Archeo(rapport!257!! Het! archeologisch! onderzoek! aan! de! Prinsendreef! te! Lubbeek!

Transcriptie

1 Archeo(rapport257 Het archeologisch onderzoek aan de Prinsendreef te Lubbeek NickVanLiefferinge&MaartenSmeets Kessel(Lo,2014 StudiebureauArcheologiebvba

2

3 Archeo(rapport257 Het archeologisch onderzoek aan de Prinsendreef te Lubbeek NickVanLiefferinge&MaartenSmeets Kessel(Lo,2014 StudiebureauArcheologiebvba

4

5 Colofon Archeo(rapport257 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Opdrachtgever: AquafinNV VBGNV Projectleiding: MaartenSmeets Leidinggevendarcheoloog: NickVanLiefferinge Auteurs: NickVanLiefferinge MaartenSmeets Foto sentekeningen: StudiebureauArcheologiebvba(tenzijandersvermeld) Opalleteksten,foto sentekeningengeldteenauteursrecht.zondervoorafgaandelijkeschriftelijke toestemming van Studiebureau Archeologie bvba mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd, bewerkt en/of openbaar gemaakt, hetzij door middel van webpublicatie, druk, fotokopie,microfilmofopwelkeanderewijzeook. D/2014/12.825/59 StudiebureauArcheologiebvba JozefWautersstraat6 3010KesselWLo tel:0474/ fax:016/ ,StudiebureauArcheologiebvba

6

7 Administratievefiche Administratievegegevens Opdrachtgever AquafinNV,Dijkstraat8,2630Aartselaar VBGNV,Dellestraat25,3550HeusdenWZolder Uitvoerder Studiebureauarcheologiebvba Vergunningshouder NickVanLiefferinge Beheerenplaatsopgravingsgegevens Deze gegevens werden na het onderzoek overgemaaktaandeopdrachtgever. Beheerenplaatsvondstenenstalen Devondstenenstalenwerdennahetonderzoek overgemaaktaandeopdrachtgever. Projectcode 2014/062 Vindplaatsnaam LubbeekWPrinsendreef Locatie ProvincieVlaamsWBrabant GemeenteLubbeek,Prinsendreef Kadasternummers Afdeling 4: Sectie A: perceelsnummers 32B en 34P Lambertcoördinaat1 X1:178279Y1: Lambertcoördinaat2 X2:178466Y2: Lambertcoördinaat3 X3:178490Y3: Lambertcoördinaat4 X4:178463Y4: Kadasterplan Ziefig.1.1 Topografischplan Ziefig.1.2 Begindatum 07/03/2014 Einddatum 18/03/2014 Onderzoeksopdracht VerwijzingBijzonderevoorwaarden Archeologische verwachting volgens de BijzondereVoorwaarden Wetenschappelijkevraagstellingen Ziedebijzonderevoorwaardenbijdevergunning voor een archeologische opgraving te Lubbeek, Prinsendreef(Krombeek) Depercelenbevindenzichbinnendecontouren vanvindplaatsencai295encai301.tijdenseen veldkartering werd vondstmateriaal uit diverse perioden aangetroffen. De potentie wordt ook onderstreeptdoorhettoponiem"steenveld"en de lichte verhevenheid in het landschap. Gelet opdezeelementen,locatieendeomvangisde kans zeer reëel dat er archeologische monumentenwordenaangetroffen. - zijnersporenaanwezig? - zijndesporennatuurlijkofantropogeen? - hoeisdebewaringstoestandvandesporen? Wmakendesporendeeluitvanéénofmeerdere structuren? - behorendesporentotéénofmeerdere

8 periodes? W Op en rond de site werden een groot aantal vuurstenenartefactenenaardewerkfragmenten gevondendiedaterenuitverschillendeperiodes. Betrefthetin#situartefactendiekunnenworden gerelateerd aan een archeologische context of betrefthetverplaatstmateriaaluitaangevoerde grond? WHoeverhoudtdezeeventuelesitezichtotzijn brederecontext? Aardvandebedreiging Aanleg leiding (Aquafin verbindingstraject Lemingsbeekfase2) Randvoorwaarden Zie bijzondere voorwaarden bij de vergunning voor een archeologische opgraving te Lubbeek, Prinsendreef(Krombeek)

9 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Inhoudstafel Inhoudstafel p.1 Hoofdstuk1 Inleiding p.3 1.1Algemeen p.3 1.2Beschrijvingvanhetonderzoeksgebied p.3 1.3Archeologischeenhistorischevoorkennis p.5 1.4Onderzoeksopdrachtenvraagstellingen p.8 Hoofdstuk2 Werkmethode p.9 Hoofdstuk3 Resultatenvanhetverkennendonderzoek p Paleolandschappelijkbooronderzoek p Veldkartering p Metaaldetectie p Munten p Munitie(20 ste eeuw) p Musketkogels p Gespen p Knopen p Zegelloodjes p Bikkels p.21 Hoofdstuk4 Resultatenvanhetstrip)and)maponderzoek p Bodemprofielen p Archeologischesporen p.23 Hoofdstuk5 Synthese p Beantwoordingvandeonderzoeksvragen p Nieuweonderzoeksvragenbijhet(natuur)wetenschappelijkonderzoek p.32 Hoofdstuk6 Besluit p.33 Bibliografie p.35 Bijlagen(CDWROM) Bijlage1:Overzichtsplanverkennendbooronderzoek Bijlage2:Overzichtsplanveldkartering Bijlage3:Overzichtsplanmetaaldetectie Bijlage4:Overzichtsplanstrip)and)maponderzoek Bijlage5:Fotolijst Bijlage6:Sporenlijst Bijlage7:Vondstenlijst Bijlage8:Boorstaten Bijlage9:Bodemprofielen Bijlage10:Tekeningenspoorprofielen Bijlage11:Resultaten14CWdateringen 1

