Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1.1: Het begin van de Opstand

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1.1: Het begin van de Opstand Samenvatting door L woorden 27 juli ,1 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats 1. Het begin van de Opstand ( ) Staatsvorming en centralisatie 1515: Karel V uitgeroepen tot heer der Nederlanden Karel V >omvormen van de Nederlanden tot één staat: Vorming van een territoriale eenheid ( ) verovering van alle 17 gewesten van de Nederlanden Losmaken van de gewesten van lenen aan Franse en Duitse vorsten 1531: interne centralisatie >d.m.v. oprichten van verschillende raden Raad van State (edelen) Raad van Financiën (ambtenaren in dienst van Karel V) Geheime raad Gewesten bestuurden zich grotendeels zelf, maar Karel probeerde een meer centraal bestuur in te stellen, met regels die in alle gewesten gelijk waren. Maar de gewesten en steden wilden vasthouden aan hun privileges, de rechten en vrijheden die ze hadden gekregen in ruil voor het betalen van belastingen. (privileges vastgelegd in groot privilege). Door de bloei van nijverheid in de 15 e en 16 e eeuw werd de Nederlandse stedelijke burgerij steeds sterker. Karel was afhankelijk van deze rijke burgerij >steden leveren geld op voor de oorlogen. Luther Hij had felle kritiek op de rooms-katholieke kerk. Hij ergerde zich aan de rijkdom en de macht van de kerk. Luther wees de zelfgemaakte wetten van kerk af zoals dat geestelijke niet mochten trouwen (celibaat). Ook was hij tegen aflaten: priesters vergaven zonden en verkochten deze kwijtscheldingen waarmee mensen na hun dood eerder in de hemel konden komen. 1517: de 95 stellingen van Luther Tegen aflatenhandel De mens is zondig. Mens moet het goede doen Eigen Bijbelstudie >bijbel in volkstaal De opvattingen van Luther werden snel verspreid via gedrukte boeken en pamfletten, de nieuwe media die sinds Pagina 1 van 7

2 eind 15 e eeuw beschikbaar waren. Luther zocht ook steun van een aantal Duitse vorsten en kreeg dat. 1521: rijksdag van Worms: Karel V roept de belangrijkste Duitse vorsten en edelen bijeen voor een vergadering en ook Luther. Karel V wilde hiermee bereiken dat Luther afstand zou doen van zijn opvattingen, maar Luther handelde volgens de Bijbel, dus kon hij niks anders doen naar zijn mening. Gevolgen rijksdag van Worms: : godsdienstoorlogen in Heilig Roomse rijk 1555: Vrede van Augsburg: iedere vorst mag het geloof van zijn onderdanen bepalen. Duitsland was vanaf toen verdeeld in protestantse en katholieke gebieden De inquisitie Ondertussen in Nederland: 1521: Keizerlijke inquisitie: het heftig optreden tegen en vervolgen van ketters (inquisitie sterk in strijd met privileges van de Nederlanden, maar Karel vond dat hij dit mocht doen als dat nodig was en in dit geval deed hij dit om het katholieke geloof te beschermen) 1555: het bloedplakkaat: alle ketters moesten worden gedood Calvinisten 1555: Filips II (zoon Karel V) opvolger. Hij verliet vier jaar later de Nederlanden en kwam voor hem in de plaats zijn halfzus Margaretha van Parma (landvoogdes) Verschillen Luther en Calvijn: Luther vond dat gelovigen altijd de overheid moesten gehoorzamen en zich niet zonder overheidstoestemming mochten organiseren. Calvijn vond dat gelovigen zo nodig zonder toestemming van de overheid kerken moesten vormen en desnoods tegen een goddeloze overheid in opstand moesten komen. De vervolging van Ketters was ontzettend hevig onder Margaretha van Parma. In 1565 vroegen de hoge Nederlandse edelen om de ketters minder hard aan te pakken. Willem van Oranje (benoemt door Filips tot zijn Stadhouder in Holland, Zeeland en Utrecht) vroeg zelfs om meerdere geloven toe te staan. 1566: vierhonderd lage edelen trekken naar het paleis van Margaretha waar ze met een smeekschrift haar vroegen de kettervervolging te staken. Margaretha vroeg de inquisitie voorlopig minder hard op te treden. Gevolgen: Calvinisten dachten dat ze hun gang konden gaan en organiseerde hagenpreken en ging een predikant hevig tekeer tegen de beeldenverering van de katholieke kerk In de weken hierna werden in honderden kerken in de Nederlanden beelden stukgeslagen: de Beeldenstorm Alva Filips reageerde woedend op de beeldenstorm. Gevolg: Hij benoemde de Spaanse hertog van Alva tot landvoogd en stuurde hem naar Nederland om orde op zaken de stellen >duizenden vluchtten naar het buitenland (ook Willem van Oranje) 1567: Hertog van Alva naar de Nederlanden Raad van Beroerten (Bloedraad): ingestelde rechtbank die tegen alle mensen was die tegen Margaretha van Parma waren en dus het katholicisme >1100 mensen werden geëxecuteerd (waaronder ook Egmont en Hoorne, zij waren katholiek, maar omdat ze onvoldoende zouden hebben gedaan tegen de ketters werden ze toch gestraft) Pagina 2 van 7

