SPEELT EFFORTFUL CONTROL EEN ROL TER VERKLARING VAN HET VERBAND TUSSEN STRAF- EN BELONINGSGEVOELIGHEID EN EETSTIJLEN BIJ ADOLESCENTEN?

Transcriptie

1 VAKGROEP ONTWIKKELINGS-, PERSOONLIJKHEID- EN SOCIALE PSYCHOLOGIE (PP07) ONDERZOEKSGROEP KLINISCHE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE SPEELT EFFORTFUL CONTROL EEN ROL TER VERKLARING VAN HET VERBAND TUSSEN STRAF- EN BELONINGSGEVOELIGHEID EN EETSTIJLEN BIJ ADOLESCENTEN? Annelies Matton 1, Lien Goossens 2, Myriam Vervaet 3, & Caroline Braet 2 1 Centrum voor eetstoornissen, UZGent 2 Vakgroep Ontwikkelings-, Persoonlijkheids- en Sociale Psychologie, UGent 3 Vakgroep Psychiatrie en Medische Psychologie, UGent

2 ACHTERGROND Eetstoornissen Hardnekkige stoornissen (APA, 2013) Negatieve gevolgen: fysiek & psychosociaal (o.a. Maxwell et al., 2011) Adolescentie = risicoperiode ontwikkeling eetstoornissen (o.a. Bakalar et al., 2015) Eetstijlen als mogelijke voorlopers: Lijngericht eten Emotioneel eten Extern eten VRAAG: Wat maakt adolescenten kwetsbaar voor deze eetstijlen? belangrijk voor screening, preventie en (vroege) interventie 2

3 VERKLARING VAN EETSTOORNISSEN Multicausaal: intrapersoonlijk & interpersoonlijke factoren Intrapersoonlijk: rol van reactief temperament Gevoeligheid voor straf (SP) en beloning (SR) (< theorie van Gray: Reinforcement Sensitivity Theory; Gray, 1970) Evidentie in klinische groepen SP: consistent verhoogd bij eetstoornispatiënten (Matton et al., 2015; Harrison et al., 2010) SR: soms enkel verhoogd bij patiënten van eetbuien/purgerende type, soms verhoogd bij alle patiënten (Harrison et al., 2010; Glashouwer et al., 2014) Evidentie in algemene populatie: adolescenten met verhoogde SR/SP als meest kwetsbare groep (Matton et al., 2013) 3

4 VERKLARING VAN EETSTOORNISSEN MAAR: interactie tussen reactieve en regulatieve trekken? (Lonigan et al., 2004) Goede zelfregulatie helpt om de reactieve trekken te reguleren/controleren en zo de kans op ontwikkelen van psychopathologie te verkleinen Effortful control of doelbewuste controle (Rothbart, 1989) Wetenschappelijke evidentie? Alcoholmisbruik (Jonker et al., 2014) Persoonlijkheidsstoornissen (Claes et al., 2009) NSSI bij eetstoornissen (Claes et al., 2014) Hoge mate van doelbewuste controle modereert het negatieve effect van reactieve temperamentstrekken op psychopathologie 4

5 DEZE STUDIE: ONDERZOEKSVRAAG Wordt het verband tussen de reactieve trekken SP en SR enerzijds en eetstijlen anderzijds gemodereerd door doelbewuste (effortful) controle? 5

6 STEEKPROEF N = 252 Adolescenten uit algemene populatie Gerekruteerd via middelbare scholen Leeftijd: jaar (M = 16.11, SD = 1.23) Geslacht: 54% meisjes, 46% jongens 6

7 MATEN EN INSTRUMENTEN Eetstijlen: Nederlandse Vragenlijst voor Eetgedrag (NVE: Van Strien et al., 1986; Braet et al., 2006) - Lijngericht eten: Hoe vaak sla je aangeboden eten en drinken af omdat je aan je gewicht wilt denken? - Extern eten: Als je iets lekker ziet of ruikt, krijg je dan zin om iets te eten? - Emotioneel eten: Als je iets tegenzit of als iets verkeerd gaat, heb je dan zin om iets te eten? 7

