Detectie van verstoord eetgedrag bij kinderen en adolescenten: klinisch interview versus zelfrapportagevragenlijst

Transcriptie

1 Academiejaar e examenperiode Detectie van verstoord eetgedrag bij kinderen en adolescenten: klinisch interview versus zelfrapportagevragenlijst Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad Master in de Psychologie, afstudeerrichting Klinische Psychologie Door: Elke Craeynest Promotor: Dr. Lien Goossens Begeleidster: Master in de Klinische Psychologie Kim Van Durme

2 Ondergetekende, Elke Craeynest, geeft toelating tot het raadplegen van deze masterproef door derden.

3 Voorwoord Deze masterproef, die tot stand gekomen is in het kader van het behalen van de graad Master in de Klinische Psychologie, is uitgegroeid tot een mooi en afgewerkt geheel dankzij de hulp van verschillende actoren, familie en vrienden. Daarom is een woordje van dank hier wel op zijn plaats. Vooreerst wil ik mijn begeleidster, mevrouw Kim Van Durme, bedanken voor de begeleiding van de afname van de klinische interviews enerzijds en de ondersteuning bij het schrijven van deze masterproef anderzijds. Daarnaast bedank ik ook graag mijn promotor, Dr. Lien Goossens, voor het nalezen van deze masterproef en het aanreiken van nuttige tips. Verder wil ik ook mijn medestudenten, Anthe Calis en Lien Neuckermans bedanken voor de steun en aangename samenwerking tijdens het onderzoeksproces. De scholen die hun medewerking verleend hebben, alsook de kinderen en adolescenten die meegewerkt hebben aan de afname van het klinisch interview: bedankt voor jullie inzet en bereidwilligheid! Als laatste, wil ik mijn ouders bedanken die mij de kans gegeven hebben om de opleiding Master in de Klinische Psychologie te volgen. In het bijzonder wil ik ook mijn vader bedanken voor het nalezen en verbeteren van deze masterproef.

4 Abstract Inleiding. Verstoord eetgedrag kan reeds optreden in de kindertijd en de adolescentie en is bovendien predictief voor eetpathologie gedurende de volwassenheid, wat vroegdetectie noodzakelijk maakt. Vroegtijdige signalering van verstoord eetgedrag bij jongeren wordt, vanwege gebrekkige diagnostische criteria en onduidelijke richtlijnen omtrent het gebruik van assessment instrumenten echter bemoeilijkt. Om de kwaliteit van assessment van verstoord eetgedrag bij jongeren, alsook vroegdetectie te bevorderen, beoogde deze studie de convergentie tussen het klinisch interview: de Child Eating Disorder Examination (ChEDE) en de zelfrapportagevragenlijst: de Child Eating Disorder Examination-Questionnaire (ChEDE-Q) te onderzoeken. Daarenboven werd onderzocht of de ChEDE-Q bruikbaar kan zijn als screeningsinstrument. Methode. Beide meetinstrumenten werden afgenomen bij jongens en meisjes uit de algemene populatie (N = 57, M leeftijd = 13.4). Resultaten. Er werd een sterke samenhang gevonden tussen het interview en de vragenlijst en ook de subschaalscores van beide onderzoeksinstrumenten verschilden niet significant, wat impliceert dat de ChEDE en de ChEDE-Q dezelfde constructen meten. De vragenlijst bleek verder voldoende sensitief en specifiek om gebruikt te worden als screeningsinstrument binnen de algemene populatie. Een cut-off waarde van.53 op de vragenlijst wees namelijk op de aanwezigheid van eetpathologie op het interview en zou bijgevolg indicatief kunnen zijn voor verder onderzoek op basis van de ChEDE. Discussie. Er is echter nood aan meer en grootschaliger onderzoek om uit te maken of deze preliminaire bevindingen gegeneraliseerd kunnen worden, aangezien het bepalen van een cut-off waarde op de vragenlijst die indicatief is voor een diagnose op het interview een meerwaarde kan zijn voor de klinische praktijk.

5 Inhoudstafel Algemene Inleiding... 1 Verstoord Eetgedrag bij Kinderen en Adolescenten... 2 Inleiding... 2 Eetstoornissen... 3 Anorexia Nervosa... 5 Boulimia Nervosa... 7 Eetstoornis Niet Anderszins Omschreven... 8 Eetproblemen (subklinisch verstoord eetgedrag) Besluit Etiologie van Verstoord Eetgedrag Inleiding Het transdiagnostisch model van verstoord eetgedrag Besluit Assessment van Verstoord Eetgedrag Inleiding The Eating Disorder Examination (EDE) en The Eating Disorder Examination- Questionnaire (EDE-Q) De ontwikkeling van de EDE De voor- en nadelen van een klinisch interview De ontwikkeling van de EDE-Q De voor- en nadelen van een zelfrapportagevragenlijst De EDE versus de EDE-Q: empirische evidentie De EDE versus de EDE-Q bij adolescenten: empirische evidentie The Child Eating Disorder Examination (ChEDE) en The Child Eating Disorder Examination-Questionnaire (ChEDE-Q)... 25

6 De ontwikkeling van de ChEDE-Q De ChEDE versus de ChEDE-Q: empirische evidentie Besluit Algemeen Besluit en Omschrijving van de Onderzoeksvragen Methode Deelnemers Meetinstrumenten Adjusted Body Mass Index (adjusted BMI) Pubertal Development Scale (PDS) De EDE en de EDE-Q (volwassenversies) De ChEDE en de ChEDE-Q (kindversies) Onderzoeksprocedure Het methodologisch onderzoek De afname van het interview Statistische Analyses Missing values Data analyses Resultaten Descriptieve Analyses Preliminaire Analyses Statistische Analyses per Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Discussie... 52

7 Bespreking van de Descriptieve en Preliminaire Onderzoeksresultaten Bespreking van de Onderzoeksvragen Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Sterktes en Zwaktes en Aanbevelingen voor Toekomstig Onderzoek Sterktes Zwaktes Aanbevelingen voor de Klinische Praktijk Algemeen Besluit Referentielijst... 69

8 Lijst met Gebruikte Tabellen en Figuren Tabel 1. De puberteitsontwikkelingsstadia...34 Tabel 2. Het percentage jongens en meisjes binnen een bepaalde gewichtscategorie en binnen een bepaald puberteitsstadium..41 Tabel 3. Het percentage jongens en meisjes met een subklinische score op de verschillende vormen van eetpathologie zoals gerapporteerd op de ChEDE en de ChEDE-Q..41 Tabel 4. De interne consistentie van de ChEDE en de ChEDE-Q...43 Tabel 5. Het effect van de variabele adjusted BMI op de afhankelijke variabelen lijnintentie, zorgen over eten, zorgen over gewicht en zorgen over lichaamsvormen van het interview 44 Tabel 6. Het effect van de variabele adjusted BMI op de afhankelijke variabelen lijnen, zorgen over eten, zorgen over gewicht en zorgen over lichaamsvormen van de vragenlijst...46 Tabel 7. De mate van overeenkomst tussen de ChEDE en de ChEDE-Q op de subschalen lijnintentie/lijnen, zorgen over eten, zorgen over gewicht en zorgen over lichaamsvormen 47 Tabel 8. Coördinaten van de ROC-curve.50 Tabel 9. Overzicht van het aantal proefpersonen met een True Positive (TP), True Negative (TN), False Positive (FP) en False Negative (FN) score op basis van de testresultaten...51 Figuur 1. Representatie van het kernproces uit het transdiagnostisch model van verstoord eetgedrag...13 Figuur 2. ROC-curve 49