10 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Bijlage12:Antracologischonderzoek 2

11 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Hoofdstuk1 Inleiding 1.1Algemeen Naar aanleiding van rioleringswerken (Aquafin verbindingstraject Lemingsbeek fase 2) aan de Prinsenstraat te Lubbeek werd door Onroerend Erfgoed een archeologisch onderzoek opgelegd (vergunningsnummer 2014/062). Het onderzoek werd door Aquafin NV aan Studiebureau Archeologiebvbatoevertrouwdenhetterreinwerkwerduitgevoerdop7maart2014(verkennend onderzoek)enop17w18maart2014(strip)and)maponderzoek). 1.2Beschrijvingvandevindplaats Hetonderzoeksterreinsitueertzichbinneneenterreindatkadastraalgekendisalsafdeling4,sectie A,percelen32ben34p(fig.1.1).HetbetreftpercelenakkerlandtenoostenvandePrinsendreef(fig. 1.2).HetheuvelachtigterreinbevindtzichgeoWarcheologischgezienindezandleemstreek(fig.1.3) enmeerspecifiekhetzuidelijkhageland.typischvoorderegiozijndeakkersdiewordenomringd doorkleineofgroterebossendievoorkomenopontsluitingenvanhettertiairsubstraat(formatie vandiest)ofopslechtgedraineerdezandleembodems 1. Fig.1.1:Kadasterkaartmetaanduidingvanhetonderzoeksterrein. 2 1 Scheys1957:

12 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Fig.1.2:Topografischekaartmetaanduidingvanhetonderzoeksterrein 3. Fig.1.1:Situeringvanhetprojectbinnendearcheoregiovande(zand)leemstreek

13 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 1.3Archeologischeenhistorischevoorkennis De database van de Centrale Archeologische Inventaris (CAI) (update januari 2014) toont de aanwezigheid van talrijke archeologische vindplaatsen in de onmiddellijke omgeving van het projectgebied(fig.1.4). Deakkersterhoogtevanprojectgebiedwerdin1993reedsintensiefgeprospecteerddoorE.Gobin 5. Naasteenhandvollithischeartefacten(gedateerdindesteentijd)werdenvoornamelijkfragmenten vanlaatwenpostmiddeleeuwsaardewerkingezameld.hetbetrefteentypischassemblagedatopde meeste akkers in Vlaanderen wordt aangetroffen en de weerslag vormt van een eeuwenlang intensieflandgebruik.viaallerleibemestingstechniekenraaktenederzettingsafvalnamelijkverspreid op het akkerland. Op een aantal locaties (bvb. CAI 575, 576 en 578) werden eerder lithische artefacten gevonden door (amateur)archeologen. Deze vondsten werden W samen met andere assemblagesvanlithischmateriaaluithethagelandwgeïnventariseerdenbestudeerddoorprof.p.m. Vermeersch 6 (KatholiekeUniversiteitLeuven). Volgens de Ferrariskaart (ca. 1775) (fig. 1.5) zou het gebied in de tweede helft van de 18 de eeuw hebbenbehoordtoteenuitgestrektboscomplex( Caberhay)bosch ).Restantenvanditboscomplex bestaanmomenteelnogtenoostenvanhetonderzoeksterrein.opdekaartkomthethuidigtracé van de Prinsendreef overeen met een in stippellijn aangeduide bosweg. Op de latere kaart van Vandermaelen (1846W1854) (fig. 1.6) is te zien dat deel van het huidige onderzoeksterrein was omgezetinakkerland(o.a.perceel32b).opdegrenstussenhetakkerlandenhetbos( Gasthuysbos op het latere perceel 34p) werd een veldweg aangelegd die nu nog steeds bestaat. Op het kadasterplanvanp.c.popp(ca.1860)(fig.1.7)iseengelijkaardigbeeldzichtbaar. Fig.1.4:UittrekseluitdeCAImetaanduidingvanhetonderzoeksgebied( AGIV). 5 Gobin Vermeersch

14 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Fig.1.5:UittrekseluitdeFerrariskaartmetaanduidingvanhetonderzoeksgebied

15 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Fig.1.6:UittrekseluitdekaartvanVandermaelenmetaanduidingvanhetonderzoeksgebied. Fig.1.7:UittrekseluithetkadasterplanvanP.C.Poppmetaanduidingvanhetonderzoeksgebied. 7

16 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 1.4Onderzoeksopdrachtenvraagstellingen Wegens de graafwerkzaamheden werden eventuele archeologische waarden in de ondergrond bedreigd. Een archeologische begeleiding van de werken in de vorm van een strip)and)map onderzoek 8 bleek dan ook noodzakelijk. Hierbij dienden minimaal volgende onderzoeksvragen te wordenbeantwoord: Zijn#er#sporen#aanwezig?# Zijn#de#sporen#van#natuurlijke#of#antropogene#oorsprong?# Hoe#is#de#bewaringstoestand#van#de#sporen?# Maken#de#sporen#deel#uit#van#één#of#meerdere#structuren?# Behoren#de#sporen#tot#één#of#meerdere#periodes# Op# en# rond# de# site# werden# een# groot# aantal# vuurstenen# artefacten# en# aardewerkfragmenten# uit# diverse#periodes#aangetroffen.#betreft#het#in#situ#artefacten#die#kunnen#worden#gerelateerd#aan#een# archeologische#context#of#betreft#het#verplaatst#materiaal#uit#aangevoerde#grond?# Hoe#verhoudt#deze#eventuele#site#zich#tot#zijn#bredere#context?# 8 Het afgraven van de teelaarde onder archeologische begeleiding waarbij de eventuele archeologische bodemsporenwordengeregistreerdenvolledigonderzocht. 8

