EXPERIMENTEEL ONDERZOEK NAAR HET EFFECT VAN PERFECTIONISME OP EETSTOORNISGERELATEERDE ATTITUDES EN - GEDRAGINGEN

Transcriptie

1 Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Academiejaar Eerste Examenperiode EXPERIMENTEEL ONDERZOEK NAAR HET EFFECT VAN PERFECTIONISME OP EETSTOORNISGERELATEERDE ATTITUDES EN - GEDRAGINGEN Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van master in de Psychologie, Optie Klinische Psychologie door Clémence Vandeleur Promotor: Prof. Dr. Bart Soenens Begeleiding: Lic. Liesbet Boone

2 Ondergetekende, Clémence Vandeleur geeft toelating tot het raadplegen van de masterproef door derden.

3 DANKWOORD Het schrijven van deze masterproef was een proces dat niet tot stand zou zijn gekomen zonder de hulp van verschillende mensen. Ik wil graag van de gelegenheid gebruik maken om hen te bedanken voor hun deelname, steun en inzet. Eerst en vooral wil ik mijn ouders bedanken voor hun onvoorwaardelije steun en vertrouwen. Zonder hun hulp zou ik nooit in staat zijn geweest om mijn studies te verwezelijken. Mijn vader verdient een speciale attentie voor zijn na-kijk werk en kritische commentaar. In het bijzonder wil ik mijn begeleidster Liesbet Boone in de schijnwerper en bloementjes zetten. Zij heeft mij gedurende gans het proces bijgestaan, geholpen met mijn vragen en de nodige informatie verstrekt die mee voor dit resultaat gezorgd hebben. Een zeker niet te vergeten dankwoord gaat uit naar mijn promotor, prof. Dr. Bart Soenens. Ik wil hem bedanken voor het kritisch doorlezen van deze thesis en het geven van waardevolle suggesties. Ook extra dank voor zijn bereidwilligheid, ik kon immers steeds met mijn vragen bij hem terecht. Hierdoor kon ik mijn thesis steeds naar een hoger niveau tillen. Ten slotte ook een dankwoord aan de vele mensen uit mijn onmiddellijke omgeving en vriendenkring en in het bijzonder aan Isabel voor de wijze raad en tips. Iedereen oprecht bedankt!

4 DANKWOORD ABSTRACT Inhoudsopgave INLEIDING... 1 Hoofdstuk 1: Perfectionisme als Multidimensioneel Begrip Unidimensionale Visie Multidimensionale Visie Terugkeer naar de Unidimensionale Visie Onderzoek naar het Verband tussen Perfectionisme en Algemene Psychopathologie... 5 Hoofdstuk 2: Eetstoornissen en Perfectionisme Prevalentie, Incidentie, Verloop, Mortaliteit en Comorbiditeit van Eetstoornissen Risicofactoren van Eetstoornissen Interpersoonlijke risicofactoren van eetstoornissen Intrapersoonlijke risicofactoren van eetstoornissen Instandhoudende Factoren van Eetstoornissen Interpersoonlijke instandhoudende factoren van eetstoornissen Intrapersoonlijke instandhoudende factoren van eetstoornissen De Link van Perfectionisme met Eetstoornissen De link tussen unidimensionaal perfectionisme en eetstoornissen De link tussen intrapersoonlijk en interpersoonlijk perfectionisme en eetstoornissen De link tussen persoonlijke standaarden perfectionisme versus zelfkritisch perfectionisme en eetstoornissen De impact van het manipuleren van persoonlijke standaarden op eetstoornisgerelateerde attitudes en gedragingen... 14

5 METHODE Opzet Steekproef Materiaal Meetinstrumenten Pre-Test Experimentele Manipulatie Meetinstrumenten 24 uren na de Experimentele Manipulatie Procedure RESULTATEN Randomisatie Manipulatiecheck Factor Analyse op de Eetstoornisuitkomsten Correlaties tussen Vooraf Gemeten Perfectionisme en Eetstoornissymptomen Effect van Conditie op Eetstoornissymptomen Het Moderende Effect van Trek Perfectionisme DISCUSSIE Onze Bevindingen Eigen Limitaties en Suggesties voor Toekomstig Onderzoek Implicaties voor Behandeling en Preventie CONCLUSIE REFERENTIES... 39

6 TABELLEN Tabel 1 De gemiddelde verschillen en varianties voor leeftijd, BMI en vooraf gemeten perfectionisme in de drie condities Tabel 2 Homogene subset van de gemiddelden van de drie condities Tabel 3 Verschillende eetstoornisvariabelen Tabel 4 De correlaties tussen eetstoornisvariabelen na 24 uur en perfectionisme vooraf gemeten Tabel 5 Het effect van de drie condities na 24 uur op de factorscore restrictieve symptomen Tabel 6 Hiërarchische regressie-analyse waarin restrictieve symptomen te voorspellen zijn met BMI, conditie, trek perfectionisme en interactie tussen conditie en trek perfectionisme

7 ABSTRACT Perfectionisme is een multidimensioneel begrip waarin twee grote dimensies worden onderscheiden, namelijk persoonlijke standaarden en zelfkritiek. Men vraagt zich in het huidig perfectionisme onderzoek af of perfectionisme een causale rol speelt in het ontwikkelen van eetstoornissen. Met ons onderzoek proberen we hierop een antwoord te bieden. We baseren ons hiervoor op experimenteel onderzoek van Shafran, Lee, Payne en Fairburn (2006). Ten eerste willen we nagaan of de experimentele manipulatie een effect heeft op ervaren perfectionisme. We stellen ons hierbij inhoudelijk de vraag of perfectionisme kan worden gemanipuleerd. De tweede onderzoeksvraag die we ons stellen is of de experimentele manipulatie een effect heeft op de eetstoornisvariabelen. Honderd vrouwelijke universiteitsstudenten werden toevallig toegewezen aan de hoge standaarden conditie (n=33), aan de hoge standaarden conditie gecombineerd met zelfkritiek (n=34) en aan de lage standaarden conditie (n=33). De experimentele manipulatie bestond uit het gedurende 24 uur volgen van een contract. Perfectionisme werd vóór en na de experimentele manipulatie gemeten, terwijl eetstoornisvariabelen enkel na de experimentele manipulatie werden gemeten. De manipulatie had een effect op het ervaren perfectionisme en op de eetstoornisvariabelen. Zo vonden we significante verschillen tussen de drie condities wat betreft persoonlijke standaarden en zelfkritiek na 24 uur gemeten. Vervolgens stelden we ook een causaal verband vast tussen de experimentele manipulatie en de boulimische symptomen. Perfectionisme kan hierdoor als een dynamische en situationeel te beïnvloeden persoonlijkheidsvariabele worden beschouwd die mogelijks ook in de behandeling van eetstoornissymptomen kan worden aangepakt.

