan dat renteconversie risico nu al worden opgelost. Maar we willen in Nederland naar een meer structurele oplossing en die pensioenknip voortaan vermijden, vertelt Lommen. We kijken er met een paar werkgroepen naar om in de uitkeringsfase drie dingen te veranderen. De eerste is om net zoals in de DB wereld met zachte rechten te gaan werken en de uitkering te laten variëren met het beleggingsrendement. Dan kun je met het opgebouwde kapitaal beter doorbeleggen en aansluiten op de risico s die deelnemer wil lopen. Het tweede aspect waar we met de werkgroepen naar kijken, betreft het langlevenrisico. Verzekeraars kunnen die langlevenrisico s niet meer dragen. Want die zitten al tot hun nek toe in levensverzekeringen en pensioen en hebben niet meer het absorptievermogen om al die risico s te kunnen dragen. We moeten dus toe naar een systeem waarbij het macro langlevenrisico niet bij de verzekeraars wordt neergelegd, maar bij de collectiviteit van de deelnemers. En ten derde kijken we naar de mogelijkheden om een deel van je pensioen in een bedrag ineens te laten uitkeren in plaats van verplicht geheel in maandelijkse lijfrenten. Deze lump sum uit- mei PensioenAdvies 9

9 We hebben een goed pensioenstelsel, maar we zijn niet zo goed in veranderen Best of both worlds Er wordt gekeken naar verschillende mogelijke alternatieven. Eén ervan is de Shell variant die al in de praktijk wordt toegepast. Maar ook elementen uit de eerdere contouren van het reele contract van PGGM worden meegenomen. Vanuit de overheid zijn beleidsmakers aangesloten en de inbreng van academici is zeer waardevol. Uiteindelijk hopen we toe te werken naar een nieuwe vorm van collectieve premie-overeenkomsten. Als je in de opbouwfase DC met duidelijke persoonlijke eigendomsrechten werkt en daarna in de uitkeringsfase risico s waar mogelijk collectief kunt delen, dan breng je de beste elementen uit DC en DB bij elkaar. Dan krijg je geen smakeloos compromis, maar the best of both worlds. Dan krijg je de gulden middenweg van Aristoteles. Stap voor stap Jacqueline Lommen pakt haar plaatje met de poldersloot er weer bij. keringen kunnen in de toekomst nodig zijn om zorg en woonlasten te bekostigen. De Engelsen hebben het anders opgelost. Die hebben de traditionele DB-rechten aan de ene kant van de sloot gelaten en zijn met een polsstok gesprongen naar de andere kant met DC voor nieuwe deelnemers. Wij Hollanders gaan het anders doen. Wij gaan met een bootje naar de overkant en we nemen die oude rechten mee. Want je lost niets op als je die onvoldoende gekapitaliseerde DB rechten laat staan. Alles moet naar de overkant, maar heel rustig aan. De collectieve premieovereenkomst wordt een volwaardig alternatief. Stap voor stap. We willen evolutie in plaats van revolutie. 10 PensioenAdvies - mei 2014

10 Broeden op zzp-pensioen Er zijn diverse plannen voor zzp-pensioenen, in verschillende stadia van realisatie. Deze zijn veelal gebaseerd op individuele regelingen in de derde pijler. In het Verenigd Koninkrijk is in de tweede pijler het collectieve pensioenplan NEST gestart. Is dat geschikt voor de Nederlandse zzp ers? DOOR S.G. VAN DER LECQ EN A.G. OERLEMANS Fieke van der Lecq, Hoogleraar APG-leerstoel Pensioenmarkten, Erasmus School of Economics Alwin Oerlemans, Directeur Institutional Business Development, APG Dit artikel is op persoonlijke titel geschreven. Inleiding In een eerdere editie van PensioenAdvies hebben we vier mogelijkheden voor zzp-pensioenen vergeleken: een zzp-beroepspensioenfonds, een zzp-ppi, vrijwillige voortzetting in een bestaand tweedepijlerfonds, en oplossingen in de derde pijler (Van der Lecq en Oerlemans, 2013). Sindsdien zijn er initiatieven vanuit ambtelijk Den Haag en vanuit de markt bekendgemaakt. Deze betreffen niet het openstellen van de tweede pijler voor zzp ers, maar bevinden zich allemaal in de derde pijler. Daarmee zijn een zzp-pensioenfonds en een zzp-ppi voorlopig nog niet mogelijk. Een initiatief dat hier kenmerken van heeft, is het individuele pensioenplan NEST, dat in het Verenigd Koninkrijk is opgezet voor werknemers en zelfstandigen. In dit artikel wordt besproken of NEST een goed model biedt voor een Nederlandse zzp-regeling en de uitvoering daarvan. Analyse ontwikkelingen Belangrijk bij pensioenen voor zzp ers is de vraag of deelname verplicht moet zijn. De jongeren van Pensioenlab vinden dat zzp ers verplicht pensioen moeten opbouwen, al lijkt deze wens vooral te zijn ingegeven door de bescherming die pensioenvermogen in de tweede pijler geniet wanneer bijstand moet worden aangevraagd, (Pensioenlab, 2013: 5). Ook het voorkomen van tariefconcurrentie ten koste van de pensioenopbouw, vooral voor de niet-vrijwillige zzp ers zoals alfahulpen, is een overweging. Veel zzp ers zijn afkerig van verplichte deelname, omdat dit tegen de aard van hun werkvorm indruist. Vijf koepels van zzp ers hebben samen met staatssecretaris Klijnsma een collectieve regeling ontwikkeld (Ministerie van SZW, 2014). Deze moet echter in de derde pijler worden uitgevoerd en de uitvoerder draagt geen biometrisch risico. De deelnemers kunnen vrijwillig in- en uitstappen en bepalen zelf hoeveel ze inleggen. Beleggen van de inleg gebeurt gezamenlijk via nader vorm te geven (cohort)fondsen. De inleg wordt bijgeschreven op een individuele rekening en kan tevens worden ingezet voor nabestaandenpensioen en invaliditeitspensioen. Daarmee lijkt de collectiviteit beperkt te zijn tot de uitvoering. Commerciële partij BrightNL lanceerde begin april als eerste hun individuele DC-regeling voor zzp ers. Deze regeling kent diverse flexibiliteiten, behalve in administratiekosten en de keuze voor de beleggingsuitvoerder. Deze belegt passief volgens een eenvoudige lifecycle. Op pensioendatum wordt de belegging omgezet in contanten en moet de deelnemer zelf een tijdelijke of levenslange annuïteit aankopen. Al met al oogt deze oplossing, net als de nieuw voorgestelde derdepijleroplossingen, meer als een (pensioen)beleggingsrekening dan als een pensioenproduct. Kan het ook anders? Slim aanhaken bij bestaande platforms is het devies Een warm NEST voor zzp ers? NEST (National Employment Savings Trust (www. nestpensions.org.uk)) is een pensioenplan voor zelfstandigen en voor werknemers van kleine en (middel)grote werkgevers in het Verenigd Koninkrijk. Werkgevers die niet meedoen aan een andere pensioenregeling, zijn verplicht hun werknemers bij NEST aan te melden. Doordat de uitvoering op grote schaal plaatsvindt, worden de kosten per deelnemer gedrukt. Sinds 2012 wordt dit systeem van automatische inschrijving (automatic enrollment) geleidelijk ingevoerd. De premie neemt geleidelijk toe (auto escalation) en zal in % per jaar bedragen (3% voor de werkgever, 4% voor de werknemer en 1% belastingvoordeel). De premie is gemaximeerd op per jaar (2014/2015). Werknemers mogen besluiten niet deel te nemen (opt out), waarbij werkgevers hen niet mogen stimuleren uit te stappen. Het belastingvoordeel maakt deelname aantrekkelijk voor werknemers. mei PensioenAdvies 11