3 Tiende penning: nieuwe belasting op alle roerende goederen die 10% duurder werden 1568: Willem van Oranje valt de Nederlanden binnen, omdat hij alleen maar steun kreeg van calvinistische vluchtelingen, watergeuzen die ongeregelde bendes vormden die het platteland plunderden en koopvaardijschepen aanvielen. 1 april 1572: de geuzen nemen het stadje Den Briel in. Juli 1572: Willem van Oranje uitgeroepen tot leider van Holland en opnieuw tot stadhouder 1. Het ontstaan van de Republiek ( ) Burgeroorlog Inname van Den Briel, schakelmoment in de opstand: Willem van Oranje weer opnieuw stadhouder van Holland Hertog van Alva trekt Nederland in 1572: watergeuzen nemen Gorinchem in: 17 priesters werden meegenomen uit Gorinchem en vermoord in Den Briel 1573: de katholieke kerk wordt verboden (calvinistische kerk was de enige kerk die toegestaan was) Willem van Oranje was het hier niet mee eens, want hij wilde juist gelijkheid tussen de protestanten en de katholieken. Willem van Oranje koos niet voor godsdienstige, maar nationale propaganda : Hij riep Nederlanders op hun vaderland te beschermen tegen de vreemde Spaanse troepen Hij nam geen afstand van Filips, maar wilde een einde maken aan Alva De Pacificatie van Gent 1575: Spanje failliet Oorzaak: de oorlogen tegen de turken in het Middellandse zeegebied Spaanse soldaten kunnen nauwelijks uitbetaald worden De soldaten gaan muiten Plunderen 1567: de plundering van Antwerpen Gevolg: zuidelijke gewesten keren zich tegen de Spaanse troepen Gevolg: de Pacificatie van Gent >de gewesten die tot dan toe loyaal aan Filips II waren gebleven, spraken met Holland en Zeeland af om samen de Spaanse troepen uit Nederland te verdrijven. Afspraken: Spaanse troepen moeten Nederland verlaten Staten-Generaal mochten op eigen initiatief bijeen komen, i.p.v. op voordracht van Filips II De oude privileges moesten worden herstelt Willem van oranje wordt benoemt als regeringsleider naast de Spaanse landvoogd Er komt gewetensvrijheid >niemand mag vervolgt worden om zijn geloof Holland en Zeeland zijn calvinistisch en de rest katholiek Pagina 3 van 7

