Late Middeleeuwen: het zuidelijke handelsnetwerk rond de Middellandse en Zwarte Zee raakt verbonden met dat van de Hanze

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2354 woorden 19 december ,1 14 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijd van ontdekkers en hervormers ( ) 5.0 Intro Beeldenstorm Rond 1520: Lutherse predikanten preken over persoonlijk geloof, weinig gehoor 1565: door Calvijn geïnspireerde predikanten trekken rond in Brabantse Landen: fanatiek en welbespraakt September 1566: Beeldenstorm Oriëntatie op het tijdvak Voor Filips II was de Beeldenstorm heiligschennis Spaanse generaal Alva met leger naar de Nederlanden Raad van Beroerten Veroordeelden raakten al hun bezittingen kwijt Opstand leidt uiteindelijk in de Noordelijke Nederlanden tot de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 16 e eeuw: felle discussies over geloofszaken (Luther en Calvijn) Kritiek op de luxe en het machtsstreven van de kerk Het persoonlijke geloof moet vooropstaan en niet de ceremonies Grote ontdekkingsreizen leiden tot nieuw wereldbeeld: 1492: Christoffel Columbus ontdekt Amerika (i.p.v. Indië te bereiken) Spanjaarden veroveren grote gebieden De inheemse bevolking wordt onderworpen Enorme sterfte onder inheemse bevolking door oorlog en ziekte Tekort aan arbeidskrachten op de plantages en in de mijnen: Afrikaanse slaven naar Amerika 1498: de Portugees Vasco da Gama vaart om Afrika heen en bereikt via de Indische Oceaan de westkust van India à Europeanen minder afhankelijk van specerijenaanvoer over land 16 e eeuw: tijd van de Renaissance: Kunstenaars geïnspireerd door Klassieke Oudheid: Lichamen realistisch weergegeven Individuele trekken bij afgebeelde personen Afgebeelde personen tonen emotie Kunstenaars krijgen ook opdrachten van vorsten en rijke burgers, niet alleen meer van de kerk In Italië al eerder aandacht voor de GrieksRomeinse cultuur: Gebouwen en ruïnes In bibliotheken nog veel werken uit die tijd te vinden 5.1 De wereld wordt groter Wereldbeeld rond 1450 Late Middeleeuwen: het zuidelijke handelsnetwerk rond de Middellandse en Zwarte Zee raakt verbonden met dat van de Hanze Pagina 1 van 8

2 in het noorden, rond de Noordzee en de Oostzee Door de kruistochten contact met Arabieren die handel dreven met Zuid en Oost-Azië Middellandse Zeegebied: drukbevaren, kennis wordt uitgewisseld à cartografen (wel veel terra incognita ) Ontdekkingsreizen à verbeterd wereldbeeld Portugezen gaan op ontdekkingsreis Portugezen eerste ontdekkingsreizen langs de noordwestkust van Afrika Doel: concurreren met Arabische handel (slaven, goud en ivoor) 1415: de stad Ceuta veroverd (Marokko) en eilandengroepen: uitvalsbases Gebruik van karveel, kompas en astrolabium 1488: Bartolomeus Diaz vaart om zuidpunt van Afrika 1497: Vasco da Gama bereikt zo de westkust van India à geheime route (bewaakt door factorijen: handel) 1249: Reconquista voltooid, nu weer voortgezet aan de overkant van Middellandse Zee Ander doel: priester Johannes ontmoeten Portugezen denken onterecht dat Indische vorsten christelijk zijn Geen veroveringen en kolonies in Azië: Te weinig inwoners Strijd tegen moslims in Noord-Afrika: duur qua geld en qua manschappen Dus bleef specerijenhandel bestaan Twee handelsroutes: via Arabische gebieden en over zee langs Kaap de Goede Hoop Spanje volgt Portugal Ontdekkingsreizen: vervolg van Reconquista 1492: Granada veroverd: laatste islamitische gebied op Iberisch Schiereiland Koningen Isabella en Ferdinand: overzeese ontdekkingstochten à Christoffel Columbus Columbus gebruikt kaart, door Toscanelli verbeterd Komt aan in het Caribische gebied: dacht dat het Indië was Florentijn Amerigo Vespucci: niet Indië, maar een Nieuwe Wereld 1507: Waldseemüller noemt het terra Americi of America 1519: Ferdinand Magalães