Armen waren er slecht aan toe» kindersterfte was enorm hoog, 218/1000» huizen klein, eenzijdig voedsel

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 3650 woorden 8 februari ,7 43 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo De opkomst van de industriële samenleving 1.1 Economische ontwikkelingen in Nederland Industrialisatie (proces waarbij de productie in toenemende mate met behulp van machines tot stand komt)» werk werd saaier, mensen werden verlengstuk van machines» leven werd wel aangenamer Nederland 1870» ruim 3 miljoen inwoners» mensen onbetekenend & achterlijk» woonde in kleine stadjes/dorpjes» vooral werkzaam in landbouw en dienstensector Aantal echte fabrieken» suiker, aardappelmeel» Twente en Leiden, Textielfabrieken met stoommachines» niet groot» 80% van de gevallen minder dan 10 werknemers Armen waren er slecht aan toe» kindersterfte was enorm hoog, 218/1000» huizen klein, eenzijdig voedsel Inzichten veranderden» gegoede burgerij trok zich het lot van armen meer aan» deels eigenbelang, deels veranderde inzichten 1890» doorbraak industrialisatie» textielindustrie industrialiseerde als eerst» Nederland heeft kleine afzetmarkt, Nederlands-Indië wordt afzetgebied Twente en Brabant» textielindustrie en chemische industrie» arbeid in zuiden en oosten goedkoop» grondstoffen dichtbij Na 1890» Duitsland ging ontwikkelen» Nederland profiteerde» Rotterdam werd transitohaven (goederen van overzee overgeslagen en doorgevoerd) Na 1895» welvaart begon echt te stijgen mensen konden zich meer permitteren, ondernemers speelden daarop in» consumptieartikelen voor middenklasse Drong tot mensen met geld door dat in Nederland winst behaald kon worden» rijken staken geld in aandelen Nederlandse bedrijven» kans om te groeien» groot industrieën (zeer grote combinaties van Pagina 1 van 11

2 financiële en industriële bedrijven. Die streven naar het beheersen van hele bedrijfstakken)» ondernemingen werden multinationals De industrialisatie leidde tot een stijging van de welvaart» verschuiving van de werkgelegenheid van landbouw naar industrie» steeds meer mensen trokken naar steden 1.2 Arm en rijk 1900» mensen konden gemiddeld 25% meer kopen» welvaart kwam voor een groot deel bij rijkeren terecht» veel sparen» armen hadden ook iets meer te besteden, prijzen landbouwproducten lager» meer vraag naar luxe producten, bijvoorbeeld tabak en suiker Mensen werden ouder en langer» gemiddelde leeftijd steeg van 35 naar 50» ook arme kinderen gingen naar school, land waar veel mensen konden lezen en schrijven» manier om hogerop te komen, lukte ook vaak Gezamenlijke strijd tegen slechte arbeidsomstandigheden» mogelijkheid om je lot te verbeteren Meer dan de helft van de bevolking ongeschoolde arbeiders» middengroep hoger opgeleide arbeiders en administratief personeel groeide» nieuwe middenstand voegde zich bij ambachtslieden en winkeliers» beschikten over driekwart van het nationaal inkomen 1.3 Reacties op industrialisatie en schaalvergroting Overheid 1887» enquête om beeld van arbeidsomstandigheden in fabrieken & werkplaatsen te krijgen» werken in fabrieken werd afgekeurd» bazen fabrieken vonden het onfatsoenlijk» veel mensen wilden iets doen aan het lot van fabriekarbeiders Vakbonden & socialistische politieke partijen» nogal pragmatisch (nuchter)» geschoolde arbeiders en werklieden gingen al eerst organiseren in vakbonden» Algemeen Nederlands Werklieden Verbond (ANWV)» socialistische vakbonden later o.i.v. wereldwijde economische crisis jaren tachtig» grootste werd Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV)» daarnaast nog confessionele vakbonden (bonden georganiseerd naar