Archeo(rapport!303!! Het! archeologisch! vooronderzoek! aan! de! Molenstraat! te! Mazenzele!

Transcriptie

1 Archeo(rapport303 Het archeologisch vooronderzoek aan de Molenstraat te Mazenzele VanessaVanderGinst&MaartenSmeets Kessel(Lo,2015 StudiebureauArcheologiebvba

2

3 Archeo(rapport303 Het archeologisch vooronderzoek aan de Molenstraat te Mazenzele VanessaVanderGinst&MaartenSmeets Kessel(Lo,2015 StudiebureauArcheologiebvba

4

5 Colofon Archeo(rapport303 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Opdrachtgever: Matexi Projectleiding: MaartenSmeets Leidinggevendarcheoloog: MichielSteenhoudt Auteurs: VanessaVanderGinst MaartenSmeets Foto sentekeningen: StudiebureauArcheologiebvba(tenzijandersvermeld) Opalleteksten,foto sentekeningengeldteenauteursrecht.zondervoorafgaandelijkeschriftelijke toestemming van Studiebureau Archeologie bvba mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd, bewerkt en/of openbaar gemaakt, hetzij door middel van webpublicatie, druk, fotokopie,microfilmofopwelkeanderewijzeook. D/2015/12.825/46 StudiebureauArcheologiebvba JozefWautersstraat6 3010KesselSLo tel:0474/ fax:016/ ,StudiebureauArcheologiebvba

6

7 Administratievefiche Administratievegegevens Opdrachtgever Matexi,Fr.Rooseveltlaan180,8790Waregem Uitvoerder StudiebureauarcheologieBVBA Vergunningshouder MichielSteenhoudt Beheerenplaatsopgravingsgegevens Deze gegevens werden na het onderzoek overgemaaktaandeopdrachtgever. Beheerenplaatsvondstenenstalen Devondstenenstalenwerdennahetonderzoek overgemaaktaandeopdrachtgever. Projectcode 2014S006 Vindplaatsnaam Mazenzele,Molenstraat Locatie VlaamsSBrabant,Mazenzele,Molenstraat Kadasternummers Afdeling: 3, Sectie:A, perceelsnummers: 447c, 448d, 448e, 457, 462h (partim), 463, 464h, 488e2(partim),488f2(partim),490b(partim)en 490c(partim) Lambertcoördinaat1 X: ;Y: ;Z:50.02 Lambertcoördinaat2 X: ;Y: ;Z:48.80 Lambertcoördinaat3 X: ;Y: ;Z:50.28 Lambertcoördinaat4 X: ;Y: ;Z:49.72 Kadasterplan Ziefig.1.2 Topografischplan Ziefig.1.1 Begindatum 11S3S2014 Einddatum 12S3S2014 Onderzoeksopdracht VerwijzingBijzonderevoorwaarden Zie bijzondere voorwaarden bij de vergunning vooreenarcheologischeprospectiemetingreep indebodem:mazenzelesmolenstraat Archeologischeverwachtingen In de buurt werd nog geen onderzoek gedaan, enerwerdnoggeenmeldinggedaanvanlosse vondsten. Wetenschappelijkevraagstellingen Zijnersporenaanwezig? Zijndesporennatuurlijkofantropogeen? Hoeisdebewaringstoestandvandesporen? Makendesporendeeluitvanéénofmeerdere structuren? Behoren de sporen tot één of meerdere periodes? Welke aspecten verdienen bijzondere aandacht bijeeneventueelvervolgonderzoek? Aardevandebedreiging Ophetterreinwordteen2hagroteverkaveling gerealiseerd. Randvoorwaarden Zie bijzondere voorwaarden bij de vergunning

8 vooreenarcheologischeprospectiemetingreep indebodem:mazenzelesmolenstraat

9 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Inhoudstafel Inhoudstafel p.1 Hoofdstuk1 Algemeneinleidingensitueringvanhetproject p.3 1.1Inleiding p.3 1.2Beschrijvingvandevindplaats p.3 1.3Fysiografie p Lokaletopografieenhydrografie p Geologischeopbouw p Bodemeenhedenronddesiteenhuneigenschappen p.8 1.4Archeologischevoorkennis p.9 1.5Onderzoeksopdracht p.11 Hoofdstuk2 Werkwijzeenopgravingsstrategie p.13 Hoofdstuk3 Resultatenvanhetsporenbestand p Stratigrafieenprofielen p Besprekingvandesporen p Sporenuitdenieuwetijd p Romeinsesporen p.18 Hoofdstuk4 Besluit p.23 Bibliografie p.25 Bijlagen p.27 Bijlage1:Sporeninventaris p.29 Bijlage2:Vondsteninventaris p.31 Bijlage3:Fotoinventaris p.33 Bijlage4:Coupetekeningen p.37 Digitalebijlagen Bijlage5:MazenzeleMolenstraat.Hetfysischantropologischonderzoekvaneen crematiegraf(liesbethsmits,smitsantropologischbureau) Bijlage6:Anthracologischonderzoekvaneenbrandrestengraf,vindplaatsMolenstraat (Mazenzele)(SilkeLange,BIAX) Bijlage7:DossierconservatieSvondsten:RomeinseFibula Mazenzele Molenstraat (NatalieCleeren,ArcheologischeConservatie) 1

10 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele 2

11 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Hoofdstuk1 Algemeneinleidingensitueringvanhetproject 1.1Inleiding NaaraanleidingvaneenverkavelingaandeMolenstraatteMazenzelewerddoorOnroerendErfgoed eenarcheologischvooronderzoekindevormvanproefsleuvenopgelegd(2014s006). HetonderzoekwerddoorMatexiaanStudiebureauArcheologiebvbatoevertrouwd.Hetterreinwerk werduitgevoerdop5en6mei Beschrijvingvandevindplaats Hetprojectgebiedbeslaatca.2haenisomslotendoordeMolenstraatinhetnoorden,deHeerbaan inhetwestenendesteenweginhetoosten.ongeveerhalverwegehetterrein,onderdepercelen 462hen463loopteenvoetweg.Hetterreinwordtgrotendeelsomringddoorbestaandebebouwing (fig.1.1enfig.1.2). Binnendearcheoregio s(fig.1.3)ishetprojectgebiedgesitueerdindezandleemstreek.hetgebied maaktdeeluitvaneenbredeleemgordeldienagenoegheelmiddensbelgiëomvat.dediktevanhet leemdek wisselt fel. Het kan plaatselijk meer dan 20 m bedragen. Het leem is grotendeels van eolischeoorsprongendateertuitheteindevandelaatsteijstijd(weichseliaan).hetbodemprofiel dataandetopvoorkomtmetalsmeestkenmerkendehorizontdetextuurbshorizont(éénvande rijkstebodemsvanonsland)kanalsholoceenbeschouwdworden 1. Fig.1.1:Topgrafischekaartmetaanduidingvanhetprojectgebied

12 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Fig.1.2:Kadasterkaartmetaanduidingvanhetprojectgebied

13 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Lambertcoördinaat1 Lambertcoördinaat2 Lambertcoördinaat3 Lambertcoördinaat4 X: ;Y: ;Z:50.02 X: ;Y: ;Z:48.80 X: ;Y: ;Z:50.28 X: ;Y: ;Z:49.72 Fig.1.3:SitueringvanhetprojectgebiedbinnendeverschillendeVlaamsearcheoregio s Fysiografie 1.3.1Lokaletopografieenhydrografie Hetonderzoeksgebiedligtopeenhoogtetussenca.46en48mTAW.Hetoppervlakvertoonteen kleinedepressieinhetmiddenvanhetterrein(fig.1.4).deafwateringgebeurtviadestambeek(fig. 1.5).DezebehoorttothetBenedenSScheldebekken Geologischeopbouw Onder het projectgebied bevinden zich sedimenten die behoren tot de formatie van Maldegem, maarbepaaldtothetlidvanonderdaleinhetwestenentothetlidvanurselinhetoosten(fig.1.6). DezedaterenuithetlaatSeoceen(fig.1.7). De Formatie van Maldegem bestaat uit een afwisseling van zanden en kleien, met geleidelijke overgangen 5. Het Lid van Onderdale bestaat uit donkergrijs, middelmatig fijn, lemig zand, dat glauconietsenglimmerhoudendis.erwerdengeenmacrofossieleninopgemerkt. Het Lid van Ursel bestaat uit een homogene, grijsblauwe klei die geleidelijk, via een textuurverlichtingeneentoenamevanhetglauconiet,overgaatinhetlidvanasse.dezebestaatuit glauconiethoudendekleimetplaatselijkaandebasisgrofglauconietzand( bandenoire ) BuffelenMatthijs2009:21. 5

