Boekverslag door R woorden 18 februari keer beoordeeld. Geschiedenis

Transcriptie

1 Boekverslag door R woorden 18 februari keer beoordeeld Vak Geschiedenis Van kind tot burger Volksopvoeding via het onderwijs in Nederland ( ) jarige oorlog (stadhouder Willem v. Oranje aan t hoofd v.d. opstand, leger en vloot. Regenten benoemen) unie van Utrecht en Atrecht, Republiek in Weinig verbondenheid en nationaal besef. Standenmaatschappij: regenten gegoede burgerij - kleine burgerij - volksklasse paupers 1747 stadhouderschap werd erfelijk en eenhoofdig. Republiek was stabiel tot 1780, 18e eeuw: verval. Hierdoor ging het bij discussies om het land, niet alleen gewest. Verlichting (rationalisme, maakbare maatschappij) gaf een nieuw denkbeeld. -> lezingen, tijdschriften, verenigingen, 1784 M. tot nut van t Algemeen. (iedereen moet naar school) Verlicht burgerschapsideaal: bovenlaag van de bevolking. Leefwijze van zelfstandige burgers, goed opgeleid, deugdzaam, hard werken, sober leven en algemeen belang (= vaderlandsplicht). Burgers gaven Willem V de schuld v.h. verval, ze gingen zich patriotten noemen: nationalisme, democratisering, gelijke rechten. Bestuurders gekozen en gecontroleerd. Kiesrecht met verlichtb. ideaal. Armoede en domheid niet langer onvermijdelijk eindfase van De Republiek (Calvinistische statenbond) e Engelse zeeoorlog 1781 Pamflet Vanaf 1780 is er veel onrust veroorzaakt door de patriotten, die nemen steeds meer de macht over (Daendels). Burgermilities patriotten. Bataafse Republiek: , protestants rooms-katholiek. Standen afgeschaft. Scheiding van kerk en staat. Prins Willem V vlucht naar Engeland. Wetgevende vergadering: radicale Unitarissen(= algemeen mannenkiesrecht voor aanhangers v.d. revolutie, vooruitstrevend centraal bestuur) en de moderate Federalisten(= censuskiesrecht, samenwerking orangisten, statenbond) -> eenheidsstaat met censuskiesrecht, men moest een verlicht burgerschapsideaal hebben en uit de gegoede burgerij komen. (goede opleiding, economisch onafhankelijk). Mbv staatsgrepen. Er kwam echter geen nationaal herstel, maar wel verdeeldheid Goejanverwellesluis Hierna nemen de Pruisen wraak op de patriotten. Revolutie in Frankrijk in Oranjegezinde regenten terug aan de macht. Economie: Handel loopt terug door de zeeoorlog, de agrarische sector bloeit op. Onderwijs Pagina 1 van 9

2 Voor 2e helft v.d. 18e eeuw Onderwijs aangepast aan de standenmaatschappij. Hoogste kringen: thuisonderwijs. Welgestelde burgers: particuliere scholen. De rest: openbare scholen, betaald door de lokale overheid en de kerk= leerstellig onderwijs (leren lezen zodat je de bijbel kunt begrijpen. Heidelbergse catechismus. Tweede helft v.d. 18e eeuw Er kwam kritiek op het onderwijs, dit was de schuld van het verval v.d. republiek. De domheid v.d. bevolking (Socrates) Voor 2e helft 18e eeuw: Lagere scholen al in de 17e eeuw, verschilde per gewest. Aangepast aan de standenmaatschappij. Gratis voor de armen, kerk betaalde. Weinig toezicht. Hoofdelijk onderwijs: kinderen leerden voor zich, in eigen tempo, overhoord bij de leraar. 1 onderwijzer per school. Lijfstraffen. Calvinisme: mens is van nature zondig en geneigd tot kwaad. Erna: Europees debat met ideeën van John Locke: tabula roza. Leren van je omgeving, de mens/samenleving is maakbaar. Kennis = deugd => ideale samenleving, van kind tot burger. Goede belonen, kind is ongeschreven blad. Onderwijs: karaktervorming, herstel voor vaderland. Moreel verval tegen gaan, christelijke deugdzaamheid stimuleren, burgerschap en natiebesef en vaderlandsliefde bevorderen. Vb.: v. Alphen, Betje Wolff, Aagje Deken, Hendrik Wester (schoolboeken, klassikaal les, schoolopziener in Groningen). Lid van M. tot NA. Zij waren politiek neutraal, steunden ook opleiding voor leraren, hogere status en betere salarissen. J. v.d. Palm werd aangesteld als agent voor nationale opvoeding. Voor de verlichting: je bent en blijft sociaal laag, staat vast in de schepping. Erna: omslag, maakbare samenleving. 