8 INLEIDING Wat is het effect van perfectionisme op eetstoornisgerelateerde attitudes en gedragingen? In casussen van patiënten met een eetstoornis komt het kenmerk perfectionisme vaak voor. Tevens bestaat er in toenemende mate onderzoek naar de relatie tussen perfectionisme en eetstoornissen. Een belangrijke vraag die echter nog blijft is of perfectionisme een causale rol speelt in eetstoornissen, dan wel of perfectionisme eenvoudig een correlaat of zelfs gevolg is van eetstoornissymptomen (Bardone-Cone, et al., 2007; Jacobi, de Zwaan, Hayward, Kraemer, & Agras, 2004). We trachten in deze scriptie het effect van perfectionisme op eetstoornisgerelateerde attitudes en gedragingen te onderzoeken aan de hand van een experiment. In het eerste hoofdstuk staan we stil bij wat perfectionisme nu precies is en inhoudt. Perfectionisme heeft in de loop der jaren al enkele definities meegekregen (Flett & Hewitt, 2002). Aanvankelijk was er de unidimensionale visie waarin perfectionisme uitsluitend als schadelijk of maladaptief werd beschouwd (Burns, 1980). We overlopen ook kort welke meetinstrumenten werden gebruikt om het construct perfectionisme te vatten. Daarna werd mede door toedoen van Hamachek (1978) overgeschakeld op een multidimensionale visie waarbij perfectionisme niet meer uitsluitend als slecht of maladaptief werd gezien (Frost, Marten, Lahart, & Rosenblate, 1990). Het vernieuwende aspect aan deze visie was volgens hen het bestaan van een normale of adaptieve vorm van perfectionisme. De meetinstrumenten gehanteerd om multidimensionaal perfectionisme te bepalen komen hierin ook aan bod. Met Shafran, Cooper, en Fairburn (2002) keren we ten slotte terug naar een unidimensionale visie waar het begrip klinisch perfectionisme centraal staat. In het tweede hoofdstuk vermelden we wat eetstoornissen zijn, de prevalentie, de risicofactoren en instandhoudende factoren. We leggen tevens de link met perfectionisme en geven een overzicht van studies die het verband tussen perfectionisme en eetstoornissen hebben onderzocht. Tot slot bespreken we in dit hoofdstuk het onderzoek van Shafran, Lee, Payne en Fairburn (2006) dat immers de basis van ons onderzoek vormt. Shafran et al. (2006) hebben een algemeen aanvaard kenmerk van perfectionisme, namelijk het stellen van hoge standaarden trachten experimenteel te manipuleren. Daarenboven gingen ze na wat het effect van deze manipulatie was op eetstoornisgerelateerde attitudes en gedragingen. 1

9 Hoofdstuk 1: Perfectionisme als Multidimensioneel Begrip Perfectionisme is niet eenduidig te omschrijven. Het begrip heeft in de loop van de jaren verschillende definities meegekregen (Flett & Hewitt, 2002) en kende daarnaast een slingerbeweging van een unidimensionele benadering naar een multidimensionele benadering en dan weer terug naar een unidimensionele benadering Unidimensionale Visie In het begin kenden definities een negatieve connotatie toe aan perfectionisme. Zo beschreef Burns (1980) perfectionisten als Those whose standards are high beyond reach or reason, people who strain compulsively and unremittingly toward impossible goals and who measure their own worth entirely in terms of productivity and accomplishment. For these people, the drive to excel can only be self defeating ( p. 34). Hollender (1978) beschreef perfectionisme dan weer als The practice of demanding of onself or others a higher quality of performance than is required by the situation (p. 384).In beide definities wordt de nadruk gelegd op het zichzelf opleggen van buitensporige hoge standaarden en het zelfwaardegevoel hiervan afhankelijk laten zijn (Shafran et al., 2006). Perfectionisme werd hier aanzien als een strikt unidimensionaal en maladaptief kenmerk. Met de subschaal perfectionisme van de Dysfunctional Attitudes Scale (DAS; Weissman & Beck, 1978) en met de subschaal perfectionisme van de Beck Depression Scale (BPS; Burns, 1980) werd een eerste poging ondernomen om het construct perfectionisme te vatten. Later maakte men ook gebruik van de subschaal perfectionisme van de Eating Disorder Inventory-II (EDI-II; Garner, Olmstead, & Polivy, 1983) die in onderzoek naar eetstoornissen één van de meest gebruikte meetinstrumenten van perfectionisme bleek te zijn (Shafran et al., 2002) Multidimensionale Visie Mede door toedoen van Hamachek (1978) werd later een multidimensionele benadering van perfectionisme gebruikt. Hamachek was één van de pioniers die perfectionisme niet noodzakelijk als slecht bekeek. Hij beweerde dat er twee vormen van perfectionisme bestaan, namelijk normaal perfectionisme en neurotisch perfectionisme. Normale perfectionisten zijn volgens hem individuen die plezier halen uit de hoge standaarden die ze zichzelf opleggen en hun perfectionistisch gedrag kunnen 2

10 aanpassen aan de situatie. Neurotische perfectionisten daarentegen willen steeds in alle situaties de absolute perfectie bereiken, maar ervaren daarbij geen voldoening over de geleverde prestaties (Hamachek, 1978). Frost et al. (1990) deelden deze visie. Perfectionisme werd door Frost et al. (1990) weergegeven als het willen bereiken van de hoogst mogelijke standaarden in combinatie met het kritisch evalueren van hun prestatie hierop. Het neurotische, en dus het maladaptieve van perfectionisme lag volgens Frost et al. (1990) dus veeleer in de combinatie van het nastreven van hoge standaarden en de zelfkritiek die men zich stelt bij het maken van een fout. Verschillende multidimensionale meetinstrumenten werden ontwikkeld om deze multidimensionale benadering van perfectionisme te meten (Shafran et al., 2002). De Frost Multidimensional Perfectionism Scale (Frost MPS; Frost et al., 1990) was hier één van. Deze Frost MPS bestaat uit zes subschalen waaronder het stellen van hoge standaarden ( high personal standards ), bezorgdheid over het maken van fouten ( concern over mistakes ), twijfel over de kwaliteit van een prestatie ( doubts about actions ), ouderlijke verwachtingen ( parental expectations ), ouderlijke kritiek ( parental criticism ), en precisie, orde en organisatie ( organization ) (Frost et al., 1990). Daarnaast werd ook de Hewitt and Flett Multidimensional Perfectionism Scale (Hewitt and Flett MPS; Hewitt & Flett, 1991a) ontwikkeld om deze benadering van perfectionisme te meten. Dit meetinstrument bevat drie subschalen bestaande uit op zichzelf georiënteerd perfectionisme ( self-oriented perfectionism ), ander georiënteerd perfectionisme ( other-oriented perfectionism ) en sociaal voorgeschreven perfectionisme ( socially prescribed perfectionism ). Hiervan geeft de eerste subschaal de intrapersoonlijke dimensie van perfectionisme weer en de twee laatste subschalen de interpersoonlijke dimensie van perfectionisme (Hewitt & Flett, 1991b). Net zoals Frost et al. (1990) waren Hewitt en Flett (1991b) van mening dat deze multidimensionale benadering het concept perfectionisme beter zou weergeven dan een unidimensionale benadering. Volgens hen kan je niet alleen jezelf hoge standaarden opleggen en negatieve zelfkritiek uiten bij het niet bereiken van deze standaarden (op zichzelf georiënteerd perfectionisme), maar je kan je ook onder druk gezet voelen om aan de standaarden van anderen te voldoen (sociaal voorgeschreven perfectionisme), of je kan ook hoge standaarden stellen aan anderen (ander georiënteerd perfectionisme). Zij vonden het echter niet noodzakelijk een onderscheid te maken tussen adaptief en 3