11 De inleg wordt via cohortfondsen belegd naar pensioneringsjaar (doeldatum). Deze hebben tot doel de inflatie met een opslag te realiseren, oftewel een zachte reële bescherming van de inleg. Deelnemers komen in principe terecht in de standaard (default) beleggingsoplossing, maar mogen ook kiezen voor een specifiek beleggingsprofiel, bijvoorbeeld ethisch, sharia, hoger risico, lagere groei, of binnenkort met pensioen (voor diegenen die al binnen enkele jaren met pensioen gaan). De standaard beleggingsoplossing bestaat uit vijftig doeldatumfondsen (target date funds), vergelijkbaar met lifecycle-beleggingsfondsen die gericht zijn op een pensioenuitkering. De inleg van een deelnemer gaat hierbij naar het fonds dat eindigt in het jaar van opname. Een deelnemer kan gratis overstappen ingeval het jaar van pensionering wijzigt. De automatische inschrijving zoals voor werkgevers geldt niet voor zzp ers (self employed), maar ze kunnen wel deelnemen door zich in te schrijven en te betalen per automatische incasso. De keuzevrijheid van uittreden en beleggingsprofiel past bij zzp ers. Doordat er geen waardeoverdracht is, gaan daaraan geen kosten verloren. Deelnemers kunnen hun geld in NEST laten doorgroeien, ook als zij eventueel niet langer inleggen. Ook bij het opnieuw aanvaarden van een betrekking in loondienst kunnen de betreffende pensioenaanspraken worden bijgeschreven op de bestaande rekening. De kosten van deelname aan NEST zijn relatief laag en bedragen 0,30% (30 basispunten) van het opgebouwde vermogen plus een 1,8% toeslag op iedere inleg. Deze laatste toeslag vervalt zodra de door de regering gemaakte oprichtingskosten zijn goedgemaakt. In het Verenigd Koninkrijk zorgt de komst van NEST voor een pensioenrevolutie doordat alle werknemers in enkele jaren tijd worden aangesloten op een pensioenregeling. Nieuwe toetreders in het Verenigd Koninkrijk, zoals het Deense NOW:Pensions ( bieden vergelijkbare oplossingen tegen vergelijkbare kosten ( 18 per jaar administratiekosten en 30 basispunten voor vermogensbeheer). Bestaande aanbieders van individuele pensioenoplossingen hebben soms verouderde infrastructuur. Daardoor kunnen ze deze verlaging van kosten van pensioendienstverlening niet volgen en moeten ze zich heroriënteren op hun strategie. Deze noodzaak wordt nog vergroot doordat in het VK de verplichting tot het aankopen van een annuïteit bij pensionering in de toekomst gaat verdwijnen. Lessen voor zzp-pensioen Van initiatieven als NEST en NOW:Pensions kunnen Nederlandse zzp-initiatieven leren op het gebied van schaal, beleggingsoplossingen en communicatie. Schaal is essentieel om pensioenoplossingen tegen lage kosten aan te bieden. NEST bereikt dit door als standaard te dienen voor werkgevers die geen andere regeling aanbieden. NOW:Pensions benut schaalvoordelen door efficiënte uitbesteding en het delen van de (beleggings)expertise van de Deense moeder ATP. Nederlandse zzp-initiatieven kunnen via automatische inschrijving (met opt out) tot schaalvoordelen komen. Dit laat zich in beginsel redelijk eenvoudig organiseren, aangezien zzp ers zich moeten inschrijven bij de Kamer van Koophandel. Bij de inschrijving zouden ze de pensioenoplossing van hun keuze kunnen aangeven (zie Van der Lecq en Oerlemans, 2009). Alternatief is inschrijving via eigen koepelorganisaties. Hiermee is het ook mogelijk om voor een lage prijs beleggingsoplossingen aan te bieden die beter aansluiten bij beleggingsoplossingen van andere pensioenuitvoerders. Net als bij NEST, zouden Nederlandse zzp-pensioenaanbieders in overleg met de zzp-doelgroep standaardportefeuilles voor beleggingen kunnen inrichten, eventueel aangevuld met specifieke fondsen waaruit de deelnemers kunnen kiezen, bv. groen beleggen, lage stabiele opbrengsten, meer risico. Deze beleggers zijn ook voor hun individuele deelnemers in staat om een actief beleid te voeren op het gebied van verantwoord beleggen. De omvang en nieuwe infrastructuur stelt hen ook in staat om krachtige online platforms te bieden waar deelnemers informatie kunnen krijgen en hun individuele gegevens kunnen inzien en beheren. Juist de communicatiefunctie is binnen NEST goed ingericht om deelnemers die minder bekend zijn met het opbouwen van pensioen goed te bedienen. Net als zichtbaar is bij PPI s in Nederland, is het voordeel dat de nieuwste administratie- en communicatietechnologie worden ingezet. Zzp-initiatieven kunnen direct profiteren van deze nieuwe platforms. Op efficiënte wijze kunnen zzp ers zo hun pensioen regelen en onderhouden. In het VK opereren deze nieuwe pensioenuitvoerders in de tweede pijler, waarbij ze ook bij individuele regelingen goed gebruik kunnen maken van de lange beleggingshorizon van de deelnemers. De huidige vormgeving van zzp-pensioen in Nederland in de derde pijler dwingt een kortere beleggingshorizon dan in het VK af, met een geleidelijk maar vroeg afbouwen van het beleggingsrisico naar de pensioendatum. Het verwachte pensioenresultaat in de VK-omgeving kan daarmee vooralsnog in Nederland niet worden bereikt. Uitdagingen De vormgeving van NEST lijkt aantrekkelijk voor een Nederlands zzp-pensioenoplossing, zeker wanneer het in Nederland mogelijk wordt gemaakt om zzp-ers in de tweede pijler te bedienen. Tot die tijd kan de vormgeving van NEST niet zonder aanpassing in de derde pijler worden overgenomen. Het beleggen in de lifecycles van het doeldatumfonds heeft als voordeel dat (jongere) deelnemers voldoende risico nemen om voldoende rendement te kunnen maken, waar 12 PensioenAdvies - mei 2014

