Kosovaarse Roma. in het Waasland. 10 jaar beleid met Roma in Temse en Sint-Niklaas. Frauke Decoodt & Stijn De Reu (redactie)

Transcriptie

1 Kosovaarse Roma in het Waasland 10 jaar beleid met Roma in Temse en Sint-Niklaas Frauke Decoodt & Stijn De Reu (redactie)

2

3 KOSOVAARSE RO MA IN HET WAASLAND 10 jaar beleid met Roma in Temse en Sint-Niklaas - september

4 - september

5 Voorwoord Sinds meer dan 10 jaar wonen er Kosovaarse Roma in Sint-Niklaas, de laatste 5 jaar vinden we ze ook in het centrum van Temse. Het Waasland kende in de jaren 60 en 70 van vorige eeuw een Turkse en Marokkaanse immigratie. De gastarbeiders kwamen toen naar hier op uitnodiging van de textielindustrie. Niemand nodigde de Kosovaarse Roma uit. Ze kwamen vanzelf. Op de vlucht voor het geweld in hun land van herkomst en omdat ze daar door geen van de rivaliserende partijen nog gewenst waren. Ze leefden in Kosovo gedurende eeuwen in de marge van de samenleving. Als Roma, want dat willen ze kost wat kost blijven. Hun migratie naar onder meer het Waasland is definitief. Het is niet denkbeeldig dat dit bestaan in de marge zich hier verder zet. Als een etnisch-culturele minderheid die leeft van de kruimels die van onze, op de keper beschouwd, rijk gevulde tafels vallen, maar zich verder niet zal verbinden met de rest van de samenleving. Tot ze ook hier weer ongewenst, of wie weet, verjaagd worden. De initiatiefnemers van dit onderzoek gaan ervan uit dat dit geen goede optie is, omdat ze alleen maar negatieve gevolgen zal hebben voor de Roma-gemeenschap en de hele samenleving. Ofwel biedt deze Roma-migratie de mogelijkheid om dit gescheiden samenwonen zowel voor hen en als voor hun omgeving te veranderen in een aangenaam samenleven, met ruimte voor ieders eigenheid. Daarbij valt geen tijd te verliezen. Migrerende mensen en groepen vervallen snel in een leven volgens ingesleten patronen en een ontvangende samenleving gaat niet vanzelf vlot om met nieuwkomers. De komende jaren zijn cruciaal voor het slagen van een goed beleid. Alle beleidsverantwoordelijken, voorzieningen en diensten leveren daarbij inspanningen en zullen dat ook de komende jaren moeten blijven doen. Die, al dan niet specifieke, aandacht voor Roma zal gaandeweg deel uitmaken van hun regulier werk. Vanuit die overtuiging gingen de integratiediensten van Temse en Sint-Niklaas, het onderwijsopbouwwerk van het OCMW van Temse, de vrijwilligerswerking Vluchtelingen Ondersteuning Sint-Niklaas (VL.O.S.), het Vlaams Minderhedencentrum (VMC) en het Oost-Vlaams Diversiteitscentrum (ODiCe) aan de slag om het beleid ten aanzien van Roma uit het voorbije decennium te evalueren en op zoek te gaan naar een goed beleid voor de komende 10 jaar. Professor Herwig Reynaert van het Centrum voor Lokale Politiek van de Universiteit Gent hield een oogje in het zeil bij de gehanteerde onderzoeksmethodieken en de opbouw van dit rapport, waarvoor we hem heel erg dankbaar zijn. Dit onderzoek kon evenmin onmogelijk doorgaan zonder de erg gewaardeerde steun van Welzijnszorg en het provinciebestuur van Oost- Vlaanderen. We hopen dat het ook u kan inspireren in uw bijdrage. Namens de stuurgroep Jos Jacobs directeur ODiCe september 2009 Kosovaarse Roma in het Waasland - 5

6 Inhoud Inleiding en methodologie Inleiding Methodologie Informatieverzameling over Roma in Kosovo en Roma in Temse en Sint-Niklaas Inventariseren van de initiatieven die de afgelopen 10 jaar in Temse en Sint-Niklaas genomen werden Bevraging van de sleutelfiguren uit de diensten, voorzieningen en het beleid uit Temse en Sint-Niklaas Bevraging via internet van het brede spectrum aan actoren vanuit de diensten, voorzieningen en het beleid uit Temse en Sint-Niklaas Bevraging van Roma uit Temse en Sint-Niklaas Conclusietrekking en aanbevelingen 17 Roma uit Kosovo, wie zijn ze? Vooraf Roma in Kosovo Integratie van Roma in Kosovo Etnische zuivering van Kosovaarse Roma Schets per beleidsdomein van de situatie voor Roma in Kosovo van het Joegoslavische tijdperk tot nu Economie en werkgelegenheid Huisvesting Sociale zekerheid Gezondheidszorg Onderwijs Rechtspositie Sociale cohesie Positie van meisjes en vrouwen Religie en cultuurbeleving Verspreiding van Roma binnen Europa en België Verspreiding over Europa Roma in België 28 Kosovaarse Roma in het Waasland - 6