vindt verbinding tussen Atlantische en Indische Oceaan Slechts één schip keerde terug in 1522: handel met Indië zo niet winstgevend à aandacht op Amerika Azteken en Inca s Midden en Zuid-Amerika Miljoenenvolken met hoogontwikkelde cultuur met steden Azteken: Priesters staan in hoog aanzien: stonden in contact met natuurgoden Bloeiende economie door handelaren en ambachtslieden Boeren gebruiken irrigatiesystemen en leggen terrassen aan voor hun akkers Geen inheemse trekdieren, dus alles met de hand/graafstok Inca s: Grond min of meer gemeenschappelijk bezit (toegewezen door dorpshoofden) Oogst gaat naar: Priesters en de onderhouders van de tempels Incakeizer en zijn ambtenaren Wat over is wordt opgeslagen in schuren voor noodgevallen Gewapende conquistadores naar Nieuwe Wereld 1519: Hernán Cortés valt in MiddenAmerika het Aztekenrijk binnen Conquistadores vinden goud en sieraden in Tenochtitlan, de hoofdstad Cortés wil religieuze ceremonie stoppen: gevechten, Montezuma, de Azteekse leider, sneuvelt 1521: Azteken geven zich over Ruim tien jaar later: Francisco Pizarro verovert het Incarijk in ZuidAmerika Pizarro neemt keizer Atahualpa gevangen Spanjaarden in het voordeel bij gevechten: Bescherming van een harnas Betere gevechtstactiek Pagina 2 van 8

3 Vuurwapens Honden en paarden: joegen bevolking angst aan De Azteken en Inca s vijandig gezinde volken vochten mee Inca s in Zuid-Amerika getroffen door Europese ziektes Hadden ze geen immuniteit tegen Spanje koloniseert Amerika Spaanse conquistadores krijgen haciënda s (grote landgoederen) als beloning Spanjaarden verwachten dat de lokale bevolking: De grond van hun grote agrarische bedrijven zou gaan bewerken of in de goud- en zilvermijnen gaan werken Zich tot het christendom zou bekeren Dit gebeurde niet à encomienda: Juridisch systeem: Spanjaard onderricht een aantal indianen in het katholieke geloof in ruil voor een Amerikaans stuk land à zware arbeid voor indianen Ging tegen bedoeling van missionarissen in: wilden onderwijzen, bekeren en helpen een bestaan op te bouwen Bartholomé de Las Casas: betere behandeling inheemse bevolking, Afrikaanse slaven gebruiken voor arbeid 1542: Nieuwe Wetten: oorspronkelijke bewoners krijgen zijn voor de wet volwaardige mensen Gevolgen voor Europa Handelsstromen naar Europa veranderen De Middellandse Zee, Venetië en Genua werden minder belangrijk: specerijenhandel en contact met Amerika via Atlantische Oceaan Handelsdriehoek ontstaat tussen Europa, Afrika en Amerika TransAtlantische handel en belang van West-Europese havensteden nemen toe à handel in de Oostzee en de Middellandse Zee neemt af Elk jaar vloot met goud en zilver van Amerika naar Spanje, Amerika geeft het uit aan: Oorlogen tegen moslims Oorlogen tegen Europese vijanden, zoals Frankrijk, Engeland en de opstandige Nederlandse gewesten Eind 16 e en in 17 e eeuw: Spanje gaat verschillende keren failliet, politieke macht in Europa neemt snel af Toename goud en zilver in Europa à geld verliest aan waarde Ondernemers en handelaren met koloniën: grote winst Overzeese handel groeide sterk: behoefte aan schepen en scheepsuitrusting groot Dagloners en handwerkers in de nijverheid: lonen gaan omlaag, prijzen stijgen Edelmannen met inkomsten via de pacht: vaste contracten, dus verlies Edelen en boeren: verkopen producten op markt: profiteren van prijsstijging 5.2 Renaissance en humanisme Renaissance Middeleeuwen: kerk heeft weinig waardering voor kennis van de Oudheid à veel kennis gaat verloren in het christelijke Westen Kruistochten: contact met Arabische wetenschappers die wetenschappelijke kennis uit Klassieke Oudheid kenden en hadden uitgebreid Nieuwe, rationele benadering slaat aan: eerst in NoordItaliaanse steden, daarna in Italië en West-Europa Noord-Italië: welvarende en