9 1 Algemene Inleiding Het begrip verstoord eetgedrag (verder ook eetpathologie genoemd) verwijst in deze masterproef zowel naar klinische eetstoornissen als naar eetproblemen of subklinische vormen van eetpathologie. Deze opdeling is van belang daar deze studie focust op jongeren uit de algemene populatie waarbij beide vormen van verstoord eetgedrag kunnen voorkomen (Kjelsas, Bjornstrom, & Götestam, 2004; Kotler, Cohen, Davies, Pine, & Walsh, 2001). De aanwezigheid van verstoord eetgedrag brengt bovendien meerdere medische en psychologische gevolgen met zich mee die wijzen op zowel de ernst van de problematiek als op het belang van vroegdetectie (Micali & House, 2011; Ogden, 2010). Het gebrek aan adequate diagnostische criteria voor het vaststellen van een diagnose bij jongeren, alsook de afwezigheid van duidelijke richtlijnen voor het gebruik van geschikte assessment instrumenten zorgen er echter voor dat vroegtijdige signalering van verstoord eetgedrag bij kinderen en adolescenten bemoeilijkt wordt (Micali & House, 2011; Workgroup for Classification of Eating Disorders in Children and Adolescents [WCEDCA], 2007). In de literatuur bestaat dan ook heel wat discussie over het feit of een klinisch interview dan wel een vragenlijst het meest geschikt is voor het diagnosticeren en screenen van eetpathologie. Bij volwassenen vormt het klinisch interview: de Eating Disorder Examination (EDE; Cooper & Fairburn, 1987; Fairburn & Cooper, 1993) de gouden standaard voor het genereren van eetstoornisdiagnoses (e.g. Wilson, 1993), terwijl de zelfrapportagevragenlijst: de Eating Disorder Examination-Questionnaire (EDE-Q; Fairburn & Beglin, 1994) eerder beschouwd wordt als screeningsinstrument. Deze onderzoekmethoden zijn omwille van ontwikkelingsspecifieke redenen echter minder geschikt voor gebruik bij kinderen en adolescenten (Goossens & Van Durme, 2011). Daarom werden van de hierboven genoemde instrumenten kindversies ontwikkeld: de Child Eating Disorder Examination (ChEDE; Bryant- Waugh, Cooper, Taylor, & Lask, 1996; Decaluwé & Braet, 1999a) en de Child Eating Disorder Examination-Questionnaire (ChEDE-Q; Decaluwé & Braet, 1999b). Onderzoek naar het gebruik van deze kindversies en de convergentie tussen het interview en de zelfrapportagevragenlijst bij kinderen en adolescenten is echter zeer schaars en beperkt zich tot jongeren met overgewicht of obesitas (Decaluwé & Braet, 2004; Goossens & Braet, 2010). In deze methodologische studie zal het gebruik van de ChEDE en de ChEDE-Q daarom onderzocht en geëvalueerd worden bij jongeren uit de algemene populatie. Naast het berekenen van de convergentie tussen beide onderzoeksinstrumenten, zal hierbij in het bijzonder ook nagegaan worden of de vragenlijst geschikt is als screeningsinstrument, aangezien de rechtstreekse afname van het interview, vanwege de lange afnameduur, binnen de algemene populatie niet evident is. Het in kaart brengen van de bruikbaarheid en de specifieke doeleinden

10 2 van beide onderzoeksinstrumenten en vooral van de vragenlijst is bijgevolg van belang, daar dit screening en vroegdetectie van verstoord eetgedrag bij jongeren kan optimaliseren. De inleiding van deze masterproef bestaat uit drie hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk wordt zowel een beschrijving gegeven van de verschillende eetstoorniscategorieën zoals opgenomen in de Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders fourth edition (DSM-IV) (Amercian Psychiatric Association [APA], 2000), alsook van eetproblemen of subklinische vormen van eetpathologie. In het tweede hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de etiologie van verstoord eetgedrag en in het derde hoofdstuk volgt, met het oogpunt op de vergelijking van de ChEDE en de ChEDE-Q, een uitvoerige bespreking van zowel de volwassenversies als de kindversies van deze assessment instrumenten, alsook een beschrijving van de belangrijkste bevindingen uit eerder onderzoek naar de convergentie tussen het interview en de vragenlijst. De inleiding wordt afgesloten met een algemeen besluit en een omschrijving van de huidige onderzoeksvragen. In de methode sectie volgt, naast een beschrijving van de deelnemers, de meetinstrumenten en de onderzoeksprocedure, ook een bespreking van de gebruikte statistische analyses. Vervolgens zullen de kwantitatieve onderzoeksresultaten van de studie besproken worden. In het discussie gedeelte zal kritisch stil gestaan worden bij de resultaten van het onderzoek en de implicaties ervan voor de klinische praktijk. Ten slotte zal ook aandacht besteed worden aan de sterktes en zwaktes van het onderzoek en suggesties voor toekomstig onderzoek. Verstoord Eetgedrag bij Kinderen en Adolescenten Inleiding. Kinderen en adolescenten vertonen vaak minder extreme vormen van verstoord eetgedrag dan volwassenen (Jansen & Braet, 2008). Het feit dat kinderen en adolescenten niet over dezelfde cognitieve en emotionele vaardigheden beschikken als volwassenen, zorgt er voor dat het afwijkend eetgedrag vaak minder expliciet of extreem aanwezig is bij deze doelgroep (WCEDCA, 2007). Er wordt daarom bij jongeren vaak eerder gesproken van een eetprobleem dan van een eetstoornis. Een eetprobleem gaat echter vaak vooraf aan de ontwikkeling van een eetstoornis wat maakt dat het onderkennen ervan zeer belangrijk is (Kotler et al., 2001; Waaddegaard, Thoning & Petersson, 2003). Aangezien de focus van deze studie bij jongeren uit de algemene populatie ligt, zal in deze masterproef een onderscheid gemaakt worden tussen eetstoornissen en eetproblemen. De term verstoord eetgedrag (eetpathologie) verwijst in deze masterproef, zoals hierboven gemeld, zowel naar klinische eetstoornissen zoals besproken in de DSM-IV als naar eetproblemen of subklinische vormen van eetpathologie (APA, 2000). In onderstaand hoofdstuk wordt het onderscheid tussen beide vormen van verstoord eetgedrag verder geduid.