17 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Hoofdstuk2 Werkmethode Hetprojectgebiedomvateenwerkzonemeteenbreedtevan20metereneenlengtevanongeveer 440 meter. Het archeologisch onderzoek werd uitgevoerd in twee opeenvolgende fasen, nl. een verkennendonderzoekeneenstrip)and)maponderzoek.hetverkennendonderzoekbestonduiteen paleolandschappelijk booronderzoek 9, een veldkartering 10 en een metaaldetectie. Op basis van de resultatenvanhetverkennendonderzoekkondemeestgeschiktestrategiewordenbepaaldvoorde uitvoeringvanhetstrip)and)maponderzoek. Voor wat betreft het paleolandschappelijk booronderzoek werden 22 boorpunten uitgezet in de lengteasvanhetprojectgebied(bijlage1).deafstandtussendeindividueleboorpuntenbedroeg20 meter.erwerdgebruiktgemaaktvaneenedelmanboormeteenboorkopdiametervan12cm.de bekomen boorprofielen werden gefotografeerd, beschreven en gevisualiseerd door middel van profielkolommen(bijlage8).nadienwerdhetterreinonderworpenaaneenintensieveveldkartering, aangezien de terreinomstandigheden hiervoor ideaal waren. De locaties van de individuele oppervlaktevondsten werden aangeduid op een overzichtsplan (bijlage 2). Met behulp van een metaaldetector werd de bovenste 20 cm van de bouwvoor gescreend op de aanwezigheid van metalen voorwerpen. De artefacten werden direct gerecupereerd 11. De precieze vondstlocaties werdeneveneensgeprojecteerdopeenoverzichtsplan(bijlage3). Het afgraven van de teelaarde W in functie van de aanleg van de riolering W gebeurde onder archeologischebegeleiding.hiervoorwerdentweearcheologeningezet 12.Tijdensdezebegeleiding werdendeaangetroffenarcheologischebodemsporengeregistreerd 13 envolledigonderzocht(strip) and)map# strategie). Er werden in totaal zeven bodemprofielen aangelegd, gefotografeerd en beschreven(bijlage9). Dit beschrijvend gedeelte van het basisrapport is gericht op een eerste interpretatie van de veldgegevens,metalsdoelhetdefiniërenvanruimtelijkedimensies(structuurenuitgestrektheid)en de tijdsdimensie (dateringen en faseringen) van de vindplaats. Concreet wordt een beschrijving gegevenvandevindplaatsopbasisvanhetsporenbestandeneenassessment/basisanalysevande vondsten en stalen conform de bepalingen uit de Bijzondere voorwaarden bij de opgravingsvergunning ende Minimumnormenvoorarcheologischonderzoek. 9 Afhankelijkvanderesultatenvanhetpaleolandschappelijkbooronderzoekkonerwordengeopteerdvooreen karterendonderzoekindevormvanmegaboringen.erwarenechtergeenvoldoendeargumentenvoorhanden (o.a.deafwezigheidvaneenafgedektprehistorischloopvlak)omovertegaantoteenmegabooronderzoek. 10 Hetlandschaprondomhetprojectgebiedwerdeveneensonderworpenaaneenextensieveveldkartering. 11 Enkelartefactenmeteenarcheologischerelevantiewerdenbewaard. 12 Devergunninghoudendearcheoloog(NickVanLiefferinge)eneenarcheoloogWassistent(RonBakx). 13 Dearcheologischesporeninhetaanlegvlakwerdenmanueelingetekendopschaal1/50.Despoorprofielen werdenmanueelingetekendopschaal1/20.demeetpuntenvanhetmeetsysteemwerdennadienopgemeten met behulp van een GPSWtoestel waardoor een gegeorefereerd overzichtsplan kon worden aangemaakt. De veldtekeningenwerdengedigitaliseerdmetbehulpvandecomputerprogramma sdraftsighteninkscape. 9