7 Inventaris van initiatieven Vooraf Gebiedsoverkoepelende initiatieven van en voor Roma Roma Dzuvdipe Roma-medewerker ODiCe Initiatieven in Temse Initiatieven specifiek voor Roma Lopende initiatieven Initiatieven uit het verleden Toekomstige initiatieven Initiatieven voor diensten, voorzieningen en derden Initiatieven uit het verleden Beleidsondersteunend overleg Lopende initiatieven Algemene projecten met de focus op Roma Lopende initiatieven Conclusie Initiatieven in Sint-Niklaas Initiatieven specifiek voor Roma Lopende initiatieven Initiatieven uit het verleden Toekomstige initiatieven Initiatieven voor diensten, voorzieningen en derden Lopende initiatieven Initiatieven uit het verleden Beleidsondersteunend overleg Lopende initiatieven Algemene projecten met de focus op Roma Lopende initiatieven Initiatieven uit het verleden Conclusie 43 De diensten, voorzieningen en het beleid aan het woord Vooraf De mening van de diensten, voorzieningen en het beleid over de werking met Roma Wat vinden de diensten, voorzieningen en het beleid positief en negatief aan hun contacten met Roma Positieve aspecten Negatieve aspecten 49 Kosovaarse Roma in het Waasland - 7

8 2.2. Knelpunten die de diensten, voorzieningen en het beleid opmerken bij de werking met Roma Knelpunten die te vinden zijn bij Roma Knelpunten die te vinden zijn bij de eigenheid van de diensten, voorzieningen en het beleid De aanpak die diensten, voorzieningen en het beleid hanteren bij hun werking met Roma Positieve aanpak Negatieve aanpak Het nut van een categoriale aanpak Het nut van een dwingende en bestraffende aanpak Welke evoluties zien de diensten, voorzieningen en het beleid in de werking met Roma Positieve evolutie Negatieve evolutie Vaststellingen Wat zijn volgens de diensten, voorzieningen en het beleid mogelijke oplossingen om tot een betere werking met Roma te komen? Voorstellen tot betere werking Voorwaarden om tot oplossingen te komen Met welke vragen naar de toekomst blijven de diensten, voorzieningen en het beleid zitten rond het werken met Roma? Conclusie 59 Internetenquête Vooraf Enquêtering Contact met Roma Gebruik van externen bij contact met Roma Kennis over Roma Werking met Roma Personeel Samenwerking met andere diensten of voorzieningen Samenwerking met Roma Prioritaire thema s Conclusie 67 Kosovaarse Roma in het Waasland - 8

9 Roma aan het woord Vooraf Welke beleidsthema s vinden Roma prioritair? Wat ervaren Roma als prioritaire beleidsthema s? Wat ervaren Roma als minder prioritair? Hoe denken Roma over de hulpvoorziening? Wat vinden Roma positief in de hulpvoorziening? Wat vinden Roma negatief in de hulpvoorziening? Wat stellen Roma zelf voor om tot een betere werking te komen? Conclusie 76 Conclusies en Aanbevelingen Vooraf Visie Aanpak Een impulsbeleid Integraal werken Efficiënt communiceren Vertrouwensrelaties opbouwen Bruggenbouwers en bemiddelaars aanstellen Duidelijke regels opleggen Afstemmen Met meer middelen Beleidsthema s prioritair voor alle betrokkenen Rechtspositie en juridisch-administratieve basisdienstverlening Samenvatting Vooruitgang Conclusie Aanbevelingen Tewerkstelling Samenvatting Vooruitgang Conclusie Aanbevelingen Huisvesting Samenvatting Vooruitgang Conclusie Aanbevelingen 87 Kosovaarse Roma in het Waasland - 9