12 zij uit zichzelf misschien risicoavers zouden beleggen. Bovendien zijn doeldatumfondsen er op gericht om op de doeldatum een vaste annuïteit aan te kopen, waardoor de deelnemer geen uitzicht heeft op indexatie. De schaal van NEST maakt een breed palet aan standaardfondsen mogelijk. In een aparte zzp-regeling wordt het lastig deze schaal te bereiken. Het zou dan ook beter zijn als wordt gewerkt met andere vormen van cohortbeleggen, waarbij beter de voordelen collectief beleggen kunnen worden benut. Door cohorten in te richten voor bredere leeftijdsklassen ontstaan er mits er sprake is van voldoende volume meer mogelijkheden in het beleggingsbeleid. Hierbij kan worden gedacht aan de keuze van de beleggingen (categorieën, actief/passief management) en het inspelen op de economische cycli. Daarmee is niet gezegd dat cohortbeleggen ideaal is (zie De Haan en Van der Lecq, 2012) maar het is te prefereren boven geheel individueel beleggen, al dan niet in een doeldatumfonds. Een andere uitdaging is de vormgeving van de decumulatie. De vormgeving in de derde pijler leidt tot een afbouw van het risico naar de pensioendatum toe, gevolgd door uitbetaling van het opgebouwde pensioenkapitaal in de vorm een tijdelijke annuïteit (vaste uitkering gedurende een vaste periode) zonder deling van biometrische risico s. Deze oplossing is vergelijkbaar met de bestaande oplossing via banksparen. Wel is in de voorgenomen pensioenoplossing een nadeel weggenomen doordat het pensioenkapitaal van de zzp er in geval van faillissement is beschermd. Ook kan de opbouw dienen als (beperkte) bescherming in geval van overlijden of arbeidsongeschiktheid. Daar tegenover staat dat er geen voordeel is als gevolg van sterftewinst (zowel in opbouw als decumulatie). Een pensioenoplossing in de tweede pijler zou het mogelijk maken om de gespreide beleggingsportefeuille uit de opbouwfase in de decumulatiefase aan te houden en daarbij wel de genoemde biometrische risico s te delen. Op basis van ervaringscijfers in CDC-regelingen kan worden gesteld dat dit tot substantieel meer pensioenresultaat kan leiden. Conclusie NEST vormt een goed vertrekpunt voor een Nederlandse zzppensioenoplossing. Via NEST kunnen zzp ers een pensioen opbouwen zoals werknemers dat ook kunnen. Net als bij NEST kunnen zzp-pensioenaanbieders profiteren van moderne online infrastructuur voor individuele pensioenrekeningen, waardoor eigen beheer eenvoudig wordt. Zolang de tweede pijler afgesloten blijft voor (de meeste) zzp-ers, impliceert de vormgeving van een zzp-pensioenoplossing in de derde pijler dat niet alle voordelen van de NEST-vorm kunnen worden benut. De keuze voor de derde pijler zorgt ervoor dat slechts een korte beleggingshorizon kan worden benut doordat al zeer ruim voor pensioendatum het risico in de beleggingsportefeuille wordt teruggebracht. Daarmee wordt een belangrijk voordeel van gezamenlijk beleggen ingeleverd. Schaal in uitvoering en succes in distributie zijn belangrijk om vergelijkbaar gunstige tarieven als NEST mogelijk te maken. Slim aanhaken bij bestaande platforms is dus het devies. Dit voorjaar worden er diverse zzp-pensioeneieren uitgebroed, maar belangrijk blijft of ze in het goede nest liggen. Referenties parantie over minder pensioen, ESB, 92(4636), Pensioen en bijlage Pensioenspaarregeling ZZP 2013, 15 januari 2014, via sioenlab.nl standigen zonder pensioen, Netspar NEA Paper 24, Tilburg: Netspar bijna met pensioen, PensioenAdvies, november, mei PensioenAdvies 13

13 Het nieuwe FTK: komt er nog wat van? Het nieuwe financieel toetsingskader (FTK) is inmiddels uitgewerkt in een wetsvoorstel. De inhoud is slechts op hoofdlijnen bekend: de Raad van State zal het kabinet uiterlijk medio mei 2014 over het wetsvoorstel adviseren. Daarna wordt het wetsvoorstel aan de Tweede Kamer aangeboden en is het openbaar. Dit artikel gaat in op de totstandkoming en de contouren van het wetsvoorstel. DOOR EDWIN SCHOP Inleiding Momenteel lopen er verschillende wetgevingsvoorstellen op pensioengebied, onder meer de verdere beperking van de fiscale vrijstelling voor pensioenopbouw ( Witteveenkader ) en het nieuwe financieel toetsingskader (FTK). Beide wetsvoorstellen moeten nog worden omgezet in wetgeving. Het wetgevingstraject voor aanpassing van het Witteveenkader is (inmiddels) overzichtelijk. De Tweede Kamer heeft begin maart 2014 het wetsvoorstel Wet verlaging maximumopbouw- en premiepercentages pensioen en maximering pensioengevend inkomen aangenomen. De Eerste Kamer behandelt het wetsvoorstel 20 mei plenair. Wanneer het wetsvoorstel tijdig wordt omgezet in wetgeving, zal het gewijzigde fiscale kader volgens planning op 1 januari 2015 in werking treden. sel heeft het kabinet Balkenende IV in 2009 besloten om de diverse pensioenvraagstukken in hun onderlinge samenhang in beeld te brengen. Daartoe zijn destijds twee commissies ingesteld: de Commissie toekomstbestendigheid aanvullende pensioenen (Goudswaard) en de Commissie beleggingsbeleid en risicobeheer (Frijns). De twee genoemde commissies hebben beide aanbevelingen gedaan om de problemen in het pensioenstelsel het hoofd te bieden. De belangrijke aanbevelingen waren: een nieuw evenwicht tussen ambitie, zekerheid en kosten; in pensioen voorzien dat zijn koopkracht behoudt; de risico s die inherent zijn aan pensioenen moeten expliciet worden toegedeeld. Edwin Schop werkzaam bij Flexis Groep en verbonden aan het Expertisecentrum Pensioenrecht VU Amsterdam De wijzigingen raken primair de pensioenopbouw, maar raken ook het FTK. Het FTK is van toepassing op de financiële positie en het financiële beleid van pensioenfondsen en is in zijn huidige vorm vanaf 1 januari 2007 van kracht. Het kabinet is van plan ook het FTK per 1 januari 2015 te wijzigen. Dit (wetgevings)traject verloopt echter minder overzichtelijk. Welke gevolgen het nieuwe FTK heeft is namelijk nog steeds niet duidelijk. Terwijl sinds 2010 door alle belanghebbenden is gerealiseerd dat het FTK moet worden aangepast om het pensioenstelsel toekomstbestendig te maken. Wetsvoorstel: wat vooraf ging De financiële crisis van 2008 en de snel opgelopen levensverwachting hebben blootgelegd dat het Nederlandse stelsel van aanvullende pensioenen kwetsbaarheden kent. Om goed inzicht te krijgen in de toekomstbestendigheid van het pensioenstel- Daarnaast is de werking van het FTK geëvalueerd en heeft het toenmalige kabinet aangegeven de problematiek langs twee sporen aan te willen pakken. Ten eerste werd ingezet op een verbetering van het bestaande FTK. Deze verbetering moet ertoe leiden dat de zekerheidsmaatstaf van 97,5% voor de huidige uitkeringsovereenkomst beter wordt verankerd. Ten tweede wilde het kabinet ruimte bieden voor meer voorwaardelijke aanspraken om risico s, die nu eenmaal inherent zijn aan een (betaalbaar) geïndexeerd pensioen, op een evenwichtige wijze te kunnen verwerken en een voortdurende en automatische stijging van de kosten van pensioenen door een steeds verder stijgende premie te voorkomen. Pensioenakkoord De aanbevelingen van de commissies én de visie van het kabinet zijn input geweest voor besprekingen 14 PensioenAdvies - mei 2014