18 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 10

19 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Hoofdstuk3 Resultatenvanhetverkennendonderzoek 3.1Paleolandschappelijkbooronderzoek Hoewel aan de hand van het booronderzoek enkele algemene uitspraken konden worden gedaan metbetrekkingtotdelokalelandschapsgenese,valtditsoortonderzoeknietonderdenoemervan paleolandschappelijkonderzoeksensu#stricto.#omdeontstaansgeschiedenisvaneenlandschapgoed tebegrijpendientechtereencombinatievanverschillendeonderzoeksdisciplinestewordeningezet. Op basis van de studie van de boorprofielen kan worden geconcludeerd dat de gegevens van de bodemkaart (fig. 3.1) accuraat zijn. Het onderzoeksgebied is gelegen in een zone met (w)lcaw gronden,nl.eencomplexvandrogezandleemgrondenwaarinzicheenduidelijkebodemvormigheeft voltrokken. Het zuidelijk uiteinde van het projectgebied wordt doorsneden door een langgerekte opduiking van zandgronden met weinig duidelijke profielontwikkeling en stenige materialen in de matrix (ZAfeWgronden). Het betreft een opduiking van sedimenten uit de Formatie van Diest (laat Mioceen 14 ). De stenige materialen aan het oppervlak konden worden gedetermineerd als limonietconcretiesenbrokkenijzerzandsteen(fig.3.2).gelijkaardigeopduikingenvansedimentenuit deformatievandiestkomenindenabijeomgevingvanhetprojectgebiedveelvuldigvoor 15.Deze locatiesmetstenigesedimentenvormengeïsoleerdeheuveltoppeninhetakkerland.indemeeste gevallenzijndezehogergelegengrondennooit(?)omgezetinakkerlandennogsteedsbebost. Fig.3.1:Uittrekselvandebodemkaartmetaanduidingvanhetprojectgebied( AGIV). 14 Circa11tot7miljoenjaargeleden. 15 Hetnabijgelegentoponiem Steenveld onderstreeptindezecontextdegeo(morfo)logischegesteldheidvan hetterrein. 11

20 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Fig.3.2:LimonietconcretiesafkomstiguitdezonesmetZAfeWgronden. De boorprofielen in de lagere delen van het onderzoeksterrein wijzen op een relatief dun zandleempakket(pleistoceen),rustendopafzettingenuitdeformatievandiest(glauconietrijkgroen totbruinzandmetijzerzandsteenbanken).inzonesmeteenwatdikkerzandleempakketzijnonder de ApWhorizont (ploeglaag) nog delen van een EWhorizont (witgrijze uitloging) en een BtWhorizont (oranjebruingevlekt)bewaardgebleven. 12

21 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Fig.3.3:Bodemprofielenmetenzonderpleistoceenzandleempakketbovendesedimentenuitde FormatievanDiest(III). 13

22 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 3.2Veldkartering De terreinw en weersomstandigheden waren ideaal voor het uitvoeren van een veldkartering. In eerste instantie werd de volledige oppervlakte van de werkzone intensief geprospecteerd. De aangetroffen vondstassemblages zijn vergelijkbaar met deze van de veldkartering in 1993 (zie boven).hetbetreftfragmentenvangedraaidaardewerk,glasenbouwkeramiekdieverspreidover de volledige oppervlakte van het terrein werden aangetroffen 16. Deze vondsten dateren uit de periode vanaf de late middeleeuwen t.e.m. de moderne tijd en zijn via de bemesting op het akkerlandterechtgekomen. Fig.3.4:Bodemfragmentvaneenbordinporselein. TerhoogtevandeZAfeWgronden(dagzomendeFormatievanDiest)werdenintotaalvijfartefactenin vuursteenaangetroffen.eengrote,lichtgepatineerde,afslag(lps1)ineenfijnkorreligedonkergrijze vuursteenmetwitgrijzevlekkenvertoontretouchesopderechterboord.deretoucheszijnduidelijk posterieur aan de patina en zijn dus vermoedelijk het gevolg van een onzacht contact met landbouwwerktuigen(ploegscharen).binnendechaîne#opératoire#vandevuursteenbewerkinggaat hetomeenzogenaamdeontschorsingsafslagofcorticaleafslag.dergelijkeafslagenzijnhetgevolg vaneeneerstepreparatievandevuursteenknol,waarbijovertolligecortex 17 enuitsteekselsworden verwijderdzodateenbeterbewerkbaarkernstukwordtverkregen.hetweinigdiagnostischartefact kan slechts algemeen in de steentijd (periode mesolithicumwneolithicum) worden gedateerd. Een schrabber (LPs2) in een fijnkorrelige donkergrijze, gevlekte vuursteen met zeer lichte patina is vervaardigdopeenkernverfrissingsafslagvaneenklingkern.hetmediaalendistaalgedeeltevande linkerboord is voorzien van korte, steile retouches. Op het proximaal en mediaal gedeelte van de rechterboord zijn eveneens zeer korte, steile, weinig verzorgde retouches zichtbaar. De schrabber kan slechts algemeen in de steentijd (periode mesolithicumwneolithicum) worden gedateerd. Het assemblage omvat verder nog twee corticale afslagen (LPs5 en LPs6) in een fijnkorrelige, grijs gevlekte vuursteen (periode mesolithicumwneolithicum) en een afslag met verbrijzelde boorden (LPs7)ineenmatiggrofkorrelige,grijzevuursteen.Deverbrijzeldeboordenzijnhoogstwaarschijnlijk hetgevolgvaneenpercussiemeteenvuurmakerinmetaal.hetartefactwordtdanookinde(late) middeleeuwengedateerd. 16 Dezevondstenwerdennietingezameld. 17 Deze cortex of schors rond de vuursteenknol bestaat uit poreus kalkw en kiezelmateriaal dat van het moedergesteente(krijt,kalksteen,e.d.)afkomstigis. 14

