Spreken en Verstaan: Inleiding Fonetiek

Transcriptie

1 , blok 2 Spreken en Verstaan: Inleiding Fonetiek Hugo Quené Taalwetenschap UU huishoudelijk webpagina: > Spreken en Verstaan docenten: Hugo Quené (colleges, coördinatie) Gerrit Bloothooft (practica) wat gaan we doen? vooraf hoofdstuk uit lesboek bestuderen, vooraf vragen beantwoorden woensdag werkcollege, antwoorden inleveren vrijdag werkcollege, antwoorden inleveren vrijdag practicum, in 3 werkgroepen 1

2 boek Rietveld & Van Heuven (2009) Algemene Fonetiek (3e druk). Bussum: Coutinho. huiswerkvragen tellen mee voor eindcijfer bedoeld als hulp bij boek Ä beantwoorden voor werkcolleges vragen? vragen? 2

3 INHOUDELIJK drie onderwerpen 1. spraakketen 2. eenheden in taal en spraak, discreet vs continu 3. versprekingen 3

4 vooraf spraak is primaire vorm van taal andere vormen? relatie tussen klank en betekenis is willekeurig met uitzondering van onomatopeeën spraakketen spreker bedoelen formuleren taalkennis luisteraar begrijpen verstaan spreken horen spraakgeluid verstoringen in spraakketen formuleren afasie ca in Nederland ( video demo s psych.rice.edu/mmtbn onvoldoende kennis van taal 4

5 verstoringen in spraakketen spreken zonder stembanden stotteren (Mozes, Ex.4:10-16) verstoringen in spraakketen spraakgeluid grote afstand, omgevingslawaai slechte verbinding cocktail-party the guardians of the electronic stock market NASDAQ, who ve been burned by past ethics questions... verstoringen in spraakketen horen prelinguage doofheid behandeling m.b.v. cochleair implantaat postlinguale doofheid (Beethoven, André Hazes) 5

6 verstoringen in spraakketen verstaan onbekende taal eenheden in taal traditioneel: woorden zijn opgebouwd uit kleinere klank-eenheden. eindige verzameling van bouwstenen (klanken) eindige verzameling van regels om bouwstenen te combineren tot woorden klopt dat? 6

7 eenheden in taal JA mest, stem, *mtes /mεst/ /mαst/ dus /ε/ en /α/ zijn verschillende fonemen van het Nederlands maar... foneem is kleinste klank die betekenisonderscheidend kan zijn eenheden in spraak maar... spraak bevat geen losse afzonderlijke klanken: hoeveel klanken zie je in dit fragment? Tijd (s) eenheden in spraak en hoeveel klanken bevat het woord eieren? 7

8 eenheden in spraak omgekeerd afgespeelde spraak bevat andere klanken: ja >??? haai >??? eenheden in taal: discrete, abstracte fonemen in spraak: continu veranderende, concrete, meetbare en hoorbare klanken kernvraag relatie tussen abstracte taal-eenheden en concrete spraak-gebeurtenissen 8

9 foneem en allofoon foneem: abstracte verzameling van alle mogelijke realisaties van een spraakklank in een taal /a/ hoog, hees, geknepen, bekakt, kort, verkouden /x/ hard, zacht /r/ tongpunt, huig, fricatief, Goois diverse realisaties zijn niet betekenis-onderscheidend (in Nederlands) allofoon: concrete realisatie van een foneem VERSPREKINGEN freudiaanse versprekingen Fehlleistungen, gerelateerd aan onderbewustzijn andere versprekingen eenheid: woord, lettergreep, foneem? type: insertie, deletie, substitutie,... richting: anticipatie, perseveratie, verwisseling 9

10 een snekker loepje Eenheid: klank(cluster) Resultaat: verwisseling Richting: verwisseling Spoonerism versprekingen gradueel ook versprekingen (net als klanken) zijn niet alleen categorisch/discreet maar ook gradueel/continu articulatorisch, zie boek, Fig.2.6, p.32 maar detectie en reparatie door spreker is weer wel categorisch en niet gebaseerd op gehoorde fout, maar op waargenomen fout in interne spraak grotere eenheden niet alleen over spraakklanken (klinkers en medeklinkers) ook grotere eenheden zoals lettergrepen, woorden, woordgroepen Jan gaat niet naar school omdat hij verliefd is. Hij ziet de schildpad op het strand. 10

11 grotere eenheden retorische relatie tussen zinsdelen (beweringen) en concrete spraakkenmerken (ritme, pauze, intonatie) De student presteert beter, want hij oefent meer. De student oefent meer, want hij presteert beter. objectief (omdat) subjectief (want) kernvraag relatie tussen abstracte taal-eenheden (relaties tussen woordgroepen) en concrete spraakkenmerken (ritme, pauze, intonatie) in productie, transmissie, en perceptie (spreker, spraakgeluid, luisteraar) VRAGEN? 11