1801(v.d. Palm) nationaal toezicht; en 1803 schoolwetten. (provincies werden verdeeld in districten) 1805 inspecteur onderwijs, v.d. Ende; agentschap wordt opgeheven. Er kwamen 4 rangen voor leraren. 1806: Onderwijswet (veel advies van Bataafs bestuur uit 1796): 1. Democratisering: iedereen naar school, vooral lagere milieus. 2. Modernisering: afschaffen lijfstraffen, karaktervorming, klassikaal onderwijs!!! met examens, leerstellig onderwijs verboden (Deïsme, erkenning van God, hij bemoeit zich nergens mee.) 3. Controle van de nationale overheid door schoolopzieners. Er kwam geen leerplicht en school werd niet gratis, altijd uitzonderingen. Velen niet eens met vernieuwingen. Vrij protestants onderwijs. Er kwam wel bijzonder onderwijs: particulieren, financieel onafhankelijk v.d. overheid. Eisen voor gebouw, leerstof, leermiddelen en leraren. Ond. moest algemeen Christelijk en verlicht zijn. => maatschappelijke en Christelijke deugdige kinderen. 1 leraar, twee klassen in één ruimte. Pas rond 1850 kwamen er gescheiden klaslokalen. KANON: boekenlijst met boeken die scholen mochten gebruiken. Vakken: lezen, schrijven, spreekvaardigheid, rekenen, kennis v.d. wereld, vaderlandse geschiedenis en de natuur. Ook schoolzang. ABN. Moralistisch onderwijs, doel was opvoeding tot alle maatschappelijke en christelijke deugden (gehoorzaamheid, achting, vertrouwen, liefde jegens ouders, eerlijkheid, dankbaarheid etc. ) Pagina 2 van 9

3 Kinderen bleven vaak weg van school als ze werk hadden, vb. in de zomer met de oogst. Ze gingen meestal naar school tot een jaar of tien. Nationale overheid stak nauwelijks geld in het onderwijs, geld was er ook niet want het belastingstelsel was in Ned. zeer beperkt. Liberalen: - vrij onderwijs - neutraal - openbaar Christendemocraten: - bijzondere scholen - particulier (ouders financieren) - confessioneel (bijbel = basis) Bij openbaar onderwijs financiert de overheid de scholen. Dit leidt tot de onderwijswet van 1857 Rousseau: kinderen pas onderwijzen als ze ernaar vragen, dan zijn er pas aan toe : Lodewijk Napoleon : ingelijfd bij Frankrijk. Hier begon de standaardisering en natievorming. Vaste taal, eisen lager onderwijs, officiële spelling etc. ook kwamen er agentschappen (ministeries). Zo kwam er een omslag in het onderwijs. Zoon van Willem V werd in 1813 uit Engeland gehaald en hij werd Koning Willem I van Nederland. Hij was absolute vorst maar z n macht werd beperkt door de constitutie. O.a. zijn houding leidde tot de Belgische opstand. België werd namelijk gediscrimineerd. Hij probeerde Noord en Zuid samen te smelten tot één natie. N: handel, agrarisch, vrijhandel. Z: industrie, protectie 1815 Congres van Wenen om de grenzen in Europa na Napoleon opnieuw vast te stellen. Nederland en België werden samengevoegd om een tegengewicht tegen Frankrijk te vormen. -> Koninkrijk der Nederlanden, constitutionele monarchie Opstanden Zuidelijke Nederlanden => ontstaan België. Dit versterkte het nationalisme in Nederland. 10-daagse veldtocht olv Prins Willem II. Koning Willem I deed grote investeringen in zijn land, wegen, kanalen. Levensstandaard nam toe Willem I treedt af, Nederland raakt achter landbouw crisis. Onhygiënisch, ziektes, armoede. Armoedecyclus van arbeiders: altijd terugkerende armoede. Gezinsloonmodel: alle leden van het gezin zorgen voor inkomen, na 1870/1890 -> kostwinnersmodel, alleen de man. Natievorming: ander inzicht. REPUBLIEK: RES PUBLICA, algemeen belang liberale oppositie liberale heerschappij Grondwet van Thorbecke groeiende zorg over kinderarbeid 1857 schoolwet 1874 kinderwetje van Van Houten. Pagina 3 van 9