23 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek LPs1 LPs2 Fig.3.5:Ontschorsingsafslagmetrecentebeschadigingopderechterboord(LPs1)eneenschrabber opkernverfissingsafslag(lps2). Het akkerland rond het projectgebied werd eveneens onderworpen aan een extensieve veldkartering.intotaalkwamentijdensdezeprospectiezesvuurstenenartefactenaanhetlicht.het meestdiagnostischestukbetrefteenhielfragmentvaneensmallegepolijstebijlofbeitel(lps3)uit het neolithicum. Het artefact werd na gebruik intentioneel afgeknot, mogelijk voor een secundair gebruik als kern, polijststeen of retouchoir. Opvallend is de aanwezigheid van een intense witte patinadieposterieurisaandeafknotting. Een recent afgebroken geretoucheerde afslag (LPs4) in een fijnkorrelige donkergrijze vuursteen is bedekt met een intense blauwwitte patina die de fijne, interne texturen (ichnofossielen) in de vuursteenopvallendaccentueert.derechterboordisvoorzienvanvlakke,schubvormigeretouches. Vormtypologisch zou het kunnen gaan om een rugmes of boordschrabber. Voorlopig wordt het artefact ruim gedateerd in de periode paleolithicumwneolithicum. Het assemblage van lithische artefacten wordt verder aangevuld met vier afslagen (LPs8 LPs11) in verschillende vuursteensoorten. Hiervan vertoont één exemplaar (LPs11) (in een matig grofkorrelige, grijze vuursteen)verbrijzeldeboorden.ookhierlijktdeverbrijzelinghetgevolgtezijnvaneenpercussie meteenmetalenvuurmaker,hetgeeneendateringinde(late)middeleeuwendoetvermoeden. 15

24 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek LPs3 LPs4 Fig.3.6:Hielfragmentvaneensmallegepolijstebijlofbeitelmetintentioneleafknotting(LPs3)en eengeretoucheerdeafslag(mogelijkrugmesofboordschrabber)(lps4). 3.3Metaaldetectie Metbehulpvanmetaaldetectoren(types XP adventis en CS1220XD) werd debovengrond van het akkerland binnen de werfzone gescreend op de aanwezigheid van metalen voorwerpen. In totaal werden tijdens de metaaldetectie 44 artefacten gelokaliseerd en ingezameld. Het assemblage kan worden opgedeeld in de volgende categorieën: munten (n=9), munitie (20 ste eeuw) (n=14), musketkogels(n=6),gespen(n=2),knopen(n=2),zegelloodjes(n=1),bikkels(n=1)eneengroepvan ongedetermineerdmateriaal(n=9). 16

25 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 3.3.1Munten Intotaalwerdentijdensdeprospectie9koperenmunteningezameld.Deoudstemuntiseenduitdie dateertuitdeperiodevandeoostenrijksenederlanden(datering:2 de helftvande18 de eeuw).vier munten zijn van Belgische oorsprong (19 de eeuwse centen en 1 frank uit ). De overige drie muntenzijntesterkgecorrodeerdenkondennietwordengedetermineerd. Fig.3.7:Duit(18 de eeuw/oostenrijksenederlanden)(links),2cent(19 de eeuw/belgië)(midden)en1 frank(1972/belgië) Munitie(20 ste eeuw) De categorie van de munitie omvat 9 (fragmenten van) kogelhulzen, waarvan zes exemplaren daterenuitdeperiodevanwoii(lpm10wlpm15).deoverigedriekunnenwordengedetermineerdals jachtpatronen (LPm16WLPm18). Vier loden bolletjes (LPm19WLPm22) zijn afkomstig van een granaatkartets(eengranaatgevuldmetlodenofstalenkogels).eenstukjeshrapnel(rafeligstukje metaal)(lpm23)ismogelijkafkomstigvaneenontploftegranaat. 18 Vervaardigdineenlegeringvankoperennikkel. 17

26 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Fig.3.8:TweekogelhulzenuitdeperiodevanWOII. Fig.3.9:Lodenbolletjes/kogelsafkomstiguiteengranaatkartets. 18

27 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 3.3.3Musketkogels Zeslodenkogelswordengedetermineerdalsmusketkogels(LPm24WLPm29)diewerdengebruiktin eenmusket(vuurwapenopbasisvaneenprimitiefpercussiesysteem).dedateringervankanworden gesitueerdinde17 de of18 de eeuw Gespen Eenmilitairegespdieisvervaardigdinzink(LPm30)kanwordengedateerdindeeersteofdetweede wereldoorlog. Voorts werd nog een fragment (middenstijl) van een gesp (LPm31) in koper aangetroffen. Fig.3.10:MilitairegespuitWOIofWOII Knopen Eenmilitaireknoop(LPm32)(type:U.S.#Army# Great#Seal #Button)dateertuitdeeerstehelftvande 20 ste eeuw.vermoedelijkdateerteenkleinekoperenknoopmetviergaatjes(lpm33)eveneensuitde 20 ste eeuw. 19

28 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Fig.3.11:Amerikaansemilitaireknoop(links)enkleinekoperenknoop(rechts) Zegelloodjes Er werd één zegelloodje (LPm34) (type: knijploodje) ingezameld. Dergelijke zegelloodjes werden gebruikt om de herkomst en/of kwaliteit van bepaalde goederen aan te geven. De herkomst en dateringvandezezegelkondenvoorlopignietwordenbepaald. Fig.3.12:Zegelloodje. 20

29 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 3.3.7Bikkels Eengecorrodeerdebikkelinzink(LPm35)dateertvermoedelijkuitdeeerstehelftvande20 ste eeuw. Fig.3.13:Bikkelinzink. 21

