De winst van CO2-reductie. Advies sociaaleconomische effecten energie- en klimaatbeleid Gelderland en Overijssel

Transcriptie

1 De winst van CO2-reductie Advies sociaaleconomische effecten energie- en klimaatbeleid Gelderland en Overijssel

2 SER Overijssel en SER Gelderland adviseren de provincies op hoofdlijnen over onderwerpen die sociaal-economisch relevant zijn. In SER Overijssel zijn vertegenwoordigd VNO-NCW Midden, MKB Midden, FNV Vakcentrale en CNV. Adviseurs van SER Overijssel zijn de Kamer van Koophandel Oost-Nederland, LTO Noord en de Regionale Platforms Arbeidsmarkt in Overijssel. Postbus GB Zwolle t: In SER Gelderland zijn vertegenwoordigd VNO-NCW Midden, MKB Midden, FNV Vakcentrale, CNV en Vakcentrale MHP en de Kamers van Koophandel in Gelderland. LTO Noord is adviseur. Postbus KZ Arnhem t:

3 Colleges van Gedeputeerde Staten van de provincies Gelderland en Overijssel datum kenmerk onderwerp 10 november /DM/BM/411C Sociaal economische effecten energie- en klimaatbeleid in Gelderland en Overijssel Geacht College, In Oost-Nederland wordt de komende jaren mede dankzij uw inspanning een forse bijdrage geleverd aan de CO 2 -reductie en daarmee aan het verminderen van de opwarming van de aarde. De doelstelling is een reductie van ruim 7800 Kton CO 2 per jaar. Dit vraagt een investering van overheden, burgers en bedrijven van ruim 20 miljard over de periode tot Een dergelijke investering heeft positieve en negatieve effecten op de economische ontwikkeling in Oost-Nederland. De sociale partners zijn van mening dat deze investering moet bijdragen aan een toename van de werkgelegenheid in deze regio en dat daarmee tevens de concurrentiepositie van bedrijven moet verbeteren. Dit kan door een verbinding te leggen tussen het klimaatbeleid en het economisch beleid in uw provincie. Vanuit het klimaatbeleid moet vooral worden geïnvesteerd in energiebesparing en de energieproductie uit biomassa. In Overijssel en Gelderland is een groot aantal bedrijven producent van producten die bijdragen aan het realiseren van de klimaatdoelstelling. Gezien de grote groeipotentiële van deze sector is het noodzakelijk deze sector vanuit het economisch beleid een impuls te geven, zodat de mondiale concurrentiepositie kan verbeteren. Om de concurrentiepositie van de regio Oost-Nederland in Europa niet negatief te beïnvloeden adviseren sociale partners conform het regeringsbeleid qua doelstellingen niet af te wijken van de Europese en mondiale klimaatdoelen. Op verzoek van SER Overijssel en SER Gelderland heeft ECORYS de sociaal economische effecten van het energie- en klimaatbeleid in de provincies Gelderland en Overijssel in beeld gebracht. Inzicht in de sociaal economische doorwerking van het energie- en klimaatbeleid is nodig om gefundeerde uitspraken te kunnen doen, welke van de maatregelen bijdragen aan de gewenste CO 2 -reductie, maar tegelijkertijd ook een stimulans zijn voor de provinciale en regionale economie of daar in ieder geval geen of weinig afbreuk aan doen. Het ECORYSrapport Sociaal economische effecten energie- en klimaatbeleid in Gelderland en Overijssel vindt u als bijlage van voorliggend advies bijgevoegd 1. 1 M. Briene, I. van de Velde en M. Wienhoven (2010), Sociaal economische effecten energie- en klimaatbeleid in Gelderland en Overijssel. (in opdracht van SER Gelderland en SER Overijssel), Ecorys Nederland BV, Rotterdam.

4 Naast het genoemde ECORYS-onderzoek is input voor het advies geleverd via diverse gesprekken met bedrijven opererend in het brede Oost-Nederlandse energie- en klimaatspeelveld en is een deskundigenbijeenkomst georganiseerd 2. SER Overijssel en SER Gelderland zijn in de gezamenlijke vergadering van 2 november jongstleden tot de volgende conclusies en aanbevelingen gekomen. 1. Klimaatdoelstellingen dienen realistisch te zijn en aan te sluiten bij internationale doelstellingen. 30 procent CO 2 -reductie in 2017 ten opzichte van 1990 lijkt niet realistisch Het doel van het klimaat- en energiebeleid van zowel de provincie Gelderland en de provincie Overijssel is het reduceren van de CO 2 -uitstoot met 30% ten opzichte van In totaal bedraagt de reductieopgave Kton per jaar. Gelderland gaat ervan uit dat de reductie gerealiseerd moet zijn in 2020, Overijssel wil de reductiedoelstelling van 30 procent reeds in 2017 hebben gerealiseerd. SER Overijssel en SER Gelderland achten dit onrealistisch en vragen de provincies aan te sluiten bij de Europese doelstelling van 20 procent CO 2 -reductie ten opzichte van De, volgens beide SER-ren, geringe slagingskans van het behalen van de provinciale doelstellingen is voornamelijk ingegeven door de premisse dat meer dan 95 procent van de totale noodzakelijke 20 miljard aan investeringen zal worden gedaan door de private partijen. Het risico is in de ogen van beide SER-ren zeer nadrukkelijk aanwezig dat het bedrijfsleven maar ook particulieren niet of in onvoldoende mate bereid zijn om te investeren en dat daarmee de provinciale klimaatdoelstellingen niet gehaald gaan worden. Bedrijven ervaren dagelijks dat ze opereren in een open economie. Een klimaatbeleid per provincie of lidstaat van de EU zal leiden tot een ongelijk speelveld. Een gelijk speelveld is nodig voor het realiseren van een sterke economie die voldoende rendement genereert voor de bekostiging van het klimaatbeleid. Marktpartijen zijn het in Oost-Nederland overigens in grote lijnen wel eens over nut en noodzaak ten aanzien van de energie- en CO 2 -reductie, maar van groot belang is een samenhangend, consistent continuerend overheidsbeleid. Langetermijnplannen moeten bewaakt worden tegen de wisselvalligheden van de vierjarige politieke beleidscyclus. 2. Naast CO2-reductie dient de spin-off aan regionale werkgelegenheid meegewogen te worden bij de inzet van het energie- en klimaatbudget Het valt beide SER-ren op dat binnen het provinciale energie- en klimaatbeleid louter wordt gestuurd op CO 2 -reductie. De SER-ren achten het wenselijk dat er ook wordt gekeken naar het effect op de regionale economie. De kunst is te sturen naar een optimalisatie van het maatregelenpakket waar zowel gestuurd wordt op een zo groot mogelijk aantal Kton CO 2 - reductie als zo veel mogelijk groei van werkgelegenheid, een optimale win-win situatie. Het werkgelegenheidseffect dat samenhangt met het huidige energie- en klimaatbeleid in Overijssel en Gelderland is geraamd op ruim fte per jaar. De berekeningen van Ecorys laten zien dat CO 2 -reductie via alternatieve energieopwekking dan wel het meeste kosteneffectief is (voornamelijk opwekking via biomassa en windenergie), maar indien gekeken wordt naar de sociaal economische effecten ontstaat er een ander beeld. Vooral energiebesparende maatregelen in de gebouwde omgeving zoals bijvoorbeeld isolatie leiden, in ieder geval in de komende tien jaar, tot veel extra werkgelegenheid. Mede gezien de huidige zorgelijke situatie van de (sterk vertegenwoordigde) bouwsector in Oost-Nederland zijn SER Gelderland en SER Overijssel van mening dat sterker zou moeten worden ingezet op de energiebesparende 2 Het deskundigenoverleg vond 29 september jl. plaats in het Mandalapaviljoen te Deventer. Voor de geraadpleegde personen zie bijlage 2. 2