11 maladaptief perfectionisme, ze gingen ervan uit dat alle dimensies van perfectionisme mogelijks een kwetsbaarheid voor psychologische symptomen met zich meebrengen (Hewitt & Flett, 1991a). In een aantal studies werden zowel de Frost Multidimensional Perfectionism Scale (Frost MPS; Frost et al., 1990) als de Hewitt and Flett Multidimensional Perfectionism Scale (Hewitt and Flett MPS; Hewitt & Flett, 1991a) afgenomen. Hierop werd dan een factoranalyse uitgevoerd om het bestaan van eventuele hogere-orde factoren af te leiden. Uit de factoranalyse van Frost, Heimberg, Holt, Mattia en Neubauer (1993) bleek dat een onderscheid kan gemaakt worden tussen twee hogere-orde factoren. Deze factoren werden vervolgens benoemd als maladaptief (zelfkritiek) perfectionisme en adaptief (hoge standaarden) perfectionisme. In de eerste factor vonden we de subschaal sociaal voorgeschreven perfectionisme weer van de MPS-Hewitt en Flett (1991b) en de subschalen bezorgdheid over het maken van fouten, twijfel over de kwaliteit van een prestatie, ouderlijke kritiek en ouderlijke verwachtingen van de MPS-Frost et al. (1990). De tweede factor bestond uit de subschalen op zichzelf georiënteerd perfectionisme en ander georiënteerd perfectionisme van de MPS-Hewitt en Flett (1991b) en de subschalen persoonlijke standaarden en organisatie van de MPS-Frost et al. (1990). Deze tweefactoren structuur werd later gerepliceerd door Dunkley, Zuroff en Blankstein (2003). In hun studie werden deze twee factoren benoemd als zelfkritisch perfectionisme en persoonlijke standaarden perfectionisme. In de loop van de tekst gaan we enkel nog deze termen gebruiken om de vergelijkbaarheid tussen de verschillende studies te vergemakkelijken en mogelijke verwarring te vermijden. 1.3.Terugkeer naar de Unidimensionale Visie Recent werd de multidimensionale benadering van perfectionisme ter discussie gesteld en Shafran et al. (2002) opperde een terugkeer naar een unidimensionale visie van perfectionisme omdat ze van mening waren dat perfectionisme in de multidimensionale benadering breder werd omschreven dan wat het construct essentieel was.dit was volgens hen voornamelijk te wijten aan het feit dat in deze multidimensionale benadering het construct perfectionisme al te gemakkelijk werd gelijkgesteld met de score behaald op de multidimensionale meetinstrumenten, zoals de Frost Multidimensional Perfectionism Scale (Frost MPS; Frost et al. 1990) en de Hewitt and Flett Multidimensional Perfectionism Scale (H&F MPS; Hewitt & Flett, 1991a). 4

12 Om die reden was het volgens Shafran et al. (2002) alsmaar minder duidelijk wat het construct perfectionisme nu precies was. Bijgevolg introduceerden ze het begrip klinisch perfectionisme waarin ze het intrapersoonlijke en maladaptieve terug centraal stelden. Zo definieerden Shafran et al. (2002) klinisch perfectionisme als The overdependence of self-evaluation on the determined pursuit of personally demanding, selfimposed standards in at least one highly salient domain, despite the occurence of adverse consequences (p. 778). Deze definitie van klinisch perfectionisme vertoont sterke gelijkenissen met de oorspronkelijke definities van pioniers zoals Burns (1980) en Hollender (1978). Shafran et al. (2002) suggereerden dat klinisch perfectionisme gelegen was in de combinatie van het blijven nastreven van de voor zichzelf opgelegde standaarden ondanks negatieve gevolgen en het zelfwaardegevoel grotendeels afhankelijk te laten zijn van het al dan niet bereiken van deze vooropgestelde standaarden. Ze brachten dit klinisch perfectionisme ook in verband met angst, depressie en eetstoornissen (Shafran & Mansell, 2001). Hier vinden we het verband met de volgende paragraaf terug Onderzoek naar het Verband tussen Perfectionisme en Algemene Psychopathologie In deze paragraaf komen verschillende studies aan bod die de link tussen perfectionisme en algemene psychopathologie onderzocht hebben. Om de vergelijkbaarheid tussen de verschillende studies te vergemakkelijken maken we in ons overzicht gebruik van de twee- factoren structuur van Dunkley, Zuroff en Blankstein (2003), namelijk persoonlijke standaarden perfectionisme en zelfkritisch perfectionisme. Diverse onderzoeken toonden aan dat zelfkritisch perfectionisme positief samenhangt met psychopathologie, wat echter niet gold voor persoonlijke standaarden perfectionisme. Deze laatste component bleek niet gerelateerd te zijn aan psychopathologie en, in sommige gevallen (bijvoorbeeld na controle voor de gedeelde variantie met zelfkritisch perfectionisme), zelfs negatief gerelateerd te zijn aan psychopathologie. Zo kwam in het onderzoek van Frost et al. (1993) naar voren dat persoonlijke standaarden perfectionisme en zelfkritisch perfectionisme een verschillend verband vertoonden met de algemene psychopathologie. Het zelfkritisch perfectionisme kende in vergelijking met persoonlijke standaarden perfectionisme een sterkere associatie met psychopathologie en meer bepaald met negatief affect. Bovendien 5