30 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 22

31 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Hoofdstuk4 Resultatenvanhetstrip&and&maponderzoek 4.1Bodemprofielen Tijdenshetstrip)and)maponderzoekwerdenzevenbodemprofielenaangelegd.Debeschrijvingvan deze profielen kan worden beschouwd als een aanvulling bij de resultaten van het verkennend booronderzoek. Bodemkundig gezien kan het onderzoeksterrein worden opgedeeld in twee verschillendepedogenetischezones,enerzijdseenzonemeteendunpleistoceenzandleemdeken anderzijds een zone met dagzomende sedimenten uit de Formatie van Diest (fig. 4.1). Op de bodemkaartkomendezezonesrespectievelijkovereenmet(w)lcawgrondenenzafewgronden. Fig.4.1:Bodemprofielenterhoogtevande(w)LcaWgronden(links)endeZAfeWgronden(rechts). 4.2Archeologischesporenenmobielevondsten Er werden in totaal vier archeologische sporen aangetroffen ter hoogte van de (w)lcawgronden. Binnen de werkzone van perceel 32b werd een cluster van drie kuilsporen geregistreerd. Kuil S1 vertoondeeenminofmeerrechthoekigeaflijninginhetgrondvlakmetafmetingenvan190bij102 cm.devullingbestondvoornamelijkuitleemmeteenlichtegeelgroenekleur(1).dezwartevlekken indevullingwarenafkomstigvanhoutskoolbrokjes(2).opmerkelijkwasdeaanwezigheidvaneen dunnebandmetrodeverkleuringlangsheendecontourenvandekuil(3).ditwijstopeenin#situ verbrandingvandeomringendemoederbodem.inprofieliseenondiepekomvormigeuitgravingmet eenquasivlakbodemverloopzichtbaar.demaximaleuitgravingsdieptebedroeg24cmbenedenhet aanlegvlak. Op de bodem van de kuil bevond zich een laag met grote houtskoolbrokken met een 23

32 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek gemiddeldediktevan6cm.vandezelaagwerdeenbulkstaalgenomenmeteenvolumevan10liter (ziebijlage12). Opbasisvan14CWdatering(ziebijlage11)kaneendateringinde2 de W3 de eeuwnaarvorenworden geschoven. Hierbij dient wel rekening te worden gehouden met een eventuele oudere datering omwillevandelangelevensduurvaneik. Fig.4.2:ZichtopkuilS1inhetaanlegvlak. Fig.4.3:ZichtophetprofielvankuilS1. 24

33 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Fig.4.4:TekeningvankuilS1ingrondplanenprofiel(schaal1/20). KuilS2vertoondedezelfdestratigrafischeopbouwalsS1,maarwasmetafmetingenvan115bij57 cmminderomvangrijk.opnieuwginghetomeenkomvormigeuitgravingmetrelatiefvlakkebodem totopeenmaximaledieptevan24cmbenedenhetaanlegvlak.ookdezekuilwasgevuldmeteen geelgroene leem (1) waarin verspreid houtskoolbrokjes (2) voorkwamen. Sporen van een in# situ verbranding (rode verkleuring) rond de contouren van de kuil ontbraken hier weliswaar. Op de bodem van de kuil bevond zich een dunne laag met houtskoolbrokjes waarvan eveneens een bulkstaalmeteenvolumevan10literwerdgenomen(ziebijlage12). Opbasisvan14CWdatering(ziebijlage11)kaneendateringinde1 ste W2 de eeuwnaarvorenworden geschoven. Hierbij dient wel rekening te worden gehouden met een eventuele oudere datering omwillevandelangelevensduurvaneik. 25

34 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Fig.4.5:ZichtopkuilS2inhetaanlegvlak. Fig.4.6:ZichtopkuilS2inprofiel. 26

35 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Fig.4.7:TekeningvankuilS2ingrondplanenprofiel(schaal1/20). OpeenpaarmetertenzuidoostenvankuilenS1enS2werdnogeenderdekuil(S4)opgemerktinde wandvandewerkput.destratigrafischeopbouwvans4komtvolledigovereenmetdezevankuilen S1enS2:eenhoutskoolrijkpakketwordtafgedektdooreenvullingvangrijsgroeneleem.Langsheen derandvandebodemzijnsporenvaneenin#situverbranding(rodeverkleuring)zichtbaar. Fig.4.8:ZichtopkuilS4indewandvandewerkput. 27

36 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek In de werkzone van perceel 34p werd een omvangrijke, min of meer ronde verkleuring (S3) met afmetingenvan232bij210cmvastgesteld.debruinekleurvandevullingcontrasteerdeweinigten opzichtevandeomringendemoederbodem.indematrixvandevullingbevondenzichmeerdonkere vlekken met een verhoogde houtskoolconcentratie en een fractie verbrand sediment met een rozerodekleur(cf.stratigrafischeeenheid3vankuils1:verbrandingin#situ).eencoupedoorheenhet spoortoondeeengrilligeprofielaflijningeneenuitgravingsdieptetotmaximaal28cmbenedenhet aanlegvlak. Net zoals in het aanlegvlak kan de vulling worden omschreven als bruine leem met houtskoolbrokjeseneenfractieverbrandsedimentmeteenrozerodekleur. Fig.4.9:ZichtopspoorS3inhetaanlegvlak. Fig.4.10:ZichtopspoorS3inprofiel. 28

37 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek In de vullingen van de archeologische bodemsporen werden geen vondsten opgemerkt. In het aanlegvlak van de werkput op perceel 34p werd één afslag in vuursteen (LPs12) met blauwwitte patinaaangetroffen(fig.4.11).ditweinigdiagnostischartefactkanslechtsalgemeenindesteentijd wordengedateerd. Fig.4.11:Afslaginvuursteenmetblauwwittepatina. 29