11 3 Eetstoornissen. Een eetstoornis is een psychiatrische aandoening die getypeerd wordt door de aanwezigheid van een verstoord eetpatroon of gedrag waarmee controle uitgeoefend wordt op het lichaamsgewicht. Dit atypisch eetgedrag mag niet te wijten zijn aan een medische aandoening of een andere psychiatrische stoornis en gaat vaak gepaard met disfunctionele cognities met betrekking tot lichaamsvormen en gewicht. Bovendien kunnen deze afwijkende eetgewoonten een impact hebben op zowel het lichamelijk, het psychologisch als het sociaal welbevinden (Fairburn & Harrison, 2003; Fairburn & Walsh, 2002; Kotler et al., 2001). De aanwezigheid van een eetstoornis kan dan ook alle orgaansystemen aantasten waaronder het cardiovasculair systeem, het gastrointestinaal systeem en het reproductief systeem. Daarnaast kan de stoornis ook gepaard gaan met verschillende psychosociale gevolgen zoals angst en depressie (Ogden, 2010). De aard en de ernst van de gevolgen zijn afhankelijk van de aanvangsleeftijd van de stoornis. Hoe jonger het kind is, hoe meer onomkeerbare gevolgen er kunnen bestaan (Micali & House, 2011). Eetstoornissen ontstaan meestal in de loop van de adolescentie en kunnen optreden bij zowel jongens als meisjes. Desondanks komen eetstoornissen wel vaker voor bij meisjes (Fairburn & Harrison, 2003; Hoek & van Hoeken, 2003). Deze disproportionele geslachtsverdeling blijkt onder meer uit diverse prevalentiecijfers. In de studie van Kjelsas et al. (2004) werd bijvoorbeeld een lifetime prevalentie voor eetstoornissen gevonden van 17.9 procent bij adolescente meisjes ten opzichte van 6.5 procent bij adolescente jongens. De man-vrouw verhouding in deze studie, bij jongeren van 14 tot 15 jaar oud, werd geschat op één jongen ten aanzien van 2.8 meisjes. De piekincidentie van eetstoornissen ligt tussen de leeftijd van 15 en 19 jaar (Hoek & van Hoeken, 2003). De lichaamsveranderingen die gepaard gaan met de puberteitsontwikkeling, zorgen bij veel jongeren namelijk voor onzekerheid en stress wat het ontwikkelen van een eetstoornis in de hand kan werken (Jansen & Braet, 2008; Morris & Twaddle, 2007). Ondanks de piekincidentie kunnen eetstoornissen echter ook reeds bij jongere kinderen (Bryant-Waugh & Lask, 1995; Gowers, Crisp, Joughin, & Bhat, 1991) voorkomen, waarbij er volgens het onderzoek van Peebles, Wilson en Lock (2006) bovendien een minder disproportionele geslachtsverdeling op vlak van eetpathologie aanwezig is dan bij oudere kinderen. In de Britse studie van Nicholls, Lynn en Vinner (2011) bijvoorbeeld werd een incidentie gevonden van drie op bij kinderen onder de leeftijd van 13 jaar. Het is onduidelijk of de incidentie van eetstoornissen in de afgelopen decennia al dan niet gestegen is. Sommige onderzoeken hebben het over een stijging (Van Son, Van Hoeken, Bartelds, Van Furth, & Hoek, 2006), anderen gaan er dan weer van uit dat de incidentie stabiel gebleven is (Hoek & van Hoeken, 2003). De meest recente bevindingen uit de Britse studie van Nicholls et al. (2011) wijzen echter wel op een stijging in de incidentie. Deze stijging zou het

12 4 gevolg kunnen zijn van de conflictueuze voedselcultuur die enerzijds steeds meer gericht is op het eten van snelle en ongezonde snacks en anderzijds slankheid als norm profileert. Anderzijds kan de stijging ook te wijten zijn aan de veranderde diagnostische criteria of verbeterde assessment instrumenten waarmee eetstoornissen adequater achterhaald kunnen worden (Fairburn & Harrison, 2003; Hoek & van Hoeken, 2003). The Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders fourth edition (DSM-IV) is het classificatiesysteem bij uitstek om eetstoornissen te diagnosticeren bij volwassenen (APA, 2000). Er wordt hierin een onderscheid gemaakt tussen drie eetstoorniscategorieën namelijk Anorexia Nervosa, Boulimia Nervosa en Eetstoornis Niet Anderszins Omschreven. De manifestatie van deze eetstoornissen bij jongeren kan echter verschillen van die van volwassenen (Ackard, Fulkerson, & Neumark-Sztainer, 2007; Overas, Winje, & Lask, 2008). Kinderen en adolescenten beschikken namelijk niet over dezelfde cognitieve en emotionele vaardigheden als volwassenen waardoor jongeren en volwassenen dezelfde stoornis kunnen hebben en toch een geheel andere configuratie van symptomen kunnen vertonen (Micali & House, 2011; WCEDCA, 2007). Het gebruik van de DSM-IV criteria (APA, 2000) bij jongeren kan hierdoor resulteren in een hoog percentage aan eetstoornispatiënten die onder de categorie Eetstoornis Niet Anderszins Omschreven vallen (Fairburn & Bohn, 2005; Nicholls, Chater & Lask, 2000). Dit blijkt ook uit de prevalentiecijfers van eetstoornissen bij adolescenten. Kjelsas et al. (2004) vonden voor de Eetstoornis Niet Anderszins Omschreven namelijk een lifetime prevalentie van 14.6 procent bij meisjes en vijf procent bij jongens. Dit is een stuk hoger dan de lifetime prevalentie voor Anorexia Nervosa, Boulimia Nervosa en de eetbuistoornis respectievelijk 0.7, 1.2 en 1.5 procent voor meisjes en 0.2, 0.4 en 0.9 procent voor jongens. Deze cijfers illustreren dat het gebrek aan leeftijdsadequate diagnostische criteria de categorisering van verstoord eetgedrag bij kinderen en adolescenten bemoeilijkt. Aan de hand van de DSM-IV criteria 1 (APA, 2000) zullen de drie eetstoorniscategorieën: Anorexia Nervosa, Boulimia Nervosa en de Eetstoornis Niet Anderszins Omschreven hieronder achtereenvolgens besproken worden. Aangezien de focus van deze studie vooral bij jongeren ligt, zal hierbij in het bijzonder stil gestaan worden bij een aantal diagnostische problemen die zich ten gevolge van de DSM-IV classificatie bij deze doelgroep kunnen voordoen en die aan de basis liggen van de problemen op vlak van assessment van 1 De beschrijving van de verschillende eetstoorniscategorieën is hier gebaseerd op DSM-IV (APA, 2000), daar DSM-V nog niet gepubliceerd was tijdens het schrijven van deze masterproef. In aanloop naar DSM-V worden echter wel een aantal veranderingen verwacht in de diagnostische criteria van eetstoornissen. Een overzicht van de verwachte veranderingen kan teruggevonden worden op de volgende website:

13 5 verstoord eetgedrag bij kinderen en adolescenten (WCEDCA, 2007). Een beschrijving van deze eetstoorniscategorieën is hier voorts van belang daar de assessment instrumenten die in deze studie gebruikt worden, reeds indicatief kunnen zijn voor een eetstoornisdiagnose. Anorexia Nervosa. Hoewel Anorexia Nervosa traditioneel start in de vroege adolescentie tussen de leeftijd van 15 en 19 jaar, is er ook evidentie dat de stoornis reeds op jongere leeftijd kan voorkomen (Bulik, Reba, Siega-Riz, & Reichborn-Kjennerud, 2005; Gowers et al., 1991). Desondanks is de beschrijving van de stoornis in de DSM-IV hoofdzakelijk bedoeld voor het identificeren van de problematiek bij volwassenen (Khan & Chowdhurry, 2011). In de DSM-IV wordt als eerste het gewichtscriterium aangehaald. Het weigeren om het lichaamsgewicht op peil te houden volgens wat normaal is voor de leeftijd en lengte is een typisch kenmerk van Anorexia Nervosa. Een gewicht lager dan 85 procent van het te verwachten gewicht wordt in de DSM-IV aangehaald als criterium voor ondergewicht (APA, 2000). Bij kinderen en adolescenten is het echter moeilijk om te bepalen wat het te verwachten gewicht precies is. De berekening van het te verwachten gewicht dient bij deze doelgroep namelijk te gebeuren op basis van leeftijd, lengte en geslacht en wordt uitgetekend op groeicurven. De aanwezigheid van een eetstoornis kan echter een groeivertraging veroorzaken. Het gebruiken van lengte als referentiepunt kan bijgevolg resulteren in een onderschatting van het te verwachten gewicht (Bryant-Waugh, 2007). Bij volwassenen kan ook de Body Mass Index (BMI) als indicator voor het gewicht gebruikt worden. De term BMI kan gedefinieerd worden als de verhouding van het lichaamsgewicht ten aanzien van de lichaamslengte van een persoon. Volwassenen met een BMI tussen 18.5 en 24.9 hebben een normaal gewicht. Een BMI lager dan 18.5 of hoger dan 24.9 betekent respectievelijk onder- of overgewicht (Khan & Chowdhurry, 2011). Ook bij kinderen en adolescenten kan gebruik gemaakt worden van de BMI. Uit onderzoek van Cole, Fiegal, Nicholls en Jackson (2007) blijkt echter dat het toepassen van de BMI, zoals gehanteerd bij volwassenen, niet altijd even geschikt is voor het gebruik bij kinderen en adolescenten. In de praktijk wordt de cut-off waarde voor volwassenen echter wel vaak toegepast bij kinderen en adolescenten wat kan leiden tot een overschatting van de ernst van het gewichtsverlies (Bryant- Waugh, 2007). Om die reden wordt bij kinderen beter gebruik gemaakt van aangepaste BMI curven die rekening houden met leeftijd, geslacht en lengte (Frederiks, van Buuren, Wit, & Verloove-Vanhorick, 2000). Het vaststellen van het gewichtscriterium bij adolescenten is daarenboven niet eenvoudig. Aanvankelijk valt gewichtsverlies in deze periode niet op. Veranderingen in het gewicht worden dan meestal toegeschreven aan de groeispurt die de jongeren ondergaan waardoor zichtbaar gewichtsverlies bij deze doelgroep niet onmiddellijk als

14 6 problematisch wordt beschouwd. Bovendien slagen jongeren er vaak in veranderingen in het gewicht te verbergen door middel van de kledij die ze dragen (Morris & Twaddle, 2007). Extreme angst voor gewichtstoename is een tweede belangrijk kenmerk van Anorexia Nervosa (APA, 2000). Bij jongeren wordt dit criterium echter vaak niet gerapporteerd (Couturier & Lock, 2006). Dit zou mogelijk te wijten kunnen zijn aan de cognitieve ontwikkeling van adolescenten (Micali & House, 2011). Beperkingen in de cognitieve ontwikkeling kunnen er namelijk voor zorgen dat jongeren hun gedrag en emotionele ervaringen niet adequaat inschatten (WCEDCA, 2007). Verder hebben anorexiapatiënten vaak te kampen met een verstoord lichaamsbeeld. Enerzijds kan dit tot uiting komen in het ontkennen van het lage lichaamsgewicht. Anderzijds kan dit ook blijken uit het zelfwaardegevoel van de persoon dat vrijwel volledig beïnvloed wordt door het lichaamsgewicht en/of de lichaamsvormen (APA, 2000; Bulik et al., 2005). Ook dit criterium wordt vaak niet gezien bij jongeren, mogelijk eveneens ten gevolge van de beperkte cognitieve mogelijkheden van de doelgroep (Micali & House, 2011). Jongeren beschikken namelijk vaak niet over het nodige abstract denkvermogen om te bepalen welke aspecten van belang zijn voor het zelfwaardegevoel (Marini & Case, 1994). Tenslotte verreist de DSM-IV dat de menstruatie uitblijft gedurende ten minste drie opeenvolgende cycli (APA, 2000). De aanwezigheid van dit criterium in de DSM-IV werd reeds in meerdere artikels ter discussie gesteld (Khan & Chowdhurry, 2011; WCEDCA, 2007). Het criterium is dan ook niet van toepassing op meisjes die nog nooit ongesteld geweest zijn of meisjes die nog maar pas ongesteld zijn. De menstruatie is in de eerste twee jaar na aanvang namelijk vaak niet regelmatig waardoor de afwezigheid van drie opeenvolgende cycli niet ongewoon is in deze periode. Bovendien kan de aanwezigheid van Anorexia Nervosa de start van de menstruatie uitstellen. Bij andere mensen blijft de menstruatie dan weer gewoon verdergaan ondanks het lage lichaamsgewicht. Het criterium is voorts niet toepasbaar op jongens of op meisjes die gebruik maken van anticonceptie (Bryant-Waugh, 2007; van Hoof et al., 1998; WCEDCA, 2007). In de DSM-IV wordt verder ook een onderscheid gemaakt tussen twee subtypes van Anorexia Nervosa. Er wordt enerzijds gesproken van het beperkende of restrictieve type, anderzijds over het eetbuien/purgerende type (APA, 2000). In beide gevallen wordt het stabiel houden of verliezen van gewicht beoogd. Bij het beperkende type gebeurt dit aan de hand van lijngedrag of intensieve lichamelijke inspanningen. Het overbeweeglijk gedrag kan ofwel zeer duidelijk aanwezig zijn, bijvoorbeeld in de vorm van overmatig sportgedrag, of net heel subtiel, waar het voortdurend bewegen met de voeten of het steeds nemen van de trap voorbeelden van zijn (Ogden, 2010). Bij het eetbuien/purgerende type ontstaan eetbuien ten gevolge van de

