Archeo(rapport!326!!! Het! archeologisch! vooronderzoek! aan! de! Ervaert! te! Borgloon!

Transcriptie

1 Archeo(rapport326 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert te Borgloon MichielSteenhoudt&MaartenSmeets Kessel(Lo,2015 StudiebureauArcheologiebvba

2

3 Archeo(rapport326 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert te Borgloon MichielSteenhoudt&MaartenSmeets Kessel(Lo,2015 StudiebureauArcheologiebvba

4

5 Colofon Archeo(rapport326 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Opdrachtgever: PolitiezoneAlken,Borgloon,Heers,Kortessem,Wellen Projectleiding: MaartenSmeets Leidinggevendarcheoloog: MichielSteenhoudt Auteurs: MichielSteenhoudt MaartenSmeets Foto sentekeningen: StudiebureauArcheologiebvba(tenzijandersvermeld) Opalleteksten,foto sentekeningengeldteenauteursrecht.zondervoorafgaandelijkeschriftelijke toestemming van Studiebureau Archeologie bvba mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd, bewerkt en/of openbaar gemaakt, hetzij door middel van webpublicatie, druk, fotokopie,microfilmofopwelkeanderewijzeook. D/2015/12.825/69 StudiebureauArcheologiebvba JozefWautersstraat6 3010Kessel,Lo tel:0474/ fax:016/ ,StudiebureauArcheologiebvba

6

7 Administratievefiche Site Borgloon Ervaert/Guldenbodemlaan Locatie ProvincieLimburg,GemeenteBorgloon Lambert72,coördinaten Hoekpunt1:x:218748,61;y:167000,69;z:81,41 Hoekpunt2:x:218734,94;y:166979,51;z:82,00 Hoekpunt3:x:218849,78;y:166984,56;z:81,20 Hoekpunt4:x:218824,00;y:166953,61;z:82,88 Oppervlakteprojectgebied 6183,07m 2 Kadastergegevens Afdeling1:SectieB:perceelsnummers:397e2en 397n2 Opdrachtgever Politiezone Alken,Borgloon,Heers,Kortessem, Wellen,Opeinde13,3720Kortessem Vergunningsnummer 2015/390 Vergunningshouder MichielSteenhoudt Bijzonderevoorwaarden Bijzonderevoorwaardenbijdevergunningvoor eenarcheologischeprospectiemetingreepinde bodem: Borgloon, Ervaert (politiecommissariaat envoorpostbrandweer) Termijnveldwerk 28september2015 Termijnrapportage 29septembert.e.m.7oktober2015 Aardvandebedreiging Nieuwbouwvan6183,07m2 Archeologischeverwachting Wetenschappelijkebegeleiding Geen Geen

8

9 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Inhoudstafel Inhoudstafel p.1 Hoofdstuk1 Inleiding p.3 1.1Algemeen p.3 1.2Beschrijvingvanhetonderzoeksgebied p.3 1.3Archeologischeenhistorischevoorkennis p.5 1.4Onderzoeksopdrachtenvraagstellingen p.8 Hoofdstuk2 Werkmethode p.11 Hoofdstuk3 Analyse p Lithostratigrafischeenbodemkundigeopbouw p Hetsporen,envondstenbestand p Algemeen p Spoor1 p Vondstmateriaaluitspoor1 p.19 Hoofdstuk4 Synthese p Interpretatieendatering p Beantwoordingonderzoeksvragen p.25 Hoofdstuk5 Besluit p.29 Bibliografie p.31 Bijlagen(CD,rom) Bijlage1:Sporeninventaris Bijlage2:Vondsteninventaris Bijlage3:Fotoinventaris Bijlage4:Coupetekeninginventaris Bijlage5:Dagrapporten Bijlage6:Bodemkundigeaspecten Bijlage7:Overzichtsplan 1