5 maatregelen in woningen, bedrijven en overheidsgebouwen binnen het energie- en klimaatbeleid. Ook vanuit macro-economisch perspectief dient de focus op energiebesparing te zijn gericht. Door energiebesparing worden de kosten van bedrijven en huishoudens voor hun energievoorziening op termijn lager. Dit draagt bij aan de concurrentiepositie van bedrijven en positieve koopkrachteffecten voor huishoudens. Deze koopkrachteffecten hebben een gunstig effect op de regionale economie. 3. Leg verbindingen tussen het innovatie- en klimaat- en energiebeleid Om de klimaatdoelstellingen op langere termijn te halen dient niet alleen te worden geïnvesteerd in bestaande technieken, maar zal ook innovatie nodig zijn. Oost-Nederland moet kunnen profiteren van de wereldwijde sterke toename in de vraag naar duurzame energie technologie. De verwachting is dat de omvang van de wereldmarkt voor duurzame energie groeit met 7,5 tot 11 % per jaar naar 800 tot 1200 miljard in Het bestaande bedrijfsleven in Oost-Nederland heeft voldoende potentie om via innovatie mee te groeien. De provincie dient deze ontwikkeling in deze sector actief te stimuleren. Daarbij kan de prioriteit worden gegeven aan het ontwikkelen van nieuwe toepassingen van basistechnieken, die elders ontwikkeld en/of geproduceerd zijn. Grote kansen zijn er voor combinaties van opwekking, transport en opslag van energie, vanwege de ruime kennis en innovatiekracht die reeds aanwezig is bij de van oudsher gevestigde bedrijven in deze sector. Ook de integratie van energieopwekking en besparing met traditionele constructieve bouwmaterialen lijkt een markt met grote potenties te zijn. De aanwezige expertise bij bedrijven kan worden omgezet in nieuwe product-martktcombinaties via de inzet van Oost NV en PPM Oost. 4. Om daadwerkelijk ruimte te creëren voor de realisatie van productielocaties voor het opwekken van duurzame energie (zon, biomassa en wind) dienen de provincies dwingender het ruimtelijk instrumentarium als bijvoorbeeld het inpassingsplan in te zetten De belangrijkste belemmeringen om te komen tot meer biomassa en windenergie worden opgeworpen door raadsleden, wethouders en ambtenaren van gemeenten 4. De sector geeft dan ook aan wat betreft inspanningen van de provincies meer baat te hebben bij het creëren van fysieke ruimte dan andere (bijv. financiële) inspanningen van de provincies. Wat betreft het realiseren van windvermogen is voor beide provincies niet te verwachten dat, bij ongewijzigd beleid, voldaan zal worden aan landelijk opgelegde doelstellingen. Inpassingsplannen kunnen in de ogen van beide SER-ren een positieve impuls aan de sector geven, zowel in het creëren van ruimte voor voorbeelden enpilots als daadwerkelijke projecten. De provincie kan (in de kansrijke zoekgebieden) zelf het initiatief nemen voor het opstellen van een inpassingsplan. Ook een provinciale/regionale structuurvisie biomassa of windenergie of een uitvoeringskader biomassa of windenergie kan bijdragen aan de structurering van de besluitvorming door individuele gemeenten, en daarmee de ontwikkeling van de sector bevorderen. Gelderse en Overijsselse bedrijven (die internationaal opereren) 3 Duurzame energie, economisch groeigebied voor Nederland met groene potentie, Innovatieplatform, februari Zie Bosch & van Rijn (2008), Projectenboek Windenergie, analyse van windenergieprojecten in voorbereiding, in opdracht van Ministeries van VROM, EZ en LNV. 3

6 hebben aangegeven een duidelijke behoefte te hebben aan de realisatie van projecten in de eigen regio om zich ook internationaal te kunnen presenteren. 5. Positioneer in Oost-Nederland een cluster / sleutelgebied duurzame energie en klimaat Oost-Nederland heeft veel te winnen op het vlak van duurzame energie. Het is te beschouwen als een groeigebied met grote (groene) potentie die met een gerichte aanpak beter benut kan worden. Diverse onderzoeken laten zien dat Oost-Nederland vele organisaties en bedrijven herbergt die op de een of andere manier werkzaam zijn op dit terrein. Een zeer groot aantal bedrijven in Gelderland en Overijssel is betrokken bij de ontwikkeling en productie van installaties voor het opwekken van duurzame energie. Een deel daarvan is wereldspeler in zeer specifieke niches van de markt. De politiek dient zich meer bewust te worden van het belang van deze bedrijfstak voor de regionale economie. Er zijn mogelijke focusgebieden of clusters te onderscheiden rond thema s als ontwikkeling, realisatie en onderhoud windmolen(parken), productie en toepassing zonnepanelen, transport en opslag electriciteit, realisatie energieneutrale bebouwde omgeving (wkk, cv, luchtbehandeling, isolatie, installatie etc). Met name de indirecte spin-off kan voor de regionale Oost-Nederlandse economie erg groot zijn. Er zijn nauwe verbindingen met voor Oost-Nederland belangrijke sectoren als bouwnijverheid, land- en tuinbouw, voeding, hightech systemen en materialen etc. Beide SERren zien goede kansen ontstaan bij een aantal opkomende, vanuit de markt gedreven regionale, kennisintensieve cluster(s) rondom energie (technologie). 6. Bevorder samenwerking van aanjagende organisaties De provincies dienen op de schaal van Oost-Nederland te bevorderen dat de organisaties die actief zijn in het aanjagen van projecten gaan samenwerken. Een concrete aanbeveling vanuit de SER-ren is om actief medewerking te verlenen en de Stichting KIEMT (Kennis en innovatie in Energie- en MilieuTechnologie) verder uit te rollen over de beide provincies. Daar waar landelijk onlangs nog werd geconstateerd dat de organisatiegraad op dit terrein nog relatief laag is 5, kan voor Oost-Nederland worden gezegd dat dit juist een sterkte is (naast Stichting Kiemt is in dit landsdeel te denken aan partijen als bijv. Oost NV, Gelders Transitie Centrum, ACT, VCT, Cleantech East Netherlands, Bio-energiecluster Oost- Nederland, Kennisplatform Duurzaam Gebouwde Omgeving Overijssel, Milieucommissie Bedrijfsleven Overijssel etc. etc.). SER Overijssel en SER Gelderland geven Gedeputeerde Staten de suggestie mee op Oost-Nederlandse schaal één adviesorgaan of -platform energie en klimaat in te stellen. 7. Kom tot één (of meer) internationaal echt spraakmakende grootschalige voorbeeldprojecten Het positioneren van Oost-Nederland kan een boost krijgen door een (of meer) grootschalige projecten te realiseren waarmee Oost-Nederland tot ver buiten de landsgrenzen bekend 5 Innovatieplatform (2010), Duurzame energie, economisch groeigebied voor Nederland met een groene potentie. Onderzoek naar de economische potentie en opties ter versterking van duurzame energie in Nederland. Advies van het Innovatieplatform aan het Kabinet. 4