geloofsovertuiging, katholiek & protestants-christelijk)» kerken waren bang leden te verliezen aan socialisme» verzuilde vakbeweging Het kwam niet tot stakingen of rellen» grootste was de spoorwegstaking» christelijke arbeiders schrokken en haakten af» socialistische vakbonden gingen een nadere strategie volgen» kleine gerichte acties, onderhandelen toto CAO s» kortere werkdagen en betere beloningen Sociaal Democratische Arbeiderspartij (SDAP)» 1894 opgericht o.l.v. Jelle Troelstra» politieke invloed en verbeteringen in het dagelijks leven» lukte vooral in grote steden, verbeterde huisvesting en onderwijs» te ver van landelijke partijen werden niet vertrouwd vanwege revoluties en de nieuwe wereld» arbeiders Pagina 2 van 11

3 hadden geen kiesrecht Vrouwen uit de burgerij hadden andere hulpprogramma s» streden tegen prostitutie en drankmisbruik» abolitionisten wilden prostitutie afschaffen, ze hadden veel invloed» vrouwen uit gegoede kringen werden geconfronteerd met erbarmelijke levensomstandigheden arbeiders» probeerden te verbeteren» opvanghuizen ongehuwde moeders, en volkshuizen voor arbeiders cursussen Situatie burgerlijke vrouwen tegenovergesteld van arbeidersvrouwen» burgerlijke vrouwen mochten niet werken, maar wilden iets betekenen, arbeidersvrouwen wilden een beetje rust maar moesten hard werken 1.4 De rol van de overheid industrialisatie ging gepaard met opkomst nieuwe middenklasse» fabrikanten, financiële experts, advocaten» politieke idealen waren het liberalisme (individuele mens neemt zelf verantwoording)» overheid moest zo min mogelijk ingrijpen» dan zou het vanzelf beter gaan Tegen de eeuwwisseling was deze vorm van liberalisme in NL en de VS al weer een beetje over» liberalen begonnen te twijfelen over de afzijdigheid van de overheid» problemen industrialisatie en urbanisatie werden erger» liberalen zorgden voor wetten om kinderen en vrouwen te beschermen» confessionelen vonden het toch meer de eigen verantwoordelijkheid van de mensen zelf» 1901» ongevallen wet» niet veel meer Tot 1917 lagen confessionelen, liberalen en socialisten nog in de clinch over onderwijs, kiesrecht en de sociale kwestie 1.5 Economische ontwikkelingen in Amerika Na burgeroorlog was Amerika sterker dan ooit» werd gezien als land met onbeperkte mogelijkheden, land van belofte Het was een overwegend agrarische natie, tarwe maïs en katoen waren belangrijkste landbouwproducten» Noordoosten grote industrieën, vooral textiel maar ook staal en machines Land was onder bepaalde voorwaarden gratis» regelmatig goud gevonden» mensen wilden naar `de nieuwe wereld` om een eigen stukje land te krijgen John D. Rockefeller» to pay nobody a profit» werd een van de rijkste mensen van Amerika» kcht veel bedrijfstakken op» geen winsten aan anderen betalen» meeste immigranten hadden een zwaar bestaan in fabrieken Big business (grote combinaties van financiële en industriële bedrijven die sterven naar beheersen van hele bedrijfstakken)» alle voorwaarden waren aanwezig» afzetgebied, grondstoffen en arbeidskrachten» Pagina 3 van 11

4 goede uitvinders» olieraffinatie, koelwagons, typemachine, telefoon, gloeilampen» ook landbouw verdubbelde Carnegie en Rockefeller vormden grote trusts (samenwerkingsverbanden tussen grote bedrijven)» kochten concurrenten op of schakelden ze uit» United States Steel Companies en Standard Oil Company» steden groeiden snel 1.6 Arm en rijk Andrew Carnegie werkte zich op van krantenjongen tot miljonair» besteedde rijkdommen aan goede doelen» mensen konden zichzelf verder ontwikkelen, cirkel was rond» selmade man Mensen gingen steeds meer verdienen, en werkten zich hogerop in de maatschappij» verschillen