14 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Fig.1.4:Lengteprofielvanhetoppervlakendehellinginhetprojectgebied 6. Fig.1.5:Topografieenhydrografierondhetaangeduideonderzoeksgebied 7. 6 ProjectieviaGoogleEarth

15 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Fig.1.6:Tertiairgeologischekaartmetaanduidingvanhetprojectgebied 8. Fig.1.7:LithoSenchronostratigrafievanhetTertiairinVlaanderen

16 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele De Quartaire ondergrond (fig. 1.8) heeft geen holoceen of tardiglaciale afzettingen boven op de pleistocenesequentie. Fig.1.8:Quartairgeologischekaartmetaanduidingvanhetprojectgebied 10. Legende 11 : 1.3.3Bodemeenhedenronddesiteenhuneigenschappen Opdebodemkaart(fig.1.9)wordeneenaantalbodemtypesweergegevenvoorhetprojectgebied. Eengedeeltevanhetterreinligtinbebouwdezone(OB). Verderkomenookdevolgendebodemseriesvoor 12 : SAba0:leemgrondmeteentextuurBhorizontenmeerspecifiekeenfasemeteendikkeA horizontvanmeerdan40cmdik S Acp: zwak gleyige grond op leem, met een diepe fase (>125cm) en fase met begraven textuurbhorizontopmatigediepte(80s125cm) SAfp:zeersterkgleyigegrondenoplemigmateriaalmetreductiehorizont SLcp:zwakgleyigegrondopzandleem Bogemans2005:1. 12 Louis1964:39S66. 8

17 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Fig.1.9:Overzichtvanhetbodemlandschapmetaanduidingvanhetonderzoeksgebied Archeologischevoorkennis Op de Centrale Archeologische Inventaris (CAI) (fig. 1.10) is in de directe omgeving van het projectgebiedenkeldesintspieterskerk(cai2672)geregistreerd.dezelaatmiddeleeuwsekerkligtop ca. 200 m ten (noord)oosten van het projectgebied. Een beperkt archeologisch onderzoek in de sacristie en gedeeltelijk rond deze kerk in 2012 leverde geen informatie op aangaande de bouwevolutievanhetgebouwzelf.welwerdenmeerderebegravingenaangetroffen 14. Ten zuiden van het projectgebied is de plaats van een thans verdwenen molen (CAI5212) geregistreerd. Deze molen is weergegeven op de Ferrariskaart (fig. 1.11). Ook op de Atlas der Buurtwegen isdezemolennogzichtbaar.opongeveeranderhalvekilometer tennoordenvan het onderzoeksterreinwerdeenvuurstenenpijlpuntgevonden(cai30625). OpdeFerrariskaart(1771S1778)(fig.1.11)islangsdehuidigeMolenstraateenbebouwdezonemet tuinenweergegeven.derestvanhetprojectgebiedligtinakkerland.deatlasderbuurtwegen(fig. 1.12)geefteengelijkaardigbeeld VanderGinst&Smeets2012:33. 9

18 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Fig.1.10:UittrekseluitdeCAImetsitueringvanhetprojectgebied 15. Fig.1.11:UittrekseluitdeFerrariskaartmetsitueringvanhetprojectgebied

19 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Fig.1.12:UittrekseluitdeAtlasderBuurtwegenmetsitueringvanhetprojectgebied Onderzoeksopdracht Het doel van deze prospectie met ingreep in de bodem is een archeologische evaluatie van het terrein.hierbijmoetenminimaalvolgendeonderzoeksvragenbeantwoordworden: - Zijnersporenaanwezig? - Zijndesporennatuurlijkofantropogeen? - Hoeisdebewaringstoestandvandesporen? - Makendesporendeeluitvanéénofmeerderestructuren? - Behorendesporentotéénofmeerdereperiodes? - Welkeaspectenverdienenbijzondereaandachtbijeeneventueelvervolgonderzoek?

20 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele 12

21 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Hoofdstuk2 Werkwijzeenopgravingsstrategie In totaal werden 18 proefsleuven aangelegd op het terrein van ca. 2 ha (fig. 2.1). Zoals vooraf overeengekomen op de startvergadering werden de sleuven haaks op de Molenstraat aangelegd. Enkelindezonebijdebeekwerdenviersleuvenparallelaandezebeekaangelegd. Rond een kuil met Romeins materiaal in sleuf 5 werd een kijkvenster gegraven. Ook rond een aangesnedenbrandrestengrafinsleuf9nettennoordenvandestambeekwerdaanbeidekanten vanditspooreenkijkvensteraangelegd. Fig.2.1:Aanlegvanhetvlak. Deaanwezigesporenwerdenopgeschaafd,gefotografeerdenbeschreven.Zessporen(S1,S8,13, 10,11en14)werdengecoupeerdomdediepte,aardendebewaringstoestandvandesporente achterhalen. Van de gecoupeerde sporen werden, indien antropogeen, digitale coupetekeningen gemaakt. Allesleuvenensporenwerdendigitaaltopografischingemeten,evenalshetmaaiveldendelocatie vandeprofielen. 13

22 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele In overleg met Onroerend Erfgoed werd het aangetroffen brandrestengraf S 13 nog tijdens het vooronderzoekvolledigopgegravenenbemonsterd.deachterliggenderedeneringwasdatergelet ophetgeringeaantalsporengeenbijkomendeopgravinggeadviseerddiendetewordenenhetgraf danalsnoggeregistreerdzouworden. Het graf werd schavenderwijs gecoupeerd en vervolgens geregistreerd. De tweede helft werd bemonsterdmetbulkmonstersvoormacrorestenenbotmateriaal. InoverlegmetOnroerendErfgoedendeopdrachtgeverwerderbeslistomdezecontextverderuitte werken, met name het uitvoeren van de conservatie van de aangetroffen fibula, fysisch antropologischonderzoekophetaangetroffenbotmateriaalenantracologischonderzoek. Hetgebruikvandemetaaldetectorleverdegeenvondstenop. 14

23 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Hoofdstuk3 Resultatenvanhetsporenbestand 3.1Stratigrafieenprofielen De profielopbouw op het terrein is te capteren in drie referentieprofielen. In profiel 1, gezet in het noorden van sleuf 1 langs de Molenstraat, is een verstoorde bovenlaag zichtbaardieplaatselijktot1,40mdiepreikt(1),gevolgddooreenlaaglichtbruinezandleem(2)en eenlaaglichtbruinsdonkergelezandleem(3)(fig.3.1).hetvlakwerdonderdeverstoringen,inlaag2 aangelegd. Fig.3.1:Profiel1insleuf1. Insleuf9,inhetmiddenvanhetprojectgebiednabijdeStambeek,isinhetprofielbovenaaneenca. 0,25mdikkelaaglichtgrijsbruinezandleemaanwezig,gevolgddooreenlaaglichtbruineleemdietot ca.0,90monderhetmaaiveldreiktenerondereenlaaglichtbruinsdonkergeleleem(fig.3.2).inlaag 2werdennogbrokjesbaksteenopgemerkt.Mogelijkbetreftheteenlaagcolluviuminditdieptepunt vanhetterrein.hetvlakwerdonderdezelaagaangelegd. Het profiel in sleuf 15, aan de zuidzijde van het projectgebied en opnieuw hoger gelegen, heeft bovenaaneenca.0,15mdikkelaagdonkergrijsbruinezandleem(1),gevolgddooreenevendikke laaghomogeengrijsbruinezandleem(2)eneenpakketlichtbruinezandleem(fig.3.3).hetvlakwerd onderlaag2aangelegd. 15

24 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Fig.3.2:Profiel9insleuf9. Fig.3.3:Profiel15insleuf15. 16