7 wordt en waarbij Oost-Nederlandse bedrijven hun producten kunnen demonstreren. SER Gelderland en SER Overijssel noemen als voorbeeld het creëren van een energieproducerende woonwijk, waarin alle mogelijke (innovatieve) toepassingen van energie besparen en duurzame energie zijn verwerkt. Mogelijk dat hierbij aangesloten kan worden bij de initiatieven van de gemeenten Dalfsen (Duurzaam Hoonhorst 2050), Nijmegen, Wageningen en Lochem in het kader van de Rijkssubsidieregeling Innovatieprogramma klimaatneutrale steden. 8. Het publieke geld vooral inzetten via leningen, participaties en garanties in plaats van via subsidies, omdat het gaat om investeringen die op termijn rendement opleveren Een aanzienlijk deel van de middelen van beide provincies dat beschikbaar is voor het energie- en klimaatbeleid wordt thans ingezet via het subsidie-instrument. Dit is niet optimaal effectief, met name niet voor wat betreft de inzet voor investeringen die op termijn rendement opleveren. Met dezelfde publieke middelen kan in de vorm van garanties, leningen en participaties meer worden bereikt. Bovendien biedt de Europese Commissie meer ruimte in de staatssteunregeling voor ondersteuning van bedrijven via garanties en leningen. Het bezwaar dat leningen en garanties langjarige aandacht van de provincies vraagt kan worden weggenomen door de middelen ter beschikking te stellen via onafhankelijke fondsen of participatiemaatschappijen. Bovendien dwingt de langjarige aandacht het effect van het beleid te blijven monitoren. 9. Bij aanbestedingen geen onnodige belemmeringen voor bedrijven die gevestigd zijn in Oost-Nederland Een groot aantal bedrijven in Oost-Nederland kan producten en diensten leveren, die bijdragen aan het realiseren van de klimaatdoelstellingen in Nederland. Deze bedrijven dienen echter wel de kans te krijgen. Voorwaarden in aanbestedingen door overheden dienen daartoe geen onnodige belemmeringen te bevatten. Bij aanbesteding door lokale overheden dient ook ruimte te worden geboden voor biedingen door lokale bedrijvigheid. Technische eisen moeten aansluiten bij de producten die in deze regio worden geproduceerd. In de rol van launching customer kan de provincie bedrijven actief ondersteunen. De mogelijkheden die de Europese kaders van aanbesteding en staatssteun bieden dienen te worden benut. Er kan veel meer dan gedacht! 10. Via monitoring de effecten van het beleid (klimaat/energietechnisch, investeringstechnisch en economisch) in beeld brengen Om inzicht te krijgen in de effecten van het beleid dient in ieder geval duidelijk te zijn welke maatregelen exact geïmplementeerd zijn en wat de gevolgen van de maatregelen zijn in verschillende opzichten. SER Overijssel en SER Gelderland zijn negatief verrast over de onduidelijkheid van de beleidsvoornemens, het gebrek aan overzicht en onzekerheid over de te verwachten bijdragen van de verschillende maatregelen aan gestelde doelstellingen. SER Overijssel en SER Gelderland roepen beide provincies op om in eerste instantie een CO 2 - footprint van Overijssel en Gelderland te creëren om zodoende goede beleidskeuzes te kunnen maken en te kunnen onderbouwen. Bepaal verder eenduidig in Overijssel en Gelderland in een nulmeting de referentiesituatie op basis van een aantal duidelijke kernindicatoren en monitor jaarlijks het effect van de verschillende activiteiten, zowel qua 5

8 CO 2 reductie, maar ook investeringstechnisch (privaat/publiek) en economisch. Hierdoor is het beleid gemakkelijker bij te sturen en zijn resultaten te communiceren. Beide provincies dienen in de ogen van beide SER-ren ook meer onderling af te stemmen voor wat betreft de te nemen beleids- of uitvoeringsmaatregelen. 11. Communicatie, bewustwording en succesverhalen SER Gelderland en SER Overijssel zijn van mening dat communicatiebeleid belangrijk is voor de bewustwording van burgers en bedrijfsleven inzake energie- en klimaatissues. Om gedragsverandering te bevorderen en private investeringen te vergroten kan een stevig communicatietraject vanuit de provincie een bijdrage leveren. Communiceer vooral de succesvolle projecten als voorbeeld en positioneer (het bedrijfsleven in) Oost-Nederland stevig op de wereldkaart. SER Gelderland en SER Overijssel verzoeken u in het belang van de economische ontwikkeling van Oost-Nederland bovenstaande conclusies te betrekken bij de eerstvolgende (tussen)evaluatie van het klimaatbeleid. Wij zullen de provinciale politiek informeren over de kansen die er liggen in de volgende coalitieperioden voor een verbinding tussen economie en klimaat. Werkgevers en werknemers vertegenwoordigd in de beide SER-en zijn er van overtuigd dat hier belangrijke kansen onbenut blijven. Hoogachtend, R.W. Heinen, voorzitter SER Gelderland drs. A.J. Peters, voorzitter SER Overijssel Bijlagen : 2 6

9 Bijlage 1: Eindrapport Sociaaleconomische effecten energie- en klimaatbeleid in Gelderland en Overijssel opgesteld door ECORYS in opdracht van SER Gelderland en SER Overijssel

10

11 Sociaal-economische effecten energie- en klimaatbeleid in Gelderland en Overijssel Eindrapport Opdrachtgever: SER Gelderland, SER Overijssel ECORYS Nederland BV Michel Briene Ilse van de Velde Manfred Wienhoven Rotterdam, 15 oktober 2010

12

13 ECORYS Nederland BV Postbus AD Rotterdam Watermanweg GG Rotterdam T F E netherlands@ecorys.com W K.v.K. nr ECORYS Regio, Strategie & Ondernemerschap T F v/ii22271