13 bleek dat persoonlijke standaarden perfectionisme, na controle van het effect van zelfkritisch perfectionisme, geassocieerd was met positief affect. Antony, Purdon, Huta en Swinson (1998) hadden beide componenten meer specifiek onderzocht bij angststoornissen en vonden dat zelfkritisch perfectionisme (bezorgdheid over het maken van fouten, twijfel over de kwaliteit van een prestatie, ouderlijke kritiek en sociaal voorgeschreven perfectionisme) verhoogd aanwezig was bij patiënten met een sociale fobie in vergelijking met andere groepen. Bij patiënten met een paniekstoornis was er volgens Antony et al. (1998) eerder een matige verhoging qua zelfkritisch perfectionisme (bezorgdheid over het maken van fouten en twijfel over de kwaliteit van een prestatie). Een studie van Frost en Steketee (1997) toonde ook meer zelfkritisch perfectionisme aan (bezorgdheid over het maken van fouten en twijfel over de kwaliteit van een prestatie) bij patiënten met OCD in vergelijking met gewone controlegroepen. Minarik en Ahrens (1996) gingen in hun studie het verband na voor depressie en stelden vast dat vrouwelijke universiteitsstudenten met depressieve symptomen meer zelfkritisch perfectionisme (bezorgdheid over het maken van fouten, twijfelen over de kwaliteit van een prestatie en ouderlijke verwachtingen) vertoonden. Onderzoek toont hier dus aan dat zelfkritisch perfectionisme met diverse psychopathologiën zoals angst, depressie, OCD geassocieerd is. Daarnaast is er ook veel onderzoek verricht dat de link van persoonlijke standaarden perfectionisme en zelfkritisch perfectionisme met eetstoornissen nagaat. Dit laatste zullen we bespreken in de volgende paragraaf. Hoofdstuk 2: Eetstoornissen en Perfectionisme In de DSM-IV-TR (American Psychiatric Association, 2005) wordt een onderscheid gemaakt tussen anorexia nervosa, boulimia nervosa en eetstoornis niet anderszins omschreven. Anorexia nervosa (AN) wordt onder andere gekenmerkt door het weigeren van het lichaamsgewicht te behouden op of boven een voor de leeftijd en lengte minimaal normaal gewicht en een intense angst om in gewicht toe te nemen, terwijl er juist sprake is van ondergewicht. Boulimia nervosa (BN) wordt onder andere gekarakteriseerd door recidiverende episodes van vreetbuien. Dit betekent dat mensen met BN een hoeveelheid voedsel eten die beslist groter is dan wat de meeste mensen in een zelfde periode en onder dezelfde omstandigheden zouden eten. Verder hebben ze tijdens die episode controleverlies in combinatie met recidiverend inadequaat 6

14 compensatiegedrag om gewichtstoename te voorkomen. Als laatste is er de restcategorie eetstoornis niet anderszins omschreven. Deze categorie dient voor eetstoornissen die niet voldoen aan de criteria van enige specifieke eetstoornis. Hierin vinden we onder andere de eetbuistoornis (EBS) terug. Deze eetbuistoornis vertoont volgens de DSM- IV-TR grote gelijkenissen met boulimie nervosa waarbij personen ook grote hoeveelheden voedsel naar binnen werken, maar in tegenstelling tot personen met BN niet de drang voelen om compensatiegedrag uit te voeren waardoor ze vaak overgewicht of obesitas creëren Prevalentie, Incidentie, Verloop, Mortaliteit en Comorbiditeit van Eetstoornissen Uit recent onderzoek van Preti et al. (2009) bleek dat de prevalentie van anorexia nervosa (AN) bij personen van 18 jaar of ouder 0,48% is. Voor boulimia nervosa (BN) lag deze prevalentie op 0,51%. De prevalentie voor anorexia nervosa en boulimia nervosa lag drie tot acht keer hoger bij vrouwen dan bij mannen (Preti et al., 2009). Anorexia nervosa komt iets vroeger voor dan boulimia nervosa. AN start meestal rond het veertiende en achttiende levensjaar, terwijl BN doorgaans iets later start, veelal rond het achttiende levensjaar ( Fairburn & Harrison, 2003). Eetbuistoornissen (EBS) kennen een nog iets latere aanvangsleeftijd (Fairburn & Harrison, 2003). Daarnaast was de prevalentie van een eetbuistoornis met 1,12% beduidend hoger dan de prevalentie van anorexia nervosa en boulimie nervosa en komt het meer voor bij vrouwen dan bij mannen (Kinzl, Traweger, Trefalt, Mangweth, & Biebl, 1999; Preti et al., 2009). Per jaar verschijnen er nieuwe gevallen van eetstoornissen waarvan 8 nieuwe gevallen van anorexia nervosa en 12 nieuwe gevallen van boulimie nervosa (Hoek & van Hoeken, 2003). Mensen met een eetstoornis hebben een verhoogde kans op vroegtijdige sterfte (Sullivan, 1995). Verder bestaat er een hoge comorbiditeit (Bulik, Sullivan, & Kendler, 2002). Volgens Ribases et al. (2008) zouden genetische factoren hierin een rol kunnen spelen en dan vooral in de comorbiditeit met stemmingsstoornissen Risicofactoren van Eetstoornissen Risicofactoren zijn eigenschappen, gebeurtenissen of ervaringen die voorafgaan aan een uitkomst. Wanneer deze risicofactoren voorafgaand aanwezig zijn, dan gaan deze 7

15 gepaard met een verhoogde kans op een negatieve uitkomst. Er is slechts sprake van een causale risicofactor wanneer een daling of stijging van deze risicofactoren leidt tot een daarbij horende stijging of daling van de uitkomst (Kazdin, Kraemer, Kessler, Kupfer, & Offord, 1997). Met een causale risicofactor is het mogelijk om de richting van een verband na te gaan en derde variabelen uit te sluiten (Stice, 2002). We bespreken hierna kort enkele risicofactoren die in de literatuur werden geïdentificeerd Interpersoonlijke risicofactoren van eetstoornissen Fairburn, Cooper, Doll en Welch (1999) constateerden dat het hebben van ouders met obesitas meer voorkwam bij vrouwen met boulimie nervosa dan bij vrouwen met anorexia nervosa. Ook het hebben van ouders met een psychiatrische stoornis kwam volgens Fairburn et al. (1999) meer voor bij vrouwen met boulimie nervosa dan bij vrouwen met anorexia nervosa. Ten slotte vonden Fairburn, et al. (1998) dat vrouwen met een eetbuistoornis meer negatieve opmerkingen horen over hun gewicht en lichaamsvorm dan vrouwen uit een gezonde controlegroep Intrapersoonlijke risicofactoren van eetstoornissen Stice (2002) vond verscheidene intrapersoonlijke risicofactoren voor eetstoornissen. Zo vond hij dat negatief affect, impulsiviteit en middelenmisbruik risicofactoren kunnen vormen voor eetstoornissen. De resultaten in verband met het effect van diëten op eetstoornissen waren volgens Stice (2002) tegenstrijdig. Daarnaast stelden Fairburn et al. (1999) vast dat risicofactoren zoals een negatieve zelfwaarde en perfectionisme meer aanwezig zijn bij vrouwen met anorexia nervosa en boulimie nervosa dan bij een psychiatrische controlegroep. Meer specifiek kwamen Fairburn et al. (1999) tot de bevinding dat een eerder begin van de menstruatie meer voorkwam bij vrouwen met boulimie nervosa dan bij vrouwen met anorexia nervosa. Het hebben van overgewicht op jonge leeftijd bleek volgens Fairburn et al.(1998) in hogere mate aanwezig te zijn bij vrouwen met een eetbuistoornis dan bij een vrouwelijke gezonde controlegroep. Ten slotte vond Stice (2002) dat perfectionisme ook een intrapersoonlijke risicofactor kan zijn voor eetstoornissen. Volgens Bruch (1973) was perfectionisme een risicofactor voor het ontwikkelen van een eetstoornis omdat deze persoonlijkheidstrek een onophoudelijk streven naar het slankheidsideaal stimuleert. We gaan hier verder op in wanneer we de link van perfectionisme met eetstoornissen bespreken. 8