10 4.4. Gezondheidszorg Samenvatting Vooruitgang Conclusie Aanbevelingen Beleidsthema s prioritair voor diensten, voorzieningen en het beleid Sociale cohesie Samenvatting Vooruitgang Conclusie Aanbevelingen Onderwijs Samenvatting Vooruitgang Conclusie Aanbevelingen Positie van vrouwen en meisjes Samenvatting Vooruitgang Conclusie Aanbevelingen Beleidsthema s prioritair voor Roma Eigen religie en gemeenschapsvorming Samenvatting Vooruitgang Conclusie Aanbevelingen 98 Bibliografie Roma in Kosovo Roma en dienstverlening in de Europese Unie Roma en dienstverlening in België 101 Bijlagen Lijst van geïnterviewde sleutelfiguren Lijst van personeel uit de voorzieningen die de internetenquête volledig invulden Summiere samenvatting van de conclusies en aanbevelingen per beleidsthema 109 Kosovaarse Roma in het Waasland - 10

11 Lijst met afkortingen ACV Algemeen Christelijk Vakverbond BSO Beroepssecundair onderwijs CAW Centra Algemeen Welzijnswerk CGG Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg CKG Centrum voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning CLB Centrum voor Leerlingenbegeleiding CM Christelijke Mutualiteit CSD Communication for Social Development ERIO European Roma Information Office ERRC European Roma Rights Centre EVF Europees Vluchtelingenfonds GOK Gelijke Onderwijskansen IPBM Individuele Pedagogische Begeleider Migranten JAC Jongeren Advies Centrum KA Koninklijk Atheneum KFOR Kosovo Force van de NATO KSRW Katholieke Scholen Regio Waasland LOP Lokaal Overlegplatform MIWA Opdrachthoudende Vereniging voor Huisvuilverwerking Midden-Waasland MO Maatschappelijke Oriëntatie MPIGO Medisch Pedagogisch Instituut van het GO! NATO North Atlantic Treaty Organization OCMW Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn ODiCe Oost-Vlaams Diversiteitscentrum OLVP Onze-Lieve-Vrouwe-Presentatie OOOC Onthaal-, Oriëntatie- en Observatiecentrum OTA Ondersteuningsteam Allochtonen Bijzondere Jeugdbijstand PTTS Posttraumatische stressstoornis of syndroom RVA Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening SBSO School voor Buitengewoon Secundair Onderwijs SOVEKA Sociaal Verhuurkantoor STOP Steunpunt en Trainingscentrum Opvoeding TBC Tuberculose UCK Kosovaars Bevrijdingsleger (Ushtria Çlirimtare e Kosovës) UNHCR United Nations Refugee Agency UNIZO Unie van Zelfstandige Ondernemers UNMIK United Nations Mission in Kosovo VDAB Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding VL.O.S. Vluchtelingen Ondersteuning Sint-Niklaas VMC Vlaams Minderhedencentrum VRGT Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding VTS Vrije Technische Scholen Kosovaarse Roma in het Waasland - 11