14

15 Inhoudsopgave Voorwoord 7 Samenvatting 9 1 Inleiding Achtergrond Doel Leeswijzer 14 2 Beleid en maatregelen Inleiding Hoofdlijnen provinciaal energie- en klimaatbeleid Van beleid naar maatregelen Inzet van beleidsinstrumenten 19 3 Sociaal-economische effecten Inleiding Kosten van maatregelen Economische effecten Economische doorwerking in algemene zin Effecten per type maatregel Indirecte effecten bij toeleveranciers Totaal overzicht effecten Kosteneffectiviteit maatregelen Tenslotte 32 4 Conclusies 33 Geraadpleegde bronnen 37 Bijlage 1 Totaal overzichten per provincie 39 Bijlage 2 Toelichting REMI-model 45 Annex 3 Overzicht werkgelegenheidseffecten duurzame energiemaatregelen 48 v/ii22271

16

17 Voorwoord SER Gelderland en SER Overijssel bereiden momenteel een advies voor over de sociaaleconomische effecten van het energie- en klimaatbeleid van de provincies Gelderland en Overijssel. Met het advies beogen beide organisaties een accentverschuiving in het beleid van beide provincies zodat met het energie- en klimaatbeleid ook een maximale bijdrage wordt geleverd aan de groei van de regionale economie en aan de werkgelegenheid in Oost-Nederland. Op verzoek van SER Gelderland en SER Overijssel heeft ECORYS, ter voorbereiding van dit advies, de sociaal-economische effecten voor het energie- en klimaatbeleid in de provincies Gelderland en Overijssel in beeld gebracht. In deze concept rapportage worden de eerste resultaten van de effectmeting gepresenteerd. De studie is binnen ECORYS uitgevoerd door Michel Briene (projectleiding), Ilse van de Velde en Manfred Wienhoven. Vanuit de opdrachtgever is een begeleidingscommissie ingesteld bestaande uit de volgende leden: Dhr. Cees de Boer Dhr. Dennis Melenhorst Dhr. Jan Rooijakkers Dhr. Cees van den Bos Dhr. Bart van Moorsel SER Gelderland/werknemers Secretaris SER Overijssel SER Overijssel/werkgevers SER Overijssel/werknemers Secretaris SER Gelderland Wij zijn de leden van de begeleidingscommissie erkentelijk voor de vruchtbare discussies en gemaakte opmerkingen naar aanleiding van tussentijdse notities en het conceptrapport. De eindverantwoordelijkheid voor aanpak, resultaten en inhoud van deze rapportage berust uiteraard uitsluitend bij ECORYS. 7

18

19 Samenvatting 1 Aanleiding en doel Tegengaan opwarming aarde uitgangspunt klimaat- en energiebeleid Het Europese klimaat- en energiebeleid is gebaseerd op het uitgangspunt dat de aarde niet verder mag opwarmen dan met 2 graden Celsius. Om dit te bereiken dient de uitstoot van broeikasgassen in 2020 te zijn teruggebracht tot 30% onder het niveau van De Nederlandse regering heeft dit doel overgenomen terwijl ook de provincies Gelderland en Overijssel doelen hebben gesteld om reductie van CO 2 -uitstoot te bereiken. Weinig bekend over sociaal-economische effecten provinciaal beleid Hoewel inmiddels door beide provincies maatregelen zijn geformuleerd om de beoogde CO 2 reductie te bereiken, is tot op heden weinig bekend over de sociaal-economische effecten van het gevoerde klimaat- en energiebeleid en daarbij behorende maatregelen. In opdracht van SER Gelderland en SER Overijssel heeft ECORYS de sociaal-economische effecten van het energie- en klimaatbeleid in beide provincies in beeld gebracht. In deze rapportage worden de resultaten van de effectmeting gepresenteerd. Inzicht in effecten nodig om beleid te optimaliseren Inzicht in de omvang van de sociaal-economische effecten is input voor een advies dat momenteel wordt voorbereid door SER Gelderland en SER Overijssel. Met het advies beogen beide organisaties een accentverschuiving in het beleid van beide provincies zodat met het energie- en klimaatbeleid ook een maximale bijdrage wordt geleverd aan de groei van de regionale economie en aan de werkgelegenheid in Oost-Nederland. 2 Beleid en maatregelen Beleidsdoelstelling: 30% reductie van jaarlijkse CO 2 uitstoot Het doel van het klimaat- en energiebeleid van zowel de provincie Gelderland en Overijssel is het reduceren van de jaarlijkse CO 2 uitstoot met 30%. In totaal bedraagt de reductieopgave voor beide provincies gezamenlijk Kton per jaar. Gelderland gaat ervan uit dat deze reductie moet zijn gerealiseerd in 2020 en hanteert als basisjaar De provincie Overijssel hanteert hetzelfde basisjaar maar wil de CO 2 reductie doelstelling al in 2017 hebben gerealiseerd. Maatregelen vooral gericht op energiebesparing en inzet biomassa Beide provincies willen reductie van CO 2 bereiken door enerzijds het opwekken van duurzame energie te stimuleren en anderzijds door intensivering van de energiebesparing. Beide provincies hebben een aantal technieken en sectoren aangegeven waarmee de 9

20 doelstelling gerealiseerd gaan worden. Zo ligt de focus voor duurzame energie opwekking van beide provincies vooral op bio-energie en biomassa. Zonne-energie, windenergie en rest- en omgevingswarmte leveren een beperkte bijdrage aan de reductie van CO 2. Intensivering van energie besparing betreft in beide provincies voornamelijk energiebesparing in de gebouwde omgeving waaronder (extra) woningisolatie en energiebesparing bij bedrijven. 3 Kosten van maatregelen Totaal investeringsbedrag in de periode : 20 miljard Om de energie- en klimaatdoelstellingen van de provincie Overijssel en Gelderland te realiseren is in de periode circa 20 miljard aan investeringen nodig. Ongeveer 65% van de investeringen (circa 13 miljard) heeft betrekking op de provincie Gelderland. De overige 7 miljard komt voor rekening van het energie- en klimaatbeleid van de provincie Overijssel. Uitgedrukt per inwoner bedragen de investeringen in de provincie Overijssel en Gelderland respectievelijk en per inwoner. Tabel 0.1 Benodigde investeringen voor maatregelen ( ) in Overijssel en Gelderland (totaal en per inwoner, in euro s ) Investeringen per type maatregel De maatregelen waarin het meeste geïnvesteerd gaat worden in beide provincies zijn biomassa en bio-energie, energiebesparing in de gebouwde omgeving en energiebesparing bij bedrijven. De investeringen in de overige thema s zijn relatief beperkt. Het beeld verandert enigszins indien alleen gekeken wordt naar de verdeling van de publieke investeringen per maatregel. In Gelderland worden de publieke middelen in afwijking van het totaalbeeld vooral ingezet ten behoeve van rest en omgevingswarmte, zonne-energie en energiebesparende maatregelen in het verkeer en vervoer. In Overijssel is de verdeling van de publieke investeringen meer in lijn met het gemiddelde beeld over alle investeringen. Een nadere uitsplitsing per type maatregel is opgenomen in de tabel 0.2 aan het einde van de samenvatting. 10