16 2.3. Instandhoudende Factoren van Eetstoornissen Instandhoudende factoren zijn eigenschappen, gebeurtenissen of ervaringen die het persisteren van symptomen of het herstel van symptomen kunnen voorspellen bij aanvankelijk symptomatische individuen. (Stice, 2002). Er is sprake van een causale instandhoudende factor wanneer een daling of stijging van deze instandhoudende factoren leidt tot een daarbij horende uitdrukking of onderdrukking van de symptomen bij aanvankelijk symptomatische individuen (Stice, 2002). We bespreken hier opnieuw enkele instandhoudende factoren die in de literatuur werden geïdentificeerd Interpersoonlijke instandhoudende factoren van eetstoornissen Uit prospectieve en experimentele studies werd duidelijk dat de internalisatie van het slankheidsideaal een instandhoudende factor is voor boulimische pathologie (Stice, 2002). Verder vonden Stice en Agras (1998) dat de druk om slank te zijn vanuit de media geen instandhoudende factor was voor boulimische symptomen. Voor deze bevinding vond Stice (2002) een matig maar niet significant verband. Het overevalueren van het uiterlijk daarentegen was wel een instandhoudende factor voor boulimische pathologie (Fairburn, 1997) Intrapersoonlijke instandhoudende factoren van eetstoornissen Stice en Agras (1998) vonden dat lichaamsontevredenheid voorspellend blijkt te zijn voor het in standhouden van boulimische symptomen. Verder kwam negatief affect in het onderzoek van Agras en Telch (1998) naar voren als een causale instandhoudende factor voor eetbuistoornissen. Zo leidt het induceren van een negatief affect tot meer rapportering van eetbuien bij individuen met een eetstoornis. Ten slotte bleek perfectionisme in een studie van Santonastaso et al. (1999) een instandhoudende factor te zijn voor meer algemene eetpathologie. Stice (2002) vond dat dit effect van perfectionisme op het in standhouden van een eetstoornis middelmatig was. Meer gedetailleerd suggereerde Stice (2002) dat perfectionisme een risico- en/of een instandhoudende factor voor boulimische symptomen kan zijn. We gaan hier in de volgende paragraaf verder op in De Link van Perfectionisme met Eetstoornissen Terwijl we in de vorige paragraaf verschillende linken met eetstoornissen hebben besproken, focussen we ons in deze paragraaf specifiek op de link van perfectionisme 9

17 met eetstoornissen. We baseren ons hierbij op reviews van Bardone-Cone et al. (2007); Boone, Soenens en Braet (2011); Franco-Paredes, Mancilla-Diaz, Vazquez-Arevalo, Lopez-Aguilar en Alvarez-Rayon (2005) en Shafran en Mansell (2001) De link tussen unidimensionaal perfectionisme en eetstoornissen Initieel maakte men binnen het onderzoek naar de link tussen perfectionisme en eetstoornissen geen onderscheid tussen de verschillende vormen van perfectionisme en hanteerde men hierbij dan ook enkel unidimensionale perfectionismemetingen zoals de EDI- Perfectionisme schaal (EDI-P) (Garner et al., 1983). Bijgevolg bespreken we in deze paragraaf alleen studies die gebruik maakten van dit meetinstrument. Verder brengen we slechts die studies ter sprake waarin patiënten met een eetstoornis vergeleken worden met een gewone controlegroep ( case-controlstudies ), studies waarin patiënten hersteld van een eetstoornis vergeleken worden met een gewone controlegroep ( recovery studies ) en studies waarin een zelfde groep over meerdere periodes vergeleken wordt ( longitudinale studies ). De keuze van deze studies (casecontrolstudies, recovery studies en longitudinale studies) had tot doel om mogelijke risico- en/of instandhoudende factoren van perfectionisme op eetstoornissen na te gaan. In de case-control studies hadden de patiënten met anorexia nervosa enerzijds een hogere score op de EDI-Perfectionisme schaal (EDI-P) dan een gezonde controlegroep (Bastiani, Rao, Weltzin, & Kaye, 1995). Ook patiënten met boulimia nervosa behaalden een hogere score op de EDI-Perfectionisme schaal (EDI-P) in vergelijking met een gewone controlegroep (Lilenfeld et al., 2000). Anderzijds werd door Garner, Olmstead, Polivy en Garfinkel (1984) geen significante groepsverschillen gevonden tussen vrouwen met anorexia nervosa en een gewone controlegroep. Kuehnel en Wadden (1994) stelden evenmin significante verschillen vast in perfectionisme tussen individuen met een eetbuistoornis (EBS) en een controlegroep. In de recovery studies bleek enerzijds dat individuen hersteld van een eetstoornis hoger scoorden op de EDI-Perfectionisme schaal in vergelijking met een gewone controlegroep. Bovendien toonden verschillende studies aan dat zelfs na herstel van anorexia nervosa (AN) (meestal gedefinieerd door de afwezigheid van een eetstoornisdiagnose, de terugkeer van de menstruatie en een normaal gewicht) de score op de EDI-P significant hoger was bij herstelde patiënten van AN dan bij controlegroepen (Bastiani et al., 1995; Ward, Brown, Lightman, Campbell, & Treasure, 10