38 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 30

39 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Hoofdstuk5 Synthese HetarcheologischonderzoekheeftaangetoonddateropdehogergelegendelenvanhetlandschapW zowelbinnenalsbuitendegrenzenvandewerkzoneweenlagedensiteitaanvuurstenenartefacten (uitverschillendeperiodenvandesteentijd)kanwordenaangetroffen.devondstenkomenvoorin associatiemetzafewgronden,bestaandeuitopduikingenvansedimentenuitdeformatievandiest (glauconiethoudend zand en limoniet/ijzerzandsteenbanken). Tevens komen talrijke kleine fragmentenvanaardewerk,bouwkeramiekenglasverspreidvoorophetakkerland.dezeartefacten weerspiegeleneeneeuwenlanglandgebruikwaarbijmestengeassocieerdnederzettingsafvalophet akkerlandisverspreidgeraakt.hetzelfdeprincipegeldtookvoordemeestemetalenvondstendie metbehulpvandemetaaldetectorkondenwordenteruggevonden. Hetstrip)and)maponderzoekweesopeenlagesporendensiteitbinnendegrenzenvandewerkzone. Een aantal kuilen vertoonden sporen van een in# situ verbranding en bevatten een laag met houtskoolbrokken dat was afgedekt met een geelgroene of grijsgroene leem. Het betreft vermoedelijkrelictenvan(houtskool)meilers.dezewordenmeestalinverbandgebrachtmet(protow) industriëleactiviteiten(bvb.productievanhoutskoolvoormetallurgischeactiviteiten)dieeenhoge temperatuur vereisten 19. Wegens een gebrek aan vondstmateriaal is de datering van het meilercomplex in Lubbeek moeilijk in te schatten. Verdere analyse (14CWonderzoek en anthracologischonderzoek)vandebulkstalenuitdehoutskoollagenzouhierovermeerduidelijkheid kunnenverschaffen. 5.1Beantwoordingvandeonderzoeksvragen Zijn#er#sporen#aanwezig?#Zijn#de#sporen#natuurlijk#of#antropogeen?#Hoe#is#de#bewaringstoestand#van# de#sporen?# Tijdenshetarcheologischeonderzoekwerdenintotaalvierkuilsporenvanantropogeneoorsprong geregistreerd.desporenzijngoedbewaardgeblevenindeondergrond. # Maken#de#sporen#deel#uit#van#één#of#meerdere#structuren?## Dekuilsporenwordengeïnterpreteerdals(houtskool)meilers.Hetbetrefteenoff)sitefenomeendat inverbandkanwordengebrachtmet(protow)industriëleactiviteiten. # Behoren#de#sporen#tot#één#of#meerdere#periodes?## Opbasisvaneenzekereclusteringeneengelijkvormigestratigrafischeopbouwlijkendesporente behorentotéénzelfdeperiode. # Op# en# rond# de# site# werden# een# groot# aantal# vuurstenen# artefacten# en# aardewerkfragmenten# gevonden# die# dateren# uit# verschillende# periodes.# Betreft# het# in# situ# artefacten# die# kunnen# worden# gerelateerd# aan# een# archeologische# context# of# betreft# het# verplaatst# materiaal# uit# aangevoerde# grond?# Fragmentenvangedraaidaardewerk,glasenbouwkeramiekwerdenverspreidaangetroffenoverde volledige oppervlakte van het terrein. Deze vondsten dateren uit de periode vanaf de late middeleeuwent.e.m.demodernetijdenzijnviadebemestingophetakkerlandterechtgekomen.de vuurstenen artefacten zijn ooit achtergelaten op deze locatie en wijzen op activiteiten gedurende verschillendeperiodenvandesteentijd. 19 Boerene.a.2009:18. 31