21 Sterke nadruk op private investeringen Voor zowel Gelderland als Overijssel is het aandeel van de overheidsbijdrage gering vergeleken met de investeringen die de private sector te wachten staat. Aan publieke middelen is in Overijssel en Gelderland een bedrag nodig van respectievelijk 353 en 261 miljoen. Voor Gelderland komt dit neer op 2% van de totale benodigde investeringen en voor Overijssel op 5%. 4 Economische doorwerking Sociaal-economische effecten Het werkgelegenheidseffect dat samenhangt met het energie- en klimaatbeleid in Overijssel en Gelderland ramen wij op fte per jaar. Vooral de energiebesparende maatregelen leveren (tijdelijk) forse werkgelegenheid op voor met name de bouwnijverheid, maar daartegenover staat op de langere termijn een (beperkter) verlies in de energiesector. In relatie tot alternatieve energieopwekking speelt vooral mee in hoeverre het regionale aandeel wijzigt in vergelijking met conventionele opwekking. Met name energieopwekking via biomassa is relatief arbeidsintensief (en levert daardoor relatief ook veel werkgelegenheid op) en biedt veel mogelijkheden om het regionale aandeel in de productie te verhogen. De benodigde brandstoffen komen immers niet meer uitsluitend van elders, maar zullen ook ter plaatse kunnen worden geproduceerd. Uiteindelijke effecten worden gedempt vanwege prijseffecten Voor de berekening van de werkgelegenheidseffecten is uitgegaan van constante prijzen. De uitkomsten worden echter anders indien wordt aangenomen dat de prijs van conventionele energieopwekking op termijn relatief duurder zal worden (onder andere vanwege toenemende schaarste aan conventionele brandstoffen en een toenemende druk om externe effecten zo volledig mogelijk in de prijs te verdisconteren) en de prijs voor alternatieve energieopwekking zal afnemen (o.a vanwege economies of scale). Het gevolg van beide (tegengestelde) prijsontwikkelingen is een afname van de uiteindelijke impact van het energie- en klimaatbeleid op de werkgelegenheid. Het verschil in prijsniveau tussen conventionele en alternatieve energieopwekking wordt immers steeds kleiner, waardoor het effect van het energie- en klimaatbeleid uiteindelijk wordt geneutraliseerd. 5 Kosteneffectiviteit Naar een optimalisatie van maatregelen Om te bezien in hoeverre het voorliggende pakket van maatregelen kan worden geoptimaliseerd zijn per maatregel en per Kton CO 2 reductie de kosten bepaald en het aantal banen dat wordt/ gerealiseerd cq verdwijnt. De uitkomsten laten zien dat CO 2 reductie via alternatieve energieopwekking het meeste kosten effectief is. Dit geldt met name voor opwekking via biomassa en windenergie. Verdere stimulatie van alternatieve opwekking kan leiden tot een (financiële) kostenreductie, mits voldoende productiemogelijkheden voor handen zijn of kunnen worden gecreëerd. Indien gekeken wordt naar de sociaal-economische effecten ontstaat echter een ander beeld. Vooral energiebesparende maatregelen leiden (tijdelijk) tot veel extra werkgelegenheid. 11

22 Hiertegenover staat echter dat de banen die samenhangen met alternatieve energieopwekking (vooral bij biomassa) weliswaar geringer zijn, maar wel een (meer) structureel karakter hebben. Tabel 0.2 Samenvattend overzicht kosten en effecten per kton CO2 reductie per maatregel Kton CO2 reductie Totale investe- ( miljoen) per Kton CO2 reductie ( miljoen) rings- kosten Investering Werk- gelegen- heids- effect (banen per jaar) Totaal alternatieve energieopwekking , ,4 Aantal banen per kton CO2 reductie Biomassa, bio-energie , ,5 Wind , ,2 Zon ,6 Rest- en omgevingswarmte , ,4 Totaal energiebesparende maatregelen , ,0 Energiebesparing gebouwen , ,5 Energiebesparing bedrijven , ,9 Energiebesparing verkeer , ,3 Adaptatie Totaal , ,8 De Investeringskosten en CO2 reductie zijn gebaseerd op beleidsdocumenten van de beide provincies 6 Tenslotte Het klimaat- en energiebeleid in de provincie Overijssel en Gelderland pakt gunstig uit voor de werkgelegenheidsontwikkeling. Een belangrijke bijdrage hieraan leveren vooral de realisatie van energiebesparende maatregelen die in belangrijke mate kunnen worden uitgevoerd door in de regio gevestigde bedrijven uit onder andere de bouwnijverheid. Het positieve effect op de lokale en regionale economie kan verder worden vergroot via optimalisatie van het maatregelenpakket. Ook stimulering van het ondernemersklimaat en het nadrukkelijker inzetten op innovatiebevordering kan ervoor zorgen dat het regionale bedrijfsleven meer nog dan nu het geval is kan profiteren van het klimaat- en energiebeleid. Dit vraagt mede om een actieve opstelling van de overheid. Of de gestelde CO 2 reductie ook daadwerkelijk wordt gehaald hangt in belangrijke mate af van de investeringsbereidheid van private partijen. In het provinciale beleid wordt immers ervan uitgegaan dat veel van de benodigde investeringen voor rekening komen voor de private sector. Vanuit dit perspectief is het wenselijk om ook vanuit het provinciale beleid, burgers en bedrijven actief te betrekken bij het klimaat- en energiebeleid en instrumenten te ontwikken om de investeringsbereidheid van private partijen ook afdoende te prikkelen. 12