18 1998). Ook patiënten hersteld van BN (meestal gedefinieerd door de afwezigheid van een eetstoornisdiagnose, stabiel gewicht, regelmatige menstruatie, en de afwezigheid van eetbuien en purgeren) vertoonden een hogere score op de EDI-P in vergelijking met de gewone controlegroep (Kaye et al.,1998; Lilenfeld et al., 2000). Anderzijds werd deze evidentie niet bevestigd door Sutandar-Pinnock, Woodside, Carter, Olmsted en Kaplan (2003). Uit hun onderzoek resulteerde immers geen verschil op de EDI-P scores tussen herstelde patiënten van een eetstoornis en een gewone controlegroep. In de longitudinale studies vonden Nilsson, Sundbom en Hägglöf (2008) dat de score op de EDI-Perfectionisme schaal (EDI-P) niet wijzigde na 8 en 16 jaar bij patiënten hersteld van anorexia nervosa. Voorts bleek de EDI-P score na tien jaar voorspellend te zijn voor boulimische symptomen (Joiner, Heatherton, & Keel, 1997). We kunnen hieruit besluiten dat perfectionisme ook na herstel van een eetstoornis een stabiel kenmerk van een persoon blijft. Het herstel van een eetstoornis gaat immers niet gepaard met een afname in het streven naar perfectionisme. Hierdoor kan perfectionisme beschouwd worden als een risicofactor en niet enkel als een correlaat of gevolg van een eetstoornis (Bardone-Cone et al., 2007). Dit is in tegenspraak met de review van Jacobi et al. (2004) waarin perfectionisme niet beschouwd wordt als een risicofactor maar wel als een factor die sterk gecorreleerd is met het hebben van een eetstoornis De link tussen intrapersoonlijk en interpersoonlijk perfectionisme en eetstoornissen In deze paragraaf geven we een overzicht van studies die de link hebben onderzocht tussen de interpersoonlijke en intrapersoonlijke dimensie van perfectionisme met eetstoornissen. Om een onderscheid te kunnen maken tussen de interpersoonlijke en de intrapersoonlijke dimensie van perfectionisme ontwikkelden Hewitt en Flett (1991b) de Hewitt and Flett Multidimensional Perfectionism Scale (Hewitt and Flett MPS; Hewitt & Flett, 1991a). We vermelden in ons overzicht enkel de studies die dit meetinstrument gebruikt hebben en weerhouden alleen case-control studies, recovery studies en longitudinale studies. In case-control studies toonden diverse onderzoekers aan dat deelnemers met anorexia nervosa in vergelijking met een gewone controlegroep een hogere score behaalden op zowel de interpersoonlijke als de intrapersoonlijke dimensie van 11

19 perfectionisme (Bastiani et al., 1995; Cockell et al., 2002). Pratt, Telch, Labouvie, Wilson en Agras (2001) kwamen evenwel tot een andere vaststelling. Deelnemers met boulimie nervosa of een eetbuistoornis hadden in vergelijking met een gewone obese controlegroep enkel een verhoogde score op de intrapersoonlijke dimensie van perfectionisme. Op de interpersoonlijke dimensie van perfectionisme behaalden ze geen hogere score in vergelijking met de controlegroep. In recovery studies vond men alleen evidentie voor de link tussen de intrapersoonlijke dimensie van perfectionisme met eetstoornissen. De scores op de subschaal op zichzelf georiënteerd perfectionisme bleken hoger te liggen bij gewichtsherstelde AN patiënten in vergelijking met een gewone controlegroep. Op de subschalen sociaal voorgeschreven perfectionisme en ander georiënteerd perfectionisme daarentegen, verschilden deze twee groepen niet van elkaar (Bastiani et al., 1995). In longitudinale studies constateerden Soares et al. (2009) een link tussen zowel de intrapersoonlijke als de interpersoonlijke dimensie van perfectionisme en eetstoornissen. Uit hun onderzoek bleek dat universiteitsstudenten met een hoge score op zichzelf georiënteerd perfectionisme en sociaal voorgeschreven perfectionisme meer verstoorde eetgedragingen vertoonden dan de universiteitsstudenten die op deze subschalen een lage of gemiddelde score behaalden. Verder vonden ze evidentie voor dat sociaal voorgeschreven en op zichzelf georiënteerd perfectionisme risicofactoren waren voor het ontwikkelen van verstoorde eetgedragingen. We kunnen hieruit concluderen dat de evidentie voor de link tussen de interpersoonlijke dimensie van perfectionisme met eetstoornissen niet sluitend is. Er zijn immers sommige studies waarin de link tussen sociaal voorgeschreven perfectionisme en eetstoornissen niet gevonden is (Bardone-Cone et al., 2007; Bastiani et al., 1995). Daarentegen blijkt evidentie voor de link tussen de intrapersoonlijke dimensie van perfectionisme en eetstoornissymptomen wel sluitend. Beide dimensies blijven echter wel belangrijk binnen het domein van de eetstoornissen De link tussen persoonlijke standaarden perfectionisme versus zelfkritisch perfectionisme en eetstoornissen We vermelden in deze paragraaf enkel studies die gebruik hebben gemaakt van de Frost Multidimensional Perfectionism Scale (Frost MPS; Frost et al., 1990). Dit meetinstrument bestaat uit zes subschalen waaronder de subschaal het stellen van hoge 12

20 standaarden ( high personal standards ) wordt beschouwd als een meting voor persoonlijke standaarden perfectionisme en de subschalen bezorgdheid over het maken van fouten ( concern over mistakes ) en de twijfel over de kwaliteit van een prestatie ( doubts about actions ) worden beschouwd als metingen voor zelfkritisch perfectionisme (Frost et al., 1993). Verschillende case-control studies gaven aan dat deelnemers met een eetstoornis een hogere score hadden op persoonlijke standaarden perfectionisme en zelfkritisch perfectionisme in vergelijking met een gewone controlegroep of een psychiatrische groep, zowel voor patiënten met anorexia nervosa (Bastiani et al., 1995; Halmi et al., 2000) als voor patiënten met boulimie nervosa (Lilenfeld et al., 2000). Meer specifiek vond Bulik et al. (2003) dat enkel bezorgdheid over het maken van fouten geassocieerd was met een verhoogde kans op zowel anorexia nervosa als boulimie nervosa in vergelijking met andere psychiatrische groepen. In recovery studies constateerden Soenens, Nevelsteen en Vandereyken (2007) dat bij het beëindigen van een behandeling zowel persoonlijke standaarden perfectionisme als zelfkritisch perfectionisme bij eetstoornispatiënten verhoogd aanwezig waren in vergelijking met een gewone controlegroep. Ook Sutandar-Pinnock et al. (2003) stelden vast dat patiënten die hersteld waren van een eetstoornis meer persoonlijke standaarden perfectionisme en zelfkritisch perfectionisme vertoonden in vergelijking met een gewone controlegroep. Dit wijst op een mogelijks voorafgaande aanwezigheid van zowel persoonlijke standaarden perfectionisme als van zelfkritisch perfectionisme in de ontwikkeling van een eetstoornis. In de meeste studies worden de effecten van persoonlijke standaarden perfectionisme en zelfkritisch perfectionisme afzonderlijk bekeken. Op die manier is het niet mogelijk om de relatieve bijdrage van zowel persoonlijke standaarden perfectionisme als zelfkritisch perfectionisme te bepalen. In een onderzoek van Soenens, Nevelsteen en Vandereyken (2007) werd deze relatieve bijdrage van beide componenten onderzocht door statisch uit te zuiveren voor hun onderling gedeelde variantie. Zo bleken patiënten met een eetstoornis in vergelijking met een gewone controlegroep hoger te scoren op zowel persoonlijke standaarden perfectionisme als zelfkritisch perfectionisme. Wanneer men controleerde voor de gedeelde variantie met zelfkritisch perfectionisme viel het effect van persoonlijke standaarden perfectionisme weg. Deze evidentie vonden we ook 13