arm en rijk werden wel groter 1.7 Reacties op industrialisatie en schaalvergroting VS» oorspronkelijk land zelfstandige boeren, iedereen wilde eigen stukje grond» mensen gingen de `goeie oude tijd` enorm idealiseren» socialistische partij had minder aanhang dan in Europa» ze zagen armoede en uitbuiting als iets tijdelijks, immigrantenbestaan Werkdagen lang, veel fabrieksongevallen, veel kinderarbeid» vakbonden nodig» American Federation of Labor (AFL), Nederlander Samuel Gompers» geen moeite met kapitalisme, wilde hogere lonen en betere arbeidsomstandigheden Heel andere hulp» vrouwen uit de middenklasse» Jane Addams startte volkshuizen» immigranten werden opgevangen, kindercrèches» streden ook voor sociale hervormingen, beschermende wetgeving 1.8 De rol van de overheid VS hebben altijd moeite gehad met overheid die mensen in vrijheid kan beperken» lokaal niveau, democratisch» centrale overheid was verdacht Centrale overheid was tot begin 20e eeuw zeer zwak» ondernemers meeste invloed centrale overheid» grote industrieën en grote bedrijven kregen veel steun» voor arbeiders en boeren geen aandacht» wel vanuit Progressive Movement (hervormingsbeweging die zich inzetten voor democratie, betere overheid en uitbanen van corruptie)» federale overheid moest eerst gemoderniseerd worden» Roosevelt en Wilson pakten grote bedrijven aan» ook beschermende wetgeving vrouwen en kinderen Van roaring twenties naar crisis 2.1 Voorbodes van de crisis in Amerika Pagina 4 van 11

5 Jaren 20» Amerikaanse economie maakte grote bloei door» vooral industrie duurzame consumptiegoederen» bedrijfscultuur veranderde» productie zo snel en goedkoop mogelijk» efficiency experts In andere industrietakken ging het veel minder» textielindustrie, spoorwegen en kolenmijnbouw was structurele werkloosheid ontstaan» landbouw nog slechter Tijdens WOI hadden Amerikaanse boeren een dele van Europese productie overgenomen» boeren hadden uitgebreid» Europeanen gingen weer zelf verbouwen, Amerika had overproductie & schuld» velen gingen failliet Nadelig voor plattelandsbanken» raakten reserves kwijt» ook reserves grote banken raakten op» ze konden de klappen niet aan» toezicht overheid op banken was onvoldoende Andere instabiele factor» aandelenkoersen» beursen waren hevig gestegen, en niet meer gebaseerd op werkelijke winstverwachting» overproductie dreigde te ontstaan» arbeidsproductiviteit was razendsnel gestegen maar inkomens stegen niet mee» mensen konden minder kopen» overproductie 2.2 De overheid in de jaren twintig Economische vooruitgang» optimisme & geloof vrije markt mechanisme heel erg gestegen» onderneming gingen hun gang, vakbonden waren zwak en overheid bemoeide zich er niet mee Harding een Coolidge» Republikeinse presidenten jaren 20 die er op uit waren om omstandigheden voor het bedrijfsleven zo optimaal mogelijk te maken» centrale bank hield rente laag, vrije markt werd aan de kant gezet» overheid bemoeide zich alleen met afkeer tegen alcohol» alcoholverbod 1 januari 1920» iedereen dronk nog gewoon, misdaad werd slapend rijk Hoover: `I have no fear for the future`» ze gaven bedrijfsleven alle ruimte, maar deden niets aan problemen in landbouw en financiële sector 2.3 Crisis 29 oktober 1929» aandelenkoersen stortten in» aandelen weg voor bodemprijzen» mensen konden leningen niet terug betalen» banken hadden gene reserves, gingen failliet» bedrijven moesten sluiten» miljoenen mensen raakten hun baan kwijt» zwarten, Mexicaanse Amerikanen, getrouwde vrouwen en ongeschoolden kregen als eerst ontslag Amerikanen dachten dat het tijdelijk was» crisis (moment waarop de economische conjunctuur omslaat van ene stijgende naar een dalende tendens) duurde langer» mensen kwamen in actie Boeren lieten melk weglopen & verbrandden graan» communistische partij organiseerde hongersmarsen» Veteranen wilde dat regering een voorschot op beloofd geld zou uitbetalen» regering liet leger & politie Pagina 5 van 11

