DEFINITIEF GLOBAAL RAPPORT IMMUNOHISTOCHEMIE CK5/Ki67 ENQUETE 2018/2

Transcriptie

1 EXPERTISE, DIENSTVERLENING EN KLANTENRELATIES KWALITEIT VAN LABORATORIA COMMISSIE VOOR PATHOLOGISCHE ANATOMIE WERKGROEP EKE EXTERNE KWALITEITSEVALUATIE VOOR ANALYSES PATHOLOGISCHE ANATOMIE DEFINITIEF GLOBAAL RAPPORT IMMUNOHISTOCHEMIE CK5/Ki67 ENQUETE 2018/2 Sciensano/Immunohistochemie/5-NL Expertise, dienstverlening en klantenrelaties Kwaliteit van laboratoria J. Wytsmanstraat, Brussel België

2 ISSN: WERKGROEP EKE Sciensano Pannis M. Secretariaat TEL: 02/ FAX: 02/ Vanessa Ghislain Hannelien Verbeke Leden werkgroep EKE Gabriela Beniuga Bart De Wiest Anne-Marie Dierick Enquêtecoördinator Vervanger enquêtecoördinator Instelling IPG (Gosselies) OLV (Aalst) Sciensano TEL: 02/ TEL: 02/ Bart Lelie Marie-Paule Van Craynest AZ-ZENO (Knokke-Heist) New Labpatho (Braine L Alleud) Een voorlopige versie van dit rapport werd voorgelegd aan de leden van de werkgroep EKE op 22/01/2019. Autorisatie verspreiding rapport: Door Vanessa Ghislain, enquêtecoördinator, op 05/02/2019. Alle rapporten zijn tevens te raadplegen op onze website: FORM 43/124/N V11 2/18

3 INHOUDSTAFEL 1. INLEIDING Doel van de EKE Uitbestede activiteiten Materiaal van de EKE Vraag Antwoordformulier BEOORDELING Algemene criteria* Specifieke criteria* per epitoop CK Ki Eindbeoordeling RESULTATEN Deelname aan de EKE Overzicht van de resultaten Resultaten per antilichaam CK Ki BESPREKING VAN DE RESULTATEN CK Ki Ki67 : interpretatie in borstcarcinomen BEELDEN FORM 43/124/N V11 3/18

4 1. Inleiding Dit document bestaat uit een overzicht en een bespreking van de resultaten van de externe kwaliteitsevaluatie (EKE) Immunohistochemie 2018/2 (CK5/Ki67) en een samenvatting van de individuele opmerkingen en aanbevelingen Doel van de EKE Deze EKE had als doel de kwaliteit van de immunohistochemische kleuringen CK5 en Ki67 te evalueren Uitbestede activiteiten Het weefselmateriaal is afkomstig van het laboratorium pathologische ontleedkunde van het OLV ziekenhuis te Aalst Materiaal van de EKE Het opgestuurde materiaal bestond uit 2 ongekleurde paraffinecoupes met punchbiopten afkomstig van operatiestukken. De biopten bestonden zowel uit normale weefsels als uit klinisch relevante tumoren en toonden een verschillend niveau van proteïne-expressie (hoog, gemiddeld, laag, geen expressie). De coupe voor CK5 bestond uit biopten met : 1. Normale slokdarm 2. Prostaat, hyperplasie 3. Long, adenocarcinoom 4. Long, plaveiselcelcarcinoom 5. Borst, invasief ductaal carcinoom De coupe voor Ki67 bestond uit biopten met : 1. Normale lever 2. Tonsil (fixatie 18u.) 3. Tonsil (fixatie 44u.) 4. Borst, invasief ductaal carcinoom 5. Borst, invasief ductaal carcinoom De homogeniteit van de stalen werd getest door het laboratorium pathologische ontleedkunde van het OLV ziekenhuis te Aalst. De homogeniteit werd nagegaan door microscopische controle van de immunohistochemische kleuring op meerdere niveaus (uitgevoerd elke 30 coupes). De stalen werden beschouwd als homogeen (in die zin dat elk panel van 2 coupes identieke informatie bevat) en stabiel tot het einde van de analyseperiode Vraag Er werd gevraagd om de coupes te kleuren voor CK5 en Ki67, volgens de standaardprocedures van het laboratorium. Voor het aantonen van CK5 mocht ook een antilichaam CK5/6 worden gebruikt. Een eigen controle(coupe) kon worden toegevoegd. Er werd gevraagd om de stalen te behandelen zoals patiëntenstalen, d.w.z. dat de stalen dienden geïntegreerd te worden in de routine samen met patiëntenstalen Antwoordformulier Er werd gevraagd een antwoordformulier in te vullen betreffende de gebruikte technieken. FORM 43/124/N V11 4/18