10 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon 2

11 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Hoofdstuk1 Inleiding 1.1Algemeen WegensdeplannenvooreennieuwbouwheeftOnroerendErfgoedeenarcheologischeprospectie met ingreep in de bodem opgelegd (vergunningsnummer 2015/390) op een terrein met een oppervlaktevan6183,07m 2 gelegenopdehoekvandeguldenbodemlaanenervaertteborgloon. HetveldwerkwerduitgevoerddoorStudiebureauArcheologiebvbaop28september Beschrijvingvanhetonderzoeksgebied Hetterreinisgelegenineenlandelijkecontextopcirca500mtennoordenvanhetdorpscentrum vanborgloon(fig.1.1)eniskadastraalgekendalsafdeling1,sectieb,percelen397e2,397n2(fig. 1.2).Depercelenbestondenophetmomentvanonderzoekuitweide.Geo,archeologischgezienis hetprojectgebiedgesitueerdinde(zand)leemstreek(fig.1.3). Fig.1.1:Uittrekselvandetopografischekaartmetsitueringvanhetprojectgebied( Databank OndergrondVlaanderen). 3

12 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Fig.1.2:Uittrekselvanhetkadasterplanmetsitueringvanhetprojectgebied( CADGIS). Fig.1.3:SitueringvanhetprojectgebiedbinnendeverschillendeVlaamsearcheoregio s

13 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon 1.3Archeologischeenhistorischevoorkennis Binneneenstraalvan1kmzijnerverschillendesitesaanwezig.Zozijnertennoordoostenvanhet onderzoeksgebied scherven uit de Romeinse tijd en ijzertijd aangetroffen (CAI ) 2, verschillendeschervenuitderomeinsetijd(cai51565) 3 enisdelocatievaneen15 de eeuwsklooster bekend (CAI ). Ten westen van het onderzoeksgebied zijn in 1973 fundamenten van een Romeinsgebouwaangetroffen(CAI50130) 4.Tenzuidenvanhetonderzoeksgebiedzijnenkelekuilen met aardewerk uit de late bronstijd of ijzertijd en enkele laat middeleeuwse kleiwinningskuilen aangetroffen (CAI207443) 5. Ten zuidoosten werden in 2012 sporen uit de ijzertijd aangetroffen (CAI162375) 6. In 2013 werd dit terrein opgegraven. 7 Er werden bewoningssporen uit de vroeg, Romeinse periode en silo s en voorraadkuilen uit de late ijzertijd aangetroffen. Er werd ook een opgevulde depressie of poel met materiaal uit de 2 de eeuw n. Chr. opgegraven. 8 Overige CAI, meldingenhebbenallenbetrekkingtotborgloonalsstad.zozijnerdemiddeleeuwsestadspoorten en muur (CAI , CAI , CAI , CAI ), het begijnhof (CAI 50127), de marktplaatsmetburcht(cai700660,cai700883,cai51928encai50126)enhetkanunnikenhuis (CAI700659). Fig.1.4:UittrekseluitdeCAImetsitueringvanhetprojectgebied( CADGIS). 2 Knaepen Knaepen Smeesters1973,70. 5 VandeStaey Steegmans,Wesemael&Ercoskun DitonderzoekisnognietopdeCAIaangeduid. 8 Steenhoudt,Smeets

14 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon ZowelopdeFerrariskaart(fig.1.5),deAtlasderBuurtwegen(fig.1.6)endeVandermaelenkaart(fig. 1.7) is het onderzoeksgebied en zijn omgeving ingekleurd als bosgebied. Op dezelfde kaarten is telkensookeenmottegetekendop230mtennoordoostenvanhetprojectgebied. Fig.1.5:HetlandgebruikterhoogtevanhetprojectgebiedopbasisvandeFerrariskaart(1771,1778) ( CADGIS). 6

15 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Fig.1.6:HetlandgebruikterhoogtevanhetprojectgebiedopbasisvandeAtlasderBuurtwegen (1841)( CADGIS). Fig.1.7:HetlandgebruikterhoogtevanhetprojectgebiedopbasisvandeVandermaelenkaart(1846, 1854)( CADGIS). 7