6 erop los slaan» 1932» Amerikanen voelen zich uitgeblust, moe en lamlendig» zochten schuld bij zichzelf» `selfmade man` Weinig strijdlust» mensen zochten werk» Hoovervilles ( dorpen met hutjes vol werklozen) 2.4 De houding van de Amerikaanse overheid President Hoover: federale overheid moet alleen adviseren» steun aan werklozen zou individuele ondernemingslust ondermijnen» Roosevelt was van mening dat overheid actief moest ingrijpen om economische crisis te bestrijden» mensen brachten geld naar de bank» maatregelen door congres aanvaard» bankwezen moest op de been geholpen worden Pakket maatregelen Roosevelt» New Deal ( aanduiding van roosevelts aanpak van de economische crisis van de jaren dertig)» niet bedoeld als revolutionair afscheid van het verleden, kwam het in de praktijk wel op neer» federale overheid nam voor het eerst op grote schaal verantwoordelijkheid op zich voor het lot van haar burgers» iedere categorie werd geholpen met wetten (Acts) en organisaties om wetten uit te voeren (Administrations) Boeren» Agricultural Adjustment Act» productie beperken» overproductie nam af» prijzen stijgen Werklozen» Federal Emergency Relief Act» hielp ze aan geld» werkverschaffingsprojecten» Works Progress Administration» 1935 Groot project Works Progress Administration» stuwdammen» elektrificatie platteland & modernisering landbouw National Industrial Recovery Act» meeste politieke weerstand» bedrijfsleven m.b.v. overheid afspraken over lonen, prijzen en arbeidsvoorwaarden» minimumlonen, maximumwerktijden, verbod kinderarbeid, minimumeisen producten» Resultaat: grote bedrijven maakten er gebruik van om concurrentie te beperken» niet bereid gedetailleerde voorschriften NRA uit te voeren» NRA werd door hooggerechtshof onwettig verklaard» hof stond nog helemaal aan de kant van grote ondernemingen In de eerste jaren boekte New Deal succes» 1936 overheid ging bezuinigen» nieuwe recessie» Pas na veel bestedingen tijdens Tweede Wereldoorlog kwam Amerika de crisis te boven Roosevelt vergat grote groepen mensen» zwarte pachters, landarbeiders en vrouwen werden nauwelijks gezien of geholpen 2.5 Opkomst van grote bedrijven in Nederland Pagina 6 van 11

7 Jaren 20» Amerikaanse invloed op het levenspatroon in Nederland duidelijk merkbaar» auto s winkelen, film en radio» maatschappelijk leven was verzuild (indeling in samenleving naar maatschappelijke achtergrond, zoals godsdienst en politieke stroming. Tussen verschillende zuilen weinig contacten)» massamedia in Nederland minder commercieel Nederlandse economie volgde vertraagd de Amerikaanse» concentratietendens» Philips, Unilever, Shell en Aku werden reusachtig en gingen grens over» kapitaalgoederenindustrie ontwikkelde verder» maatregelen om efficiency te vergroten» landbouw ging minder» prijzen daalden en export werd belemmerd door protectiemaatregelen» reële lonen stegen, vooral voor geschoolde arbeiders en middenklassers Eerste Wereldoorlog had voor vele werkloosheid gezorgd» begin gemaakt met steunregeling» overheid droeg er ook aan mee 1918» zoveel maatschappelijk onrust, socialisten wilden arbeidsrevolutie in Nederland ontketenen» grote vergissing van voorman Troelstra» toch sociale wetten» invaliditeitswet & ouderdomswet» grootste doorbraak was 8-urige werkdag 2.6 Crisis Geïmporteerde crisis» als exportland afhankelijk van buitenland» werd automatisch