4 Unie van Utrecht 1579: Pacificatie van Gent komt ten einde Oorzaak: in Gent, Brugge en Antwerpen de calvinisten maar door bleven gaan met het vervolgen van de katholieken 1579: de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden nemen afstand Unie van Utrecht (noordelijke gewesten) Militair bondgenootschap Er was gewetensvrijheid, maar de gereformeerde kerk was de publieke kerk De privileges werden binnen de gewesten gehandhaafd Unie van Atrecht (zuidelijke gewesten) Het katholieke geloof was het enige toegestane godsdienst Geen gewetensvrijheid Oude privileges werden herstelt De breuk tussen Filips en de opstandige gewesten werd definitief toen de koning in 1580 Willem van Oranje vogelvrij verklaarde. Gevolg: de opstandige gewesten zetten Filips II officieel af en doen dat door middel van het Plakkaat van Verlatinghe (de Nederlandse onafhankelijkheidsverklaring). 1584: Willem van Oranje wordt vermoord door Balthasar Gerards De Republiek Doordat de oorlog met de Turken geëindigd was, kon Parma het leger in NL goed betalen. Parma rukte op in Brabant en Vlaanderen. Ook heroverde hij delen van Noord- en Oost Nederland. Na de moord op Willem van Oranje, probeerde ze een nieuwe staatshoofd te zoeken: Hertog van Anjou (geen succes, ging vroeg dood) Graaf van Leicester (geen succes, veel militaire nederlagen) Val van Deventer 1585: Val van Antwerpen >stroom van protestantse vluchtelingen naar Holland en Zeeland Oorzaak: val van Antwerpen Gevolg: protestantse vluchtelingen naar Holland en Zeeland. Goed voor economie. Handelaren brachten hun handel en klandizie mee. 1588: Deductie van Vrancken >niet langer meer een vorst, gaan verder als Republiek Hiermee krijgt Nederland zijn unieke staatkundige positie als enige republiek met: Raadspensionaris: adviseert over buitenlandse zaken Stadhouder: adviseert over het leger Succes voor republiek na 1588 Spanje raakt verzeild in nieuwe oorlogen tegen Frankrijk en Engeland 1588: ondergang Spaanse Armada 1596: drievoudig verbond tussen Engeland, Frankrijk en de Republiek om zich te verweren tegen de Spaanse dreiging 1. De Gouden Eeuw ( ) Pagina 4 van 7

5 Een unie van staatjes 1588: Deductie van Vrancken >Nederlanden gaan verder als Republiek De republiek was een unie van 7 zelfstandige gewesten. Ieder gewest was autonoom Eigen munten Eigen invoerrechten Eigen tolrechten In elk gewest was het hoogste gezag in handen van de Staten. De staten gingen over: Wetgeving Rechtspraak Belastingheffing De bestuurders in de Republiek werden Regenten genoemd. Ze kwamen in alle steden uit een kleine groep invloedrijke burgerfamilies, die onderling de macht verdeelden. Verschil tussen landgewesten (Holland) en zeegewesten (Zeeland) De Staten-Generaal De rol van de Staten Generaal: Verantwoordelijk voor de buitenlandse politiek >raadspensionaris Verantwoordelijk voor de militaire politiek >stadhouder Ze beslisten over oorlog en vrede, onderhielden contact met het buitenland en gingen over de oorlogsvloot en het Staatse leger Bemoeide zich met de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) Gingen de veroveringen in Brabant, Limburg en Vlaanderen besturen (Generaliteitslanden) De stadhouder en de landsadvocaat : Twaalfjarig Bestand Tijdens het Twaalfjarig Bestand ontstonden er in de Republiek heftige religieuze en politieke tegenstellingen: Religieus: de vraag hoe streng de gereformeerde (calvinistische) leer moest zijn Politiek: moet na het bestand de oorlog met Spanje worden hervat? Maurits en Oldenbarnevelt kwamen ook tegenover elkaar te staan. Maurits steunde de strenge calvinisten en was voor hervatting van oorlog. Oldenbarnevelt had de steun van de Hollandse Staten en vormden een eigen leger. Als reactie daar op liet Maurits Oldenbarnevelt arresteren. Oldenbarnevelt werd beschuldigd van hoogverraad en landverraad Oldenbarnevelt werd onthoofd. Maurits won de machtsstrijd met Oldenbarnevelt en in 1621 werd de oorlog hervat. In de grensgebieden werd nog harder gevochten. In 1625 veroverden Spanjaarden Breda, maar ze moesten de stad na twaalf jaar weer opgeven. 1648: de oorlog eindigde met het Verdrag van Münster >einde 80-jarige oorlog Economische groei De 80-jarige oorlog speelde zich af buiten Holland en Zeeland. In de Noordelijk Nederlanden begon een lange Pagina 5 van 7