4 1875 verkiezingen stelling liberalen: ond. moet goed en gratis schoolwet 1889 arbeidswet Liberalisme komt voort uit de Franse Revolutie. In andere landen waren er al liberalen, ze wilden een parlementair stelsel: hoogste macht bij parlement, ministers waren verantwoording schuldig aan het parlement. In Ned. sinds volksvertegenwoordigers gekozen door volk. Vorst ministers parlement: 1e en 2e kamer. Ministers: verantwoordelijk voor t politieke beleid, uitvoerende macht. Verantwoording aan t parlement. Vorst: onschendbaar, voert plannen uit maar ministers zijn er verantwoordelijk voor. Zij hebben ze ook bedacht. Volk kiest: * Leden v.d. 2e kamer * Gemeenteraad * Provinciale staten Kiesstelsel: districten, Elk district kiest zijn eigen mensen, die gaan naar de 2e kamer. 100 districten -> afgevaardigden. Rond deze tijd braken er revoluties uit in Europa: conservatief liberaal. Dit gaf een bedreiging voor koning Willem II. Ned. was namelijk een constitutionele monarchie met autoritair regeringsstelsel. Willem I = verlichte, absolute vorst die rekening hield met het volk. Hij was conservatief en alleen heersend. De liberalen waren daartegen, zij waren voor vrijheid v.h. individu, vanuit de verlichting. Koning Willem II werd na revoluties in andere landen van conservatief ineens heel liberaal, ivm voorkomen van volksopstand. Hij liet Thorbecke een grondwet maken. Grondwet van 1848: constitutionele monarchie met parlementair stelsel, vrijheid van vereniging & vergadering, drukpers en onderwijs (school kiezen). Koning werd onschendbaar, ministers verantwoordelijk voor hem, hij kan ze niet meer zomaar ontslaan of aanstellen. Census kiesrecht: bepaalde belastingsom betalen, hierdoor zou de invloed in de politiek verlicht blijven. Nationaal belang stond voorop. Antirevolutionairen: orthodoxe protestanten die liberale ideeën v.d. verlichting en de Franse revolutie afwezen. Principieel. Vb.: Abraham Kuyper -> ARP. Vrije universiteit Rooms-katholieken waren voor de liberalen. Liberalen wilden een nachtwakersstaat: staat zorgt voor veiligheid en grijpt nauwelijks in ivm particuliere initiatief. Liberale burgerschapsideaal: economisch onafhankelijk, zelfstandig, rationeel. Onderwijs was hier belangrijk voor. Liberale invloed na 1848: Nieuwe grondwet van 1848 en de onderwijswet 1806 Over het onderwijs hadden verschillende stromingen een mening: Liberalen: Openbaar onderwijs, algemeen Christelijk onderwijs, de overheid moet ook neutraal zijn Christendemocraten: antirevolutionairen en rooms-katholieken: Confessionele scholen/bijzondere scholen, particulier of confessioneel. Lokale overheid zorgt voor subsidie < > landelijke overheid zorgt voor subsidie Vanwege vrijheid van onderwijs moest er een nieuwe schoolwet komen, 1857: Pagina 4 van 9