25 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele 3.2Besprekingvandesporen In totaal werden 15 sporen opgetekend in de 18 aangelegde sleuven. Achteraf bleken 5 sporen natuurlijktezijn(s9,s11,12,s15ens14). Opbasisvandeaangetroffensporenindesleuvenkanhetprojectgebiedingedeeldwordenineen zonemetsporenuitdenieuwetijdeneenzonemetromeinsesporen.devolledigezuidoostzone vanhetprojectgebied(sleuven11t.e.m.18)bleekvolledigleegtezijn Sporenuitdenieuwetijd IndezonelangsdeMolenstraatwerden8sporenenenkelerecenteverstoringengeregistreerd.Het betreft7redelijkscherpafgelijndekuilen(s1,s3,s4,s5,s6,s7ens8)meteengrijzevullingen eenpaalkuil(s2). Tweekuilenwerdengecoupeerd(S1enS8).KuilS1hadeenkomvormig,ca.0,30mdiepbewaard profielmetéénschuineroplopendewand(fig.3.4).kuils8hadeveneenseenkomvormigprofielen wasca.0,40mdiepbewaard(fig.3.5). Inenkelesporenwerdenvondstenaangetroffen.DevullingvankuilS8bevatte5scherveninroodS enwitbakkendgeglazuurdaardewerk,3schervenintinglazuuraardewerk,1scherfinsteengoeden1 scherf recent glas. In de kuilen S 6 en S 7 werd telkens één scherf in roodbakkend geglazuurd aardewerkgevonden. Opbasisvandezevondstenkunnendesporenindenieuwetijdgesitueerdworden.Mogelijkbetreft het sporen die verband houden met de bewoning die op de Ferrariskaart in een strook langs de Molenstraatweergegevenwordt. Fig.3.4:Spoor1insleuf1:coupe. 17

26 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Fig.3.5:Spoor8insleuf2:coupe Romeinsesporen In het midden van het projectgebied, in de sleuven 5 en 9, werd telkens één Romeins spoor aangetroffen. Inhetprofielvansleuf5werdeenkuilaangetroffenmetindevullingRomeinsbouwmateriaal.In coupebleekdekuileenkomvormigprofieltehebbenenca.0,25mdiepbewaardtezijn(fig.3.6). Rondomdezekuilwerdeenruim(ca.17x9m)kijkvensteraangelegd(fig.3.7).Erwerdenenkele sporen(s11,s14ens15)aangeduid,maardieblekennacoupenatuurlijktezijn. 18

27 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Fig.3.6:Spoor10insleuf5:coupe. Fig.3.7:Hetkijkvensterrondspoor10insleuf5. 19

28 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Fig.3.8:Spoor13insleuf9:coupe. In sleuf 9 werd een rechthoekige (1,44 m x 0,81 m), NOSZWSgeoriënteerde kuil met afgeronde hoekeneneenzwartevullingmetdaarinhoutskoolenverbrandeleem,meteenkernvanlichtbruins donkergeleleemaangesneden.incoupebleekhetspooreenkomvormigprofieltehebbenmeteen redelijkvlakkebodemeneenbewaardedieptevan0,40m(fig.3.8). In de zwarte vulling werden, weliswaar heel weinig, resten van verbrand bot aangetroffen. Het uitzichtenhetvoorkomenvandeweliswaarzeerkleinehoeveelheidverbrandbotindezelaagleidde totdeinterpretatievaneenbrandrestengraf. In overleg met Onroerend Erfgoed werd het graf volledig opgegraven. De zwarte laag werd bemonsterdmetbulkmonsters.deaangetroffenverbrandebotrestenwerdeningezameldendoor fysischantropologeliesbethsmitsverderonderzocht(bijlage5).intotaalginghetom3gramsterk gefragmenteerdecrematierestendiemenselijkzijnenéénindividuvertegenwoordigen.geslachtof leeftijdzijnniettebepalen. HetantracologischonderzoekvanSilkeLange(bijlage6)weesuitdathethoutgebruikinhetkader van de funeraire praktijken aansluit bij het beeld dat voor de Romeinse periode gekend is. De samenstelling van de houtskool is homogeen van aard, zowel wat de spreiding van houtsoorten betreft (op één fragment sleedoorn na allemaal eik) als ook de kwaliteit van het gebruikte brandhout.erisduidelijksprakevanhoutselectiegeweest. In de zwarte laag werd ook een zeer slecht bewaarde ronde fibula in koperlegering aangetroffen.dezewerdinblokgelichtenverdergeconserveerddoornataliecleeren(bijlage7).het object was gemineraliseerd en volledig vervangen door kopercorrossie in de vorm van losse, poederige corrossiekristallen. Enkel de bood nog enige stevigheid. Het is sterk gecraquelleerdeninsommigezonesextreemfragiel.centraaliseenrondschijfjewit aanwezig. Indecirkelserrondzijnkleinezonesblauw bewaard.Deanderezoneszijngeel,maarinde eerstecirkelzijnsporenvanrood aanwezig.mogelijkwerdendecirkelsgevuldmetafwisselend 20

29 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele geel,blauwenrood .vanuitdecirkelvertrekteenconischdeel,datafgebrokenis.ditdeelis ingelegd met blauw , waarin enkele gaatjes zijn die gevuld waren met in een andere kleur.denaaldendehouderopdeonderzijdelijkennietmeeraanwezigtezijn.hetobjectisuiterst fragiel. HetaangetroffengrafbevondzichnettennoordenvandehuidigeStambeek.Deondergrondwasvrij drassigenhetgrondwaterweldeopindegezettecoupe. Op de beschikbare ruimte rond dit spoor werden 2 kijkvensters aangelegd met een maximale oppervlakte (fig. 3.9). Deze waren echter beide leeg. Ook sleuf 10, het verlengde van sleuf 9 in zuidwestelijkerichting,wasleeg. VergelijkbarebrandrestengravenwerdenrecentinAsseSKalkovenopgegraven. Fig.3.9:EénvandetweeaangelegdekijkvenstersrondspoorS13insleuf9. 21

30 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele 22

31 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Hoofdstuk4 Besluit Conformart.4 2vanhetDecreethoudendeBeschermingvanhetArcheologischPatrimoniumvan 30juni1993(B.S ),gewijzigdbijdecreetvan18mei1999(B.S ),28februari 2003 (B.S ), 10 maart 2006 (B.S ), 27 maart 2009 (B.S ) en 18 november2011(b.s )zijndeeigenaarendegebruikerertoegehoudendearcheologische monumenten die zich op hun gronden bevinden te bewaren en te beschermen en ze voor beschadigingenvernielingtebehoeden. Daarom werd een archeologisch vooronderzoek in de vorm van een proefsleuvenonderzoek gevraagd om de archeologische potentie van het terrein in te schatten. Hierbij moeten minimaal volgendeonderzoeksvragenbeantwoordworden: Zijn%er%sporen%aanwezig?%% Erwerdenintotaal15sporenaangetroffenin18aangelegdesleuven.Vijfvandezesporenbleken natuurlijktezijn. Zijn%de%sporen%natuurlijk%of%antropogeen?%% Vijfvande15sporenblekennatuurlijktezijn. Hoe%is%de%bewaringstoestand%van%de%sporen?%% Desporenzijngoedbewaard. % Maken%de%sporen%deel%uit%van%één%of%meerdere structuren?%% Erkangeenstructuurwordenherkendindegeïsoleerdaangetroffensporen. Behoren%de%sporen%tot%één%of%meerdere%periodes?% De aangetroffen sporen kunnen op basis van het aangetroffen vondstmateriaal in de vulling ingedeeldwordeninromeinsesporenensporenuitdenieuwetijd. Welke%aspecten%verdienen%bijzondere%aandacht%bij%een eventueel%vervolgonderzoek?% Aangezien er buiten de redelijk recente sporen slechts 2 Romeinse sporen op 2 ha werden aangetroffen, is een opgraving niet te verantwoorden. Wel vond verder onderzoek plaats op het opgegravencrematiegrafenwerddeaangetroffenfibulageconserveerd.dezeonderzoekenleverden geen nieuwe gegevens op. Er konden immers geen uitspraken gedaan worden op basis van het fysischantropologischonderzoekenhetantracologischonderzoekbevestigdedathetbeeldvanhet houtgebruik in het kader van de funeraire praktijken aansluit bij het beeld dat voor de Romeinse periodegekendis.erisduidelijksprakevanhoutselectiegeweest HetofficieelvrijgevenvanhetterreingebeurtdoorOnroerendErfgoed. Ondankshetvrijgevenvanhetterreinblijvendealgemenebepalingendievoorzienzijnin: Shetdecreetvan30juni1993houdendebeschermingvanhetarcheologischpatrimonium, gewijzigdbijdedecretenvan18mei1999,28februari2003,10maart2006,27maart2009 en18november2011(bs , , , en ) SenhetbesluitvandeVlaamseregeringvan20april1994totuitvoeringvanhetdecreetvan 30 juni 1993 houdende de bescherming van het archeologisch patrimonium, gewijzigd bij 23