16 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon 1.4Onderzoeksopdrachtenvraagstellingen Welkezijndewaargenomenhorizonten? Waardoorkanhetontbrekenvaneenhorizontverklaardworden? Zijnertekenenvanerosie? Inhoeverreisdebodemopbouwintact? Zijnersporenaanwezig?Zoja,geefeenbeknopteomschrijving. Zijndesporennatuurlijkofantropogeen? Hoeisdebewaringstoestandvandesporen? Makendesporendeeluitvanéénofmeerderestructuren? Behorendesporentotéénofmeerdereperiodes? Kanopbasisvanhetsporenbestandindeproefsleuveneenuitspraakwordengedaanoverdeaarden omvangvandeoccupatie? Zijnerindicaties(greppels,grachten,lineairepaalzettingen, )diekunnewijzenopeeninrichtingvan eenerf/nederzetting? Zijnerindicatiesvoordeaanwezigheidvanfunerairecontexten?Zoja; Hoeveelniveauszijnerteonderscheiden? Watisdeomvang? Komeneroversnijdingenvoor? Watishetgeschatteaantalindividuen? Kunnendesporengelinktwordenaannabijgelegenarcheologischevindplaatsen? Watisderelatietussendebodemendearcheologischesporen? Wat is de relatie tussen de bodem en de landschappelijke context (landschap algemeen, geomorfologie, )? Is er een bodemkundige verklaring voor de partiële afwezigheid van archeologische sporen? Zo ja, waarom?zonee,waaromniet? Kunnen archeologische vindplaatsen in tijd, ruimte en functie afgebakend worden (incl. De argumentatie)? Watisdevastgesteldeenverwachtebewaringstoestandvanelkearcheologischevindplaats? Watisdewaardevanelkevastgesteldearcheologischevindplaats? 8

17 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Wat is de potentiële impact van de geplande ruimtelijke ontwikkeling op de waardevolle archeologischevindplaatsen? Voor waardevolle archeologische vindplaatsen die bedreig worden door de geplande ruimtelijke ontwikkeling:hoekandezebedreigingweggenomenofverminderdworden(maatregelenbehoudin situ)? Voor waardevolle archeologische vindplaatsen die bedreigd worden door de geplande ruimtelijke ontwikkelingendienietinsitubewaardkunnenblijven: 1. Wat is de ruimtelijke afbakening (in drie dimensies) van de zones voor vervolgonderzoek? 2. Welke aspecten verdienen bijzondere aandacht, zowel vanuit methodologie als aanpakvoorhetvervolgonderzoek? Welkevraagstellingenzijnvoorhetvervolgonderzoekrelevant? Zijn er voor de beantwoording van deze vraagstellingen natuurwetenschappelijke onderzoeken nodig?zoja,welketypestaalnameszijnhiervoornoodzakelijkeninwelkehoeveelheid? 9

18 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon 10

19 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Hoofdstuk2 Werkmethode Tijdenshetveldwerkwerddemethodevancontinueproefsleuvengebruikt. Over de volledige oppervlakte van perceel 397n2 werden zeven proefsleuven gegraven met een maximaletussenafstandvan15m.desleuven(sl)werdenaangevuldmetééndwarssleuf(dsl)(fig. 2.1).Intotaalwerdeenoppervlaktevan521,42m²onderzochtineenrepresentatiefgrid.Ditkomt overeen met 8,4 van de totale oppervlakte (6183,07m 2 ) van het projectgebied. De vereiste dekkingsgraadvan12,5werdnietgehaald.redenenhiervoorisdeparkingopperceel397e2van hethuidigepolitiekantoordienogingebruikwas.deoppervlaktevanditperceelismeeindetotale oppervlaktevanhetprojectgerekend(1452,77m 2 ). Fig.2.1:Hetsleuvenplan. 11

20 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon De sleuven werden gegraven met een graafmachine voorzien van een platte graafbak met een breedtevan2m. Deaangetroffenbodemsporenwerdenopgeschaafd,gefotografeerdenbeschreven 9.Erwerdmaar éénspoorgeregistreerd.eenmaaldeinterpretatievanhetspooralsdrinkpoelduidelijkwaswerder op drie plaatsen een profiel gezet om de diepte, aard en bewaringstoestand te achterhalen. De spoorvullingwerdengescreendopdeaanwezigheidvanmetalenvoorwerpenmetbehulpvaneen metaaldetector en alle locaties werden met GPS ingemeten met het label MD (fig. 2.2). Deze vondstenzijn,inoverlegmetdeerfgoedconsulent,nietingezameldgezienhetalleijzerenvondsten betrofendezonewaarinzezichbevondengeschiktisvooreenbehoudinsitu.artefactenwerden per context ingezameld en verpakt. De contouren van de proefsleuven, de locatie van de profielputten,desporenendemaaiveldhoogteswerdeningemetenmetbehulpvaneengps,toestel. Fig.2.2:Overzichtvandemetaalvondsten. Dit tekstgedeelte van het prospectiearchief poogt een algemene interpretatie te verschaffen met betrekking tot het volledige sporen, en vondstenbestand. Dit laatste wordt in de vorm van inventarissenalsbijlagen(digitaal)beschikbaargesteld.eenselectievandiagnostische(dateerbare) mobielevondstenwordenbesprokenen/ofafgebeeldinrelatietotdecontextwaarindezewerden aangetroffen. 9 Voordebeschrijvingvandeindividuelesporenwordtverwezennaardesporeninventaris(bijlage1). 12