12 Kosovaarse Roma in het Waasland - 12

13 I N L E I D I N G E N M E T H O D OLOGIE

14 1. Kosovaarse Roma in het Waasland - 14

15 Inleiding Het rapport dat voor u ligt, is het eerste grondig onderzoek naar Kosovaarse Roma in het Waasland. Vanuit de stuurgroep Roma-medewerker werd zo n onderzoek steeds meer opportuun daar Roma de laatste jaren steeds prominenter naar voren komen binnen de hulpverlening. 1 Er werd door de stuurgroep eveneens opgemerkt dat zowel Temse als Sint- Niklaas vaak met dezelfde problematiek dienen af te rekenen. Een gezamenlijke visie werd reeds meermaals bepleit, en bij bepaalde initiatieven sloegen de diensten binnen en tussen Temse en Sint-Niklaas daadwerkelijk de handen in elkaar. Deze ervaringen bevestigden de noodzaak om de Roma-doelgroep in kaart te brengen en de werking en toegang tot de diensten en voorzieningen te evalueren en daar waar nodig bij te sturen. Er werd een aparte stuurgroep opgericht die de rol van uitvoerder van dit onderzoek op zich nam. De stuurgroep bestond uit: De lokale overheden als regisseurs van het lokaal minderhedenbeleid: - De dienst Samenleving en Preventie van de stad Sint-Niklaas - De integratiedienst van de gemeente Temse en onderwijsopbouwwerk OCMW Temse Vluchtelingen Ondersteuning Sint-Niklaas (VL.O.S.): Belangenbehartiger en ondersteuner van Roma die nauw samenwerkt met georganiseerde Roma en sleutelfiguren uit de Romagemeenschap. Vlaams Minderhedencentrum (VMC): Vlaams expertisecentrum, gespecialiseerd in samenlevingsvraagstukken. Biedt ondersteuning aan integratiecentra, integratiediensten en onthaalbureaus. Oost-Vlaams Diversiteitscentrum (ODiCe): Als provinciaal integratiecentrum ondersteuner van lokaal minderhedenbeleid en van voorzieningen in het verhogen van de toegankelijkheid. ODiCe nam de coördinerende rol van dit onderzoek op zich en wierf een tijdelijke onderzoeksmedewerkster, Frauke Decoodt, aan die 6 maanden lang (november 08 april 09) met dit onderzoek bezig was. Bij aanvang van het rapport werden door de stuurgroep volgende doelstellingen naar voor geschoven: Evaluatie van de aanpak van ruim een decennium Roma-migratie naar het Waasland door de lokale overheid, voorzieningen en belangenbehartigende organisaties. Omschrijven van de actuele knelpunten in de aanpak. Voorstellen van krachtlijnen en bepalen van succesfactoren voor het beleid van de lokale overheid, voorzieningen en belangenbehartigende organisaties in het komend decennium. Streven naar synergie in de aanpak door maximale samenwerking, met respect voor de specifieke verantwoordelijkheden van de actoren. Indien relevant, omschrijven van strijdige belangen en voorstellen van een werkwijze om daar mee om te gaan. Opmaak van een projectvoorstel in het kader van het Europees Vluchtelingenfonds (EVF) ter ondersteuning van de aanpak van de verschillende actoren, met aandacht voor partnerschap en engagement van actoren (financieel en/of inhoudelijk) en betrokkenheid van Roma De stuurgroep is opgericht door Vluchtelingen Ondersteuning Sint-Niklaas (VL.O.S.) en het Oost-Vlaams Diversiteitscentrum (ODiCe) om de Roma-medewerker van ODiCe, de heer I. Kajtazi, te ondersteunen in z n opdracht. Deze stuurgroep vergadert driemaandelijks en probeert lijnen omtrent de Roma-werking uit te zetten. Kosovaarse Roma in het Waasland - 15

16 De te volgen methodologie binnen dit onderzoek werd eveneens uitgetekend door de stuurgroep, hierbij ondersteund door Prof. dr. H. Reynaert van het Centrum voor Lokale Politiek van de Universiteit van Gent. Prof. dr. H. Reynaert volgde dit onderzoek methodisch op en waakte erover dat de bevraging van dienstverleners en Roma correct uitgevoerd werd. Tijdens het onderzoek werden volgende stappen ondernomen: Informatieverzameling over Roma in Kosovo en Roma in Temse en Sint-Niklaas Inventariseren van de initiatieven die de afgelopen 10 jaar in Temse en Sint-Niklaas genomen werden Bevraging van de sleutelfiguren binnen de diensten, voorzieningen en het beleid uit Temse en Sint-Niklaas Internetbevraging van het brede spectrum aan actoren vanuit de diensten, voorzieningen en het beleid uit Temse en Sint-Niklaas Bevraging van Roma uit Temse en Sint-Niklaas Conclusietrekking en suggesties Lay-out rapport 2. Methodologie 2.1. Informatieverzameling over Roma in Kosovo en Roma in Temse en Sint-Niklaas Tijdstip: december 2008 januari 2009 De onderzoeksmedewerkster verzamelde een pakket aan informatie over de levensomstandigheden van Roma in Kosovo en hun situatie vandaag in het Waasland. Zo werd er getracht een correcter beeld te krijgen van de problematiek die Roma in Kosovo ervaren en werden hun vluchtredenen gekaderd. Uit deze problematiek kunnen er namelijk directe of indirecte oorzaken gevonden worden voor bepaalde attitudes van Roma in het Waasland. Dit overzicht is echter verre van compleet. De complexe leefsituatie van Roma in Kosovo is een onderzoek op zich. Er wordt in dit onderzoek dan ook heel bewust gekozen om te focussen op die aspecten die te linken zijn met de huidige situatie van Kosovaarse Roma in het Waasland Inventariseren van de initiatieven die de afgelopen 10 jaar in Temse en Sint-Niklaas genomen werden. Tijdstip: december 2008 januari 2009 Het inventariseren van initiatieven voor en met Roma was noodzakelijk: enerzijds om een correct overzicht te krijgen van de werking met Roma, anderzijds om leerpunten te trekken uit deze initiatieven. Samen met de dienst Samenleving van de stad Sint-Niklaas en de Integratiedienst van Temse werden jaarverslagen doorzocht op activiteiten waarbij Roma een belangrijke doelgroep vormden. Ook de werkingsverslagen van de zelforganisatie Romano Dzuvdipe, van de vrijwilligersorganisatie VL.O.S. en van ODiCe werden uitgespit. Dit resulteerde uiteindelijk in meer dan 50 initiatieven uit Temse en Sint-Niklaas waarover u meer info vindt in de bijlage van dit onderzoek. In dit onderzoek zelf worden deze initiatieven geëvalueerd en worden de sterke en minder sterke punten besproken. Kosovaarse Roma in het Waasland - 16