32 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele besluiten van de Vlaamse Regering van 12 december 2003, 23 juni 2006, 9 mei 2008, 4 december2009,1april2011en10juni2011 van toepassing, meer bepaald voor de bepalingen over de meldingsplicht van eventuele toevalsvondstentijdenshetverdereverloopvandewerken. 24

33 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Bibliografie BogemansF.2005:LegendeoverzichtskaartQuartairgeologieVlaanderen,Brussel BuffelP.enMatthijsJ.2009:Kaartblad31S39SBrusselSNijvel.ToelichtingbijdegeologischeKaartvan België,Brussel LouisA.1964:BodemkaartvanBelgië.VerklarendetekstbijhetkaartbladLEBBEKE72W,Gent. Schroyen K. 2003: Kaartblad BrusselSNijvel S 31S39. Toelichting bij de Quartairgeologische Kaart, Brussel. VanderGinstV.&SmeetsM.2012:ArcheoSrapport132:Hetarcheologischonderzoekinenrondde SintSPieterskerkteMazenzele,KesselSLo. VanRanstE.&SysC.2000:EenduidigelegendevoordedigitalebodemkaartvanVlaanderen(schaal 1:20.000),Brussel 25

34 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele 26

35 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele Bijlagen 27

36 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele 28

37 29 Bijlage(1( Sporeninventaris(( Spoor( Sleuf( Vlak( Aard( Vorm( Aflijning( Kuil Rond ReS Gr ReHaVa HK,BK 91x Paalkuiltje Rechthoekig ReS Gr ReHaVa HK 27x Kuil Ovaal ReS Gr ReHaVa HK,BK 228x Kuil Ovaal ReS Gr ReHaVa HK 110x Kuil Ovaal ReS Gr ReHaVa HK,BK 92x Kuil Rechthoekig ReS Gr ReHaVa HK,BK Ce 190x Kuil Ovaal ReS Gr ReHaVa BK Ce 170x Kuil Rond ReS Gr ReHaVa HK Ce,Gl 120x Natuurlijk Diffuus LGr ReHaVa Kuil Rond Redelijk LGrOBr ReHaVa HK,BK,BO 140x115 diffuus Natuurlijk Redelijk LGr ReHaVa diffuus Natuurlijk Redelijk LGr ReHaVa diffuus Brandrestengraf Rechthoekig Scherp ZwOLBr ReZaVa HK,Fa ME 144x Natuurlijk Redelijk LGr ReHaVa diffuus Natuurlijk Redelijk LGr ReHaVa diffuus Kleur( Textuur( Bijmenging( Vondsten( Afmetingen( LxBxD((cm)( Opmerkingen( HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele 29

38 30 HetarcheologischvooronderzoekaandeMolenstraatteMazenzele 30 Afkortingen: Aflijning: Re Redelijk Ze Zeer S Scherp D Diffuus Var Variabel Nat Nietaftelijnen Kleur: LO Licht DO Donker Br Bruin Gl Geel Go Groen Gr Grijs Or Oranje Rd Rood Wt Wit Zw Zwart Bl Blauw Pr Purper Rz Roze m. met vl. vlekken sp. spikkels lg. lagen Textuur: Re Redelijk Ze Zeer Za Zacht Ha Hard Va Vast Lo Lo Z Zand L Leem K Klei Bijmenging: Bio Bioturbatie Glau Glauconiet BC Bouwceramiek HK Houtskool Fe IJzerconcreties FeZ IJzerzandsteen Mg Mangaan ZS Zandsteen SK Steenkool VL Verbrandeleem Vondsten: Ce Ceramiek Fa Faunaresten Fl Floraresten Gl Glas Me Metaal Le Leder Mu Munt Pi Pijpaarde Si Silex Bo Bouwceramiek Na Natuursteen An Andere

39 SMITS%ANTROPOLOGISCH%BUREAU% Mazenele%Molenstraat% Het%fysisch%antropologisch%onderzoek%van% een%crematiegraf%% Dr.$E.$Smits$ $

40 Inhoud 1.#Inleiding#...#2# 2.#De#methoden#...#2# 2.1.#Beschrijving#van#de#crematieresten#...#2# 8Fragmentatiegraad#...#2# 8Verbrandingsgraad#...#3# 2.2.#Beschrijving#van#de#fysisch#antropologische#kenmerken#...#4# 8Determinatie#...#4# 8Geslachtsbepaling#...#4# 8Leeftijdsbepaling#...#5# 8Lichaamslengteschatting#...#5# 8Pathologie#...#5# 3.#Werkwijze#...#5# 4.#Resultaten#crematieresten#onderzoek#...#6# 4.1#Minimum#aantal#individuen,#geslacht,#leeftijd,#pathologie#...#6# 4.2#Dierlijk#bot#...#6# 4.3#Verbrandings8#en#fragmentatie#processen#...#6# 5.#Literatuur#...#6# $ 1

41 1.%Inleiding% Hetonderzoekvandecrematierestenuitdezegravenheefttotdoelantwoordtegevenopde volgendeonderzoeksvragen. Fysischantropologischevragen 1. Zijndeverbrandebotrestenmenselijk? 2. Watisdeleeftijd,lengteengeslachtvandeoverledene? 3. Watishetminimumaantalindividuen? 4. Zijnerpathologischeverschijnselenaantetonen? 5. WatzeggendecrematierestenoververbrandingsFenfragmentatieprocessen? 2.Demethoden Bijgecremeerdbotmateriaalisdesamenstellingvanhetbotveranderd.Deorganische bestanddelenzijndoordehogetemperaturenverdwenenenalleenhetanorganische gedeelte,voornamelijkbestaanduithydroxyapatiet,blijftover.dekristalstructuurvandit mineraalveranderteveneens.verbrandbotmateriaalheefttelijdengehadvanfragmentatie, vervorming,krimpenbreuk,waardoordedeterminatiebemoeilijktkanworden.wanneerer echtergenoegbotfragmentenvaneenredelijkegroottezijnovergeblevenishetoverhet algemeenwelmogelijkomeenleeftijdsschatting,eengeslachtsdiagnoseeneenminimum aantalindividuentebepalen. Hetonderzoeknaarcrematierestenomvatdebeschrijvingvandecrematierestenzelf (verbrandingenfragmentatie)endebeschrijvingvandefysischantropologische eigenschappen,zoalsdedeterminatievandebotfragmenten,leeftijd,geslacht, lichaamslengte,minimumaantalindividuenenpathologischebotveranderingen. 2.1.Beschrijvingvandecrematieresten 8Fragmentatiegraad Defragmentatiegraadvancrematierestenisafhankelijkvanverschillendedepositioneleen postfdepositioneleprocessen(o.a.welofnietbewarenineenurn,blussen).nietafgekoelde crematierestenzijnergbreekbaar,handelingenalsblussenofverzamelenvandezeresten zorgenervoordatdefragmentenkleinerworden.erwordenverscheidenestadiavan 2

42 fragmentatieonderscheiden. 1 Omdatelkecrematiebestaatuitvelebotstukjesvan verschillendeafmetingenwordtbijdebeschrijvingvandefragmentatiegraadalleende maximalefragmentgroottevermeld. Fase Omschrijving Fragmentgrootte(cm) 1 zeerklein <1.5 2 Klein 1.6F2.5 3 middel 2.5F3.5 4 groot 3.6F4.5 5 zeergroot >4.6 Tabel1 8Verbrandingsgraad Deverbrandingsgraadkanmeno.a.bepalenaandekleurFenkrimpscheurFpatronenvanhet verbrandebot.dezekleurisafhankelijkvandeduurendetemperatuurvandeverbranding. Erwordenverschillendefasenonderscheiden 2,eenindelingvolgthieronder. Kleur Verbrandingsgraad TemperatuuroC lichtbruin 0=onverbrand F donkerbruin 1=zeerslechtverbrand <275 zwart 2=slechtverbrand 275F450 grijs 3=middelmatigverbrand 450F650 krijtwit 4=goedverbrand 650F800 oudwit 5=zeergoedverbrand >800 Tabel2 1 Wahl, Wahl,1982 3