21 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Hoofdstuk3 Analyse 3.1Lithostratigrafischeenbodemkundigeopbouw Volgens de gegevens van de bodemkaart (fig. 3.1) wordt het grootste deel van het projectgebied ingenomendoordepressie,oflagehellingsgronden(acpenacp(c)).hetzijncolluvialebodemsdieop eendieptetussen80en120cmgleyverschijnselenvertonen.ditcolluvialepakketrustmeestalop eengeërodeerdprofielwaarvandetextuurbhorizontopeenwisselendediepte(40tot80cm)inhet profielvoorkomt.enkelhetuiterstezuidelijkegedeeltevanhetonderzoeksgebiedwordtgekarteerd alseendrogeleembodemmettextuurbhorizontofmetweinigduidelijkekleurbhorizontenmet eendikkeahorizont(aba(0)). 10 Fig.3.1:Uitsnedevandebodemkaartmetaanduidingvanhetprojectgebied( Databank OndergrondVlaanderen). Debodemkundigeheeftdebodemopbouwvanhetterreininkaartgebrachtenbeschreven.Opbasis vanderesultatenvandeterreinwaarnemingen(aanlegvaneenprofielputinelkesleufwaarvaner vijfprofielenbodemkundigzijnonderzocht)blijktdatdegegevensvandebodemkaartvrijaccuraat zijn, maar dat de kartering van de bodemprofielen een kleine verschuiving in de grenzen van de verschillendebodemstonen,waarbijdegrenstussenaba(0)enacp(c)ophetprojectgebiedeerder noord,zuid gericht moet zijn. Het terrein kon ook op die manier worden opgedeeld in twee verschillende zones, nl. gronden waarop erosie heeft plaatsgevonden en gelijktijdig colluvium gevormd werd en gronden die een volledig bewaard bodemprofiel bevatten. De bestudeerde bodemprofielen zijn verspreid aangelegd over de volledige oppervlakte van het terrein zodat een

22 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon duidelijkbeeldwerdverkregenvandebodemkundigeopbouw(fig.3.2).debodemprofielenwerden beschrevendoorbodemkundigeludofockedey(studiebureauarcheologie). Fig.3.2:Weergavevandezonesmetsitueringvandebodemprofielen. Hetbodemprofieluitsleuf6(fig.3.3)toonteenduidelijkemaarweinigontwikkeldedonkerbruineAp horizontwaarondereenlichtgeeltotlichtbruineehorizontisbewaard.degrenstussenbeidenis 14

23 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon eerder diffuus. Daaronder bevindt zich de iets donkerdere, bruine Bt horizont. Dit profiel kan gekarteerdwordenalseenaba(0)bodem. Ap E Bt BC Fig.3.3:Zichtopbodemprofiel6. Het profiel in sleuf 1 (fig. 3.5) toont een donkergrijze Ap horizont met hieronder een dikke laag colluvium met een lichtgeelbruine kleur. Onder het colluvium is de iets donkerdere Bt horizont aanwezig.eenzelfdeprofielopbouwkonvastgesteldwordeninsleuf4. Doordeerosieishetoorspronkelijkprofielaangetastwataanschouwelijkkanwordenvoorgesteld (fig.3.4).deaenehorizontenwerdenweggespoeldtotopdebhorizont.gelijktijdigofineenlatere fase werd colluvium van hogeropgelegen plaatsen afgezet. Doorgaans is de geldende theorie dat door de erosie tijdens het Holoceen vele kleine depressies ontstonden, die later door afgespoeld leem,colluvium,werdenopgevuld.dezecolluvialeafzettingenzijnbegonneninhetneolithicum,en kenden een eerste belangrijke fase tijdens het bijna volledig ontbossen van het Hageland in de Romeinse tijd en een tweede vanaf de Middeleeuwen. Dit colluvium is verscheiden van aard waardoorditooknoggeenofficiëlelithostratigrafischenaamheeftgekregen. 15