14 tussen sociale partners onderling. Deze besprekingen hebben geresulteerd in het pensioenakkoord van de Stichting van de Arbeid van 4 juni Sociale partners hebben ervoor gekozen om invulling te geven aan een nieuw pensioencontract waarin sprake is van voorwaardelijke pensioenaanspraken. De nadere uitwerking van dat contract is weergegeven in het Uitwerkingsmemorandum van de Stichting van de Arbeid van 9 juni Vervolgens heeft overleg met het kabinet Rutte I op 10 juni 2011 geresulteerd in een pensioenakkoord tussen sociale partners en het kabinet Rutte. De kern van dit akkoord is dat contracten mogelijk worden gemaakt waarin de aanspraken zowel in de opbouwfase als in de uitkeringsfase kunnen worden aangepast; zowel opwaarts als neerwaarts. Verder geven sociale partners er nadrukkelijk de voorkeur aan dat op reeds opgebouwde rechten de nieuwe contractvoorwaarden kunnen worden toegepast. Dit wordt ook wel aangeduid als het invaren van bestaande rechten. Met name in verband met het gewenste invaren, heeft het kabinet Rutte I in het kader van de uitvoering van het pensioenakkoord uitgebreid onderzoek laten verrichten naar de mogelijkheden daarvan. Bij dat onderzoek is nadrukkelijk gekeken naar de mogelijke effecten op de verdeling van de lusten en lasten over de generaties (generatie-effecten). Voorontwerp Het kabinet heeft vervolgens op 12 juli 2013 ter consultatie het voorontwerp van de Wet invoering reële ambitieovereenkomst gepubliceerd. De consultatie van het voorontwerp richtte zich op de vraag hoe FTK moet zijn ingericht om naast het huidige nominale pensioencontract ook een nieuw, reëel pensioencontract mogelijk te maken - in het wetsontwerp aangeduid als reële ambitieovereenkomst : als de voortzetting van het huidige contract. Het gaat onder meer om de verhoging van het vereist eigen vermogen met circa 5%-punt en handhaving van het minimaal vereist eigen vermogen van ca. 105%. Er dient een beleidsdekkingsgraad vastgesteld te worden. Deze beleidsdekkingsgraad wordt berekend als een voortschrijdend gemiddelde van de actuele dekkingsgraad over 12 maanden. Een pensioenfonds mag niet meer indexeren dan het in enig jaar aan vermogen voor toekomstige indexatie beschikbaar heeft. Er bestaat de mogelijkheid om te kiezen voor een aanpassingsmechanisme voor wijziging van het levensverwachting (LAM). Naast de maximum termijn van tien jaar geldt een minimum termijn van drie jaar voor het verwerken van deze wijzigingen; dexeerde middelloonregeling. De indexatie maakt onderdeel uit van de pensioenaanspraak, de gehele aanspraak is voorwaardelijk. Het rendementsaanpassingsmechanisme wordt in het voorontwerp het Aanpassingsmechanisme Financiële Schokken (AFS) genoemd. Voor de AFS geldt nu ook, naast de maximum termijn van tien jaar, een minimum termijn van drie jaar voor het verwerken van schokken. Door de spreidingsperiode is sprake van solidariteit tussen actieve en gewezen deelnemers en pensioengerechtigden. Het mechanisme zorgt er bij financiële tegenvallers voor dat de aanpassing van de uitkering geleidelijk gaat, maar dat ouderen wel gelijk bijdragen aan het opvangen en verwerken van de financiële schok. Nieuwe opbouw kan al dan niet meegenomen worden in het verwerken van schokken vanuit het verleden. Onderdeel van het AFS is het LAM (levensaanpassingsmechanisme). Maar het LAM kan ook afzonderlijk worden gehanteerd. De te hanteren termijnen bij LAM en AFS kunnen van elkaar verschillen evenals het open of gesloten karakter. In de reële ambitieovereenkomst wordt gestuurd op een (beleids)dekkingsgraad van 101% (is het minimaal vereist vermogen). Pensioenfondsen kunnen ervoor kiezen om financiële meevallers in een egalisatiereserve te laten vloeien. Tevens bleek een tussenvariant tot de mogelijkheden te behoren waar in het nominale contract bij negatieve financiële schokken dezelfde spreidingsmethodiek wordt gehanteerd als in de reële ambitieovereenkomst (maximaal tien jaar). Zo kan een belangrijk voordeel van de reële ambitieovereenkomst worden gecombineerd met het voordeel van het nominale contract dat alle vormen van indexatieambitie kent. Belangrijk onderdeel van het voorontwerp is dat demping van de kostendekkende premie met het verwacht rendement niet langer is toegestaan. Demping wordt mogelijk gemaakt door toe te staan dat de kostendekkende premie over een periode van enkele jaren (maximaal vijf jaar voor het reële en drie jaar voor het nominale contract) wordt vastgesteld. Veel kritiek De consultatieronde heeft veel stof doen opwaaien. Teveel om hier in detail weer te geven, maar met name de generatie-effecten van de reële ambitieovereenkomst (in samenloop met verdere verlaging van de maximale opbouwpercentages) zouden leiden tot een roofbouw op de pensioenen van de jongeren. De positieve reacties bij de consultatie op de tussenvariant in combinatie met de overeenstemming tussen de verschillende partijen op een groot aantal onderdelen waren voor Klijnsma in ieder geval aanleiding in de herziening van het FTK toch maar te kiezen voor één (tussen)variant, een polderpensioen zeg mei PensioenAdvies 15