15 7 beperking van de voedselinname. Om het gewicht alsnog op peil te houden gaan deze mensen na het optreden van de eetbuien braken of gebruik maken van laxantia of diuretica (Noordenbos & Vandereycken, 2008). Verder is het ook zo dat het restrictieve type vaker lijkt voor te komen bij jongere leeftijdsgroepen in vergelijking met het eetbuien/purgerende type (Bryant-Waugh, 2007). Boulimia Nervosa. Boulimia Nervosa werd aanvankelijk gezien als een minder opvallende variant van Anorexia Nervosa (Russel, 1979). Personen met Boulimia Nervosa zien er op het eerste gezicht dan ook gezond uit: ze hebben doorgaans een normaal gewicht en lijken normaal te functioneren. De ernst en de complexiteit van de stoornis is echter vergelijkbaar met die van Anorexia Nervosa, hoewel sterfte ten gevolge van Boulimia Nervosa minder waarschijnlijk is (5.1 voor Anorexia Nervosa versus 1.7 voor Boulimia Nervosa) (Arcelus, Mitchell, Wales, & Nielsen, 2011; Ogden, 2010). Boulimia Nervosa start traditioneel in de late adolescentie of tijdens de jongvolwassenheid. De aanvang van de stoornis wordt meestal gekenmerkt door een vorm van voedselbeperking zoals het volgen van een dieet. Mensen slagen er echter vaak niet in om dit dieet vol te houden waardoor regels gepaard gaande met het dieet overtreden worden wat samengaat met enorme schuldgevoelens. Bij Boulimia Nervosa zorgen deze overtredingen traditioneel voor het ontstaan van eetbuien (Grilo, 2006; Klein & Walsh, 2004). Het herhaaldelijk optreden van dergelijke terugkerende episoden van eetbuien is meteen ook het eerste criterium binnen de DSM-IV. Om te kunnen spreken van een eetbui moet aan twee kenmerken voldaan zijn. In eerste instantie moet er sprake zijn van de inname van een objectief grote hoeveelheid voedsel binnen een beperkte tijdspanne van bijvoorbeeld twee uur. De portie die gegeten wordt moet ook groter zijn dan wat door de meeste mensen zou gegeten worden in diezelfde situatie (APA, 2000). Dit kenmerk is echter voor interpretatie vatbaar. Het bepalen of een hoeveelheid objectief groot is of niet hangt namelijk af van wat door een persoon als normaal beschouwd wordt. Hierdoor worden hoeveelheden vaak over- of onderschat (Ogden, 2010). In tweede instantie moet een eetbui gepaard gaan met controleverlies of het gevoel niet meer te kunnen stoppen met eten (APA, 2000). De betekenis van het begrip controleverlies vormt echter een struikelblok voor jongeren. Het louter eten van een grote hoeveelheid, zonder de aanwezigheid van controleverlies, wordt daardoor soms ten onrechte geïnterpreteerd als een eetbui. Het omgekeerde kan echter ook het geval zijn waarbij enkel het hebben van controleverlies tijdens het eten als voldoende beschouwd wordt voor het hebben van een objectieve eetbui (Beglin & Fairburn, 1992; Loeb, Pike, Walsh, & Wilson, 1994). Dat terwijl beide, een objectief grote hoeveelheid voedsel en controleverlies, noodzakelijk zijn om van een objectieve eetbui te kunnen spreken (APA, 2000).

16 8 Vervolgens beschrijft de DSM-IV dat de eetbuien gepaard moeten gaan met terugkerende perioden van compensatiegedrag (APA, 2000). Dit is gedrag met als doel een toename in gewicht, ten gevolge van de objectieve eetbuien, te voorkomen. Voorbeelden van compensatiegedrag zijn vasten, zelfopgewekt braken, overmatige lichaamsbeweging of het gebruik van laxantia en diuretica (APA, 2000; Pinhas, Katzman, Dimitropoulos, & Woodside, 2007). De terugkerende episodes van eetbuien die gepaard gaan met compensatiegedrag moeten bovendien gemiddeld twee keer per week gedurende drie maand voorkomen. Indien dit niet het geval is, kan volgens de DSM-IV niet gesproken worden van Boulimia Nervosa (APA, 2000). Het vaststellen van eetbuien en het bijhorende compensatiegedrag is echter niet eenvoudig gezien het geheimzinnige karakter van deze gedragingen (Ogden, 2010). Bij patiënten met Boulimia Nervosa worden perioden van eetbuien en compensatiegedragingen afgewisseld met momenten van voedselbeperking. Dit herhalende patroon van overeten en lijnen kan ervoor zorgen dat patiënten in een vicieuze cirkel terechtkomen. Het volgen van een dieet kan namelijk aanleiding geven tot het ontstaan van een verhoogd hongergevoel dat op zijn beurt kan fungeren als trigger van een nieuwe eetbui (Walsh, 2011). Net zoals bij Anorexia Nervosa wordt het zelfbeeld van personen met Boulimia Nervosa vrijwel volledig gedetermineerd door lichaamsvormen en gewicht (APA, 2000). Bij adolescenten is de aanwezigheid van dit criterium, zoals hierboven vermeld, echter moeilijk te onderkennen gezien de beperkte cognitieve mogelijkheden van de doelgroep (WCEDCA, 2007). Tot slot wordt in de DSM-IV ook een exclusiecriterium opgenomen. De diagnose Boulimia Nervosa mag niet gesteld worden indien de persoon voldoet aan de criteria van Anorexia Nervosa. Bijgevolg kunnen Anorexia Nervosa en Boulimia Nervosa niet samen voorkomen (APA, 2000). De DSM-IV maakt verder een onderscheid tussen twee subtypes van Boulimia Nervosa. Het purgerende type gaat braken of gebruik maken van laxantia, diuretica of klysma s om de maag te ledigen na een eetbui. Het niet-purgerende type daarentegen gaat vasten of overmatig sporten om het gewicht op peil te houden en de eetbuien te compenseren en maakt dus geen gebruik van purgerende maatregelen (APA, 2000). Eetstoornis Niet Anderszins Omschreven. De categorie Eetstoornis Niet Anderszins Omschreven fungeert als restcategorie voor eetstoornispatiënten die niet aan voldoende criteria voldoen om een diagnose van Anorexia Nervosa of Boulimia Nervosa te krijgen. In de DSM-IV wordt onder deze categorie ook de eetbuistoornis of de Binge Eating Disorder beschreven (APA, 2000; Kamryn, Doyle, Hoste, Herzog, & le Grange, 2008). De diagnostische criteria voor de Eetstoornis Niet Anderszins Omschreven zijn in de DSM-IV weinig gespecificeerd en beperkt tot een aantal voorbeelden van eetstoornispatiënten