40 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek # Hoe#verhoudt#deze#eventuele#site#zich#tot#zijn#bredere#context?# Desitueringvanhetonderzoeksgebiedbinnenderelictenvaneenuitgestrektbosareaal(Caberhay) bosch/gasthuys)bosch# op historisch kaartenmateriaal) vormt een sterk argument voor de interpretatie van de aangetroffen kuilen als houtskoolmeilers. Mogelijk dienden de talrijke dagzomendelimonietconcretiesenijzerzandsteenbanken(formatievandiest)inhetverledenook alsertsvoorlokalemetallurgischeactiviteitenwaarvooreengrotehoeveelheidhoutskoolnodigwas. Infunctievaneendateringenanthracologischonderzoekzijndehoutskoollagen vantweesporen bemonsterd Nieuweonderzoeksvragenbijhet(natuur)wetenschappelijkonderzoek(zieookbijlagen11en 12) Uit#welke#periode#dateren#de#aangetroffen#houtskoolmeilers?# Welke#houtsoorten#werden#gebruikt#voor#de#productie#van#houtskool?# Was# de# soortensamenstelling# van# het# Caberhay)Bosch/Gasthuys)bosch# in# de# tijd# van# de# meilers# dezelfde#als#hetgeen#nu#in#de#overgebleven#bosrelicten#wordt#aangetroffen?# In#welk#seizoen#werd#de#houtskool#geproduceerd?# Uit het anthracologisch onderzoek blijkt dat de samenstelling van de houtskool uit beide meilers homogeen van aard is en afkomstig is van eik. Er zijn geen andere houtsoorten aanwezig in de monsters.inbeidestalenzijngeenbotanischemacrorestenaangetroffen. Desoortsamenstellingvandestaleniseentonig.Desamenstellingvandetoenmaligebossenzalzeer zekergevarieerderzijngeweest.deresultatensuggererendanookdatereenbewustekeuzevoor eikenhoutwas.dehoutkeuzezalgebaseerdkunnenzijnopdekwalitatieveeigenschappenvande eikenhoutskool,namelijkeenhogebrandwaardeeneengelijkmatiglangebrandduur. Demeestehoutskoolblijktafkomstigvanstamhoutmetgroterediameter.Hetbetreftkernhoutmet smalle ringen. Schors en worteldelen zijn niet gevonden. Aanwijzingen dat er sloophout of sprokkelhoutineenvandetweemeilersisgebruikt,ontbreken.erzijngeenstukkenmetwankanten laatstgevormdejaarringaangetroffen.uitsprakenoverhetkapseizoenvanhetgebruikteeikenhout zijndanooknietmogelijk.indeonderzochtehoutskoolzijnkrimpscheurennauwelijksaanwezig.dit isdesteopmerkelijkervanwegehetgegevendateiktijdensverhittinggemakkelijkradiaalsplijt,zelf inminofmeerdrogetoestand.heteikenhoutzaldanookzogoedalsvolledigdroogzijngeweest. Samengevat kan men concluderen dat er sprake is van een bewust selectieproces. De voorkeur is gegeven aan eik als grondstof voor de houtskoolproductie ten opzichte van andere, waarschijnlijk wel aanwezige houtsoorten in de omgeving. Voor de productie zijn oude eiken gekozen die men gekliefdheeftendaarnaovereenlangereperiodeheeftlatendrogen.opbasisvandebevindingen kanmenconcluderendathetkennisniveauhoogmoetzijngeweest.dehomogenesamenstellingvan dehoutskool,degebruiktediametersenhetgebruikvandrooghoutgetuigtvanvakkundigheiden efficiëntiebijdebereidingvandehoutskool.doordehomogeniteitvanhetmateriaalishetproces van verkoling bovendien beter aan te sturen. Dat wil zeggen, de pyrolyse kon onder geconditioneerdeomstandighedenplaatsvindenenverstorendefactoren,zoalstenathoutdattot temperatuurverlagingkanleiden,werdenopdezemanierzoveelmogelijkuitgesloten.desondanksis hetverkolingsprocesinéénvandemeilersnietgeheelgoedverlopen. Een kritiek punt blijft de datering van de meilers. Indien inderdaad kernhout van oude bomen is gedateerd,danzaldedateringveelteoudzijnuitgevallen. 32

41 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Hoofdstuk6 Besluit Conformart.4 2vanhetDecreethoudendeBeschermingvanhetArcheologischPatrimoniumvan 30juni1993(B.S ),gewijzigdbijdecreetvan18mei1999(B.S ),28februari 2003 (B.S ), 10 maart 2006 (B.S ), 27 maart 2009 (B.S ) en 18 november2011(b.s )zijndeeigenaarendegebruikerertoegehoudendearcheologische monumenten die zich op hun gronden bevinden te bewaren en te beschermen en ze voor beschadigingenvernielingtebehoeden. Wegens de graafwerkzaamheden werden eventuele archeologische waarden in de ondergrond bedreigd. Een archeologische begeleiding van de werken in de vorm van een strip)and)map onderzoekbleekdanooknoodzakelijkvooreenex#situarchiveringvandezewaarden. Ondankshetvrijgevenvanhetterreinblijvendealgemenebepalingendievoorzienzijnin: )# het#decreet#van#30#juni#1993#houdende#bescherming#van#het#archeologisch#patrimonium,# gewijzigd#bij#de#decreten#van#18#mei#1999,#28#februari#2003,#10#maart#2006,#27#maart#2009# en#18#november#2011(bs# ,# ,# ,# #en# )# )#en#het#besluit#van#de#vlaamse#regering#van#20#april#1994#tot#uitvoering#van#het#decreet#van# 30# juni# 1993# houdende# de# bescherming# van# het# archeologisch# patrimonium,# gewijzigd# bij# besluiten# van# de# Vlaamse# Regering# van# 12# december# 2003,# 23# juni# 2006,# 9# mei# 2008,# 4# december#2009,#1#april#2011#en#10#juni#2011 van toepassing, meer bepaald voor de bepalingen over de meldingsplicht van eventuele toevalsvondstentijdenshetverdereverloopvandewerken. 33

42 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 34

43 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek Bibliografie BOEREN I., ADRIAENSSENS S., DE KEERSMAEKER L., TYS D. & VANDEKERKHOVE K. 2009: Een archeologische evaluatie en waardering van houtskoolmeilers in het Zoerselbos (Zoersel, provincie Antwerpen), Rapporten# van# het# Instituut# voor# Natuur)# en# bosonderzoek, 54, Instituut voor NatuurW en Bosonderzoek,Brussel. GOBIN E. 1994: Een# systematische# archeologische# veldkartering# te# Linden:# Methode# en# resultaten, onuitgegevenlicentiaatsverhandeling,leuven. SCHEYSG.1957:BodemkaartvanBelgië.VerklarendetekstbijhetkaartbladLubbeek90W,Brussel. VERMEERSCH P.M. 1976: Het steentijdmateriaal uit het Noordelijk Hageland, Oudheidkundige# Repertoria,XI,deel1,Tekst. 35

44 HetarcheologischonderzoekaandePrinsendreefteLubbeek 36