15 maar. Klijnsma vindt voor het nieuwe FTK eenduidigheid en helderheid van wezenlijk belang. Met name richting de pensioendeelnemers. Verder vindt zij het een groot voordeel als er niet hoeft te worden ingevaren bij de herziening van het FTK, er niet meerdere systemen naast elkaar hoeven te bestaan en er geen onnodige en onwenselijke generatie-effecten zullen optreden. Op 3 oktober beloofde Klijnsma nog voor het eind van 2013 met een voorstel voor één stelsel met regels te komen die voor iedereen hetzelfde zijn. Klijnsma haalde de woede van de betrokkenen in het veld op de hals toen er na eerder uitstel tot eind januari wederom uitstel werd gevraagd aan de Tweede Kamer. Klijnsma heeft op 17 januari 2014 de Tweede Kamer bericht dat, nu de plannen rondom de pensioenopbouw (Witteveenkader 2015) bekend zijn, de plannen rondom het FTK verder kunnen worden uitgewerkt. Het wetsvoorstel zal naar haar verwachting eind mei bij de Tweede Kamer worden ingediend. De staatssecretaris merkte daarbij enthousiast op dat wanneer de Tweede Kamer vòòr het zomerreces het wetsvoorstel kan behandelen, er volgens haar nog voldoende tijd is voor de (eventueel gefaseerde) implementatie van de nieuwe wetgeving per 1 januari Wetsvoorstel: inhoud Het kabinet heeft het wetsvoorstel voor de aanpassing van het FTK op 4 april 2014 naar de Raad van State gestuurd voor advies. Hoewel er in de media werd gesproken over een pensioenakkoord waren de vakcentrales FNV, CNV en VCP er snel bij om te stellen dat zij het wetsvoorstel kritisch onder de loep zullen nemen op het moment dat dit wordt gedeeld met de sociale partners. De teksten van het wetsvoorstel en van het advies van de Raad van State worden pas openbaar bij indiening bij de Tweede Kamer. Maar nieuwsgierig maakt het betrokkenen wel. De berichtgeving over de inhoud van de aanpassingen is namelijk vaag. Bij de uitwerking van het FTK zijn volgens de berichtgeving van het kabinet ten opzichte van het huidige FTK de volgende aanpassingen gedaan: bij tegenvallers door financiële schokken op de beurs of een verdere stijging van de levensverwachting geldt dat pensioenfondsen direct maatregelen moeten nemen: er wordt niet meer gewacht met korten tot het eind van de herstelperiode. Maar deze maatregelen mogen wel over tien jaar worden gespreid. Hiermee worden financiële tegenvallers beter gespreid en voorkomen dat de aanvullende pensioenen abrupt worden gekort; pensioenfondsen moeten vooraf beleid maken welke maatregelen worden genomen als de dekkingsgraad daarvoor aanleiding geeft (het zogenaamde dekkingsgraadbeleid). De beleidsdekkingsgraad is dan de gemiddelde dekkingsgraad over de laatste 12 maanden; er worden duidelijke verdeelregels geïntroduceerd voor de indexatie van pensioenen. Deze regels zorgen ervoor dat de indexatie op een evenwichtige wijze over de generaties wordt toegekend en dat geen disproportionele herverdelingseffecten optreden. Financiële meevallers kunnen hierdoor niet vroegtijdig worden uitgedeeld. Ook deze generatietoets is nieuw bij pensioenfondsen, en wordt uitgevoerd door DNB; een fonds kan met betrekking tot toepassing van het AFS kiezen voor een gesloten of een open systeem. In een gesloten systeem wordt een korting op de pensioenen alleen toegepast op de pensioenaanspraken die ten tijde van de negatieve schok opgebouwd waren. In een open systeem gelden de kortingen voor alle pensioenaanspraken, dus ook voor nieuwe aanspraken van na de schok; er komt een stabiele, kostendekkende premie. Het blijft mogelijk om de premie te dempen op basis van 10-jaarsrentemiddeling of op basis van verwacht rendement. Aan het rekenen met verwacht rendement wordt een aantal voorwaarden verbonden. Zo moeten pensioenfondsen de indexatie in de premie meefinancieren; de afhankelijkheid van dagkoersen op financiële markten vermindert. Er komt een sturingsinstrumentarium dat beter past bij een stelsel dat zich richt op de lange termijn. Zo wordt in de toezichtregels uitgegaan van een 12-maands gemiddelde van de dekkingsgraad. Uitgangspunt is nog steeds het nominale kader met de vereiste buffers. Nieuw is echter dat de pensioenen gaan meebewegen met de financiële ontwikkeling van het fonds. Dat is een hele verandering, want in het huidige stelsel is een verlaging van de nominale pensioenen alleen in het uiterste geval toegestaan. Dat gaat dan veelal schoksgewijs. In 2013 en 2014 werd duidelijk dat zo n schok daadwerkelijk kan voorkomen. Voornoemde punten zijn een uitwerking van de brief die de staatssecretaris op 1 oktober 2013 naar de Tweede Kamer heeft gestuurd over de uitkomsten van de consultatie van het voorontwerp. Daarin liet zij weten af te stappen van de keuze tussen twee of meerdere varianten. Volgens Klijnsma moet het nieuwe voorstel de voordelen verbinden van zowel het nominale als het reële pensioencontract. Voordeel van het nieuwe wetsontwerp met één FTK vindt Klijnsma dat niet hoeft te worden ingevaren. 16 PensioenAdvies - mei 2014

16 Wetsvoorstel: eerste beoordeling Vijf jaar verder, maar nog niet veel opgeschoten. Dat lijkt niet alleen zo, dat is ook zo. De komst van het reële pensioencontract zoals bepleit door Commissie Goudswaard en vormgegeven in de pensioenakkoorden van 2010 en 2011 lijkt met het wetsvoorstel, althans voorlopig, van de baan. Het ziet er naar uit dat het huidige pensioensysteem behouden blijft maar van strengere eisen wordt voorzien. Dat is volgens het kabinet onderhoud aan het huidige stelsel. Het herbezinnen van het huidige stelsel dient plaats te vinden via een brede maatschappelijke dialoog over de toekomst van het pensioenstelsel. De toezichthouders DNB en AFM hebben al gezegd teleurgesteld te zijn in het wetsvoorstel, met name omdat de mogelijkheid is behouden om de premie te dempen op basis van verwachte rendementen. Die mogelijkheid is niet in lijn met de conclusies van eerdere evaluaties, waaronder die van de Commissies Goudswaard en Frijns. Bij het rekenen met een verwacht rendement wordt in feite aangenomen dat het rendement met zekerheid wordt gehaald. Of deze rendementsverwachting wordt gerealiseerd is echter onzeker, waardoor de uitkering die de deelnemer kan verwachten onder druk komt te staan. AFM en DNB kunnen dit niet rijmen met het karakter van het pensioencontract in het wetvoorstel, dat nog steeds wordt gekenmerkt als een uitkeringsovereenkomst. De Pensioenfederatie noemt als belangrijk zorgpunt de wijze waarop wettelijk invulling wordt gegeven aan de door iedereen onderschreven wens van evenwicht tussen de generaties. Zij stelt dat uit wat nu bekend is een beeld naar voren komt waarbij op basis van macroberekeningen verdeelregels worden gemaakt die per fonds onevenwichtig uit kunnen pakken. Voorts is het van belang om niet, zoals in het wetsvoorstel, slechts naar één element uit de pensioenregeling te kijken als het gaat om evenwicht tussen de generaties, maar naar álle elementen samen. Daarnaast wordt er, althans zo lijkt het, een nieuwe regeling geïntroduceerd, waarbij er meer risico s bij de deelnemers wordt gelegd. Het kabinet heeft aangegeven in overleg te treden met de sector over de vraag hoe tegemoet kan worden gekomen aan de wens om binnen het wettelijke kader voor beschikbare premieregelingen het collectief delen van risico s mogelijk te maken. Deze opmerking is te summier om hieraan duiding te kunnen geven. Klijnsma heeft in ieder geval