zelfbewuste burgerij, wilde niet teveel kerkelijke invloed 1453: Contantinopel valt in Turkse handen Rijke burgers met klassieke idealen en denkbeelden vluchten naar Italië Nog meer belangstelling voor oude geschriften, kunst en ruïnes Architecten en kunstenaars grijpen terug op erfgoed uit Klassieke Oudheid: periode van het artistieke hoogtepunt Klassieke kunst beleeft renaissance: wedergeboorte Overeenkomsten: zuilen, timpanen, beeldhouwwerken in klassieke stijl Verschil: gezichten op kunstwerken hebben individuele trekken en emoties Homo universalis: zowel architect, beeldend kunstenaar als wetenschapper Bijv. Michelangelo en Leonardo da Vinci Pagina 3 van 8

4 Humanisme Middeleeuwen: christelijk geloof beheerst het denken van kunstenaars en wetenschappers Renaissance: kunstenaars en wetenschappers kijken neer op Middeleeuwen, was een duistere periode waarin wetenschap en klassieke idealen verloren waren gegaan Wilden verschijnselen in de wereld met hun verstand verklaren à humanisme Vulgaat werd onderwerp van studie voor humanisten Erasmus: veel vertaalfouten in Vulgaat Moeilijkheid voor de kerk Eerste stap naar kerkhervorming Nieuw mens- en wereldbeeld Humanistisch onderzoek vernieuwt geestelijk en godsdienstig mensbeeld Klassieke theorieën als uitgang, maar niet kritiekloos Wereldbeeld verbetert: cartografen brengen kennis van ontdekkingsreizigers in beeld Bijv. Gerardus Mercator tekent ronde wereld en gebruikt het woord atlas Mensenrassen en dier en plantensoorten: wereldbeeld completer Missionarissen wilden inheemse bevolking van Amerika begrijpen en hun taal spreken: Om het christendom te brengen Omdat ze hen als volwaardige mensen zagen (geen slavernij) à basis van antropologische wetenschap Kerk: waardering voor nieuwe inzichten Nicolaas Copernicus ging te ver: zon als middelpunt à heliocentrisch wereldbeeld In tegenspraak met Aristoteles en Ptolemeüs: perfecte schepping 17 e eeuw: Kepler en Galilei bewijzen zijn gelijk Veel wetenschappers wilden met hun werk de grootsheid van Gods schepping aantonen Kritische benadering van geleerden: basis voor Wetenschappelijke Revolutie 5.3 De kerkhervorming Een traditie van hervormingen Middeleeuwen: grote invloed van katholieke kerk op het dagelijks leven Inquisitie vervolgt andersdenkenden (ketters) 14 e eeuw: in Engeland pleit John Wycliffe voor Bijbel als enige bron van het geloof: ceremonies van de katholieke kerk leiden af Tsjechië: Johannes Hus: niet de paus, maar alleen Christus is het hoofd van de kerk, verkoop van kerkelijke ambten, corruptie en handel in aflaten en relieken is fout. De Bijbel moet in de volkstaal gelezen kunnen worden à 1415: brandstapel 14 e eeuw: in Zutphen, Zwolle, Deventer en Kampen ontstaat de Moderne Devotie: een spirituele beweging die streeft naar een eenvoudig en sober leven met een diepe, persoonlijke geloofsbeleving Reactie op kloosterorders die te veel uit waren op wereldse zaken Grondlegger: Geert Grote ( ): stichtte in Deventer een soort kloosterorde Beïnvloedde de samenleving door ideeën via prediking, zielzorg, ziekenzorg en onderwijs uit te dragen De katholieke kerk rond 1500 Paus: Plaatsbekleder van Christus op aarde (herder): staat boven aan de kerkelijke hiërarchie en is de geestelijke leider van de gelovigen Wereldlijk vorst: vecht oorlogen uit en heeft veel politieke invloed Veel kritiek op de hang naar luxe en macht van paus en bisschoppen: vriendjespolitiek en corruptie Kritiek op de priesters: onvoldoende opgeleid en onzedigheid Drukpers uitgevonden: geschriften van critici worden massaal verspreid, de kerk kan hen niet meer monddood maken (d.m.v. de inquisitie) Pagina 4 van 8