8 MATEN EN INSTRUMENTEN SP/SR: Sensitivity to Punishment Sensitivity to Reward Questionnaire (Torrubia en collega s, 2001) - SP: Ik ben van streek als ik gestraft word. - SR: Ik doe soms dingen voor het krijgen van snelle winst of beloning. Effortful control (EC) * Adult Temperament Questionnaire (Evans & Rothbart, 2007): totaalscore Ik vind het moeilijk om tussen verschillende taken te switchen Ik vind het gemakkelijk om mijn lach in te houden in een situatie waarin het ongepast is * Kleur-woord Stroop-taak (N = 46): reactietijden Adjusted Body Mass Index 8

9 GESLACHTSVERSCHILLEN? Meisjes: hogere score op SP, lijngericht eten, emotioneel eten en extern eten Jongens: hogere score op SR 9

10 VERKLARING LIJNGERICHT ETEN JONGENS - Hoofdeffect van ABMI en SR - Geen significante interactie-effecten 10

11 VERKLARING LIJNGERICHT ETEN MEISJES - Hoofdeffect van ABMI en SP in model met zelfgerapporteerde EC - Significante interacties in model met EC als gedragsmaat 11

12 VERKLARING LIJNGERICHT ETEN 12

13 VERKLARING EMOTIONEEL ETEN JONGENS - Hoofdeffect van SP in model met zelfgerapporteerde EC - Geen significante interactie-effecten 13

14 VERKLARING EMOTIONEEL ETEN MEISJES - Significant interactie-effect: SP x EC (zelfgerapporteerd) 14

15 VERKLARING EXTERN ETEN JONGENS - Hoofdeffect van ABMI en SR - Geen significante interactie-effecten 15

16 VERKLARING EXTERN ETEN MEISJES - Hoofdeffect van ABMI en EC (zelfgerapporteerd) - Geen significante interactie-effecten 16

17 CONCLUSIE: LIJNGERICHT ETEN Zowel bij jongens als meisjes: hogere ABMI gelinkt aan meer lijngericht eten (cf. Snoek et al., 2008) Jongens Meer SR geassocieerd met meer lijngericht eten (items: vnl. sociale vormen van beloning) Meisjes Significante interacties: SP geassocieerd met meer lijnen, maar enkel bij lage EC EC als protectieve factor! SR geassocieerd met meer lijnen, vooral bij hoge EC EC helpt het toenadering zoeken tot voedsel te inhiberen Lage SP, hoge SR en hoge EC: meer lijngericht eten 17

18 CONCLUSIE: EMOTIONEEL ETEN Jongens Meer SP geassocieerd met meer emotioneel eten (cf. Matton et al., 2013) Meisjes Significante interactie: Hoge SP x hoge EC geassocieerd met meer emotioneel eten (<-> verwachtingen, kan hoge EC ook een risicofactor zijn zoals bij depressie?) 18

19 CONCLUSIE: EXTERN ETEN Zowel bij jongens als meisjes: hogere ABMI gelinkt aan meer extern eten (cf. Braet et al. 2008) Jongens Meer SR geassocieerd met meer extern eten (cf. Matton et al., 2013) Meisjes Meer EC geassocieerd met minder extern eten (zelfregulatie als buffer tegen eetproblemen) 19

20 BEPERKINGEN EN TOEKOMSTIG ONDERZOEK Totaalscore EC opgenomen Andere resultaten naargelang verschillende aspecten van EC? Slechts kleine groep (N = 46) met gedragsmaat Cross-sectioneel: verbanden tussen variabelen maar geen voorspellingen longitudinale studies Algemene populatie, wat met klinische populaties? (rol bij instandhouding, rol bij behandelsucces?) 20

21 IMPLICATIES VOOR DE PRAKTIJK Screening: zowel bottom-up als top-down karakteristieken kwetsbare profielen Preventie en (vroege) interventie: trainen van zelfregulatie? 21

22 BEDANKT VOOR JULLIE AANDACHT! 22

23 Lien Goossens DEPARTMENT OF DEVELOPMENTAL, PERSONALITY AND SOCIAL PSYCHOLOGY E Lien.Goossens@ugent.be T Ghent Ghent University