21 terug in een studie van DiBartolo, Li en Frost (2008). Daarentegen vond Davis (1997) bij een groep eetstoornispatiënten evidentie voor een onafhankelijk effect van zowel persoonlijke standaarden perfectionisme als zelfkritisch perfectionisme in relatie tot lichaamsbeeld. Bovendien stelde Davis (1997) vast dat vooral de interactie tussen beide vormen van perfectionisme de beste predictor was van lichaamswaardering. Een hoog niveau van persoonlijke standaarden perfectionisme was positief gerelateerd aan lichaamswaardering, maar enkel wanneer zelfkritisch perfectionisme laag was. Uit een studie van Boone, Soenens, Braet en Goossens (2010) bleek eveneens dat de combinatie van hoge persoonlijke standaarden perfectionisme en zelfkritisch perfectionisme sterker geassocieerd was met eetstoornissymptomen dan het voorkomen van zelfkritisch perfectionisme alleen. We kunnen besluiten dat zowel persoonlijke standaarden perfectionisme als zelfkritisch perfectionisme gelinkt zijn aan eetstoornissen. Vooral zelfkritisch perfectionisme blijkt systematisch geassocieerd te zijn met eetstoornissymptomen. Er bestaat minder eenduidigheid over de rol van persoonlijke standaarden perfectionisme De impact van het manipuleren van persoonlijke standaarden op eetstoornisgerelateerde attitudes en gedragingen Hoewel al het voorafgaandelijk besproken onderzoek een duidelijke associatie tussen perfectionisme en eetstoornissymptomen suggereert, is het niet duidelijk of perfectionisme een causale rol speelt in de ontwikkeling van verstoord eetgedrag en verstoorde eetattitudes, dan wel of perfectionisme een litteken of correlaat van eetstoornissymptomen is (Bardone-Cone et al., 2007; Jacobi et al., 2004). Om conclusies te formuleren over causaliteit is het noodzakelijk om gebruik te maken van een experimenteel design (Stice, 2002), want zelfs binnen een prospectieve studie is het niet zeker of er een causale factor achter zit. Het is essentieel dat de causale factor de andere factor voorafgaat in de tijd en dat die samen een associatie hebben omdat anders de mogelijkheid bestaat dat een derde, niet geobserveerde variabele, de prospectieve samenhang kan veroorzaken. De enige manier om dit uit te sluiten en causaliteit aan te tonen is via een experimenteel design (Stice, 2002). Shafran et al. (2006) voerden tot nog toe de enige experimentele studie rond perfectionisme en eetstoornissymptomen uit. Aangezien het moeilijk is om het construct klinisch perfectionisme te manipuleren, maakten ze gebruik van één aspect van dit 14

22 construct, namelijk het nastreven van persoonlijke standaarden. In hun experimenteel onderzoek gingen ze na of het manipuleren van persoonlijke standaarden een invloed zou hebben op eetattitudes en gedragingen. Hun keuze voor het aspect persoonlijke standaarden was gebaseerd op twee redenen. Ten eerste vonden ze in de literatuur dat mensen met een eetstoornis hogere persoonlijke standaarden hadden dan psychiatrische controlegroepen (Cockell et al., 2002). Ten tweede vonden Shafran et al. (2006) dat het nastreven van hoge persoonlijke standaarden een noodzakelijke component was voor alle benaderingen van disfunctioneel perfectionisme ongeacht of het thuishoort in een unidimensionale of een multidimensionale visie. Persoonlijke standaarden, perfectionisme en eetattitudes en gedragingen van 41 deelneemsters werden vóór en na de experimentele manipulatie gemeten aan de hand van vragenlijsten met onder meer de Eating Disorder Examination- Questionnaire version (EDE-Q; Fairburn & Beglin, 1994), een zelfrapportagevragenlijst die de toestand van de deelnemers van de voorbije 28 dagen bevraagd. Daarnaast werden bij de deelnemers de Beck Depression Inventory II (BDI-II; Beck, Steer, & Brown, 1996), de Clinical Perfectionism Questionnaire (CPQ; Fairburn, Cooper, & Shafran, 2003) en de Multidimensional Perfectionism Scale (MPS; Hewitt & Flett, 1991) afgenomen 24 uur vóór de eerste sessie. De BDI-II wordt gebruikt om de ernst van de depressie na te gaan terwijl de CPQ de belangrijkste aspecten van klinisch perfectionisme bepaalt die in de loop van de voorbije maand zijn opgetreden. Ten slotte meet de Hewitt & Flett MPS drie dimensies van perfectionisme: op zichzelf georiënteerd perfectionisme, sociaal voorgeschreven perfectionisme en ander georiënteerd perfectionisme. Tijdens de eerste sessie werd de deelnemers gevraagd om hun eetpatroon van de voorbije maand op te schrijven en na te gaan wat ze in de voorbije 24 uur hadden gegeten in termen van soort en hoeveelheid voedsel. Vervolgens legden de deelnemers de CP-VAS Clinical Perfectionism Visual Analogue Scale af. De 41 deelneemsters werden daaropvolgend aan een tweede proefleider voorgesteld en voor een periode van 24 uur at random toegewezen aan de hoge of lage persoonlijke standaarden conditie. De tweede proefleider vroeg aan de deelneemsters om een contract te ondertekenen waarvan de inhoud verschillend was naargelang de groep waaraan ze waren toegewezen. In dit contract werd samen met de deelneemsters naar specifieke voorbeelden gezocht waarop ze de hoge en lage persoonlijke standaarden konden 15