23 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Begin 2007 presenteerde de Europese Commissie haar ambities voor het klimaat- en energiebeleid. Uitgangspunt is dat de aarde niet verder mag opwarmen dan met 2 graden Celsius. Om dit te bereiken dient de uitstoot van broeikasgassen in 2020 te zijn teruggebracht tot 30% onder het niveau van De Nederlandse regering heeft dit doel overgenomen. Het beleid is vastgelegd in het werkprogramma Schoon en Zuinig. Ook de provincies Gelderland en Overijssel hebben doelen gesteld met het oog op de reductie van CO 2 -uitstoot. Zij hebben geld beschikbaar gesteld voor activiteiten gericht op met name de stimulering van energieopwekking uit natuurlijke bronnen en de beperking van het energiegebruik. De effecten van dit beleid zijn beschreven in de mate waarin wordt bijgedragen aan CO 2 reductie. Echter, de sociaal-economische effecten van het beleid zijn niet bekend waardoor ook onduidelijk is welke maatregelen het meeste effect hebben op de regionale economie. Het beeld is dus niet compleet. Er ontbreekt nog een overzicht van de sociaaleconomische doorwerking van het energie- en klimaatbeleid. Inzicht in deze doorwerking is nodig om gefundeerde uitspraken te kunnen doen welke van de maatregelen bijdragen aan de gewenste CO 2 reductie, maar tegelijkertijd ook een stimulans zijn voor de provinciale en regionale economie of daar in ieder geval geen of weinig afbreuk aan doen. SER Gelderland en SER Overijssel hebben aan ECORYS gevraagd om de sociaal-economische effecten van het huidige energie- en klimaatbeleid in de provincies Gelderland en Overijssel in beeld te brengen. In deze rapportage worden de resultaten van de effectmeting gepresenteerd. 1.2 Doel Het doel van dit onderzoek is als volgt: Het geven van inzicht in de sociaal economische effecten van het energie- en klimaatbeleid van de provincies Gelderland en Overijssel om daarmee bouwstenen aan te dragen aan het SER advies omtrent invulling en uitwerking van het energie- en klimaat beleid in beide provincies Onderzoeksvragen Om dit doel te bereiken zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Wat is het huidige provinciale beleid op het gebied van energie en klimaat? 2. Welke instrumenten zetten de provincies daarbij in? 13

24 3. Welke projecten worden uitgevoerd in Oost-Nederland als gevolg van het provinciale beleid? 4. Wat zijn de kosten van de verschillende activiteiten? 5. Wat zijn de effecten van het beleid op de reductie van CO2? 6. Wat zijn de sociaal-economische effecten? 7. Welke instrumenten scoren relatief goed en welke slecht met het oog op de sociaal-economische effecten? 8. Welke sociaal-economische doelen kunnen worden bereikt met het uitvoeren van het energie- en klimaatbeleid? Inzicht in sociaal-economische effecten bouwsteen voor verdere besluitvorming Goed en gefundeerd inzicht in de effecten van beleid is nodig om gericht verdere stappen in het proces te kunnen zetten. Door de benodigde informatie te verzamelen en de effecten van de verschillende beleidsmaatregelen in beeld te brengen, kan worden bijgedragen aan de prioritering van maatregelen/ instrumenten binnen het energie- en klimaatbeleid in Gelderland en Overijssel. 1.3 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op de invulling van het energie- en klimaatbeleid in de provincie Gelderland en Overijssel en de nadere uitwerking van dat beleid in de vorm van concrete maatregelen. Daarnaast wordt ook ingegaan op de (beleids)instrumenten die daarbij worden ingezet. De sociaal-economische effecten van het energie- en klimaatbeleid in de provincies Gelderland en Overijssel staan centraal in hoofdstuk 3. Achtereenvolgens wordt gekeken naar de kosten van de maatregelen die nodig zijn om de gestelde doelen te behalen, de sociaal-economische gevolgen van deze maatregelen en de bredere economische en maatschappelijke doorwerking. De belangrijkste conclusies die uit deze analyse kunnen worden getrokken zijn in hoofdstuk 4 op een rij gezet. Het rapport wordt voorafgegaan door een samenvatting. In de bijlagen zijn nadere detailleringen opgenomen en andere achtergrondinformatie. 14

25 2 Beleid en maatregelen 2.1 Inleiding Effectmeting vraagt om inzicht in concrete maatregelen Voor een goed inzicht in de sociaal-economische doorwerking van het energie- en klimaatbeleid is het wenselijk om het beleid en daarbij behorende maatregelen en instrumenten zo scherp als mogelijk in beeld te krijgen. Hetzelfde geldt voor de afbakening van andere relevante aspecten zoals het aanvangsjaar dat in beschouwing wordt genomen, de tijdhorizon, de fasering van de maatregelen en andere relevante aspecten als de vraag wie doet wat, de mate waarin maatregelen ook daadwerkelijk bindend zijn en de in te zetten (provinciale) middelen. Gevolgde werkwijze voor invulling maatregelen Om een zo scherp mogelijke afbakening van het beleid te krijgen zijn als onderdeel van deze studie samen met de opdrachtgever en betrokken beleidsmedewerkers van de Provincie Overijssel en Gelderland de relevante maatregelen en instrumenten in een gezamenlijke werksessie door gelopen en nader geconcretiseerd. Op basis van aanvullende informatie en voortschrijdend inzicht is het pakket van maatregelen vervolgens nog aangescherpt. Omdat het voorliggende beleid en de achterliggende maatregelen nog steeds in ontwikkeling zijn is het beeld zoals gepresenteerd in deze rapportage een momentopname en derhalve nog aan verandering onderhevig. De uitkomsten van deze effect meting zijn bovendien input voor het advies van beide SER-en dat erop gericht is om het huidige energie- en klimaatbeleid in Gelderland en Overijssel ook vanuit sociaal-economisch oogpunt te optimaliseren. Het uiteindelijke mogelijke effect van het energie- en klimaatbeleid kan hierdoor uiteindelijk anders uitpakken. 2.2 Hoofdlijnen provinciaal energie- en klimaatbeleid Beleidsdoelstelling in Gelderland en Overijssel Het doel van het klimaat- en energiebeleid van zowel de provincie Gelderland en Overijssel is het reduceren van de jaarlijkse CO 2 uitstoot met 30% in 2020 ten opzichte van Recentelijk heeft de provincie Overijssel haar doelstelling aangepast. Men wil in 2017 de CO 2 reductie doelstelling al gerealiseerd hebben. Beide provincies willen reductie van CO 2 bereiken door enerzijds het opwekken van duurzame energie te stimuleren en anderzijds door intensivering van de energiebesparing. 15