43 2.2.Beschrijvingvandefysischantropologischekenmerken 8Determinatie Bijhetdeterminerenvancrematierestenwordenvooraldefractievan10mmengroter bekeken,botstukjeskleinerdan10mmkunnenzeldengedetermineerdworden. 3 Dezekleine fractiewordtwelnagekekenopfragmentendievanbelangkunnenzijnvoordeleeftijdsfen geslachtsbepalingofhetminimumaantalindividuen(mai).decrematierestenwordenbij voorkeurgezeefdovereen1mmzeefomdatdandegrootstekansbestaatdatde allerkleinstebotjes,n.l.degehoorbotjesdievanbelangkunnenzijnbijhetbepalenvanhet MAI,bewaardblijven. Bijdeinventarisatiewordendebotfragmentenindevolgendeskeletregiosonderverdeeld: Skeletdeel neurocranium viscerocranium axiaal diafysenextremiteiten epifysenextremiteiten Omschrijvingskeletdelen hersenschedel aangezichtsschedel schouderwervelsribbenbekkenheiligbeen, sleutelbeen schachtfragmentenarmenbenen gewrichtsuiteindenarmenenbenen Tabel3 Binnendezeskeletregio szijndeindividuelebotstukkengedetermineerd(b.v.dijbeen, spaakbeen).wanneerbijdezedeterminatiebepaaldebeenderenontbrekenhoeftdatnogniet tebetekenendatdezedaadwerkelijknietaanwezigzijn.demogelijkheidbestaatdatde fragmententekleinzijnhiervoor. 8Geslachtsbepaling DegeslachtsbepalingwordtuitgevoerdvolgensdenormenvandeArbeitsgruppe EuropäischerAnthropologen(1979)enmaaktgebruikvaneenaantalkenmerkenvande schedelenhetbekkendieinvormengrootteverschillentussendegeslachten.wanneer achterdegeslachtsbepalingeenvraagtekenstaat,b.v. m? betekentdit zeerwaarschijnlijk mannelijk, bijtweevraagtekensisdegeslachtsbepalingnogonzekerder.eengeslacht 3 Maat,1985 4

44 toewijzenisalleenbijvolwassenenmogelijk.derobuustheidvanhetpostfcraniëleskeletkan eveneenseenaanwijzingzijnvoorhetgeslacht 4. 8Leeftijdsbepaling DeleeftijdsbepalingbijcrematierestenFonderzoekvolgtdezelfderichtlijnenalsdievanhet inhumatiefonderzoek.vooronvolwassenenwordtvoornamelijknaardevergroeiingvande epifysen 5 enhetmineralisatiefeneruptiepatroonvandetandenenkiezen 6 gekeken.bij volwassenenberustdeleeftijdsschattingvooralophetaanzienvandesymphysispubicaen defaciesauricularis 7 (allebeigewrichtsvlakkenaanhetbekken),endesluitingvanzowelde endocraniale 8 alsdeectocranialeschedelnaden 9. 8Lichaamslengteschatting Voordelichaamslengteschattingwordtgebruikgemaaktvandegroottevandeproximale gewrichtenvandehumerus(bovenarm),deradius(spaakbeen)enhetfemur(dijbeen) 10. 8Pathologie Hetonderzoeknaarziektenenongelukkenbijgecremeerdeindividuenisvanwegede incompleetheidvanhetmateriaalvrijmoeilijk.eenbeschrijvingvandeziekteverschijnselenis vaakhethoogsthaalbare. 3.Werkwijze Defractiediegroterofgelijkisaan1cmwordtgedetermineerd.Decrematieresteninde verschillendeskeletregio swordengewogenendefragmentatiefenverbrandingsgraad 4 SchutkowskienHummel, ArbeitsgruppeEuropäischerAnthropologen, Ubelaker, Lovejoyc.s., AcsádienNemeskéri, Rösing, Rösing,1977 5

45 vastgesteld.demaximalefragmentgroottewordtafgerondopeenhalvecm.wanneer crematierestenminderdan1gramwegenwordtditafgerondtot1gram. Defractiediekleinerisdan1cmwordtonderzochtoprelevantebotfragmenten.Watoverblijft wordtresidugenoemd.insommigegevallenishetresiduergvervuildenmoeteenschatting gemaaktwordenvanhetgewichtaancrematierestendataanwezigisinhetresidu. Aanwezigedierenbottenwordenvandemenselijkecrematierestengescheiden,fragmentatieF enverbrandingsgraadengewichtwordengenoteerd. 4.Resultatencrematierestenonderzoek # 4.1Minimumaantalindividuen,geslacht,leeftijd,pathologie De#crematieresten#zijn#menselijk##en#vertegenwoordigen#één#individu.#Verder#zijn#er#over# geslacht#en#of#kleeftijd#geen#uitspraken#mogelijk#omdat#er#slechts#3#gram#crematie#aanwezig# is.#pathologische#verschijnselen#zijn#niet#waargenomen,#dus#over#eventuele#ziekten#zijn#geen# uitspraken#mogelijk.#bovendien#laten#vele#aandoeningen#geen#sporen#na#op#het#skelet.## 4.2Dierlijkbot Er#is#geen#dierlijk#bot#aangetroffen.# 4.3Verbrandings8enfragmentatieprocessen De#crematieresten#zijn#zeer#goed#verbrand#bij#een#temperatuur#van#>#650#8#800# C.#De# hoeveelheid#crematie#bedraagt#in#totaal#3#gram.#deze#resten#zijn#sterk#gefragmenteerd#en# alle#kleiner#dan#1#mm.## # # 5.Literatuur Acsádi,(G.(en(J.(Nemeskéri,(1970,HistoryofHumanLifeSpanandMortality.Budapest. Arbeitsgruppe(Europäischer(Anthropologen,(1979."Empfehlungen(für(die(AltersC(und(( Geschlechtsdiagnose(am(Skelett,(Homo30,Anhang,p.1F30. Lovejoy,(C.O.,(R.S.(Meindl,(T.R.(Pryzbeck(en(R.P.(Mensforth,(1985,(Chronological( metamorphosis(of(the(auricular(surface(of(the(ilium:(a(new(method(for(the(determination(of( adult(skeletal(age(at(death.americanjournalofphysicalanthropology,68,p.15f28. Maat,(G.J.R.(1985,(A(selection(Method(of(Human(Cremations(for(Age(and(Sex(Determination, XIIInternationalAnatomicalCongressA.419,Londen. Rösing,(F.W.(1977,(Methoden(und(Aussagemöglichkeiten(der(anthropologischen( Leichenbrandbearbeitung.ArchäologieundNaturwissenschaften1:p.53F80. 6

46 Schutkowski,(H.,(S.(Hummel,(1987.(Variabilitätsvergleich(von(Wandstärken(für(die( Geslechtszuweisung(an(Leichenbränden.((AnthropologischerAnzeiger45:p.43F47. Ubelaker,(D.H.,(herziene(druk,(1984,HumanSkeletalRemains.Washington(D.C.( Wahl,(J.,(1982.(Leichenbranduntersuchungen,(ein(Überblick(über(die(BearbeitungsC(und( Aussagemöglichkeiten(von(Brandgräbern.(PraehistorischeZeitschrift57,pp.1F125. 7

47 Anthracologisch onderzoek van een brandrestengraf, vindplaats Molenstraat (Mazenzele) RAPPORTNUMMER* DATUM* AUTEUR* 834* JUNI*2015* S.*LANGE* *

48 Colofon Titel: BIAXiaal834 Anthracologischonderzoekvaneenbrandrestengraf,vindplaatsMolenstraat (Mazenzele) Auteurs: S.Lange Opdrachtgever:StudiebureauArcheologieBVBA Projectcode:2014/ Gemeente:Opwijk(VlaamsKBrabant) Plaats:Mazenzele Toponiem:Molenstraat Lambertcoördinaaten(72)1 X: ;Y: ;Z:50.02 Lambertcoördinaaten(72)2 X: ;Y: ;Z:48.80 Lambertcoördinaaten(72)3 X: ;Y: ;Z:50.28 Lambertcoördinaaten(72)4 X: ;Y: ;Z:49.72 ISSN:1568K2285 BIAXConsult,Zaandam,2015 Correspondentieadres: BIAXConsult Hogendijk ALZaandam tel: fax:

49 BIAXiaal$834* $ 1$ * 1. Inleiding InhetkadervaneenherverkavelingaandeMolenstraatinMazenzeleiseen terreinmeteenomvangvancirca2hectarearcheologischbegeleid.het onderzoekmetbehulpvanproefsleuvenisuitgevoerddoorarcheologenvan StudiebureauArcheologiebvbaenheeftplaatsgevondeninmei2014. Landschappelijkgezienmaakthetonderzoeksgebieddeeluitvaneenbrede leemgordeldiebijnageheelmiddenkbelgiëomvat.deleemgordelbegint zuidwaartsvanlimburgengrenstinnoordwaartserichtingaanluik. TijdenshetarcheologischeonderzoekzijnRomeinsebewoningssporenen sporenuitdenieuwetijdgedocumenteerd.naasteenmetbouwmateriaal gevulderomeinsekuilinsleuf5,werdeenbrandrestengrafuitderomeinse periodeaangetroffeninsleuf9.hetbrandrestengrafwaseenrechthoekigekuil metafgerondehoeken(afmetingenvandekuil:1,44meterx0,81meter).de oriëntatievandekuilwasnoordoostkzuidwest.gerekendvanafhet onderzoeksvlakwasdekuiltotopeendieptevan0,40meterbewaardgebleven. Uithetprofielvandeintweedelengecoupeerdekuiliseenbulkmonstervoor hetanthracologischeonderzoekeneenmonstervooronderzoekaanmacroresten genomen.bovendienwerdenenkeleverbrande,menselijkebotrestenverzameld. 1 Ineersteinstantiewashetanthracologischeonderzoekgerichtopde soortensamenstellingvanhethoutvoordebrandstapel.daarnaastisgekeken welkedelenvandeboomzijngebruikt.waarnemingenaandehoutskool,zoals verkooldeschimmeldradenenvraatgangenvaninsecten,leidentotinzichten overdekwaliteitvanhethoutvoorafgaandeaandeverbranding. Inhetvoorliggendeverslagwordenderesultatenvanhetanthracologische onderzoekvanhetbrandrestengrafvandevindplaatsmazenzelekmolenstraat besproken.degegevensoversoortenkeuzeenhoutgebruiklevereneenbijdrage aandekennisoverhetdodenritueelinderomeinsetijdinvlaamskbrabant. 1.1* BRANDRESTENGRAFENDODENCULTUS Dehoutskooluitbrandrestengravenishetrestantvandehoutstapelwaaropde dodeooitwerdverbrand.tijdenshetverbrandenzijndelenvanhethoutonder gereduceerdeomstandigheden gekraakt.vanuitscheikundigoogpuntwordt hetprocesalspyrolyseomschreven.ditintegenstellingtotdevolledige verbranding,waarbijhouttotasvergaat.dehoutskoolinhetbrandrestengrafis infeiteeenonbedoeldbijproductvandeverbranding. Inhetkadervandefuneraireprakrijkenwerdennaafloopvandeverbranding debottenverzameldenmetderestenvandebrandstapelineenkuil gedeponeerd.somszijnookbijgiftenindekuilgeplaatst,zoalsaardewerk, glaskralenkettingenenvoedsel. 1 *Vander*Ginst*&*Smeets*2014.*

50 BIAXiaal$834* $ 2$ * Figuur$1$ MazenzeleHMolenstraat,*ligging*van*de*vindplaats*( Studiebureau*Archeologie*bvba).** Figuur$2$ MazenzeleHMolenstraat,*het*brandrestengraf*in*sleuf*9,*spoor*5*( Studiebureau* Archeologie*bvba).**

51 BIAXiaal$834* $ 3$ * 2. Materiaalenmethode Intotaalzijn250stukshoutskoolat*randomuitdetweeKenvierK millimeterzeeffractiesgeanalyseerd.destukjeshoutskoolzijnvoorde houtanatomischeanalyseopdrievlakkengebrokenomzeinhetdwarsvlak,het tangentialeenradialevlakondereenopvallendklichtmicroscoop(olympusbh) metvergrotingentot10x40tekunnenbestuderen.degebruikte determinatiesleutelisdievanschweingruber. 2 Omdematevanverzadigingvanhetsoortenspectrumtebepalen,istelkens genoteerdbijhethoeveelstefragmentereennieuwehoutsoortisgedetermineerd (ziebijlage*1,coderingnkc).dedeterminatieresultatenkunnenineen accumulatiegrafiek(verzadigingscurve)wordengeplot. 3 Ophetmomentdatde lijnineenaccumulatiegrafiek(dezogenaamdeverzadigingscurve)horizontaal verlooptenhetaantalsoortennietmeertoeneemt,ishetpuntvanverzadiging bereikt. 4 Omtebepalenwelkdeelvandeboomisgebruikt,isgekekennaarde krommingvandejaarringen.hierbijisgebruikgemaaktvandemethodiekvan LudemannenMarguerie&Hunot. 5 Eigenschappenaandehoutskooldieinverbandstaanmetdetoestandvanhet houtvóórdeverbrandingendeomstandighedentijdensdeverbranding,ofin relatiestaantotprocessendieopdehoutskoolingewerktkunnenhebbenna depositie,zijneveneensgenoteerd. Dehoutskoolanalyseisverrichtdoordeauteur * Vraagstelling Hethoutspecialistischeonderzoekwasgerichtopeenvijftalvragen: 6 * Watisdesamenstellingvanhethoutspectrum?Waarkomthethoutvandaan? * Zijneruitsprakenmogelijkoverhethoutgebruik,overhetgebruikvanvers gekaptofdrooghoutuitopslag? * Welkedelenvandeboomzijngebruikt,betrefthettakken,stamhoutof eventueelwortelhout? * Zijneraanwijzingenvoorhetselectievegebruikvanhoutsoorten,voorrituele praktijken? 2 *Schweingruber*1982X*1990.** 3 *Van*Rijn*1995.* 4 *Er*is*in*dit*rapport*geen*accumulatiegrafiek*toegevoegd,*omdat*er*naast*eik*maar*één*houtsoort*is* aangetroffen.** 5 *Ludemann*2006X*Marguerie*&*Hunot*2007.* 6 *Ervynck,*Degryse,*Vandenabeele*&*Verstraeten*2009.**

52 BIAXiaal$834* $ 4$ * 3. Resultaten Dehoutskoolwasbijnauitsluitendafkomstigvaneik(Quercus,*ziefiguur*3).Eén keeriseenstukjesleedoorn(prunus*spinosa)gedetermineerd(104stestukje gedetermineerdehoutskool).opgrondvandeaanwezigheidvansleedoornisde determinatieaanhetmateriaalvoorgezet.uiteindelijkzijn250stukshoutskool gedetermineerd.denietkonderzochtehoutskooliszondermicroscoopooknog bekekenophoutsoortenandersdaneik.deoverigehoutskoollijktophetblote oogechterookalleenmaaruiteiktebestaan. Deconserveringvandehoutskoolwasgoed.Dehoutskoolbleeknauwelijks verweerdenwasrelatiefscherpkantig,echterwellichtvangewichtenveelal poreus.dematevanconserveringvandehoutskoolgeeftuitsluitselover processendienahetontstaanvandehoutskoolopdezehebbeningewerkt. Geziendehoutskoolrelatiefscherpkantigwas,zaldezenietgeroldzijn.Het lichtegewichtendeporositeitsuggererenechterdatdehoutskooleentijdinde kuilheeftgelegenenmetwaterinaanrakingisgekomen,voordatdekuildichtis geraakt.houtskoolheefteenhoogabsorbatievermogen.dehoutskooleendeel vanhetwaterhebbenopgenomen,waardoordestructuurporeuskanworden. Minderwaarschijnlijkisdatdeporeuzeeigenschappenhetgevolgzijnvanhet blussenvandebrandstapel.indatgevalzaldehoutskooldooruittredende gassenincombinatiemethetabsorberenvanwater(damp)veranderingeninde celstructuurzijnondergaan,namelijkvervormdofzelfamorfzijngeworden.in dehoutskoolzijnrelatiefveelenlangeradialescheurenwaargenomen.het stukjehoutskoolvansleedornwasklein(>1cm 3 )enrelatiefhard. Hetpercentageaantakkenhoutvaltteverwaarlozen.Slechtsvijfkeeris houtskoolvantakkenwaargenomen,waarbijéénkeermethartenbuitenste jaarring.driestukjeswarenafkomstigvaneenknoest.volgensdeindelingvan Ludemann 7 (ziefiguur*4)isdehoutskoolgefragmenteerdtotbrokjesvan maximaal2,5cm 3 (fragmentatiegroottecategorie2en3)enkleinerdan1cm 3 (fragmentatiegroottecategorie1).demeestehoutskoolvaltwatkromming betreftvooralinklasseiven,inminderemate,iii.dekrommingvande jaarringenindehoutskoolwasmatigenhomogeen.opgrondvandematige krommingishetgoedmogelijkdathethoutafkomstigisvandebuitenstedelen vanstammenofgroteretakken. Dehoutskoolvertoondegeenverkooldeschimmeldradenofsporenvan insectenvraat. 7 *Ludemann*2006.*