5 vrijheid van onderwijs, maar geen subsidies voor bijzonder onderwijs hogere eisen leerstof minimumsalarissen voor onderwijzers (ond. duurder) openbaar onderwijs mocht gratis. Nadruk meer op kennis dan maatschappelijk deugden Verplichte vakken Kwaliteitseisen gebouwen en onderwijzers verhoogd Rangenstelsel verdween Maximaal 70 leerlingen per onderwijzer Kinderen waren vaak hulpje voor hun ouders bij het werk (landbouw en textiel-, stoom- en suikerfabrieken). 10 tot 12 uur werken was normaal voor kinderen. Tijdens de industrialisatie werd kinderarbeid gezien als een probleem, rond Uitbuiting, gezondheidsrisico s. Aantal jonge kinderen nam af omdat er geschoolde arbeiders nodig waren voor de nieuwe machines. Verbod erop zou teveel invloed zijn v.d. overheid, inkomens niet missen. t Nut vroeg om een arbeidsverbod voor kinderen in fabrieken en werkplaatsen tot 12 jaar. 1873: Van Houten had zijn wetsvoorstel klaar, deze werd in 1874 aangenomen: hij wil: leerplicht voor kinderen 8-12 jaar volledig arbeidsverbod tot 12 jaar Uiteindelijk: verbod voor kinderen tot 12 jaar in fabrieken en op werkplaatsen dus wel op platteland en thuis Praktijk: er was nauwelijks controle en zagen vaak misverstanden door de vingers economische groei Modernisering, industrialisatie, transportsector verbeterde: 2e helft v.d. 19e eeuw. Bevolkingsgroei vanaf 1870, verbetering gezondheidstoestand. De sociale mobiliteit groeide: mogelijkheid om betere plaats in de maatschappij te krijgen. Er ontstond een nieuwe middenklasse: tussen de arbeiders en de elite. Meestal afhankelijk v.e. salaris. Ambtenaren, onderwijzers, kantoorpersoneel. Aantal academici nam toe sociale kwestie: vraagstuk van armoede en slechte werk- en levensomstandigheden van de arbeidersklasse. Ook over de integratie v.d. arbeiders in de samenleving. De Socialisten schreven er voortdurend over, maar ook de liberalen en confessionelen. * Armoede werd nu niet meer als onvermijdelijk gezien. * Ook werd de verhouding tussen arbeiders en werkgevers zakelijker en harder. Spanningen komen door de golvende conjunctuur lijn stichting ARP landbouwcrisis (massale migratie naar steden, lage prijzen, goedkopere U.S. producten) 1886: enquête naar werking v.d. wet. Kinderarbeid was nauwelijks afgenomen. Aantal kinderen naar school, weinig gestegen 1887 uitbreiding kiesrecht, rekbare wet nieuw kabinet 1889: Arbeidswet: nachtarbeid voor vrouwen en kinderen van jaar verboden. Pagina 5 van 9

6 (arbeid verboden in fabrieken en werkplaatsen tot 12 jr.) Maximale werkdag was 11 uur. Landelijke inspectie (nog steeds in de landbouw en thuis) (opkomend socialisme) 1892 stichting gereformeerde kerk 1919 algemeen kiesrecht Fabrikanten: kinderen moeten naar school, kinderen worden ziek en moe, geschoolde knechten nodig Onderwijzer, Artsen, t Nut, Schoolverbod. Ouder waren juist VOOR!! Er ontstonden rond 1880 overbevolkte volkswijken, de armoedecyclus leek erger te worden. Sociale onrust, stakingen, Palingoproer (ze wilden een eind maken aan het volksvermaak, socialisten kregen de schuld v.h. oproer. Gevechten tussen bevolking en de politie, o.a. dit leidde tot sociale hervormingen in Ned.) Orthodox-protestanten (ARP), rooms-katholieken en arbeiders voelden zich achtergesteld. De meeste v.d. ARP waren Kleine Luyden: niet voor kiesrecht in aanmerking. O.l.v. Abraham Kuyper kwamen ze in actie tegen de financiële achterstelling van het bijzonder onderwijs. ARP was de 1e echte politieke partij, ze organiseerden bijeenkomsten. Hij stichtte later zijn eigen gereformeerde kerk. Er ontstonden zuilen sinds ongeveer 1870, er waren 4 zuilen die gescheiden leefden. 1) Protestanten. Hervormden, gereformeerden, antirevolutionairen, ARP waren soeverein, vrijzinnige hervormden waren niet heel streng en namen de bijbel niet zo letterlijk. Orthodox-protestanten, eigen bladen, vakbonden, organisaties etc. Nationalisme en groepsidentiteit. 