17 2.3. Bevraging van de sleutelfiguren uit de diensten, voorzieningen en het beleid uit Temse en Sint-Niklaas. Tijdstip: januari april 2009 De volgende stap binnen het onderzoek waren diepte-interviews met sleutelfiguren van de diensten, voorzieningen en het beleid binnen Temse en Sint-Niklaas. Er werd door de stuurgroep een selectie gemaakt van de te bevragen figuren. In totaal werden 45 sleutelfiguren door de onderzoeksmedewerkster tijdens gesprekken van soms meer dan twee uur bevraagd over hun ervaring in het werken met en voor Roma. 2 Deze tientallen uren aan interviews werden allen digitaal opgenomen en vervolgens per interview samengevat op enkele pagina s. De stuurgroep besprak deze samenvattingen en deelde de standpunten van de sleutelfiguren op per thema: wat vinden de sleutelfiguren positief en negatief aan Roma, hoe evalueren ze de eigen werking, wat zijn de grootste knelpunten en hoe kunnen deze in de toekomst aangepakt worden Bevraging via internet van het brede spectrum aan actoren vanuit de diensten, voorzieningen en het beleid uit Temse en Sint-Niklaas. Tijdstip: december 2008 april 2009 Aanvullend op de diepte-interviews werd er ook een bevraging via het internet georganiseerd. Deze bevraging werd doorgestuurd naar alle mogelijke diensten en voorzieningen binnen Temse en Sint-Niklaas. In totaal werden 191 diensten en voorzieningen via aangeschreven. Hiervan vulden uiteindelijk 68 personen de internetenquête volledig in. Dit is een deelname van 36%. Deze deelnemers kwamen hoofdzakelijk uit beleidsdomeinen relevant voor de werking met Roma. Hiermee bedoelen we personen uit het onderwijs, gezondheidszorg, huisvesting en tewerkstelling. Er namen ook een aantal mensen uit minder verwachte beleidsdomeinen zoals sport, toerisme of bibliotheek deel aan de enquête Bevraging van Roma uit Temse en Sint-Niklaas Tijdstip: april mei 2009 In dit onderzoek werd er ook gepolst naar de mening van Roma uit het Waasland zelf. Eenentwintig Roma werden bevraagd over hun ervaringen met het beleid, de dienstverlening en de voorzieningen. De interviews werden afgenomen door verschillende dienstverleners die goede contacten onderhouden met de Roma-doelgroep Conclusietrekking en aanbevelingen Tijdstip: mei juli 2009 Op basis van alle verworven info werden er uiteindelijk conclusies getrokken en aanbevelingen uitgeschreven. Deze conclusies en aanbevelingen kwamen er na meerdere samenkomsten van de stuurgroep. Daar werden de interviews en de internetenquête bestudeerd, conclusies getrokken, en deze waar nodig aangescherpt. Ook werd er gezocht naar opvallende tendensen en gekeken naar daar waar het beleid, de dienstverlening en de Roma-gemeenschap er een andere opinie op nahouden Een 10tal interviews werden reeds eerder afgenomen (lente 2008). Kosovaarse Roma in het Waasland - 17

18 Er werd geopteerd om de conclusies per beleidsthema te groeperen. Dit heeft als voordeel dat de bewuste diensten en voorzieningen, verantwoordelijk in een specifiek beleidsdomein, de conclusies en aanbevelingen die voor hen van toepassing zijn snel kunnen terugvinden. Dit neemt niet weg dat ook conclusies en aanbevelingen uit andere beleidsdomeinen eveneens relevant zijn voor hen die rond één specifiek thema werken. Kosovaarse Roma in het Waasland - 18