17 9 die onder deze categorie kunnen vallen (APA, 2000; Kamryn et al., 2008). In het geval van Anorexia Nervosa gaat het bijvoorbeeld om mensen die aan alle criteria van de stoornis voldoen maar een onvoldoende laag lichaamsgewicht vertonen om van Anorexia Nervosa te kunnen spreken. Ook patiënten die aan alle criteria voor Boulimia Nervosa beantwoorden maar minder dan twee keer per week eetbuien die gepaard gaan met compensatiegedrag vertonen, worden onder deze categorie geplaatst. Verder kunnen ook mensen die kauwen op grote hoeveelheden voedsel en het daarna terug uitspuwen zonder het te hebben ingeslikt de diagnose Eetstoornis Niet Anderszins Omschreven krijgen (APA, 2000; Noordenbos & Vandereycken, 2008). Het gebrek aan specifieke diagnostische criteria draagt bij aan het problematische karakter van de diagnose Eetstoornis Niet Anderszins Omschreven. Het zorgt ervoor dat heel veel mensen aan deze categorie toegewezen worden. Bijgevolg is deze restcategorie zowel bij adolescenten als bij volwassenen de meest voorkomende diagnose (Fairburn & Bohn, 2005; Nicholls et al., 2000). In de DSM-IV wordt, zoals reeds vermeld, onder deze categorie ook de eetbuistoornis beschreven (APA, 2000). Dit is een vrij recente diagnose die in de DSM-V als afzonderlijke stoornis zal worden opgenomen (Walsh, 2011). Ook al wordt de eetbuistoornis steeds vaker beschreven en bestudeerd binnen de wetenschappelijke literatuur, onderzoek naar de eetbuistoornis bij kinderen en adolescenten is erg beperkt (Pinhas et al., 2007). De eetbuistoornis manifesteert zich dan ook vaak pas op latere leeftijd en vertoont een minder disproportionele man-vrouw verhouding (1:2) dan Anorexia Nervosa en Boulimia Nervosa (Barry, Grilo, & Masheb, 2002; Hsu, 1996). Een studie van Johnson, Rohan en Kirk (2002) heeft evenwel aangetoond dat de eetbuistoornis kan voorkomen bij één tot twee procent van de kinderen en adolescenten tussen tien en 19 jaar. De eetbuistoornis wordt getypeerd door steeds terugkerende episodes van eetbuien die net zoals bij Boulimia Nervosa moeten voldoen aan twee kenmerken. Het moet enerzijds gaan om de inname van een objectief grote hoeveelheid voedsel, anderzijds moet er ook sprake zijn van controleverlies. Daarnaast moet de eetbui ook voldoen aan minstens drie van de volgende kenmerken: er wordt sneller gegeten dan wat normaal is, er wordt gegeten tot wanneer een ongemakkelijk gevoel ontstaat, er worden grote hoeveelheden voedsel gegeten in afwezigheid van een hongergevoel, er wordt alleen gegeten uit schaamte en na het eten zijn gevoelens van schuld, afgunst of depressie aanwezig. Volgens de DSM-IV moeten de eetbuien gepaard gaan met gevoelens van neerslachtigheid en moeten ze minstens twee dagen per week gedurende zes maanden voorkomen. Deze eetbuien mogen bovendien niet gepaard gaan met compensatiegedrag, waardoor er bij personen met een eetbuistoornis vaak sprake is van overgewicht of obesitas. Hiermee onderscheidt de eetbuistoornis zich van Boulimia Nervosa.

18 10 Tenslotte wordt in de DSM-IV ook een exclusiecriterium opgenomen. De eetbuistoornis mag niet samen voorkomen met Anorexia Nervosa of Boulimia Nervosa (APA, 2000; Noordenbos & Vandereycken, 2008; Pinhas et al., 2007). Bij deze stoornis kunnen gelijkaardige diagnostische problemen ontstaan als bij Boulimia Nervosa. De definiëring van het concept eetbuien is bijgevolg ook hier problematisch. Verder is de afwezigheid van het criterium met betrekking tot overevaluatie van lichaamsvormen en gewicht hier opvallend. Uit onderzoek blijkt namelijk dat ontevredenheid over lichaamsvormen en gewicht ook voorkomt bij mensen met de eetbuistoornis (Latner & Clyne, 2008). Eetproblemen (Subklinisch Verstoord Eetgedrag). De term eetproblemen verwijst naar de aanwezigheid van cognitieve (vb. zorgen over eten, gewicht en lichaamsvormen) en/of gedragsmatige (vb. lijnen, eetbuien, compensatiegedrag) symptomen die het risico op het ontwikkelen van een klinische eetstoornis en lichamelijke problemen vergroot (Waaddegaard et al., 2003). De cognitieve symptomen verwijzen meer concreet naar de gedachten en opvattingen die mensen hebben over hun eetgewoonten, gewicht en lichaamsvormen, alsook naar de gevoelens van angst en schuld die kunnen ontstaan indien er gezondigd wordt of wanneer er een ongewenste verandering optreedt in het lichaamsgewicht of de lichaamsvormen. De gedragsmatige symptomen verwijzen meer specifiek enerzijds naar alle intentionele en effectieve pogingen die mensen ondernemen om hun huidige gewicht of lichaamsvormen te behouden of te veranderen (vb. het volgen van een dieet, gezonder gaan eten of sporten en in meer extreme gevallen zelfopgewekt braken of het gebruik van laxantia en diuretica). Anderzijds verwijzen de gedragsmatige symptomen ook naar het optreden van eetbuien, dit is het eten van een grote hoeveelheid voedsel, gepaard gaande met het gevoel niet meer te kunnen stoppen met eten (Goldschmidt, Aspen, Sinton, Tanofsky-Kraff, & Wilfley, 2008). Het gaat bijgevolg bijvoorbeeld om mensen die ontevreden zijn over hun lichaam en van daaruit occasioneel lijngedrag vertonen of om mensen die slechts af en toe een eetbui hebben. Ook bij mensen die louter piekeren over hun lichaamsvormen en gewicht zonder gewichtscontrole maatregelen te ondernemen of bij mensen die gewoon te veel of te weinig eten is sprake van eetproblemen. Mensen met subklinisch verstoord eetgedrag vertonen bijgevolg cognitieve en gedragsmatige symptomen die qua ernst en omvang minder zijn dan de symptomen die gezien worden bij eetstoornispatiënten. De gedragingen en disfunctionele cognities die deze doelgroep vertoont, komen bovendien eerder geïsoleerd voor waardoor ze concreet meetbaar zijn. Dit in tegenstelling tot eetstoornispatiënten waarbij er steeds een configuratie van kenmerken aanwezig moet zijn om van een eetstoornis te kunnen spreken. Eetproblemen brengen echter eveneens significant lijden met zich mee en kunnen een impact