5 2. Beoordeling De evaluatie van de kleuringen werd gezamenlijk en simultaan uitgevoerd door 4 anatoompathologen, waarvan 1 intern (Anne Marie Dierick, Sciensano) en 3 externen en door de enquêtecoördinator, Vanessa Ghislain (Sciensano). De evaluatie vond plaats op 8 november 2018 in het AZ Sint-Maarten te Mechelen. Deze administratieve en wetenschappelijke structuur garandeert de kwaliteit en de anonimiteit van de resultaten. Voor bijkomende anonimisatie werden de coupes niet geïdentificeerd aan de hand van hun deelnemersnummer (QMLxxx), maar d.m.v. een willekeurig nummer enkel gekend door de EKE coördinator Algemene criteria* Algemeen is de beoordeling gebaseerd op : de specificiteit : er moet een voldoende en specifiek signaal aanwezig zijn; de achtergrond : in principe mag een immunohistochemische kleuring geen aspecifieke achtergrond genereren; de morfologie : de kleuring mag de morfologie zo weinig mogelijk wijzigen. (*) Referentie : Specifieke criteria* per epitoop CK5 1) Normale slokdarm : matig tot sterke (cytoplasmatische) aankleuring van het plaveiselcelepitheel doorheen alle cellagen (controle sensitiviteit) 2) Prostaat hyperplasie : sterke (cytoplasmatische) aankleuring van de meeste basale cellen in de hyperplastische prostaatklieren (sterke expressor) 3) Long, adenocarcinoom : geen aankleuring van de neoplastische cellen (controle specificiteit) 4) Long, plaveiselcelcarinoom : matig tot sterke (cytoplasmatische) aankleuring van bijna alle neoplastische cellen 5) Borst, invasief ductaal carcinoom (controle sensitiviteit en specificiteit) : sterke (cytoplasmatische) aankleuring van het myoëpitheel in normaal borstklierweefsel en ducti geen aankleuring in de neoplastische cellen van het invasief carcinoom Ki67 1) Normale lever : <1% (nucleaire) aankleuring in verspreide hepatocyten (controle specificiteit) 2) Normale tonsil (fixatie 18u.) : matig tot sterke (nucleaire) aankleuring van de B-cellen in de kiemcentra (80-90%), met een duidelijke gradiënt tussen de lichte en de donkere zone van de kiemcentra geen aankleuring van de meeste B-cellen in de mantelzone matig tot sterke (nucleaire) aankleuring van de meeste suprabasale plaveiselcellen 3) Normale tonsil (fixatie 44u.) : zelfde aankleuringspatroon als de tonsil die 18u. werd gefixeerd (test robuustheid protocol) 4) Borst, invasief ductaal carcinoom : matig tot sterke (nucleaire) aankleuring van de neoplastische cellen 5) Borst, invasief ductaal carcinoom : matig tot sterke (nucleaire) aankleuring van de neoplastische cellen (*) Referentie : ( ) Er werd beslist om niet een schatting van het percentage positieve kernen te evalueren maar enkel het aankleuringspatroon. FORM 43/124/N V11 5/18

6 2.3. Eindbeoordeling Elke kleuring kreeg een eindbeoordeling, gebaseerd op volgende criteria* : Optimaal : perfecte of quasi perfecte aankleuring in alle weefsels Goed : voldoende aankleuring in alle weefsels; niettemin is optimalisatie van het protocol mogelijk voor een betere sensitiviteit en/of signal-to-noise ratio Borderline : onvoldoende aankleuring, bv. algemeen te zwakke kleuring of een vals negatieve of vals positieve kleuring in één van de weefsels; optimalisatie van het protocol is nodig Onvoldoende : sterk onvoldoende aankleuring, bv. een vals negatieve of vals positieve kleuring in meerdere weefsels; optimalisatie van het protocol is dringend nodig (*) Referentie : 3. Resultaten 3.1. Deelname aan de EKE Het deelnamepercentage bedroeg 72/73 (99%). Gewest Aantal laboratoria dat stalen ontving (ingeschrevenen) Aantal laboratoria dat een CK5 coupe terugstuurde Aantal laboratoria dat een Ki67 coupe terugstuurde Vlaams gewest Brussels gewest Waals gewest Farmaceutische firma s Totaal Overzicht van de resultaten De farmaceutische firma s (producenten van antilichamen) werden niet opgenomen in de resultaten. Eindresultaat CK5 Ki67 Optimaal 22 (33%) 28 (40%) Goed 36 (55%) 32 (46%) Borderline 5 (8%) 10 (14%) Onvoldoende 3 (5%) 0 Totaal FORM 43/124/N V11 6/18