6 periode van economische groei en welvaart: De Gouden Eeuw, een voortzetting van eerdere ontwikkelingen. Er was in de 16 e eeuw veel handel ontstaan tussen Holland en het Oostzeegebied. Hollandse kooplieden kochten graan in Oostzeehavens, sloegen het op in pakhuizen en verkochten het met winst tot in Spanje en Italië. Later werd de Oostzeehandel moedernegotie genoemd. Daarmee bedoelde ze dat alle andere handel en nijverheid daaruit waren ontstaan. Oostzeehandel ook gunstig voor landbouw. Meeste boeren in EU produceerden voor eigen gebruik of voor hun heer. In de Nederlandse zeegewesten ontbrak zo n feodale traditie. Boeren waren niet afhankelijk van adel en konden hun producten verkopen in vele steden. Door aanvoer van goedkoop graan uit de Oostzee konden ze zich ook specialiseren. En dit stimuleerde ook weer de handel en nijverheid zoals scheepsbouw. Na de val van Antwerpen Vanaf 1580 profiteerden Holland en Zeeland van de Spaanse veroveringen in Vlaanderen en Brabant >behoren tot de rijkste en meest ontwikkelde gebieden van EU. Er was een bloeiende textielnijverheid en via de Antwerpse haven werden producten uit de hele wereld verhandeld. Antwerpen kon zich niet herstellen. Hollanders en Zeeuwen hielden de verbinding met de Schelde (verbinding met de zee). Hollandse en Zeeuwse steden profiteren van de kooplieden, handwerkslieden en textielarbeiders die vanuit Antwerpen naar de Republiek vluchtten. Economisch beleid De winst uit de moedernegotie werd opnieuw geïnvesteerd in de een reis naar Azië. 1595: een aantal handelaren richten de Compagnie van de Verre op die opzoek ging naar Azië naar specerijen. Deze compagnie was niet zo ontzettend succesvol maar wel het startsein voor andere om compagnieën op te richten naar het oosten 1602: alle compagnieën worden samengevoegd tot één grote >VOC Bevoegdheden VOC: Handelsmonopolie Verdragen sluiten met lokale vorsten Handelsposten/forten stichten Oorlog voeren De risico s van de VOC werden gedeeld met de aandeelhouders. Je kon als inwoner van de Republiek een aandeelkopen van de VOC en daarmee deelde je mee in de winst en/of verlies van het bedrijf. Centrum van de wereldhandel Mede dankzij de kooplieden uit de Zuidelijke Nederlanden werden Holland en Zeeland het centrum van de wereldhandel. De handel met de Oostzee bleef groeien (VOC). Daarnaast was er ook steeds meer handel met Azië, Afrika en Amerika (WIC) de driehoekshandel. Dankzij de welvaart ontstond er in de Republiek een markt voor luxegoederen. Pagina 6 van 7

7 Vraag naar boeken Vraag naar ander drukwerk Vraag naar schilderkunst Het einde van de Gouden Eeuw Na de 80-jarige oorlog kwamen Engeland en Frankrijk als grote mogendheden op >bedreigden de positie van de Republiek : de Republiek komt driemaal in oorlog met Engeland : voerde de Republiek drie langdurige oorlogen met Frankrijk ( bij elkaar 30 jaar) Mede door deze kostbare oorlogen kwam geleidelijk een eind aan de Gouden Eeuw. Pagina 7 van 7