2) Rooms-katholieken. Schoolkrant oproep enz. eigen krant en organisaties. Tegen socialisme 3) Socialisten. Rode zuil, D. Nieuwenhuis voormalig dominee haat tegen rijken, revolutie, Troelstra in de politiek. Stakingen, gematigde vorm kreeg later de overhand vanaf 1890: SDAP en socialistische vakbeweging. Niet gebaseerd op privé-bezit. Geen eigen kerken en scholen. 4) Liberalen. Een beetje neutraal 1 en 2 vormen de confessionelen. Leerplichtdebat: discussie tussen voor- en tegenstander van de leerplichtwet. Verbonden met de schoolstrijd. Voorstanders: onmisbaar onderdeel van verheffing van het volk en economische modernisering. Tegenstanders: inkomsten uit kinderarbeid niet te missen, breuk in ouderlijk gezag. Ook hierdoor vielen de liberalen uiteen. (kinderen zijn goedkoop en klein) Nieuwe problemen vanaf 1870 waren de leerplicht, bijzonder onderwijs, kiesrechtkwestie en sociale kwestie. Liberalen vielen uiteen: 1) progressief en 2) conservatief. 1= voor overheidsingrijpen om onafhankelijkheid v.d. burgers te bevorderen, voor leerplicht, sociale wetgeving en uitbreiding v.h. kiesrecht. Van Houten. Sommigen vonden t te vroeg voor de leerplicht. In 1880 werden ze wel voorstander v.d. leerplicht. 2 = aarzelden over leerplicht, wezen sociale wetgeving af en waren tegen ruimer kiesrecht. Economische groei Stoommachines mechanisering, schaalvergroting (grotere producten, meer bedrijfstakken) Transportrevolutie, nieuwe waterweg, Noordzee kanaal. Dienstensector komt erbij landbouwcrisis. Pagina 6 van 9

7 Bevolkingsgroei, urbanisatie, rationalisatie. Van Houten vond dat census kiesrecht teveel mensen uitsloot. De socialisten wilden natuurlijk ook kiesrechtuitbreiding, er ontstond een kiesrechtbeweging. Maar er was teveel verdeeldheid erover grondwetswijziging, census- vervalt. Examenkiezers, spaarkiezers, loonkiezers. Dit ging ten kosten van de liberalen. De antirevolutionairen profiteerden hiervan. Voor het eerst kwam er een socialist D. Nieuwenhuis in de 2e kamer. De progressieve liberalen wilden nu algemeen kiesrecht ivm de sociale kwestie kiesrecht werd weer uitgebreid, einde van de liberale overhand liberalen en confessionelen wisselend aan de macht. Leerplicht 1) progressieve liberalen zijn voor. Liberaal burgerschapsideaal, beter geschoold personeel, domheid bestrijden, sociale kwestie verlichten, V. Houten (liberaal kamerlid). 2) Socialisten waren tegen. Kinderen zijn bron van inkomsten 3) Confessionelen tegen. Kinderen zouden dan naar openbare scholen gaan omdat die gratis zijn, ouderlijk gezag werd ondermijnd. 4) conservatieve liberalen tegen. Bron van inkomsten en ouderlijk gezag schoolstrijd 1863 wet van Thorbecke, middelbaar onderwijs. HBS strijd om de leerplicht 1878 handtekeningenactie tegen de schoolwet Schoolstrijd: ging om de financiering van het bijzonder onderwijs. Vanaf 1825 eisten confessionelen om vrijheid van onderwijs, in 1848 wordt dit ingevoerd maar ze kregen geen subsidie. Ze wilden gelijkstelling met de openbare scholen. In 1989 kregen ze subsidie maar pas in 1917 werd het financieel gelijk gesteld. Particuliere scholen verdwenen omdat ze de concurrentie niet aankonden, er kwamen steeds meer confessionele scholen. Liberalen waren tegen de bijzondere scholen en zij waren weer niet blij met de achterstelling. De katholieken die eerst samenwerkten met de liberalen gingen zich steeds meer tegen het openbaar onderwijs keren. Er kwam een monsterverbond tussen de gereformeerden en de katholieken. Ze hadden 1- zelfde belang: gesubsidieerd worden. De verkiezingen in 1875 draaiden om de schoolstrijd. Schoolwet van 1878 (kappeyne v.d. kopello): kwaliteitsverbetering (school werd duurder) kosten openbaar onderwijs verdeeld door gemeente (70%) en rijksoverheid (30%) nog steeds geen subsidies bijz. ond. maar wel kwaliteitsverbeteringen voor hen kleinere klassen (40 p. onderwijzer) hogere eisen gebouwen en opleiding onderwijzers bevordering moderne levensbeschouwing (openb.) 