19 11 hebben op zowel de levenskwaliteit als op het psychosociaal functioneren van mensen (Goldschmidt et al., 2008; Jansen & Braet, 2008; Waaddegaard et al., 2003). Eetproblemen komen vaker voor dan eetstoornissen en lijken vooral op te treden tijdens de adolescentie (Goldschmidt et al., 2008; Kjelsas et al., 2004; Kotler et al., 2001). Dit blijkt ook uit de prevalentiecijfers van de verschillende vormen van verstoord eetgedrag. In de studie van Carter, Stewart en Fairburn (2001) bij meisjes van 12 tot 14 jaar oud uit de algemene populatie werd voor de cognitieve symptomen zorgen over gewicht en zorgen over lichaamsvormen bijvoorbeeld een prevalentie gevonden van respectievelijk 13 en 20 procent. De prevalentie van de gedragsmatige symptomen lijnen, eetbuien, zelfopgewekt braken, misbruik van laxantia en misbruik van diuretica bedroeg respectievelijk 24, 21, 4, 1 en 0.4 procent. Voor wat lijnen betreft werden gelijkaardige cijfers gevonden in de studie van Field et al. (1999) bij kinderen en adolescenten van negen tot 14 jaar oud uit de algemene populatie, met name 32 procent van de meisjes en 20 procent van de jongens stelde lijngedrag in de afgelopen maand. Ook de prevalentie van eetbuien die gevonden werd in de studie van Carter et al. (2001) is vergelijkbaar met onderzoek van: Goossens, Soenens en Braet (2009) bij jongeren van 12 tot 16 jaar oud waar 19.5 procent van de meisjes en 12.7 procent van de jongens eetbuien rapporteerden in de afgelopen maand. Longitudinale studies hebben daarnaast ook aangetoond dat eetproblemen of subklinische vormen van eetpathologie bij kinderen en adolescenten predictief kunnen zijn voor het ontwikkelen van eetstoornissen en/of obesitas op latere leeftijd (Kotler et al., 2001; Neumark-Sztainer, Wall, Story, Haines, & Eisenberg, 2006). Binnen deze visie zouden eetproblemen in het midden van een continuüm geplaatst kunnen worden gaande van normaal eetgedrag tot de ontwikkeling van eetstoornissen, wat vroegdetectie van subklinisch verstoord eetgedrag noodzakelijk maakt (Cortrufo, Barretta, Monteleone, & Maj, 1998). Besluit. Eetstoornissen en in het bijzonder subklinische vormen van eetpathologie kunnen reeds optreden bij kinderen en adolescenten (Carter et al., 2001; Field et al., 1999; Goossens et al., 2009; Kjelsas et al., 2004; Kotler et al., 2001). De aanwezigheid van eetproblemen heeft een enorme impact op de ontwikkeling van jongeren en is bovendien predictief voor de ontwikkeling van eetstoornissen en/of obesitas op latere leeftijd (Kotler et al., 2001; Neumark-Sztainer et al., 2006). Dit wijst op het belang van vroege herkenning van verstoord eetgedrag. De bestaande DSM-IV criteria (APA, 2000) zijn echter ontoereikend voor het gebruik bij kinderen en adolescenten, daar deze niet zijn aangepast aan de leeftijd, het ontwikkelingsniveau en de verschillen in verschijningsvorm op vlak van eetpathologie bij deze doelgroep, waardoor vroegdetectie bemoeilijkt wordt. In aanloop naar de DSM-V wordt dan ook gepleit voor ontwikkelingsspecifieke diagnostische criteria die een reflectie vormen van de

20 12 verschillen in manifestatie tussen adolescenten en volwassen (Micali & House, 2011; WCEDCA, 2007). Eetpathologie gaat bovendien ook vaak schuil achter een onschuldig dieet en kan lang ongedetecteerd blijven. Schuld en schaamtegevoelens die gepaard gaan met verstoord eetgedrag geven dan ook aanleiding tot ontkenning en minimalisering van de symptomen (Couturier & Lock, 2006). In het bijzonder bij adolescenten lijken deze mechanismen een belangrijke rol te spelen wat eveneens vroegdetectie van eetpathologie bij deze doelgroep kan belemmeren (Pratt & Woolfenden, 2002). Om vroegdetectie te bevorderen is kennis van de verschillende mechanismen die schuil gaan achter de ontwikkeling van klinische en subklinische vormen van eetpathologie van belang. In onderstaand hoofdstuk zal daarom dieper ingegaan worden op de etiologie van verstoord eetgedrag. Etiologie van Verstoord Eetgedrag Inleiding. In het kader van vroegtijdige herkenning en adequate assessment van verstoord eetgedrag is kennis over de ontstaans- en instandhoudende factoren van eetpathologie erg belangrijk. Om meer inzicht te verwerven in deze factoren zal hieronder het transdiagnostisch model van verstoord eetgedrag besproken worden (Fairburn, Cooper, & Shafran, 2003). Dit model is een uitbreiding van het cognitief-gedragstherapeutisch model van Boulimia Nervosa dat als eerste een verklaring gaf voor de manier waarop Boulimia Nervosa ontstaat en in stand gehouden wordt (Fairburn, Marcus, & Wilson, 1993). Het transdiagnostisch model werd echter uitgebreid om als verklaring te kunnen dienen voor alle vormen van eetpathologie en niet enkel voor Boulimia Nervosa, vandaar ook de naam transdiagnostisch (Fairburn et al., 2003). Een beschrijving van het volledige transdiagnostische model is in het kader van deze masterproef echter niet aan de orde, daarom zal in onderstaande paragraaf enkel dieper ingegaan worden op het kernproces van het model, met name het disfunctioneel systeem van zelfevaluatie en de manier waarop dit systeem de cognitieve en gedragsmatige symptomen van verstoord eetgedrag activeert (daar dit het meest relevant is voor de variabelen die binnen dit onderzoek zijn opgenomen). Voor een uitgebreide bespreking van het volledige model wordt verwezen naar Fairburn et al. (2003). Het Transdiagnostisch Model van Verstoord Eetgedrag. Het transdiagnostisch model van verstoord eetgedrag (cf. figuur 1) vertrekt vanuit het idee dat een disfunctioneel systeem van zelfevaluatie aan de basis ligt van het ontstaan en de instandhouding van eetpathologie. Het zelfbeeld van mensen met verstoord eetgedrag wordt namelijk vrijwel uitsluitend bepaald door de manier waarop ze denken over hun lichaamsvormen en gewicht. Dit

21 13 in tegenstelling tot gezonde mensen waarbij het zelfbeeld bepaald wordt door de opvattingen die mensen hebben over een verscheidenheid aan levensdomeinen (zoals werk, school, familie, enz.) (Fairburn et al., 2003). Mensen met verstoord eetgedrag ontwikkelen bijgevolg cognities zoals ik ben pas iets waard indien ik voldoende controle heb over wat ik eet of ik ben pas goed genoeg indien ik mager ben. In combinatie met het disfunctioneel systeem voor zelfevaluatie kunnen deze disfunctionele cognities omtrent eten, lichaamsvormen en gewicht aanleiding geven tot verminderde voedselinname meestal in de vorm van een dieet (cf. figuur 1. pijl 1) (Decaluwé & Braet, 2005). Bij mensen met subklinisch verstoord eetgedrag blijft het doorgaans tijdelijk bij deze milde afslankmaatregel. In het geval van een eetstoornis zoals Anorexia Nervosa daarentegen kan deze voedselbeperking de vorm aannemen van uithongering met een extreem laag lichaamsgewicht tot gevolg (Jansen & Braet, 2008). Het volgen van dergelijk dieet gaat voorts vaak gepaard met strikte eetregels die moeilijk vol te houden zijn. Het ervaren van negatieve emoties of vermoeidheid kan er bijgevolg voor zorgen dat de regels overtreden worden, aangezien de zelfcontrole dan daalt. Op dat moment bestaat de kans dat mensen zich gaan overeten. In sommige gevallen kunnen echter eetbuien ontstaan waarbij de controle over wat en hoeveel er gegeten wordt verloren gaat. Deze eetbuien, die mogelijk gepaard gaan met gewichtstoename, kunnen vervolgens opnieuw aanleiding geven tot disfunctionele cognities over de eetgewoonten en het lichaamsgewicht (activatie van disfunctioneel systeem) waardoor het dieetgedrag wederom in de hand gewerkt wordt (cf. figuur 1. pijl 2). Er kan hierdoor bijgevolg een vicieuze cirkel ontstaan waarbij lijnen en overeten elkaar voortdurend afwisselen (Fairburn et al., 2003; Jansen & Braet, 2008). Figuur 1. Representatie van het kernproces uit het transdiagnostisch model van verstoord eetgedrag (Fairburn et al., 2003).