19 R O M A U I T K O S O V O, W I E Z I J N Z E? Een b redere kijk op Kosovaarse Roma.

20 Kosovaarse Roma in het Waasland - 20

21 1. Vooraf Een tiental jaar geleden kwamen de eerste Roma uit Kosovo aan in het Waasland. Ze vestigden zich in huizen in Sint-Niklaas en later in Temse en trachtten in een voor hen compleet nieuwe samenleving een nieuw leven uit te bouwen. Dat dit niet altijd evident was, bewijst onder andere de noodzaak van dit rapport. Om deze doelgroep beter te kaderen bekijken we in dit eerste hoofdstuk hoe Roma in Kosovo vandaag en vroeger leefden. Hiernaast staan we ook kort stil bij waar Roma vandaag binnen Europa en binnen België leven. 2. Roma in Kosovo Roma leven reeds meerdere eeuwen in Kosovo. De eerste referenties gaan terug tot diep in de 14de eeuw. Roma hadden er zowel een sedentair als nomadisch bestaan. Pas in de 19 de eeuw worden zo goed als alle Roma sedentair. Ondanks enkele algemene kenmerken zijn Roma in Kosovo verre van een homogene entiteit. Een onderscheid tussen de verschillende groepen kan voornamelijk gemaakt worden op basis van taal en religie. Ook afgaand op hun verstandhouding met de twee grote bevolkingsgroepen in Kosovo, de Albanese Kosovaren en Serviërs, kan er een bepaalde opdeling gemaakt worden. Figuur 1: Verspreiding van Roma in Kosovo volgens meest recente telling uit 1991 (paarse zones = Roma-gemeenschappen) Vooreerst zijn er de etnische Roma. Zij spreken Romani en Albanees of Servo-Kroatisch. De meerderheid van de etnische Roma is moslim, anderen volgen het orthodoxe geloof. Een tweede groepering zijn de Ashkali en Egyptiani. Zij spreken Albanees en zijn moslim. Hiernaast hebben we ook nog de Cergari Roma. Zij spreken Servo-Kroatisch en soms Romani. Ze zijn Kosovaarse Roma in het Waasland - 21

22 orthodox en hebben als één van de weinigen nog steeds een nomadische levensstijl. Een kleine andere groepering zijn de katholieke Roma. De twee laatste groepen (Cergari en katholieke Roma) worden vandaag wegens identificatie met de Serviërs of de Kroaten meestal veracht door de Albanese Kosovaren. De andere groepen Roma worden dan weer minachtend bekeken door zowel Albanese Kosovaren als Serviërs. Ze worden als zigeuners beschouwd en behandeld. In totaal leefden er voor het uitbreken van de Kosovo-oorlog ongeveer Roma in Kosovo (telling uit 1991). Zij leefden verspreid, voornamelijk in gemeenschappen, over het Kosovaarse grondgebied Integratie van Roma in Kosovo Etnische Roma in Kosovo behoorden voor de Kosovo-oorlog ( ) tot één van de meest geïntegreerde Roma van Europa. Ze werden door de 2 meerderheidsgroepen binnen Kosovo, de Albanese Kosovaren en de Serviërs, vaak geïdentificeerd als één van hen. Deze identificatie was een gevolg van een doorgedreven sedentarisatie- en assimilatiepolitiek die reeds startte ten tijde van het Ottomaanse Rijk (15 de eeuw). De daaropvolgende eeuwen werd de integratie en assimilatie van Roma een onderdeel van de politiek van de overheerser in een poging vijandige bevolkingsgroepen te verslaan. Zo werden Roma sinds de 17 de eeuw verplicht zich te settelen om vervolgens ingezet te kunnen worden bij militaire acties. Een terugkerende politiek bestond er ook in om Roma, naargelang de machtsverhoudingen, in het bevolkingsregister als Albanees of Serviër in te schrijven. Zo trachtten de Albanese Kosovaren of de Serviërs hun respectievelijke bevolkingsbalansen de hoogte in te stuwen. Dit inschakelen van Roma uit eigenbelang loopt door tot vandaag. Het Servische onderwijssysteem geeft tegenwoordig bijvoorbeeld toelagen aan Roma-ouders om hun kinderen naar Servische scholen in Kosovo te sturen. Dit in een poging het Servische bevolkingsaantal op peil te houden in het zichzelf onafhankelijk verklaarde Kosovo. This is a very hard thing for Roma; they don t know where to go. They are in the middle; not Albanian and not Serbian. - Mr. Beriza 3 Tijdens het Joegoslavische tijdperk onder Tito ( ) namen Roma een beschermde minderheidspositie in. Opgelegde quota rond participatie van minderheden garandeerden werkzekerheid en enige bescherming tegen discriminatie, zoals in het onderwijs. Roma beschouwen het Tito-tijdperk nog steeds als een positieve periode. Ook onder Milosevic ( ) konden Roma rekenen op tewerkstelling in overheids- en administratieve diensten. Milosevic voerde een beleid van discriminatie ten aanzien van de Albanese Kosovaren en ontsloeg deze uit hun publieke functies. De vrijgekomen vacatures werden door Milosevic aangeboden aan onder andere Roma. Algemeen kan dus gesteld worden dat de integratie en medewerking van Roma in Kosovo altijd van bovenaf bepaald werd en in functie van een politieke agenda. De integratie was beperkt en nooit volgens de voorwaarden die Roma zelf bepaalden. Medewerking met de dominante macht was voor Roma een overlevingsstrategie, eerder dan een bewuste keuze tot integratie Deze en de andere citaten binnen dit hoofdstuk zijn afkomstig uit een tweeënhalf jaar durende studie uitgevoerd tussen door CSD (Communication for Social Development), een humanitaire organisatie sinds 2000 actief in Kosovo. De studie Who we were, who we are: Kosovar Roma Oral History geeft een overzicht van het Kosovo van vroeger en nu en laat tientallen Roma aan het woord. Meer info vindt u op: Kosovaarse Roma in het Waasland - 22