26 Tabel 2.1 Realisatie 30% CO2 reductie per provincie Overijssel Gelderland Opwekken duurzame energie 18% CO 2 reductie 15% CO 2 reductie Intensiveren van energiebesparing 12% CO 2 reductie 2% efficiency verbetering per jaar Beide provincies hebben een aantal technieken en sectoren aangegeven waarmee de doelstelling gerealiseerd gaat worden. Zo ligt de focus voor duurzame energie opwekking van beide provincies vooral op bio-energie en biomassa. Zonne-energie, windenergie en rest- en omgevingswarmte leveren een beperkte bijdrage aan de CO 2 reductie. Intensivering van energie besparing betreft in beide provincies voornamelijk energiebesparing in de gebouwde omgeving waaronder (extra) woningisolatie en energiebesparing bij bedrijven. Mitigatie en adaptatie Het klimaat- en energiebeleid van de provincie Overijssel is alleen gericht op mitigatie, maatregelen die de CO2 reductie verminderen. De provincie Gelderland richt zich naast mitigatie ook op klimaat adaptatie. Dit beleid is erop gericht om de kwetsbaarheid voor klimaatverandering te verminderen of te profiteren van de kansen die een veranderend klimaat biedt. Hierbij kan gedacht worden aan maatregelen gericht op het klimaatbestendig inrichten van bijvoorbeeld riviergebieden of klimaatbestendig maken van ecosystemen. 2.3 Van beleid naar maatregelen Overzicht beleid en maatregelen Om inzicht te krijgen in de sociaal-economische effecten van het beleid, moet duidelijk zijn welke maatregelen precies geïmplementeerd zijn of worden en welke investeringen daarmee gemoeid zijn. Onderstaande tabellen geven een overzicht van de doelstellingen van de provincies Overijssel en Gelderland en de sectoren, technieken waarbinnen deze doelstellingen gerealiseerd gaan worden. Deze tabellen zijn opgesteld aan de hand van de energie- en klimaatprogramma s van de provincies, tussenstandrapportages en een werkbijeenkomst met beleidsmedewerkers van de provincies. Niet alle maatregelen even concreet geformuleerd De maatregelen die betrekking hebben op opwekking van duurzame energie zijn concreet geformuleerd. Duidelijk is hoeveel bio-energie installaties worden opgezet, hoeveel MW wind- en zonne-energie wordt opgesteld etc. De maatregelen die vallen onder intensiveren energiebesparing zijn minder concreet. Er wordt gesproken over energiebesparingsmaatregelen, maar het is niet duidelijk welke maatregelen er specifiek genomen worden om woningen en bedrijven zuiniger te laten zijn. Monitoring maatregelen nodig om uiteindelijke effect vast te stellen Volgens de provincie Gelderland is het niet zeker of de maatregelen die nu voorgesteld zijn daadwerkelijk de gestelde doelstellingen realiseren. Tussentijds wordt de voortgang bekeken en mogelijk worden maatregelen op basis van deze uitkomsten aangepast. 16

27 Tabel 2.2 Overzicht beleid en maatregelen provincie Overijssel Mitigatie Doelstelling beleid Subdoelen Output bio-energie installaties + Biomassa (52% reductie houtketels en houtkachels CO2 = 1140 kton CO2) - enkele biobrandstof producenten Wind (3% reductie CO2 18% CO2 reductie in 30 turbines (totaal 75 MW) = 60 kton) 2017 t.o.v 1990 door 28 MW voor zonne energie met SDE en duurzame opwekking, Zon (1% reductie CO2 = 2 centrales voor zonne-energie zonder 30% CO2 met name uit biomassa 30 kton) SDE reductie in 2017 Rest en t.o.v (= omgevingswarmte (3% 120 KWO, 4 aardwarmteprojecten kton reductie CO2 = 70 kton) reductie) Gebouwde omgeving 12% CO2 in 2017 t.o.v (15% reductie CO2 = Energiemaatregelen in woningen 1990 reductie door 330 kton) intensivering van Bedrijven (22% reductie energiebesparing CO2 = 490 kton) Nb Verkeer en vervoer (4% Nb reductie CO2 = 80 kton) Bronnen: Statenvoorstel nr. PS/2008/375 Uitwerking Programma Energiepact Overijssel Statenvoorstel nr. PS/2010/504 Versnelling CO2 reductie Programma Energiepact Statenbrief voortgang Programma Energiepact 17

28 Tabel 2.3 Overzicht beleid en maatregelen provincie Gelderland Adaptatie Mitigatie Doelstelli ng beleid Subdoelen Output 15% duurzame energieprodu ctie in Gelderland (31 Pj) 30% CO2 reductie in 2020 t.o.v Tempo efficiëntieverb etering 2% per jaar - 20 bio-wkk gerealiseerd of vergund Bio-energie (19 Pj) - 10 co-vergistingsinitiatieven - houtkachels Zonne-energie (4 Pj) Zonne-energie (4 Pj) KWO en warmtelevering (6 Pj) KWO en warmtelevering (6 Pj) Windenergie (2 Pj) 140 MW - biogasproductie bij RWZI's - duurzame warmtevoorziening bij (her)ontwikkeling van 10 bedrijventerreinen Bedrijven - Energietransitie 3 koplopersectoren - 4 andere sectoren stellen routekaart op voor energietransitie - 2 Symbiotische (agro)bedrijventerreinen bestaande woningen 20-30% zuiniger maken ( ) - Projecten ondersteund ter verbetering van klimaatbestendigheid stedelijk gebied Gebouwde omgeving - Gelderse nieuwbouw volgt een transitiepad naar energieneutrale nieuwbouw met ingang van Energiezuiniger utiliteitsbouw jaarlijks 20 gebouwen 20-30% zuiniger maken - Terugdringen werkgerelateerde auto verplaatsingen en wegtransportkilometers met 10% - Verschuiving van auto naar fiets met 20% Mobiliteit - 5 projecten energietransitie voertuigsystemen - CO2 doelstelling in concessieverlening - 25% energiebesparing in openbare verlichting en VRI's - Regionaal OV - Maatregelen in beeld brengen die nodig zijn voor klimaatbestendig inrichten rivierengebied - Ontwikkelen aanpak om hoogwaterrisico's terug te dringen Water - In beeld brengen van de gevolgen van klimaatverandering op beschikbaarheid van water + uitvoering 3 projecten om de gevolgen van droogte tegen te gaan - In beeld brengen van de klimaatbestendigheid van EHS en robuuste verbindingen + uitvoering aantal projecten - Zodanig inrichten van EHS, robuuste verbindingen en de Natuur omgeving daarvan waardoor nadelige gevolgen van klimaatverandering voor biodiversiteit worden verminderd - Initiëren West European Climate Corridor Bronnen: Gelders Klimaatprogramma Statennotitie: Rapportage tussenstand Gelders Klimaatprogramma

29 2.4 Inzet van beleidsinstrumenten Verschillen instrumenten denkbaar Om de beleidsdoelstellingen te realiseren zetten beide provincies instrumenten in om de invoering van maatregelen te bevorderen en om de effectiviteit van het beleid te verhogen. Onderdeel van dit onderzoek is het presenteren van een overzicht van instrumenten die de provincies inzetten (onderzoeksvraag 2) en aangeven hoe deze scoren met het oog op sociaal-economische effecten (onderzoeksvraag 7). Deze paragraaf geeft alleen het overzicht van de gehanteerde instrumenten. In hoofdstuk 3 wordt een uitspraak gedaan over de effectiviteit van de inzet van de instrumentenmix. Type instrumenten De volgende instrumenten kunnen in relatie tot het energie- en klimaatbeleid in beide provincies worden onderscheiden: Wetgeving + handhaving Financiële prikkels Subsidies Leningen Voorlichting geven Kennisopbouw Stimulering samenwerking Voorbeeld rol van de provincie Inzet instrumentarium per type maatregel Onderstaande tabel geeft aan welke instrumenten zijn toegepast per type maatregel. Veel maatregelen die bijdragen aan de energie- en klimaatdoelstellingen vallen in het private domein. Subsidies worden in zowel Overijssel als Gelderland als instrument gezien om investeringen in duurzame energiebron (excl. wind) te realiseren. Daarnaast richten de provincies zich op het stimuleren van samenwerking tussen verschillende partijen. Voor de opwekking van windenergie ligt het initiatief geheel bij private partijen. Beide provincies ondersteunen energiebesparingsmaatregelen in de gebouwde omgeving via subsidies en/of leningen. Energiebesparing bij bedrijven wordt gerealiseerd via milieuvergunningen en subsidies. Een breed scala aan instrumenten wordt ingezet voor energiebesparing in het verkeer en vervoer. Het gaat hier om voorlichten, stimuleren en verstrekken van subsidies. De adaptatiemaatregelen van de provincie Gelderland betreffen voornamelijk het uitvoeren projecten, verkenningen en visies. Tabel 2.4 Instrumenten die ingezet worden door de provincie Overijssel en Gelderland Maatregelen Instrumenten Overijssel Instrumenten Gelderland Subsidies Subsidies Biomassa, bio-energie Stimuleren samenwerking Stimuleren samenwerking Kennisopbouw Wetgeving + handhaving Wind - - Zon Voorbeeld projecten Subsidies 19