22 14 In een poging het gewicht op peil te houden kunnen eetbuien echter ook gevolgd worden door compensatiegedrag (purgeren, laxantia, diuretica), dat op zijn beurt het optreden van een nieuwe eetbui stimuleert. Ook hier kan bijgevolg een vicieuze cirkel ontstaan (cf. figuur 1. pijl 3) (Fairburn et al., 2003; Jansen & Braet 2008). Dit is onder meer het geval bij Boulimia Nervosa en mensen met Anorexia Nervosa van het eetbuien/purgerende type. Het is evenwel belangrijk om een duidelijk onderscheid te maken tussen beide stoornissen aangezien dubbeldiagnose volgens de DSM-IV niet mogelijk is (APA, 1994). In het geval van het eetbuien/purgerende type staan de beperking van de voedselinname en het purgeren centraal wat resulteert in een laag lichaamsgewicht. Eetbuien kunnen hier dus ook afwezig zijn. Bij Boulimia Nervosa daarentegen zorgt de evenwichtige balans tussen het overeten en het compensatiegedrag voor een normaal lichaamsgewicht (Fairburn et al., 2003). Besluit. Bovenstaande bespreking toont aan dat het disfunctioneel systeem van zelfevaluatie enerzijds en de cognitieve en gedragsmatige symptomen van verstoord eetgedrag anderzijds een belangrijke rol spelen in het ontstaan en in stand houden van eetpathologie (Fairburn et al., 2003). Kennis omtrent deze mechanismen kan vroegdetectie van verstoord eetgedrag bijgevolg helpen bevorderen. Elk afzonderlijk verwijzen de mechanismen namelijk naar vormen van subklinisch verstoord eetgedrag die het risico op de ontwikkeling van een eetstoornis verhogen (Waaddegaard et al., 2003). Een adequate assessment van zowel subklinische (lijnen, zorgen over eten, zorgen over gewicht en zorgen over lichaamsvormen) als klinische eetstoornissen (een set van cognitieve en gedragsmatige DSM-criteria) is bijgevolg noodzakelijk. Assessment van Verstoord Eetgedrag Inleiding. Het vroegtijdig signaleren van verstoord eetgedrag is erg belangrijk, zeker bij kinderen en adolescenten die vaak geen of een ontoereikende diagnose krijgen. Het gebruik van accurate assessment instrumenten moet het detecteren van afwijkend eetgedrag bij deze doelgroep dan ook bevorderen zodat een vroege interventie mogelijk wordt (Waaddegaard et al., 2003; WCEDCA, 2007). Het opsporen van afwijkende eetgewoonten gebeurt meestal aan de hand van klinische interviews en/of zelfrapportagevragenlijsten. In de klinische praktijk zijn hiervoor bijgevolg diverse interviews 2 en vragenlijsten 3 beschikbaar. Er bestaan echter grote verschillen tussen deze methoden met betrekking tot meetpretentie, doelgroep en psychometrische eigenschappen 2 Bijvoorbeeld: Interview for the Diagnoses of Eating Disorders-IV (IDED-IV; Kutlesic, Williamson, Gleaves, Barbin, & Murphy-Eberenz, 1998). 3 Bijvoorbeeld: The Eating Disorder Inventory-2 (EDI-2; Garner, 1991); The Eating Attitudes Test (EAT; Garner & Garfinkel, 1979).

23 15 waardoor het kiezen van een adequaat assessment instrument niet eenvoudig is. Er wordt bovendien vaak aangenomen dat een klinisch interview eerder geschikt is voor het genereren van eetstoornisdiagnosen, terwijl een vragenlijst veeleer bruikbaar is voor het screenen naar subklinisch verstoord eetgedrag (Berg, Peterson, Frazier, & Crow, 2011; Cooper & Fairburn, 1987). In de literatuur bestaat hierover veel discussie. Het is binnen dit debat dat de Eating Disorder Examination (EDE; Cooper & Fairburn, 1987; Fairburn & Cooper, 1993) en de Eating Disorder Examination-Questionnaire (EDE-Q; Fairburn & Beglin, 1994) ontstaan zijn. De EDE wordt hierbij beschouwd als de gouden standaard voor het diagnosticeren van de eetstoornispsychopathologie bij volwassenen (e.g. Wilson, 1993), terwijl de EDE-Q als mogelijk alternatief naar voor geschoven wordt. In de praktijk bestaat echter nog veel onduidelijkheid omtrent welke onderzoeksmethode nu het meest geschikt is voor welke doeleinden, vandaar dat zowel het in kaart brengen van de voor- en nadelen van de assessment instrumenten als het onderzoek naar de convergentie tussen het interview en de vragenlijst van belang zijn (Berg et al., 2011). Een uitgebreide bespreking van alle assessment instrumenten voor verstoord eetgedrag is hier niet aan de orde, aangezien deze methodologische studie vooral focust op de EDE en de EDE-Q en in het bijzonder op de aanverwante kindversies. In wat volgt zal daarom de ontwikkeling van de EDE en de hieruit voortvloeiende EDE-Q besproken worden. Aansluitend op het debat over interview en zelfrapportagevragenlijsten volgt ook een kritische evaluatie van elk van de assessment instrumenten, waarna dieper ingegaan zal worden op het onderzoek naar de mate van overeenkomst tussen de volwassenversies van beide onderzoekinstrumenten. Tenslotte zal ook stil gestaan worden bij de kindversies die van beide methoden ontwikkeld werden, alsook bij de studies die het gebruik van deze assessment instrumenten reeds onderzocht hebben. The Eating disorder Examination (EDE) en The Eating Disorder Examination-Questionnaire (EDE-Q). De EDE is een gestandaardiseerd, semigestructureerd, investigator based klinisch interview dat de ernst en de frequentie van zowel de cognitieve (zorgen over eten, gewicht en lichaamsvormen) als de gedragsmatige symptomen (lijnen, eetbuien, compensatiegedrag) van de complexe eetpathologie meet (Berg et al., 2011; Cooper & Fairburn, 1987; Micali & House, 2011). Investigator based betekent dat de vragen van het interview ondergeschikt zijn aan de manier waarop begrippen gedefinieerd en gescoord worden door de interviewer. Dit impliceert dat de interviewer bijkomende informatie kan verlenen of vragen kan stellen afhankelijk van het antwoord van de respondent (Bryant-Waugh et al., 1996; Fairburn & Cooper, 1993). De afname van het interview is dan ook vrij intensief en neemt ongeveer een uur tot anderhalf uur in beslag (Cooper & Fairburn, 1987). Alvorens het interview te kunnen afnemen is bijgevolg een training vereist in zowel de techniek