53 BIAXiaal$834* $ 5$ * Figuur$3$ MazenzeleHMolenstraat,*houtskool*van*eik*( BIAX*Consult).* Figuur$4$ Indeling*houtskool*in*categorieën*(I*t/m*V)*en*fragmentatiegrootte*(1*t/m*4),*(uit:* Ludemann*2006)* 4. Discussie 4.1.1* Anthracologischonderzoekvanbrandrestengravenelders Hetanthracologischeonderzoekkantotinzichtenleidenoverhethoutgebruikin rituelecontext.vandevindplaatsdemazenzeleisslechtséénbrandrestengraf bekend.daaromzijnderesultatenvergelekenmetanthracologischonderzoek

54 BIAXiaal$834* $ 6$ * elders. 8 BrandrestengravenuitdeRomeinsetijdzijneerderopgegravenin Jabbeke 9,inBeernem 10,SintKAndries 11,Sijsele 12 enonlangsookinassek Prielstraat/Kalkhoven 13.Inalletotnutoeonderzochtebrandrestengravenblijkt eikeendominanteroltespelen,zoalsinjabbeke 14,Zingem 15 ensijsele 16.In ZingemenSijselezijnbehalveeikookanderehoutsoortengedetermineerd.Het gaatomhoutskoolvanels,berk,beukenhaagbeuk.hetgrootschaligeonderzoek inhetduitserijnland,indegemeentekrefeldkgellep,heeftgeleidtoteenmeer representatiefbeeldvanhethoutgebruikinfunerairecontext.meerdanzestig brandrestengravenuitde1 e en2 e eeuwnachr.zijnanthracologischonderzocht. 17 Eenkanttekeningbijdeinterpretatievanderesultatenisdeselectieve bemonsteringvanhetmateriaal,waarbijuitsluitendgroterefragmentenuitde verschillendegrafcontextenzijnverzameld.hierdoorheeftonbedoeldselectie plaatsgevondenvansoortendiegrotefragmentenachterlaten.evengoedheeft hetanthracologischeonderzoekvankrefeldkgellepbelangrijkeinformatieover despreidingvanhoutsoortenvandevindplaatsopgeleverd.uithetonderzoek vantegtmeierblijkteenrelatiefregelmatigeverdelinginhetgebruikvan beukenkeneikenhout.naasteikenbeukisookelsaanweziginhet soortenspectrum.dezedriehoutsoortengroeidenindenatuurlijkeomgeving vankrefeldkgellep;eikenbeukophogergelegenzandgrondenenelsindemeer laaggelegendelenvanhetlandschap.opmerkelijkisdanookdatandere houtsoortendieindebuurtvandevindplaatshebbengegroeid,zoalsiep,es, haagbeukenwilg,slechtssporadischdeeluitmakenvanhet houtskoolassemblage.eriswaarschijnlijksprakevaneenbewustevoorkeurvoor beukeneik,eninminderemateookvoorels. DehoutskooluitbrandrestengravenvandevindplaatsElsbachtal,eveneens gelegeninhetduitserijnland,bevatteduidelijkmeervariatieinhet soortenspectrum.naasteenhoogpercentageaanbeukeneikomvattehet soortenspectrumondermeerels,hazelaar,wilg,es,berkenesdoorn. 18 VolgensTegtmeierishetbrandhoutvanbeidevindplaatsengroengebruikt. Ditconcludeertzijopgrondvanderadialescheurenindecelstructuurvaneiken beuk.helaasgeefttegtmeiergeenbeschrijvingvandematewaarinzijnde houtskoolmetradialescheurenheeftaangetroffen.radialescheurenin houtstructuurvaneikzijnnamelijkeenvrijnormaalverschijnsel,zoalsonder 8 *De*spreiding*van*brandrestengraven*in*Vlaanderen*is*geïnventariseerd*door*Y.*Hollevoet*en*te* vinden*op*de*website*van*onroerend*erfgoed:* 9 *Deforce*2009.* 10 *Hollevoet*2006.* 11 *Hollevoet*&*Hillewaert*1997/1998.* 12 *In t*ven*et*al.*2005.* 13 *Recent*zijn*ook*in*AsseHPrielstraat/Kalkhoven*brandrestengraven*opgegraven.*Het* anthracologische*onderzoek*is*nog*niet*afgerond*en*een*vergelijking*tussen*de*houtspectra*met* andere*vindplaatsen*is*op*dit*moment*nog*niet*mogelijk.*** 14 *Hollevoet*2002.** 15 *De*Groote*et*al.*2003.** 16 *In t*ven*et*al.*hier*moet*echter*worden*opgemerkt*dat*er*slechts*57*stuks*houtskool*uit*vier* graven*()*is*onderzocht.*het*geringe*aantal*had*te*maken*met*de*kleine*hoeveelheid*bewaard* gebleven*houtskool.** 17 *Tegtmeier*2003.** 18 *Tegtmeier*2002.**

55 BIAXiaal$834* $ 7$ * meerthérykparisotheeftaangetoondmetbehulpvanexperimenteelonderzoek. 19 Descheurenzijnhetgevolgvanspanningsverschillentijdensdepyrolyseinde houtcellen.echter,ookdroogeikenhoutvertoontnaverbrandingscheureninde houtstructuur.ditheefttemakenmetdecelspecifiekeeigenschappenvaneik, voornamelijkdeaanwezigheidvanbredehoutstralendiegemakkelijkradiaal splijten. 20 Eigenschappendiemeereenduidigzijnbijdeinterpretatievanvers gekaptofdrooghout,isdeaankofafwezigheidvanverkooldeschimmeldraden envraatgangenvaninsecten.aantastingdoorinsectenenschimmelkomtvoorin ziekedelenvaneenlevendeboom,insprokkelhoutofinhoutinopslag.gezond houtdatvrijwelonmiddellijknadekapwordtverbrand,zalgeenaantasting doorinsectenvraatofschimmelvertonen.verkooldeschimmeldradenzijnnietin MazenzeleenooknietinKrefeldKGellepgenoteerdendeaanwezigheidvan insectenvraatinhoutskoolisteverwaarlozen(enkelestukjesintweegravenvan KrefeldKGellep). Tegtmeierconcludeertdatdebrandstapelbestonduiteenconstructievan groteretakkenenstamhout,metertussendunneretakken.dedunneretakken zijnvolgenstegtmeiergrotendeelsverastendaaromnietmeeraantoonbaar. Interessantisdeaanwezigheidvanijzerenspijkers,andersdansierspijkersvan bijvoorbeeldkledingofschoeisel. 21 Tegtmeiersuggereertdatdezemogelijkzijn gebruiktomdebrandstapeltestabiliseren. 22 Vaakblijkthetnogmogelijkomverkooldebalkenofstammenuitde voormaligebrandstapelteherkennen.tijdensdeopgravingvan brandrestengraveninkrefeldkgellepzijndoordehoutspecialistinhetveld parallelliggendeverkooldebalkengedocumenteerd.dezebalkenbevondenzich aanweerskantenvaneengreppeltje,diewaarschijnlijkeenfunctievoorde toevoervanzuurstoftijdenshetverbrandenheeftgehad(eensoorttrekkanaal). UithetbovengenoemdekomtnaarvorendatmenindeRomeinsetijdeen voorkeurhadvoorhoutsoortenmeteenhogebrandwaarde.eikenbeukstaan bekendomdehogestooktemperaturenendelangebrandduur.inminderemate zijnanderehoutsoortengebruikt.mogelijkbetrefthetaanmaakhout,zoals wellichtnoodzakelijkomhetrelatiefmoeilijkontvlambareeikenhouttelaten branden.ookishetmogelijkdatsommigehoutsoortenvanwegeeen symbolischebetekeniszijnmeeverbrand. Nietbijalleanthracologischeonderzoekenisgeletopdeaanwezigheidvan insectenvraatenschimmeldraden.daarwaarditwelisgebeurd,zoalsinhet gevalvanmazenzeleenkrefeldkgellep,blijkthetpercentageaanhoutskoolmet schimmeldradenenhoutskoolnihil.erzijnnauwelijksindicatiesvoorhet gebruikvansprokkelhoutofhoutdattijdensdeopslagkonwordenaangetast doorinsectenvraat. 19 *ThéryHParisot*2001.* 20 *Experimenten*met*beukenhout*zijn*nog*niet*gedaan.*Mogelijk*komen*deze*scheuren*ook*voor*in* droog*verbrand*beukenhout.*beuk*heeft*namelijk,*net*als*eik,*relatief*brede*stralen.* 21 *In*TemseHDoornstraat*waren*de*spijkers*vooral*van*sierbeslag.* 22 *Tegtmeier*2003,*40.**