7 50 Figuur 1 : Overzicht resultaten Immunohistochemie 2018/ CK Ki Optimaal Goed Borderline Onvoldoende 3.3. Resultaten per antilichaam De farmaceutische firma s (producenten van antilichamen) werden niet opgenomen in de resultaten CK5 CK5 Kloon N Producent Optimaal Goed Borderlindoende baar* Onvol- Aanvaard- Geconcentreerde antilichamen (n=11) mm D5/16B4 6 Dako/Agilent Technologies % mm XM26 3 Leica/Novocastra /3 1 Diagomics /1 rm SP27 1 Abcam /1 Ready-To-Use antilichamen (n=55) mm D5/16B4 29 Dako/Agilent Technologies % 24 Cell Marque/Ventana/ % Roche mm XM26 2 Leica/Novocastra /2 (*) optimaal/goed mm = mouse monoclonaal antilichaam rm = rabbit monoclonaal antilichaam ( ) antilichaam specifiek voor CK5 FORM 43/124/N V11 7/18

8 Ki67 Ki67 Kloon N Producent Optimaal Goed Borderlindoende baar* Onvol- Aanvaard- Geconcentreerde antilichamen (n=16) mm MIB-1 13 Dako/Agilent Technologies % 1 Cell Marque/Ventana/ /1 rm SP6 Roche 1 Thermo/Neomark /1 AB-4 (rabbit polylonaal) 1 mm MIB-1 29 rm ers Thermo/Neomark ers /1 Ready-To-Use antilichamen (n=54) Dako/Agilent Technologies % Cell Marque/Ventana/ % Roche mm K2 1 Leica/Novocastra /1 Cell rm niet 1 Marque/Ventana/ /1 vermeld Roche (*) optimaal/goed mm = mouse monoclonaal antilichaam rm = rabbit monoclonaal antilichaam 4. Bespreking van de resultaten 4.1. CK5 De CK5 kleuring was van optimale of goede kwaliteit bij 58/66 deelnemers (88%) (zie figuur 1). De kleuring werd door 65 laboratoria uitgevoerd d.m.v. een automaat en door 1 laboratorium manueel. Er was een controlecoupe aanwezig bij 28/66 deelnemers (42%). De meest gebruikte kloon is D5/16B4 (59/66 laboratoria of 89%). Een geconcentreerd antilichaam werd door 11/66 laboratoria (17%) gebruikt, een Ready-To-Use antilichaam door 55/66 laboratoria (83%) (zie figuur 2) Figuur 2 : CK5 - verdunning antilichaam onvoldoende/borderline goed/optimaal Geconcentreerd (1/50-1/200) Ready-To-Use FORM 43/124/N V11 8/18