23 Ondanks de verschillende integratieprocessen bleven zowel de Serviërs als Albanese Kosovaren, Roma zien als tweederangsburgers. Roma bleven bijgevolg een vrij gemarginaliseerde groep in het economische en politieke leven in Kosovo. To one, we re dogs. To the other, we re pet dogs. Mr. Beriza Deze positie als tweederangsburger kwam uiteindelijk duidelijk naar voren toen het conflict in Kosovo uitbrak Etnische zuivering van Kosovaarse Roma Het conflict in Kosovo brak in volle hevigheid los in De twee grote bevolkingsgroepen in Kosovo, de Serviërs en de Albanese Kosovaren, trokken de messen. Roma zaten al snel gevangen tussen beide partijen. Ze werden gedwongen een kant te kiezen, goed wetende dat er voor hen geen kant was. Op politiek vlak hadden Roma in het verleden voor een overlevingsstrategie gekozen. Zo kwam het dat sommige Roma samenleefden met de Serviërs, terwijl anderen meer aansluiting vonden bij de Albanese Kosovaren. Tijdens de oorlog echter werden Roma, ongeacht hun vroegere relaties, in het nauw gedreven. Zo zagen de Albanese Kosovaren in Roma een soortgelijke vijand als de Serviërs. Vooral het Kosovaars Bevrijdingsleger (UCK) vervolgde Roma. Het feit dat het Roma waren die onder Milosevic de functies van de ontslagen Albanezen innamen, zette kwaad bloed. En terwijl het UCK op Roma joeg, maakte ook de Servische politie jacht op hen. De Serviërs verdreven Roma op dezelfde manier zoals ze bij de Albanese Kosovaren deden: plundering, brandstichting, uitdrijving, mishandeling, verkrachting en moord. We fled, and spent three or four months in the tents in Kosovo Polje. Forty people lived in a single tent. It would be better for us to die than to live like that again. - Mevr. Bajrami Op 10 juni 1999 kwam er uiteindelijk een einde aan de Kosovo-oorlog. De etnische zuiveringen van Roma echter duurden verder. Uit angst voor represailles van de Albanese Kosovaren ontvluchtten vele Roma, samen met de Serviërs, de provincie. De achterblijvers werden het mikpunt van wraak en geweld zowel door individuele Albanese Kosovaren als door leden van het UCK. Roma werden het slachtoffer van intimidaties, vernielingen, ontvoeringen, opsluitingen, mishandelingen en moord. Met deze bedreigingen en intimidaties werd getracht Roma massaal te verdrijven uit Kosovo, waar men uiteindelijk in slaagde. Volgens schattingen woonden er voor het uitbreken van het conflict om en bij de Roma in Kosovo. Net na de oorlog was dit cijfer gereduceerd tot een tal Roma. Van de meer dan vluchtelingen kwamen een tal Kosovaarse Roma naar West-Europa. Hiervan kwamen er uiteindelijk in het Waasland in Vlaanderen terecht. Tegenwoordig leven er opnieuw tussen de en Roma in Kosovo. We had many Roma here, but as I said, they ve gone, they ve left their homes. Some went to Serbia and some went to Europe. Those who could find a solution, a way to live here, they stayed. And those who couldn t, left to other places. - Mr. Fetahi Na de oorlog was de veiligheidssituatie voor de Roma-achterblijvers van gebied tot gebied verschillend. Vaak hing de mate van achtervolging af van de specifieke Roma-groep waartoe men behoorde. De etnische Roma en Cergari werden met de Serviërs geassocieerd en verbleven uit veiligheidsoverwegingen in de door de North Atlantic Treaty Organization (NATO) Kosovo Force (KFOR) bewaakte enclaves, niet zelden samen met Serviërs. De Ashkali en Kosovaarse Roma in het Waasland - 23