1878 leerplicht voor kinderen van minder bedeelden eerste subsidie bijzonder onderwijs 1901 leerplicht ingevoerd (paarden-politiek) 1901 Ot en Sien Pagina 7 van 9

8 1917 onderwijspacificatie De eerste verkiezingen met verruimd kiesrecht leverde een confessioneel kabinet op --> nieuwe school wet in 1889: Subsidies voor bijzondere scholen, 30%. Openbare scholen werden verplicht schoolgeld te heffen. Maar conf. scholen bleven achter. Financiële gelijkstelling was namelijk onbetaalbaar. Verbond tussen roomskatholieken en de antirevolutionairen viel uiteen. Scholen niet meer gratis. Socialisten waren nu nog meer tegen. Liberalen zoeken toenadering bij de confessionelen, schoolstrijd niet meer te winnen. Na 1878 kwamen er zelfs wachtlijsten voor scholen omdat er te weinig ruimte was. Er werden veel nieuwe scholen gebouwd en de oude verbeterd. Het aantal kweekscholen werd uitgebreid om lerarentekort te voorkomen. Het aantal gediplomeerde onderwijzers groeide. Vrouwen konden ook onderwijzeres worden. Het analfabetisme daalde ook sterk. Afkomst werd minder belangrijk maar standenonderwijs bleef bestaan. Kinderen konden nu ook verder studeren, gymnasium -> universiteit; en HBS -> dienstensector en industrie (1863) Het onderwijs werd minder moralistisch, andere doelen. Andere methoden: lezen, luisteren, kijken, ruiken, voelen, proeven: aanschouwelijk onderwijs. Wandplaten en prenten. Leesplankje: aap noot mies Wim zus. Tekeningen van Jetses. Ot en sien is een ander voorbeeld. Rond 1900 ontstonden sociale wetten die ook voor mannen golden, vb. ongevallenwet en woningwet. In 1901 wordt de leerplicht ingevoerd door de paarden-politiek: Kinderen moeten 6 jaar onafgebroken naar school, m.u.v. kinderen in de agrarische steden. Er werd door de gemeente toegezien of men zich eraan hield. Het schoolverzuim daalde. Dat hing namelijk samen met kinderarbeid, de lonen stegen, meer geschoolde arbeiders nodig etc. Gemeenten, t Nut, onderwijsorganisaties enz. probeerden mensen over te halen hun kinderen naar school te laten gaan. In 1901 werden lijfstraffen in Nederland officieel verboden. Theo Thijssen verzette zich tegen de lespraktijken rond 1900 (het instampen), kees de jongen is een boek dat hij schreef. Jan Ligthart verzette zich er ook tegen, aangeboden kennis moest aansluiten op hun belevenis van de wereld. Koningin Wilhelmina was er van onder de indruk. Vaderlandse geschiedenis was belangrijk op school ivm nationaal besef. De gouden eeuw stond centraal, en de 80-jarige oorlog. Het Wilhelmus werd populair omdat ze die op school moesten zingen. In 1917 was de schoolstrijd en de kiesrechtkwestie in één keer opgelost: financiële gelijkstelling en algemeen mannen kiesrecht, 1919 algemeen kiesrecht. Grondwetten: 1798 Bataafse Republiek 1815 Koninkrijk Nederland en België Wijzigingen: 1848 liberaal kabinet 1917 kiesrecht Pagina 8 van 9

9 Andere wetten: 1874: Van Houten, 1889: Arbeidswet. Liberalen over onderwijs: deugdzaamheid, liberale burgerschapsideaal, volksopvoeding. Schoolstrijd verliezen de liberalen, ze winnen bij de leerplichtwet. Pagina 9 van 9