9 Een inadequaat resultaat (borderline of onvoldoende) werd in 7/8 gevallen getypeerd door een onvoldoende aankleuring van één of meerdere weefsels. Een vaak terugkerende opmerking is de aanwezigheid van een (lichte) achtergrond in één of meerdere weefsels; 32 laboratoria kregen hierdoor een score goed i.p.v. optimaal. Het Ready-To-Use D5/16B4 antilichaam van Ventana lijkt meer onderhevig aan deze achtergrond dan het Ready-To-Use D5/16B4 antilichaam van Dako. Een HIER voorbehandeling met een buffer met hoge ph is noodzakelijk. Alle laboratoria pasten dit type voorbehandeling toe. Slokdarm wordt door NordiQC aanbevolen als positieve controle : bijna alle plaveiselcellen van het epitheel moeten matig tot sterk aankleuren doorheen alle cellagen. Omdat er in slokdarmweefsel geen structuren voorkomen met een laag niveau van expressie, is een bijkomende positieve controle nodig, zodat CK5 kan worden gedetecteerd in neoplastische cellen met een lage CK5 expressie. Hiervoor kan pancreas worden gebruikt. Lever of appendix kunnen worden gebruikt als negatieve controle : hepatocyten of epitheliale celen mogen niet aankleuren Ki67 De Ki67 kleuring was van optimale of goede kwaliteit bij 60/70 deelnemers (86%) (zie figuur 1). De kleuring werd door 69 laboratoria uitgevoerd d.m.v. een automaat en door 1 laboratorium manueel. Er was een controlecoupe aanwezig bij 28/70 deelnemers (40%). De meest gebruikte klonen zijn MIB-1 (42/70 laboratoria of 60%) en 30-9 (23/70 laboratoria of 33%). Een geconcentreerd antilichaam werd door 16/70 laboratoria (23%) gebruikt, een Ready-To-Use antilichaam door 54/70 laboratoria (77%) (zie figuur 3) Figuur 3 : Ki67 - verdunning antilichaam Geconcentreerd (1/50-1/600) 51 Ready-To-Use borderline goed/optimaal Een inadequaat resultaat (borderline of onvoldoende) werd getypeerd door : - in 8/10 gevallen: onvoldoende (zwak tot matig i.p.v. matig tot sterk) en/of vals negatieve aankleuring, bv. in de suprabasale plaveiselcellen van de tonsil - in 2/10 gevallen : achtergrond in de lever en/of in de plaveiselcellen aan het oppervlak van de tonsil (d.w.z. aankleuring hoger dan suprabasaal). Een vaak terugkerende opmerking is de aanwezigheid van een (lichte) achtergrond in één of meerdere weefsels; 32 laboratoria (ofwel alle 32 resultaten van de categorie goed ) kregen hierdoor een score goed i.p.v. optimaal. Het Ready-To-Use 30-9 FORM 43/124/N V11 9/18

10 antilichaam van Ventana lijkt meer onderhevig aan deze achtergrond dan het Ready-To- Use MIB-1 antilichaam van Dako. Een HIER voorbehandeling is noodzakelijk. Alle laboratoria pasten deze voorbehandeling toe. Tonsil wordt door NordiQC aanbevolen als (positieve en negatieve) controle : er moet een matig tot sterke aankleuring zijn van bijna alle B-cellen in de donkere zone van de kiemcentra en een zwakke tot matige aankleuring in de lichte zone ( gradiënt ). De meeste B-cellen in de mantelzone mogen niet aankleuren Ki67 : interpretatie in borstcarcinomen 72 Laboratoria hebben de Ki67 kleuring uitgevoerd, waaronder 2 farmaceutische firma s (producenten van antilichamen) en 1 laboratorium dat enkel huidbiopten verwerkt. De vragen betreffende de interpretatie in borstcarcinomen zijn niet van toepassing op deze 3 laatste laboratoria en hun antwoorden zijn dus niet opgenomen in deze analyse. Wie interpreteert de Ki67 kleuring (meerdere antwoorden mogelijk)? Patholoog 61 Patholoog, Kandidaat-specialist 6 Patholoog, Kandidaat-specialist, Digital image analysis 1 Patholoog, Laboratoriumtechnoloog 1 Totaal 69 Hoe wordt het % positieve Ki67 tumorcellen ('proliferation index') bepaald? Meerdere antwoorden zijn mogelijk, bijvoorbeeld als de methode verschilt naargelang de observator. Eye balling 28 Manueel tellen van tumorcellen, Eye balling 25 Manueel tellen van tumorcellen 13 Digital image analysis 1 Manueel tellen van tumorcellen, Digital image analysis 1 Manueel tellen van tumorcellen, Eye balling, Digital image analysis 1 Totaal 69 Indien er manueel wordt geteld, hoeveel tumorcellen worden er geteld (meerdere getallen mogelijk)? à Afhankelijk van de indicatie 2 Andere (60; 500; 1 veld; 100 of 200; 100/1000/2000; 2 à 5 maal veld van 100; 5 x 400 tumorcellen; 50 indien homogene spreiding; 50 of 100; 500 à 2000; borst ten minste 100 en meer indien zeer heterogeen/neuro-endocrien ten minste 500; in functie van het materiaal 5x100 cellen; meerdere spots van meerdere honderdtallen cellen; min. 200 afhankelijk van de aard van het staal [biopsie, resectie, ]; minstens 200) 15 unieke antwoorden Niet van toepassing 28 Totaal 69 N N N FORM 43/124/N V11 10/18