30 Maatregelen Instrumenten Overijssel Instrumenten Gelderland Stimuleren samenwerking Subsidies Rest en omgevingswarmte, KWO Gebouwde omgeving Bedrijven Verkeer en vervoer Adaptatie Kennisopbouw Subsidies Stimuleren samenwerking Leningen Subsidies Voorlichting Leningen Subsidie Kennisopbouw Wetgeving en handhaving Wetgeving + handhaving Subsidies Stimuleren samenwerking Kennisopbouw Voorbeeldrol Voorlichting Subsidies Wetgeving + handhaving - Uitvoeren projecten, verkenningen en visies 20

31 3 Sociaal-economische effecten 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk staan de sociaal-economische effecten van het energie- en klimaatbeleid in de provincies Gelderland en Overijssel centraal. Uitgangspunt hiervoor zijn de maatregelen die zijn geformuleerd om de gestelde energie- en klimaat doelstellingen uiteindelijk te bereiken. Achtereenvolgens wordt gekeken naar de investeringen van de maatregelen die nodig zijn om de gestelde doelen te behalen, de sociaal-economische gevolgen van deze maatregelen en de bredere economische en maatschappelijke doorwerking. Om een volledig beeld te geven kijken we hierbij niet alleen naar de effecten bij bedrijven en sectoren die op enigerlei wijze hinder ondervinden van de voorgestelde maatregelen, maar ook naar bedrijven/ sectoren die baat hebben bij de uitvoering van de maatregelen. Denk in dit geval bijvoorbeeld aan de bouwnijverheid die wordt ingeschakeld voor het aanbrengen van woningisolatie of het realiseren van andere energiebesparende maatregelen. In onderstaand figuur wordt de relatie tussen maatregelen, kosten en effecten schematisch geïllustreerd. Figuur 3.1 Relatie maatregelen en sociaal-economische doorwerking 3.2 Kosten van maatregelen Totaal investeringsbedrag in de periode : 20 miljard Om de energie- en klimaatdoelstellingen van de provincie Overijssel en Gelderland te realiseren is in de periode circa 20 miljard aan investeringen nodig. De 21

32 verdeling van de investeringen over de periode is in onderstaande figuur weergegeven. Figuur 3.2 Investeringen energie en klimaatbeleid in Overijssel en Gelderland verdeeld over de periode Totale investeringen energie- en klimaatbeleid Overijssel en Gelderland (mln euro) investeringen investeringen totale investeringen Investeringen per provincie Ongeveer 65%van de investeringen heeft betrekking op de provincie Gelderland, oftewel een totaal investeringsbedrag van circa 13 miljard. De overige 7 miljard heeft betrekking op investeringen ten behoeve van maatregelen in de provincie Overijssel. Figuur 3.3 Verdeling van het investeringsbedrag (euro) over de provincies Overijssel en Gelderland Aandeel publiek en privaat De investeringen kunnen verdeeld worden in publiek en privaat geld. Voor zowel Gelderland als Overijssel is het aandeel van de overheidsbijdrage gering vergeleken met de investeringen die de private sector te wachten staat (tabel 3.1). Aan publieke middelen is in Overijssel en Gelderland een bedrag geschat van respectievelijk en 261 miljoen. Voor Gelderland komt dit neer op 2% van de totale benodigde investeringen en voor Overijssel op 5%. 1 Investeringsraming uitvoering energiepact 22

33 Private investeringen zijn nodig om de doelstelling te realiseren. Een belangrijke veronderstelling in dit onderzoek is dat de private investeringen ook daadwerkelijk worden gerealiseerd. Indien dit niet het geval is, worden de energie- en klimaatdoelstellingen uiteraard niet (volledig) gehaald. Een potentieel risico is dat bedrijfsleven maar ook particulieren uiteindelijk niet of in onvoldoende mate bereid zijn om te investeren. Tabel 3.1 Verdeling van totale investeringen over de publieke en private sector. Provincie Publieke investeringen Private investeringen mld % mld % Overijssel 353 5% % Gelderland 261 2% % Totaal 614 3% % Verdeling publieke en private investeringen per type maatregel In onderstaande tabel zijn de publieke en private investeringen verdeeld over de verschillende maatregelen op het gebied van duurzame energieopwekking en energiebesparing. De maatregelen met de hoogste investeringsbedragen in beide provincies zijn biomassa en bio-energie, energiebesparing in de gebouwde omgeving en energiebesparing bij bedrijven. De investeringen in de overige thema s zijn relatief beperkt. Het beeld verandert enigszins indien alleen gekeken wordt naar de verdeling van de publieke investeringen per maatregel. In Gelderland worden de publieke middelen in afwijking van het totaalbeeld vooral ingezet ten behoeve van rest en omgevingswarmte, zonne-energie en energiebesparende maatregelen in het verkeer en vervoer. In Overijssel is de verdeling van de publieke investeringen meer in lijn met gemiddelde beeld over alle investeringen. Tabel 3.2 Investeringen verdeeld over de maatregelen ( mld) Overijssel Gelderland Publiek Privaat Totaal Publiek Privaat Totaal Biomassa, bio-energie Wind Zon Rest en omgevingswarmte Energiebesparing gebouwde omgeving Energiebesparing bedrijven Energiebesparing verkeer en vervoer Adaptatie Overijssel: De totale investeringen publieke en privaat zijn investeringsramingen voor de uitvoering van de Energiepact, vermeld in Statenvoorstel nr. PS/2010/504 Versnelling CO2 reductie Programma Energiepact De verdeling van de investeringsramingen over de periode en is onbekend. De verhouding 32% in en 68% in is gehanteerd. De private investeringen voor energiebesparing bedrijven en verkeer en vervoer zijn niet bekend bij de provincie. Gemiddelde investeringen per kton CO2 reductie zijn hierbij toegepast. 23