al wel duidelijk gemaakt dat dit geen opening is om alsnog een reële ambitieovereenkomst mogelijk te maken. Deze gang van zaken maakt mij er allerminst gerust op dat er ook daadwerkelijk een gedragen plan ligt. Wat dat betreft zie ik de totstandkoming en de invoering ervan niet voor 1 januari 2015 gerealiseerd. We wachten eerst maar de tekst van (de toelichting op) het wetsvoorstel af. Premieverlaging en besparing? Witteveen 2015 is een zuiver budgettaire maatregel. Het moet geld opleveren. Uiteindelijk circa 3 mld per jaar. Nu zitten er in de bezuinigingsplannen van het kabinet wel meer opportunistisch ingeschatte effecten. Zo is ook door de samenloop van meerdere beleidsmaatregelen, onzekerheid over het gedrag van sociale partners en pensioenfondsen en onzekerheid over de hoogte van de rente lastig te voorspellen hoe de pensioenpremie zich de komende jaren zal ontwikkelen. Dat is ook september 2013 becijferd voor het Centraal Plan Bureau (CPB). In het meest gunstige geval dalen de premies met 15% (circa 6 mrd). Wat de versobering van het Witteveenkader betreft, is het gedrag van sociale partners een (te) onzekere factor: als de neiging bestaat om meer te repareren via compensaties dan is verondersteld (door het CPB is uitgegaan van een zogenaamde weglek van eenderde), komt de premiedaling lager uit dan bovenstaande inschattingen. In ieder geval gaat de staatssecretaris er nog steeds van uit dat na aanpassing van het Witteveenkader en het FTK per saldo sprake zal zijn van een premieverlaging van 6 miljard. Hoe dat te rijmen is met de meest recente doorrekening van het CPB (april 2014) zie ik nog niet. De nieuwe pensioenregels die het kabinet voor ogen heeft leiden er volgens deze berekeningen toe dat de premies vanaf 2015 met 5% dalen. Het rapport is echter (nog) niet openbaar. Wat dit nu betekent voor de beoogde besparingen kan ik niet overzien. Maar het zou mij niet verbazen als de werkelijke besparingen (fors) achterblijven bij de ingeboekte opbrengsten ervan. Na wetsvoorstel: brede dialoog? Het kabinet stelt zich de vraag of ons stelsel ook op langere termijn voldoende toekomstbestendig is, ook met het oog op ontwikkelingen als vergrijzing, veranderde arbeidsmarktomstandigheden en diverse sociaal-culturele ontwikkelingen. Gezien het grote belang van een goed werkend pensioenstelsel op langere termijn heeft het kabinet eerder al een brede maatschappelijke dialoog hierover aangekondigd. Die dialoog lijkt er nu te gaan komen en is gepland voor de komende periode (het kabinet spreekt van dit gehele jaar ). De opzet is dat de inzichten uit de dialoog, het CPB-rapport over de doorsneesystematiek, de uitwerking van voorstellen over pensioen en wonen, de facilitering van een pensioenregeling voor zzp-ers, en een advies van de Sociaal Economische Raad (SER) over dit onderwerp de bouwstenen zullen vormen voor een mogelijk toekomstig stelsel. Deze inzichten en bouwstenen zullen worden verwerkt in een hoofdlijnennotitie mei PensioenAdvies 17

17 die staatssecretaris Klijnsma in het voorjaar van 2015 aan de Tweede Kamer zal sturen. Onderwerpen die zullen worden aangesneden zijn (aldus de staatssecretaris): solidariteit tussen de generaties, vergrijzing, verplichtstelling, positie van zzp ers en de doorsneepremie. Visies komen los Ook het Verbond van Verzekeraars heeft inmiddels deze dialoog gevoed door te stellen dat het huidige pensioenstelsel, waarbij jongeren werknemers premies betalen voor de toekomst van oudere werknemers, niet langer houdbaar is. Het verbond ziet een mogelijke oplossing in een generatielabel. Eerder concludeerde het Centraal Planbureau al dat er een disbalans is tussen de pensioenafdracht van jongeren en ouderen. En de Organisatie voor Economische Samenwerking (OESO) adviseert Nederland recent in zijn rapport Ageing and Employment Policies: Netherlands 2014 het nog verder oprekken van het aantal arbeidsjaren door het verhogen van de pensioenleeftijd en bij wet te regelen dat opbouw ook na de AOW-leeftijd mogelijk is, of om daar tenminste één lijn in te trekken bij collectieve pensioenregelingen. In dat licht bezien is het opmerkelijk dat in december 2013 twee dagen nadat het kabinet met oppositiepartijen tot een pensioenakkoord was gekomen, het Centraal Planbureau (CPB) een aantal alternatieve pensioensystemen presenteerde. Het belangrijkste punt dat het CPB maakt is dat punt van inzet de zogeheten doorsneepremie is die vanwege de huidige flexibele arbeidsmarkt nadelig uitpakt voor jongeren. Over volgorde gesproken. Een debat is prima maar van concrete wijzigingen zie ik het voorlopig niet komen. Zeker niet nu Klijnsma, zoals recent, heeft laten weten de Tweede Kamer eens per half jaar over de voortgang van het debat te informeren. Hopelijk ben ik overigens geheel tegen mijn aard in te somber. In zijn rapport stipt de OESO ook de geplande hervormingen in het pensioenstelsel aan. De voorstellen zorgen voor meer flexibiliteit in pensioencontracten, omdat de omvang van de aanspraken meer zal afhangen van ontwikkelingen in de levensverwachting en op de financiële markten. De gangbare uitkeringsovereenkomsten schuiven zo (nog) meer op in de richting van premieovereenkomsten. De onderzoekers vinden verder dat deelnemers moeten kunnen kiezen of ze hun opgebouwde pensioen direct vanaf de AOW-leeftijd uitgekeerd willen krijgen, dat deels willen of dat ze willen wachten, bijvoorbeeld omdat ze hebben besloten langer door te werken. Hoe meer mogelijkheden, des te groter de stimulans om door te werken. In dat opzicht kan ook het meest recente voorstel uit de UK worden overwogen: geen plicht meer tot aankoop van (alleen) levenslange pensioenuitkeringen. Maar komt er wat van? Stevige thema s, zeker gezien de korte tijd waarop dit moet leiden tot resultaten. Op zich is het initiatief tot het debat prijzenswaardig. Echter heb ik mij eerder al verbaasd over het feit dat het debat pas nu gaat plaatsvinden en niet tien jaar geleden. En ik heb mij verbaasd over de volgorde van zaken. Eerst het fiscale kader (zonder visie maar zuiver budgettair) aanpassen, dan een nieuw FTK (zonder visie maar zuiver instrumenteel) invoeren en dan (pas) een discussie voeren over de fundamenten van een pensioenstelsel. In plaats van andersom. 18 PensioenAdvies - mei 2014