meegesleurd in economische wereldcrisis na 1929» importbeperkende maatregelen buitenland» export en import in korte tijd gehalveerd» bijna helft van het personeel ontslagen Fabrieken wilden concurrentie aftroeven» lonen steeds verlaagd» ¼ bevolking werkloos» leidde tot grote stakingen» man tegen loonsverhoging textielfabrieken» m.b.v. Duitse arbeidskrachten verbroken Stakingen en hongerrellen werden met groot geweld aangepakt Veel bedacht om aan geld te komen, of steun aan te vullen» steun kon men niet van rondkomen» mensen jaren werkloos» gedemoraliseerd» mensen stelden hulp uit» trots 2.7 De houding van de Nederlandse overheid Nederlandse regering in crisisjaren» deed weinig om werklozen te helpen» vrouwen, jongeren en ongeorganiseerden» geen waarde voor het productieapparaat» kerkelijke armenzorg Regering» confessionelen & liberalen» De Ruys minister president» weinig anders dan bezuinigen op ambtenaressalarissen & werkloosheidsuitkeringen» Opvolger Colijn (Anti Revolutionaire Partij) zorgde voor een verdere terugval door hardnekkig vast te houden aan de gouden standaard (systeem waarbij landen de waarde van hun munteenheden aan elkaar Pagina 7 van 11

8 koppelen door voor iedere munt een vaste goudwaarde af te spreken)» crisismaatregelen in landbouwsector leidde tot prijsstijgingen agrarische producten» koopkracht nog verder achteruit SDAP» andere visie op crisis» afzetcrisis veroorzaakt door gebrek aan koopkracht» daadkrachtige crisisbestrijding d.m.v een Plan van de Arbeid» grote werkverschaffingsprojecten (wegen, waterleidingen), net als New Deal van Roosevelt» ook ordening en palnning van de economie» SDAP werd beschouwd als gevaarlijk, revolutionair» staatssocialisme» geen steun voor plannen Van oorlogseconomie naar welvaartstaat 3.1 Amerika: demobilisatie en Fair Deal WOII Amerika heeft grote inspanning geleverd» economie op z n kop» groot tekort aan arbeiders» vrouwen die nooit mochten werken móesten nu werken» zwarten trokken naar het zuidwesten (wapenfabrieken / scheepswerven) Amerika sterkste uit de strijd» militair/economisch» nieuw tijdperk» Amerika niet meer afzijdig van rest van de wereld» Binnenlandse politiek» ordelijke demobilisatie» Truman» zorgde ervoor dat oorlogsveteranen weer werden opgenomen in het arbeidsproces» overgang productie duurzame productiegoederen Productie kon de vraag niet bijhouden» prijzen bleven stijgen» regering was niet in staat om prijsstijgingen tegen te houden Truman streefde naar uitbreiding sociale wetgeving & rechten van zwarten» slaagde in minimumloonsverhoging, uitbreiding Social Security Act, woningbouwprogramma & steun aan boeren» nieuw beleid (Fair Deal) kwam niet goed van de grond» tegengewerkt door een republikeins proces en Koude Oorlog 1945 tot 1970» Amerikaanse economie maakte snelle ontwikkeling door» arbeidsproductiviteit nam snel toe» economie werd gestimuleerd door geboortegolf» meer vraag naar producten Groei stabiel» grotere rol federale overheid» sociale verzekeringen tijdens recessie inkomen mensen stabiel» overheid besteedde meer geld aan defensie Nieuwe welvaart» vooral ten goede aan blanke arbeiders + middenklasse» ook het meest geprofiteerd van New Deal Republikein Eisenhower» president in deze periode van toenemende welvaart» niet van plan om de verworvenheden van de New Deal af te schaffen» verbeteringen in publieke sector werden niet aangepakt» ¼ Amerikanen in ellendige omstandigheden werden niet geholpen» veel die de ongelijke situatie steeds minder accepteerden Pagina 8 van 11