56 BIAXiaal$834* $ 8$ * 5. Conclusie HetanthracologischeonderzoekvanhetbrandrestengrafteMazenzeleK Molenstraatbevestigthetbeeldvanhoutgebruikinhetkadervanfuneraire praktijkeninderomeinsetijd.desamenstellingvandehoutskooluithet brandrestengrafishomogeenvanaard,zowelwatdespreidingvanhoutsoorten betreftalsookdekwaliteitvanhetgebruiktebrandhout.hetbrandrestengraf omvattebijnauitsluitendhoutskoolvaneik,slechtséénkeeriseenstukje houtskoolvansleedoorngedetermineerd.hetpercentagevanhoutskoolvan takkenisteverwaarlozen.mogelijkzijntakkenenjongestammenmetkleinere diametervolledigverastendaaromnietmeerzichtbaarinhet houtsoortenspectrum. Uitgaandevandematigekrommingindedwarsdoorsnedevanbijnaalle stukjeshoutskoolishetwaarschijnlijkdatmenstamhoutofgroteretakkenheeft verbrand.dekrommingvandejaarringenismatig:bijnaallestukjesvertonen minofmeerdezelfdekromming.dezehomogeniteitsuggereerteenbewuste keuzevoorbepaaldestamkoftakdoorsnedendiegespletenenoplengtemaatzijn gebracht,vervolgenszijngesorteerdenopgestapeld.erzijngeenaanwijzingen voorhetverbrandenvanafvalhout,ofvoorhetsprokkelenvandoodhout. Vraatgangenenmeeverkooldeschimmeldradenontbreken,enmenkanervan uitgaandathethoutniet(lang)inopslagheeftgelegenofmetdegrondin aanrakingisgeweest. Driekwartvandeeikvertoontkrimpscheurenindedwarsdoorsnede.Uit experimentenisweliswaargeblekendatradialescheurenookindroogeikenhout tijdensverbrandingontstaan,dehoeveelheidscheurenbijgroenofsapvers eikenhoutisechtervelemalegroter.indehoutskooluitmazenzelezijnrelatief veelenlangeradialescheurenindehoutstructuurwaargenomen.ditis weliswaargeeneenduidigbewijsvoorhetverbrandenvangroenofrelatiefvers gekapthout,maarondersteuntdehypothesedatmenspecifiekvoorhet dodenritueelhoutheeftgekapt. Ondanksdedominanteaanwezigheidvaneikinhetsoortenspectrumkanop basisvandevoorliggendestudiehetgebruikvananderehoutsoortenniet wordenuitgesloten.takkenvanbomen,struikenofbloemenmeteen symbolischebetekeniskunnenaandebrandstapelzijntoegevoegd,maarzijn waarschijnlijkvolledigverast. Functioneelgezienwaseikvoorheteigenlijkedoel,deverbrandingvande dode,eenvandemeestgeschiktehoutsoorten.eikheefteenhogebrandwaarde, enbrandtbovendienlangenregelmatig.hetisgoedmogelijkdateikinde Romeinsetijdopdehogergelegengronden,mogelijkingemengdeeikenKbeuken bossen,indebuurtvandevindplaatsheeftgegroeid.hieroverzalechtereen pollenanalysemeeruitsluitselgeven.opbasisvandeonderzoeksresultatenwas erwaarschijnlijksprakevanhoutselectie,gerelateerdaandeuitstekende brandkwaliteitenvan inhetgevalvanmazenzele eik.

57 BIAXiaal$834* $ 9$ * Literatuur( ErvynckA.,DegryseP.,VandenabeeleP.&VerstraetenG.,2009:Houten houtskool,in:onderzoeksbalans*onroerend*erfgoed*vlaanderen Hollevoet,Y.&B.Hillewaert,1997/1998:Hetarcheologischonderzoekachterde voormaligevrouwengevangenisrefugetesintkandries/brugge(prov.w.vl). NederzettingssporenuitdeRomeinsetijdendeMiddeleeuwen,Archeologie*in* Vlaanderen*VI,191K207. DeGrooteK.,BastiaensJ.,DeClercqW.,DeforceK.&VandenbruaeneM.,2003: GalloCRomeinse*graven*te*Huise* t*peerdeken*(zingem,*prov.*oostcvlaanderen).*een* multidisciplinaire*analyse,archeologieinvlaanderen7,31k64. DeforceK.2009:DeHoutskoolresten,In:HillewaertB.&HollevoetY.(eds.), Vondsten*uit*vuur.*Romeins*grafveld*met*nederzettingssporen*aan*de*Hoge*Dijken*in* Jabbeke,VanDeWiele,Brugge,38K41. Hollevoet,Y.,2006:Romeinenonderdedienstweg.Nederzettingssporenen brandrestengraventebeernem(w.kvl.),in:s.drhaeninck(red.):gemeente* Beernem.*Open*Monumentendag*Vlaanderen*2006.Beernem,14K20. In tven,i.,y.hollevoet,b.cooremans,a.degroote&k.deforce,2005:een RomeinsgrafveldtenoostenvandeStoofwegteDamme/Sijsele(prov.WestK Vlaanderen),in:I.In tven&w.declercq(red.):een*lijn*door*het*landschap, deelii,brussel. Lange,S.,inprep.:Het*anthracologische*onderzoek*aan*houtkool*uit*crematiegraven,* vindplaats*assecprielstraat/kalkoven. Ludemann,Th.&O.Nelle,2002:Die*Wälder*am*Schauinsel*und*ihre*Nutzung*durch* Bergbau*und*Köhlerei,Freiburg. Marguerie,D&J.KY.Hunot,2007:Charcoalanalysisanddendrology:datafrom archaeologicalsitesinnorthkwesternfrance,journal*of*archaeological*science* 34,1417K1433 Schweingruber,F.H.,1982:Mikroskopische*Holzanatomie,Birmensdorf. Schweingruber,F.H.,1990:Anatomy*of*European*Woods,Bernetc. Tegtmeier,U.,2003:ArchäobotanischeUntersuchungenanHolzkohlenund HölzernausrömerzeitlichenBrandKundKörperbestattungendes GräberfeldesKrefeldKGellep,in:R.Pirling&M.Siepen(hrsg.),Das*RömischC Fränkische*Gräberfeld*von*KrefeldCGellep*1989C2000,Stuttgart,37K64. ThéryKParisotI.,2001:LréconomiedescombustiblesauPaléolithique,Bulletin*de* la*société*préhistorique*française100,184k185. Rijn,P.van,1995:Houtskool.*Overzicht*van*mogelijkheden*en*methoden*van*een* verontachtzaamde*materiaalgroep,amsterdam(biaxiaal*17).