18 Verbond vindt keuzevrijheid voor individuele werknemer nog een brug te ver Eerst nieuw FTK op basis van bestaande structuur en daarna praten over een grondiger renovatie van pensioenstelsel. Dat is de volgorde die het kabinet wil aanhouden. De praktijk is een andere. Pensioenfondsen, premiepensioeninstellingen en pensioendeskundigen wachten weliswaar met enige spanning op het FTK-wetsvoorstel, maar focussen zich op een verder liggende horizon: hoe kan het pensioenstelsel duurzaam blijven en zodanig vorm gegeven worden dat het voldoet aan de wensen van de pensioendeelnemers van nu? DOOR JAN AIKENS Jan Aikens Findinet.nl Het Verbond van Verzekeraars geeft een belangrijke aanzet tot deze discussie. In de analyse is merkbaar dat het Verbond gekozen heeft voor het aandragen van suggesties die een flinke impuls geven aan de noodzakelijke modernisering, zonder al te revolutionaire ideeën te ventileren. Kennelijk om te voorkomen dat zij in haar stellingname te ver voor de muziek zal uitlopen. Mee met de tijd is de titel die het Verbond van Verzekeraars heeft meegegeven aan haar visiedocument over een toekomstbestendig pensioenstelsel. Een belangwekkend document dat verdient om een belangrijke rol te spelen in de brede discussie over de restauratie van het Nederlandse pensioensysteem. Belangwekkend onder meer, omdat de verzekeraarskoepel zich hier niet in de eerste plaats profileert als een belangenvereniging die toepraat naar een verandering waar de leden baat bij hebben. Het Verbond heeft de duurzame visie ontwikkeld na gesprekken met partijen als overheidslichamen, toezichthouders, sociale partners, jongeren, zelfstandigen, wetenschappers en pensioendeskundige marktpartijen. Een werkwijze overigens die het Verbond ook al een keer toepaste in Ook toen maakten verzekeraars zich grote zorgen over de betaalbaarheid van het pensioen in de toekomst en probeerden zij de geesten rijp te maken voor een moderniseringsslag, maar kregen daarvoor nog niet alle handen op elkaar. Vooral de vakbonden zetten de hakken in het zand en wensten onverkort vast te houden aan het adagium dat aan het ambitieniveau van de pensioenregelingen niet getornd mocht worden. Indexatie was in de ogen van de werknemersorganisaties een verworven recht dat recht overeind moest blijven staan. Verzekeraars werd verweten dat zij steeds vaker contracten zonder indexatie sloten. Naast de werkgevers moesten ook verzekeraars de verantwoordelijkheid op zich nemen een generatiebestendig beleid op peil te houden, waarin indexatie moest worden gegarandeerd. De strategie waarmee het Verbond zo n zes jaar geleden probeerde een langetermijnvisie te ontwikkelen, namelijk door niet de eigen zienswijze op te dringen, maar Concurrentie verzekeraars en pensioenfondsen op basis van same risks same rules vooraf te zoeken naar een breder draagvlak, heeft zij bij de totstandkoming van het recente document voortgezet en uitgebreid. Naast gesprekken met stakeholders heeft zij opdracht gegeven voor een onderzoek door TNS Nipo, uitgevoerd door Julie Visser en Maarten de Pril, naar de consumentenbehoeften. mei PensioenAdvies 19

19 nerationele risicodeling gemaakt wordt, des te groter de weerstand daartegen zal worden en des te luider de vraag zal worden wie voor wie betaalt. Het moet snel duidelijk worden dat de doorsneepremie voor jongeren slecht uitpakt in de vergrijsde pensioenfondsen, vindt het Verbond. Meer transparantie is daarom per direct noodzakelijk: aan deelnemers zal expliciet de intergenerationele subsidie inzichtelijk gemaakt moeten worden. Is het logisch dat een jongere die werkzaam is in een bepaalde sector verplicht meebetaalt aan het instandhouden van het pensioen van ouderen? Indien deze intergenerationele subsidie geen draagvlak meer heeft onder de werkenden in Nederland, zal deze afgeschaft moeten worden. Alleen dan kan het pensioenstelsel houdbaar zijn op termijn. In feite kan dit uitgelegd worden als een pleidooi om afscheid te nemen van de grote verplichtstelling. Een standpunt dat het Verbond al vele jaren uitdraagt. Verzekeraars willen niet zo ver gaan om de individuele werknemers keuzevrijheid te bieden: Het Verbond ziet thans geen aanleiding om collectieve pensioenopbouw via de werkgever ter discussie te stellen. Dit biedt de werknemer bescherming, omdat er gedurende lange termijn voor pensioendoeleinden wordt opgebouwd en de kosten hiervoor worden gedeeld. Bovendien ontstaat er via collectiviteiten automatisch meer schaalgrootte, dat leidt tot lage kosten. De resultaten zijn tegelijkertijd met het visiedocument gepubliceerd en datzelfde geldt voor een verslag van de gesprekken. Door het hanteren van deze werkwijze kan gezegd worden dat het Verbond de brede discussie intussen al in gang heeft gezet. In de visie op de doorontwikkeling van het pensioenstelsel legt het Verbond de nadruk op vijf maatschappelijke thema s die beinvloed worden door trends als de stijging van de levensverwachting, vergrijzing en een terugtredende overheid. Die thema s zijn de solidariteit tussen generaties, de veranderende arbeidsmarkt, de vraag naar meer individualisering en flexibiliteit, de noodzakelijke vereenvoudiging en de combinatie pensioen-zorg-wonen. Solidariteit tussen generaties Terecht neemt het Verbond solidariteit als eerste thema onder de loep, omdat de discussie over solidariteit tussen rijk en arm, gezond en ziek, en vooral tussen jong en oud leidt tot een toenemende polarisatie. Opvallend is dat verzekeraars hierbij de analyse als uitgangspunt neemt van een van de belangrijke aanstichters van de solidariteitsdiscussie en verklaard tegenstander van de doorsneepremie, Martin Pikaart, voorzitter van het Alternatief voor Vakbond. Het Verbond constateert met hem dat de kosten en baten van de eerste en tweede pijler samen niet evenwichtig tussen de generaties zijn verdeeld. Hoe transparanter de interge- Wel geldt dat alle contracten zouden moeten mee-ademen met de levensverwachting om beter bestand te zijn tegen vergrijzing. Dat betekent concreet dat de Bij gelijk speelveld is verplicht gesteld bedrijfstakpensioenfonds een vreemde eend in de bijt trend zal doorzetten naar het vormen van DC-regelingen. Daarin kan immers een beter pensioenresultaat behaald worden als de beleggingshorizon ook na pensioendatum mag eindigen. Daarin zouden deelnemers wel een eigen keuze moeten hebben, maar daarvoor is wetswijziging nodig. Het Verbond pleit daar dan ook voor met als doelstelling het realiseren van uitkeringen die goed aangesloten kunnen worden op de individuele behoefte van de werknemers. Zelfstandigen In het visiedocument wordt in het kader van de veranderende arbeidsmarkt uitgebreid stilgestaan bij de positie van de zelfstandigen. In dat kader zijn constructies gepubliceerd waarbij pensioen opgebouwd kan worden door alle werkenden, dus zowel werknemers als IB-ondernemers. Zo heeft bijvoorbeeld een commissie onder leiding van prof. mr. Herman Kappelle, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam en Aegon Adfis, daarvoor een uitgebreide blauwdruk ontwikkeld. Het Verbond wil die stap (nog) niet zetten en blijft pensioen beschouwen als uitgesteld loon dat in de arbeidsvoorwaarden thuis hoort. Zij stelt wel hardop de vraag of de wijze waarop pensioen als arbeidsvoorwaarde nu ingebed is in het stelsel op langere termijn voldoende aansluit bij veranderende arbeidspatronen, maar wil kennelijk toch vasthouden aan het drie pijlermodel, als een goede structuur om burgers een goede pensioen- 20 PensioenAdvies - mei 2014