9 3.2 Welvaart en onbehagen: de jaren zestig John F. Kennedy» kritiek op Eisenhower» niet veel gedaan aan publieke voorzieningen» lukte hem zelf ook niet» door tegenwerking van een coalitie van conservatieve Democraten & Republikeinen» Kennedy vermoord» o.l.v. opvolger Lyndon B. Johnson kwam de welvaartsstaat tot bloei» sociale wetgeving uitgebreid onderwijssubsidies & medische wetgeving voor ouderen. Jongeren wilden zich afzetten tegen gezapige en eenvormige levensstijl van hun ouders in consumptiemaatschappij» nieuwe combinatie muziek, kleding & verdovende middelen» dienstplicht belangrijke oorzaak onvrede jongeren» weinig terecht van plannen Johnson Begin jaren 70 ging het mis met de wereldeconomie» besef dat grondstoffen niet onuitputtelijk waren» fors hogere olieprijzen» Amerikaanse economie had het hier moeilijk mee» economie te eenzijdig Tussen 1973 en 1990 nam de armoede toe» overheid deed niet veel aan binnenlandse politiek» stagflatie (combinatie van inflatie en stagnerende groei van de economie) Oplossing stagflatie» belastingen omlaag, vrije markt het werk laten doen» streng monetair beleid nodig» geldhoeveelheid moet in de hand gehouden worden Reagan zette het beleid van Nixon voort» `Reaganomics`» hogere rente dus hogere koers van de dollar» groot overheidstekort Amerikanen onder de indruk van optimisme president» Amerikanen vonden alles wel best, en bleven besteden op krediet Opvolger Bush» kreeg rekening beleid Reagan» begin jaren 90 economie in het slop» Bush liet het binnenland voor wat het was, en stortte zich op het buitenland» won golfoorlog maar wist overwinning niet om te zetten in tweede termijn Clinton beloofde verandering» gelukt begin te maken met terugdringen financieringstekort» economie ging weer groeien» meerderheid Republikeins Congres tegen zich 3.3 Wederopbouw in Nederland In tegenstelling tot Amerika kwam Nederland zwak uit de tweede wereldoorlog» wegen, bruggen, fabrieksinstallaties en havens was bijna niets meer van over» landbouwgronden voor ene groot deel onder water» geld voor noodzakelijke importen was er niet» Duitsland lag in puin Na 1950 was de economie alweer grotendeels hersteld» krachtig beleid van de overheid dat gericht was op het creëren van werkgelegenheid, inzet van Nederlandse bevolking en Marshall hulp ( Economisch hulpprogramma van de VS om Europa na de Tweede Wereldoorlog weer op de been te brengen) Pagina 9 van 11

10 Overheid had na de oorlog vanaf het begin een grote vinger in de pap» bepaalde welke kant het op ging met Nederland» uitgangspunt: zonder drastische maatregelen zou een grote werkloosheid ontstaan Bevolkingsgroei was enorm» werkgelegenheid in landbouw nam snel af» alternatief nodig: Nederland werd industrieland met grote export door particuliere ondernemingen, overheid moest voorwaarden creëren voor zo min mogelijk risico Overheid was bereid schulden te maken» van werkgevers en werknemers werd ene goede samenwerking verwacht» genoegen nemen met lage lonen Overheid richtte herstelbank op» investeerde grote bedragen in de industrie» metaalnijverheid + chemische industrie profiteerden hiervan» om sociale onrust te voorkomen werd de vakbeweging via organen als de Stichting van de Arbeid en de Sociaal Economische Raad betrokken bij besluitvorming» goed socialezekerheidsstelsel & acceptabele inkomensverdeling stonden hoger in de agenda dan looneisen Marshall hulp» belangrijke factor» financiële steun, uitwisselingsprogramma s om ervaring op te doen over o.a. rationalisatie, massaproductie, modern personeelsbeleid en zelfbediening 3.4 Welvaart en veranderingen DE twintig jaar na 1953» snelle en ingrijpende veranderingen» groei van bevolking, economie en welvaart» gebouwd, verbouwd, verkaveld en gekocht» koopkracht verviervoudigde 1952» betalingsbalans