23 toepassen. Zo kon bijvoorbeeld in overleg met de deelneemsters van de lage persoonlijke standaarden conditie afgesproken worden om op tijd van het werk te vertrekken. De instructie in het contract was dan als volgt: Ik (naam van de deelneemster) bevestig hierbij dat ik tijdens komende 24 uur alles zal doen volgens de laagst mogelijke standaarden. In het bijzonder zal ik zeker de hieronder vermelde voorbeelden volgens de laagst mogelijke standaarden trachten uit te voeren. De deelneemsters van de hoge persoonlijke standaarden conditie kwamen daarentegen met de proefleider overeen om bijvoorbeeld overuren te doen. De instructie van het contract was hier als volgt: Ik (naam van de deelneemster) bevestig hierbij dat ik tijdens komende 24 uur alles zal doen volgens de hoogst mogelijke standaarden. In het bijzonder zal ik zeker de hieronder vermelde voorbeelden volgens de hoogst mogelijke standaarden trachten uit te voeren. Shafran et al. (2006) verwachtten dat de deelneemsters die hoge persoonlijke standaarden stelden en deze strikt trachten na te leven meer disfunctionele eetattitudes en gedragingen zouden vertonen dan de deelneemsters die lage persoonlijke standaarden stellen. De manipulatie had een effect. De deelneemsters die hoge persoonlijke standaarden nastreefden, vertoonden meer disfunctionele eetattitudes engedragingen. Zo aten de deelneemsters in de hoge persoonlijke conditie na de manipulatie minder calorierijk voedsel. Dit was significant verschillend van de deelneemsters uit de lage persoonlijke standaarden conditie. Bovendien deden de deelneemsters uit de hoge persoonlijke standaarden conditie na deze manipulatie ook meer pogingen om de hoeveelheid voedsel die ze aten te beperken en hadden meer spijt na het eten dan de deelneemsters van de lage persoonlijke standaarden conditie. Er werden geen significante verschillen gevonden na de manipulatie tussen de twee condities wat betreft de schuld na het eten, de huidige beperkingen in de hoeveelheid gegeten voedsel en het aantal ingenomen calorieën. Verder werd geen link gevonden tussen disfunctionele eetattitudes en gedragingen en de metingen van perfectionisme. Zo werd in tegenstelling tot het onderzoek van Bulik et al. (2003) geen associatie gevonden tussen de subschaal bezorgdheid over het maken van fouten van de MPS Frost en eetstoornissen. Een limitatie in het onderzoek van Shafran et al. (2006) is dat slechts één aspect van het construct klinisch perfectionisme gemanipuleerd werd, namelijk het nastreven van 16

24 hoge persoonlijke standaarden. Met ons onderzoek trachten we deze limitatie te ondervangen door twee aspecten van het construct klinisch perfectionisme te manipuleren, namelijk het nastreven van hoge persoonlijke standaarden en de tendens om zelfkritisch te zijn. METHODE Opzet In onze studie maken we gebruik van een experimenteel design om de invloed van perfectionisme op eetstoornisgerelateerde attitudes en gedragingen na te gaan. We baseren ons hiervoor op het onderzoek van Shafran et al. (2006). In dit onderzoek hebben ze een algemeen aanvaard kenmerk van perfectionisme (het stellen van persoonlijk hoge standaarden) gemanipuleerd en vervolgens bestudeerd wat het effect was op de eetgerelateerde attitudes en gedragingen van de deelneemsters. Shafran et al. (2006) maakten in hun onderzoek enkel gebruik van de hoge persoonlijke standaarden om het construct klinisch perfectionisme te vatten. Dit zorgde er deels voor dat hun bevindingen geen directe test vormden van het model klinisch perfectionisme. Het stellen van hoge persoonlijke standaarden is immers slechts een gedeelte van het construct klinisch perfectionisme. We willen met ons onderzoek deze limitatie ondervangen door twee aspecten van het construct klinisch perfectionisme te manipuleren, namelijk het nastreven van hoge persoonlijke standaarden en de tendens om zelfkritisch te zijn. Bijkomend aan het onderzoek van Shafran et al. (2006) voegen we dus naast de hoge persoonlijke standaarden conditie en de lage persoonlijke standaarden conditie een derde conditie toe, namelijk de conditie hoge persoonlijke standaarden gecombineerd met zelfkritiek. Ook meten we bijkomend aan Shafran et al. (2006) de trek(voorafgaand) perfectionisme. Tot slot onderzoeken we meer variabelen van het eetspectrum dan dat Shafran et al. (2006) deden. We kiezen ervoor om naast de restrictieve symptomen ook de boulimische symptomen en de lichaamsontevredenheid na te gaan. We kunnen uit het voorgaande twee onderzoeksvragen afleiden die dan telkens verder worden onderverdeeld in één of twee hypothesen. Een eerste onderzoeksvraag die we willen nagaan is: heeft de experimentele manipulatie een effect op de manipulatiecheck? Het betreft de vraag of perfectionisme überhaupt kan experimenteel gemanipuleerd worden. Deze vraag is belangrijk omdat 17

25 sommige onderzoekers perfectionisme beschouwden als een uiterst stabiele persoonlijkheidskenmerk (McCrae et al., 2000). Binnen een dergelijke conceptualisatie lijkt het weinig waarschijnlijk dat mensen door een experimentele manipulatie tot perfectionisme kunnen bewogen worden. Daarnaast zijn er onderzoekers die perfectionisme als een dynamische persoonlijkheidstrek beschouwden (Asendorpf & van Aken, 2003). Volgens hen is het wel mogelijk om mensen via een experimentele manipulatie tot perfectionisme te bewegen. Shafran et al. (2006) waren de eerste die deze mogelijkheid in hun studie onderzochten. Zo vonden ze een significante daling in het nastreven van hoge persoonlijke standaarden in de lage standaarden conditie en een significante stijging in het nastreven van hoge persoonlijke standaarden in de hoge persoonlijke standaarden conditie 24 uur na de experimentele manipulatie. Wij willen met dit onderzoek deze bevindingen trachten te repliceren. Een tweede onderzoeksvraag die we ons stellen is: welk effect heeft de experimentele manipulatie op eetstoornisvariabelen? De hypothese is dat er een hoofdeffect van conditie zal zijn, waarbij de deelnemers in de hoge persoonlijke standaarden conditie en in de conditie hoge persoonlijke standaarden gecombineerd met zelfkritiek meer disfunctionele eetattitudes en gedragingen zullen vertonen in vergelijking met de lage standaarden conditie. Meer specifiek verwachten we meer disfunctionele eetattitudes en gedragingen na de manipulatie te vinden bij de deelnemers in de twee perfectionistische condities (hoge persoonlijke standaarden gecombineerd met zelfkritiek en hoge standaarden alleen ) dan in de lage persoonlijke standaarden conditie. Het is een open vraag of er ook verschillen zullen zijn tussen de twee perfectionistische condities onderling. Binnen deze onderzoeksvraag, stellen we ons ook de vraag of een experimentele manipulatie van perfectionisme gemodereerd wordt door vooraf gemeten perfectionisme. We vragen ons meer bepaald af of de manipulatie van perfectionisme enkel een effect heeft of een sterker effect heeft bij mensen die op voorhand al hoog scoorden op perfectionisme. Samengevat kunnen we de volgende onderzoeksvragen stellen met daarin onderverdeelde hypothesen: 1)Heeft de experimentele manipulatie een effect op de manipulatiecheck (d.i., de mate van ervaren perfectionisme in de 24 uur na de manipulatie). 18