20 oplossing te bieden. Draagvlak van de sociale partner is, aldus het Verbond, altijd één van de grote pijlers geweest in het huidige pensioenstelsel, het is daarom van belang om een goede balans te vinden tussen pensioen als financieel product en de arbeidsvoorwaarde. In het Nederlandse stelsel leiden de collectiviteiten van werkgevers en sectoren tot stabiliteit in en grootte van het deelnemersbestand voor de uitvoerder en tot lagere kosten voor de deelnemer. De zelfstandigen zullen hun heil dus moeten blijven zoeken in de derde pijler. Wel heeft het Verbond oog voor het feit dat een groeiend deel van de bijna 1,1 miljoen ondernemers in onvoldoende mate een voorziening voor de oudedag opbouwt. En ook blijkt uit het onderzoek van TNS Nipo dat de gedachte dat zelfstandigen wars zijn van elke vorm van verplichting berust op een hardnekkig misverstand. Integendeel: zelfs een meerderheid (53%) van de ondernemers blijkt voorstander van een verplichte premie-inleg. Het onderzoek laat wel zien dat zelfstandigen prijs stellen op individuele keuzevrijheid. Met gevoel voor understatement constateert het Verbond dat de wensen van zelfstandigen niet altijd even consequent zijn. Dat blijkt inderdaad uit de reacties op de zogenoemde pensioenregeling die staatssecretaris Klijnsma heeft aangekondigd, maar in wezen niet méér is dan een aangepaste lijfrenteconstructie. Die regeling moet in de ogen van ondernemersorganisaties zo flexibel worden, dat het de vraag is of en zo ja, hoeveel geld er resteert als de oudedag aanbreekt. De vraag is of hier het Verbond niet een momentum voorbij laat gaan. De kans lijkt immers groot dat parallel aan de discussie over de stelselwijziging ook een debat gevoerd gaat worden over de vereenvoudiging van het belastingstelsel. Een uitgelezen moment om het onderwerp pensioen voor alle werkenden opnieuw op de agenda te plaatsen. Individualisering en flexibiliteit Het consumentenonderzoek toont aan dat deelnemers enige behoefte hebben aan vormen van keuzevrijheid, zoals bijvoorbeeld het pensioengeld gebruiken voor de aankoop van een woning, of het deels aflossen van de hypotheek. Consumenten zijn het er over het algemeen over eens dat een verplichte investering gedurende de hele looptijd als beschermingsmaatregel noodzakelijk is. Ook het Verbond wil daaraan vasthouden omdat zonder verplichte inleg te weinig pensioen zal worden opgebouwd. Level playing field Voor hetzelfde contract (een uitkeringsovereenkomst) en dezelfde pensioentoezegging denkt de klant dezelfde zekerheid te krijgen bij verschillende pensioenuitvoerders. Dat dit een misverstand is, is evident. Minder duidelijk voor de deelnemers zijn de verschillen, omdat die onvoldoende transparant gemaakt worden. Het Verbond wil op dit terrein een concurrentie tussen verzekeraars en pensioenfondsen op basis van same risks same rules. Dat betekent vertaald naar de praktijk dat binnen het levensverzekeringsbedrijf aanpassingsmechanismen mogelijk moeten worden om voldoende te kunnen inspelen op de economische ontwikkelingen. De marktontwikkeling zal sterk afhangen van de renteontwikkeling. Naarmate de rente blijvend laag is, zullen werkgevers geneigd zijn te kiezen voor zachte contracten. Om onder (exact) dezelfde regels te kunnen opereren is de invoering van het multipensioenfonds een aanvullende optie. Hierdoor krijgen andere typen pensioenuitvoerders de mogelijkheid om middels een pensioenfonds onder FTK-regime te opereren volgens dezelfde uitgangspunten. Dit bevordert gezonde marktwerking tussen pensioenuitvoerders. In dat kader is het van belang hoe de regelgeving rond de voorgenomen introductie van het Algemeen Pensioenfonds exact gaat luiden. Voor zover bekend is het wetsontwerp nog niet voor advies naar de Raad van State, dus kan het ministerie van SZW deze analyse van verzekeraars daar nog in verwerken. Bij een gelijk speelveld is een verplicht gesteld bedrijfstakpensioenfonds een vreemde eend in de bijt. Die verplichtstelling dient dan ook te verdwijnen. Concurrentiebeperking kan worden gerechtvaardigd, verwijst het Verbond impliciet naar de Europese regelgeving, als een maatregel noodzakelijk is als bijzonder sociaal- of economisch belang. Hiervan is alleen sprake als de pensioenregeling een onmisbare sociale functie vervult. Bij aansluitingen buiten de solidaire kring verwatert de solidariteit en worden de belangen van de deelnemers niet evenredig behartigd. Dit is geen houdbare situatie voor zowel de pensioendeelnemers als de overige marktpartijen. Er zal dan op basis van gelijke regels geconcurreerd moeten worden. Dat geldt voor de advisering, het toezicht en de fiscaliteit. Waarin zien verzekeraars dan wel mogelijkheden om te flexibiliseren? Zij wijzen erop dat consumenten zeggen in grote mate bereid te zijn om extra te investeren in zekerheid. Dit staat eigenlijk haaks op het beleid van de grote pensioenfondsen. Die nemen meer risico s met de kans op indexatie. Deelnemers moeten de kans krijgen te kunnen kiezen voor meer zekerheid voor een deel van het pensioen, vindt het Verbond. Dit is in het huidige stelsel alleen realiseerbaar in beschikbare premieregelingen, merkt de verzekeraarskoepel hierbij fijntjes op. Ook pleit het Verbond om deelnemers de mogelijkheid te geven om een deel van de pensioenopbouw tot na de pensioendatum te beleggen, zodat mensen die deze keuze maken, kans krijgen op een hoger pensioenresultaat. Ook dient flexibiliteit geboden te worden met betrekking tot het tijdstip waarop het pensioen ingaat. mei PensioenAdvies 21