toonde overschot» chemische nijverheid & metaalsector ontwikkelden verder» Lidmaatschap van de Europese Gemeenschap & ontdekking van een aardgasbel in Slochteren waren erg gunstig voor de economie Bedrijven werden steeds groter ( Philips, Shell, Akzo, Unilever en DSM)» richten zich naar Amerikaans voorbeeld vooral op verhoging arbeidsproductiviteit ( waarde van de productie per arbeidsuur) 1963» eerste computers Jaren 60» Werkgelegenheid industriesector nam niet veel toe» dienstensector werd steeds belangrijker» overheid had moeite economische ontwikkelingen bij te houden» geleide loonpolitiek was niet vol te houden» arbeidsmarkt overspannen» mensen gingen zwartwerkers aannemen en in natura betalen» na 1965 schoten de salarissen omhoog Snel na de oorlof» president Drees» begonnen met opbouw verzorgingsstaat (staat waarbij de overheid zowel een materieel als immaterieel bestaansminimum garandeert), typische Nederlandse variant van de welvaartsstaat (staat waarbij de overheid zich mede verantwoordelijk voelt voor zorg voor zwakkeren en waar een redelijk inkomensniveau gegarandeerd is. Gaat samen met een tamelijk hoog consumptieniveau» Overheid creëerde uitgebreide voorzieningen» uitkeringen ouderen, zieken werklozen» begeleiding, Pagina 10 van 11

11 voorlichting Uitgangspunt steunmaatregelen was het gezin» mensen wilden een zeker bestaan binnen geborgenheid van het gezin» kostwinnerstoeslag & kinderbijslag maakten dit mogelijk Mensen profiteerden niet zomaar van welvaart, ze waren afwachtend» jongeren waren trendsetters, ouderen volgden later» automobiliteit kwam in jaren 60 op gang» supermarkt» beeld consumptiemaatschappij compleet 3.5 De jaren zeventig en tachtig: grenzen aan de groei Ook in Nederland sloeg de oliecrisis & economische crisis toe» einde snelle toename welvaart» economie had zwakke plekken» enorm afhankelijk export» door financiering overheidstekorten was inflatie hoog» hogere premies + belastingen zorgden voor hogere loonkosten» concurrentie verslechterde» ook milieu onaanvaardbaar aangetast» gifschandalen maakten duidelijk dat aan economische groei een prijskaartje hangt Kabinet en Den Uyl deden niet veel problemen werden gesignaleerd, over oplossingen gedacht, goede analyse problemen was er niet» i.p.h.v. werd het socialezekerheidsstelsel op ene hoger niveau gebracht en inkomens werden dichter bij elkaar gebracht Werkeloosheid groeide steeds sneller» men vond dat de overheid een te grote rol was gaan spelen in de economie» PvdA verdween tijdelijk uit regering» Lubbers werd Minister President» beleid werd drastisch gewijzigd zonder bonje met vakbeweging» jaren 70 geprotesteerd» jaren 80 onderhandeld» overheidsbedrijven & socialezekerheidsstelsel werden (deels) geprivatiseerd» lonen werden gematigd en overheid bezuinigde» Wim Kok Minister President Nederlands beleid» poldermodel» overlegeconomie ondernemers werden gezien als `redders van de natie` Tegenover bezuinigingen stond `reparaties` om verschillen tussen arm en rijk te beperken» arbeidsproductiviteit in industrie behoorde tot de hoogste van de wereld» nieuwe bedrijfstakken ontstaan» eind jaren 90 stond economie er weer goed voor» nog wel veel werklozen 3.6 Amerika en Nederland naast elkaar Eind 20e eeuw lijken Amerika en Nederland veel op elkaar» hoog welvaartspijl (auto, tv, moderne technologieën), en een socialezekerheidsstelsel» grootste verschil Nederland en VS is de rol van de centrale overheid en vertrouwen in de overheid» verschillen arm en rijk zijn in Nederland veel kleiner, sociaal vangnet is groter, achterdocht t.o.v. de overheid en weerzin tegen belastingen zijn veel minder. Pagina 11 van 11