24 Egyptiani werden eerder met Albanese Kosovaren geassocieerd en hadden daardoor iets meer bewegingsvrijheid. Zij woonden in kleine tot middelgrote gemeenschappen verspreid over Kosovo. Algemeen bekeken was de bewegingsvrijheid van Roma in Kosovo na de oorlog beperkt. Dit gaf een aantal verregaande gevolgen op socio-economisch vlak. De toegang tot voedselbronnen, werkgelegenheid, onderwijs, gezondheidszorg, familieleden en vrienden, administratieve diensten en andere diensten was en is uiterst beperkt Schets per beleidsdomein van de situatie voor Roma in Kosovo van het Joegoslavische tijdperk tot nu De systematische vervolgingen die tijdens en net na de Kosovo-oorlog schering en inslag waren komen aan het begin van de 21 ste eeuw niet meer voor. Wel werd er in Kosovo een nieuw patroon van geweld, pesterijen en discriminatie vastgesteld waar vooral etnische minderheden, zoals Roma, het slachtoffer van werden. Gevolg is een maatschappij die op alle beleidsdomeinen Roma discrimineert Economie en werkgelegenheid Traditioneel werkten Roma in Kosovo op de markt, waren ze handelaar of verzamelden schroot. Vaak waren het de minderwaardige jobs die aan Roma toebedeeld werden. "Roma didn t have good jobs; they didn t have the same rights as Serbs and Albanians. They were one step under them." - Mr. Ivanović Tijdens het Joegoslavische tijdperk onder Tito werkten Roma ook als fabrieksarbeider, in de mijnen, binnen de overheidsdiensten. In alle sectoren vond men toen minderheden aangezien er een beleid van positieve discriminatie en gelijke kansen werd gehanteerd. De oorlog veranderde alles. Zo lag na het conflict de werkloosheidsgraad in Kosovo zeer hoog. Maar liefst 65% van de bevolking had geen job. Dit percentage lag nog hoger bij de Romabevolking. De quota voor minderhedentewerkstelling was in onbruik geraakt en er was geen vraag meer naar de traditionele tewerkstellingen van Roma. Wegens een gebrek aan een systeem van uitkeringen waren velen aangewezen op hulp van familieleden. Vandaag hangt de werkloosheidsgraad in Kosovo rond de 50%, voor minderheden stijgt dat cijfer tot 90%. De werkgelegenheidskansen voor Roma zijn dus enorm beperkt, deels door discriminatie en deels door een laag onderwijsniveau. Roma verdienen vandaag wat bij als schroothandelaar of als seizoenarbeider in de landbouwof bouwsector. Traditionele tewerkstelling zoals markthandelaar is zo goed als onmogelijk geworden wegens de bestaande vooroordelen. De praktijk leert dat de meeste Roma-families overleven van kleine voorzieningen van de welzijnszorg en, net zoals bij vele Albanese families, van geld opgestuurd door familieleden uit de diaspora die in het buitenland leven en werken. De Kosovaarse regering publiceerde onlangs een decreet dat een strategie uitstippelt om Roma gelijke werkkansen te bieden en een beleid te hanteren van positieve discriminatie. Op papier een aan te moedigen initiatief, in realiteit lijkt dit echter enorm moeilijk te verwezenlijken Huisvesting Bij het bestuderen van de huisvestingsproblematiek van Roma in Kosovo moet een onderscheid gemaakt worden tussen Roma die verdreven zijn uit hun huizen tijdens de oorlog en nu in vluchtelingenkampen verblijven, en Roma die ononderbroken in hun eigen gemeenschappen bleven wonen. Zij die ononderbroken in de gemeenschappen wonen, verblijven vaak in mahallas (wat wijk betekent in het Turks). In de mahallas zijn de meeste huizen voorzien van Kosovaarse Roma in het Waasland - 24