5 Van hervorming naar kerksplitsing Maarten Luther: Studeerde eerst rechten, later theologie in Erfurt Had een onrustige geest Was ervan overtuigd dat hij in zonde leefde à trad in bij de augustijnen Wilde Gods bedoeling voor de mensheid doorgronden en vooral weten hoe een mens vergeving van zijn zonden kan krijgen Erasmus: Kritiek op de katholieke kerk, maar bleef wel katholiek Verweet Luther schuldig te zijn aan kerksplitsing 1517: Luther publiceert 95 stellingen Luther wilde een kerkhervorming of reformatie: de misstanden verbeteren Katholieke kerk: een mens kan vergeving krijgen voor zijn zonden door goede werken te doen of met geld een aflaat te kopen Luther: alleen God kan vergeving schenken à rol van de priester moet kleiner worden Bijbel is het Woord van God, dus voldoende à Bijbel in de volkstaal (vertaling van Erasmus) 1518: paus begint ketter proces tegen Luther, doet hem later in de ban Karel V: was het ermee eens à eenheid in zijn rijk bewaren Frederik de Wijze nam Luther in bescherming Lutheranen scheiden zich af van de katholieke kerk: kerksplitsing Maatschappelijke gevolgen Grote spanningen in het Duitse Rijk: Lage adel zat klem tussen de zelfstandige steden met hun welvarende burgerij en de machtige landsheren: Kregen betaald in natura, door pacht: vaste contracten, pacht kon niet zomaar verhoogd worden. Inflatie à koopkracht neemt af. Geen inkomsten meer uit oorlogsvoering: vorsten hebben huursoldaten i.p.v. lage adel Boeren worden weer behandeld als horigen : Boerenoorlog: Boeren (geïnspireerd door Luther) eisen het herstel van vrijheden door de edelen Luther steunde hen niet: het volk moet naar zijn vorst luisteren Steeds meer steden en vorsten in het Duitse Rijk worden lutheraans Zo kon men de bezittingen van de kerken en kloosters onteigenen om daarmee de organisatie van de lutherse gemeentes te betalen: edelen vergroten hun bezit Godsdienstoorlog tegen keizer Karel V en de rooms-katholieke vorsten 1555: Augsburgse Godsdienstvrede: protestantisme en roomskatholicisme krijgen gelijke rechten Volk moet zich aanpassen aan de vorst of verhuizen Karel V treedt af als keizer Calvijn verschilt van Luther Frankrijk: kerkhervorming leidt tot godsdienstoorlog Calvijn: Geestelijke is een leraar: hij moet in begrijpelijke taal het geloof en de Bijbel uitleggen Er mag niets zijn in een kerkgebouw wat kan afleiden De mens kan niets bijdragen aan zijn zielenheil Predestinatieleer: voorbestemming Nieuwe organisatie van de kerk: geen paus, geen bisschoppen, maar zelfbestuur Als een vorst zich niet aan Gods regels houdt, mogen zijn onderdanen hem afzetten Nederlanders komen in opstand tegen hun landsheer Filips II Aanhangers van Calvijn worden hugenoten genoemd Oorlog en godsdienstvrede wisselen elkaar af 1598: Franse koning vaardigt Edict van Nantes uit: elke Fransman heeft gewetensvrijheid Pagina 5 van 8

6 Rooms-katholieke reactie Contrareformatie: verdediging van de kerk tegen de hervorming : Concilie van Trente: Bevestigt het absolute gezag van de paus; de Vulgaat, de tradities, de Latijnse mis, versieringen in de kerken bleven Veranderingen: kleinere bisdommen: bisschoppen kunnen priesters beter controleren op bekwaamheid en kennis, elk bisdom moet een goede priesteropleiding hebben Roomskatholieke kerk (vooral jezuïeten) probeert afvalligen terug te winnen via godsdienstonderwijs en preken, maar bleef de hervormers vervolgen 5.4 Uit de Opstand een Republiek geboren Karel V Katholiek Heer der Nederlanden, koning van Spanje en keizer van Duitsland Traag bestuur door afstand en de macht in eigen handen 1529: Osmaanse Rijk bedreigt Wenen/HRR Edict van Worms (1521): Luther in de ban door Karel Nederlanden: eenheid en centralisatie 1528: Karel dwingt Hendrik van Beieren zijn wereldlijke macht af te staan à Utrecht krijgt nieuw bestuur zonder privileges 17 Nederlandse gewesten los van het HRR à Bourgondische Kreits Eenheid door: Centralisatie van bestuur (Brussel) Raad van Financiën Raad van State Geheime Raad Opheffing oude privileges Elk gewest dezelfde regels Gewestelijke Staten: overleg van edelen en stadsbestuurders van een gewest StatenGeneraal: gewestelijke vertegenwoordigers bespreken Karels beden 1550: Bloedplakkaat (inquisitie) Schuldenlast bleef stijgen à Karel treedt af Filips II en de Nederlanden Volgt in 1555 Karel op, zette zijn plannen door Nieuw aangestelde bisschoppen moesten helpen: Centralisatie van het bestuur Situatie in de kerk verbeteren Veel verzet: Bisschoppen: minder aanzien en inkomsten door kleinere bisdommen Adel: konden geen bisschop meer worden omdat zij geen godgeleerden waren Bevolking: was bang voor strengere vervolgingen Inderdaad, door de nieuwe aartsbisschop van Mechelen: Granvelle Groeiend verzet Filips bestuurde sinds 1559 vanuit Spanje Margaretha van Parma als landvoogdes, en Granvelle als haar adviseur Hoge adel: Margaretha luisterde alleen naar Granvelle en passeerde zo de Raad van State. Oranje, Egmond en Horne kwamen in opstand (Liga der Groten) à Granvelle ontslagen Lage adel: Minder inkomsten uit hun bezittingen, rijkdom in de steden Pagina 6 van 8

7 Weinig staatsfuncties en kerkelijke ambten Gewone volk: Slechte economische omstandigheden: Hoge belastingen voor oorlog in Frankrijk Lakenindustrie ingezakt door conflict met Engeland à veel werkloosheid Strenge winters à veel van de oogsten mislukt à stijging van broodprijzen à Verbond der Edelen, 1566: smeekschrift (geuzen), Margaretha gaf toe Plakkaten buiten werking stellen Inquisitie opheffen Staten-Generaal bijeenroepen Hagenpreken en Beeldenstorm Gevluchte hervormden en predikanten komen terug à hagenpreken 1566: Beeldenstorm door religieuze overtuiging en verniel en roofzucht Hoge edelen: godsdienstvrede Filips vervangt Margaretha door de hertog van Alva (1567) Raad van Beroerten/Bloedraad Willem van Oranje Luthers opgevoed tot zijn elfde Vluchtte naar Duitsland Karel V eiste in ruil voor het prinsdom Oranje dat Willem als katholiek moest worden opgevoed Herstelde rust in Antwerpen met godsdienstvrede: Verdraagzaamheid Wederzijds respect Bloedraad veroordeelt Willem van Oranje 1568: mislukte poging tot bevrijding 1572: mislukte veldtocht, maar watergeuzen nemen Den Briel in à Hollandse en Zeeuwse steden sluiten zich bij hen aan (militaire opstand) à Staten komen bij elkaar zonder toestemming van Filips: Maken het gereformeerde geloof de officiële godsdienst Maken Willem van Oranje stadhouder van Holland en Zeeland à politiek: zelfbestuur en eenheid Filips II en Alva vallen aan: Mechelen, Zutphen en Naarden worden veroverd, maar Alkmaar en Leiden lukken niet 1576: Spaanse furie à opstandige steden verenigen zich (Pacificatie van Gent): Bestrijden van Spaanse soldaten Gewetensvrijheid Sommige protestanten ontnemen roomskatholieken hun rechten à enkele zuidelijke gewesten weer katholiek (Unie van Atrecht) 1579: opstandige noordelijke gewesten vormen Unie van Utrecht Calvinisme krijgt bevoorrechte positie à Willem van Oranje moet steunen op calvinistische kamp Filips afgezet, Willem vermoord Filips doet Willem van Oranje in de ban 1580: Willem verdedigt de opstand met de Apologie : vorst moet er zijn voor zijn onderdanen 1581: StatenGeneraal zetten Filips af à Acte van Verlatinghe Hertog van Anjou (zoon van Franse koning) wordt vorst Vindt dat hij te weinig macht heeft Losbandige leefwijze Onbetrouwbare soldaten à 1583: afgezet 1584: Willem van Oranje vermoord door Balthasar Gérard NoordNederlanders bieden macht aan koningin Elisabeth I aan Pagina 7 van 8

8 Elisabeth weigert, maar stuurt graaf van Leicester, die snel weer vertrekt 1588: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1648: Vrede van Münster, Spanje erkent de onafhankelijkheid van de Republiek Pagina 8 van 8