11 Worden er interpersonele (interpersoonlijke, intercollegiale) testen uitgevoerd om standaardisatie te bevorderen? Ja 23 Neen 45 Niet van toepassing 1 Totaal 69 Welk gebied van de tumor wordt geanalyseerd? Tumor hot spots 29 Alle tumorcellen (algemeen gemiddelde) 22 Alle tumorcellen (algemeen gemiddelde) en tumor hot spots 4 Alle tumorcellen (algemeen gemiddelde) of tumor hot spots in functie van de casus 2 Andere N N 12 unieke antwoorden Totaal 69 Wordt een zwakke nucleaire kleuring beschouwd als positief? Ja 46 Neen 23 Totaal 69 Wordt een matige nucleaire kleuring beschouwd als positief? Ja 66 Neen 2 Niet vermeld 1 Totaal 69 Worden er controles toegevoegd bij het uitvoeren van de kleuring? Ja 43 Neen 25 Niet vermeld 1 Totaal 69 Preciseer de controles : Tonsil 22 Appendix 2 Appendix en tonsil 1 Ander weefsel 3 Positieve controle 1 Positieve en negatieve controle 2 Interne of externe controle 1 Interne controle 5 Wanneer er geen interne controle is 3 Run controle 2 Bij elke wijziging van (lot van) het antilichaam 2 Op vraag van de patholoog 1 Niet van toepassing 23 Niet vermeld 1 Total 69 N N N N FORM 43/124/N V11 11/18

12 5. Beelden De gekleurde coupes van alle deelnemers zijn digitaal te bekijken via onze PathXL website Meldt u aan met uw QML-deelnemersnummer en klik op EKE Immunohistochemie 2018/2. Informatie over het gebruik van PathXL vindt u op dezelfde website. Enkele voorbeelden zijn weergegeven op de volgende pagina s. FORM 43/124/N V11 12/18

13 CK5 Optimaal Matig tot sterke cytoplasmatische aankleuring van het plaveiselcelepitheel van de slokdarm; sterke cytoplasmatische aankleuring van de meeste basale cellen in de hyperplastische prostaatklieren en van het myoëpitheel in normaal borstklierweefsel en ducti Onvoldoende Onvoldoende aankleuring in slokdarm, prostaat en normaal borstklierweefsel FORM 43/124/N V11 13/18

14 Optimaal Onvoldoende Matig tot sterke aankleuring van het plaveiselcelepitheel van de slokdarm doorheen alle cellagen Onvoldoende aankleuring van het plaveiselcelepitheel van de slokdarm Optimaal Onvoldoende Sterke aankleuring van de meeste basale cellen in de hyperplastische prostaatklieren Onvoldoende aankleuring in de hyperplastische prostaatklieren FORM 43/124/N V11 14/18

15 Onvoldoende Borderline Aspecifieke nucleaire aankleuring in het adenocarcinoom van de long Onvoldoende aankleuring in het plaveiselcelcarcinoom van de long (zone-effect) Goed Achtergrond in het borstcarcinoom FORM 43/124/N V11 15/18

16 Optimaal Sterke aankleuring van het myoëpitheel in normaal borstklierweefsel en ducti; geen aankleuring in de neoplastische cellen van het invasief borstcarcinoom Ki67 Optimaal Borderline Matig tot sterke aankleuring van de B-cellen in de kiemcentra van de tonsil; duidelijke gradiënt tussen de lichte en de donkere zone van de kiemcentra Onvoldoende aankleuring in de kiemcentra van de tonsil; weinig gradiënt tussen de lichte en de donkere zone van de kiemcentra van de tonsil FORM 43/124/N V11 16/18

17 Optimaal Matig tot sterke aankleuring van de meeste suprabasale plaveiselcellen van de tonsil Borderline Vals positieve aankleuring in de plaveiselcellen aan het oppervlak van de tonsil (d.w.z. hoger dan suprabasaal) FORM 43/124/N V11 17/18

18 Optimaal Matig tot sterke (nucleaire) aankleuring van de meeste suprabasale plaveiselcellen van de tonsil Borderline Onvoldoende aankleuring (zwak tot matig i.p.v. matig tot sterk) tot vals negatief in de plaveiselcellen van de tonsil EINDE Sciensano, Brussel Dit rapport mag niet gereproduceerd, gepubliceerd of verdeeld worden zonder akkoord van Sciensano. De individuele resultaten van de laboratoria zijn vertrouwelijk. Zij worden door Sciensano niet doorgegeven aan derden, noch aan de leden van de Commissie, de expertencomités of de werkgroep EKE. FORM 43/124/N V11 18/18