24 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Figuur3.4:Erosieencolluviatiemodel. ApinColluvium Colluvium Bt Fig.3.5:Zichtophetbodemprofielinsleuf1. 16

25 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Vooreenmeergedetailleerdeanalysevanbeidebodemprofielenwordtverwezennaarhetverslag vanhetbodemkundigonderzoek(bijlage6opdecd,rom). Samenvattendkangesteldwordendaterophetterreindrieverschillendebodemprofielenkunnen wordenonderscheiden(fig.3.6). Profieltype 1iseenintactprofielenbestaatuiteenAp E Bt BC profiel.dekalkhoudendec horizontwerdnietaangetroffen.erkonooknietdieperwordengegravenvanwegehetgrondwater. Dat grondwater is mogelijk te wijten aan de aanwezigheid van een tertiair, ondoordringbaar substraat. Profieltype2toontdecolluivialebodems.DehorizontenopeenvolgingwordtgekenmerktdoorAp(in colluvium) colluvium Bt. Profieltype3bevateenantropogeenpakketvanca.100cmdik. Figuur3.6:Dedrievoorkomendebodemsophetterrein

26 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon 3.2Hetsporen(envondstenbestand 3.2.1Algemeen Er werd in één bodemspoor (fig. 3.7) geregistreerd. Het gaat om een antropogeen spoor dat geïnterpreteerd wordt als een drinkpoel die nadien opgevuld werd met bouwpuin uit de onmiddellijkeomgeving.hetspoorisgelegeninhetnoordoostelijkedeelvanperceel397n2enheeft afmetingenvan30bij20meter.denoordelijkerandvanhetspooristesituerenonderdetuinenvan dehuidigebewoning. Fig.3.7:Overzichtsfotovanspoor1insleuf Spoor1 Spoor1werdeerstgeregistreerdinsleuf2.Omdeafbakeningtekunnenregisterenwerdongeveer inhetmiddenvanditspooreendwarssleufaangelegddiezoweltenoostenalstenwestenvansleuf 2 werd doorgetrokken. Ook in sleuf 3 werd een deel van dit spoor nog waargenomen. Op deze manierkonwordenvastgestelddatdelengtevanhetspoorongeveer30mbedraagt.dehypothese vaneenpotstalwoningkonsnelverlatenworden,gezienhetstalgedeeltevaneendergelijkewoning maareendeelvandevolledigeoppervlakteinnam,endegroterewoningenongeveer30mlangen9 m breed zijn. Spoor 1 is met minimale afmetingen van 30 bij 20 m veel te groot. Gezien de hoeveelheidbouwmateriaalwerdookgedachtaaneenafdekkendpakketwaarondereensteenbouw aanwezigkonzijn.hetwerdbijdeaanlegvandeprofielenduidelijkdatditniethetgevalis. 18

27 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Hetspoorprofielinprofiel1toonteensteileuitgravingindeBt,horizont.Inprofiel2koneeneerder beperkteuitgravingtoteendieptevanmaximum70cm(onderdeteelaarde)wordenwaargenomen. Indien er een steenbouw aanwezig zou geweest zijn, had deze, gezien de diepte van het spoor, zichtbaarmoetenzijninhetvlak.hierbovenisdeap,horizontvanongeveer35cmdikaanwezig.ter hoogtevanhetderdeprofielishetspoornog45cmdiep(fig.3.8). Fig.3.8:Profiel1,2en3vanspoor1insleuf2. Inhetspoorkondendrielagengeregistreerdworden.Laag1islichtbruingeelmetdonkerbruingrijze vlekken. Het valt op dat deze laag zeer droog was in vergelijking met de lagen die erboven en erondergelegenzijn.laag2heefteenbruinekleurmetgelevlekken.dezetweelagenkondeninde drieprofielenwaargenomenworden. Laag3werdenkelinprofiel2geregistreerd,waarhetspoorhetdiepstbewaardwas.Dezelaaghad eendonkergrijzetotgrijzekleur.inallelagenwerdenredelijkwatromeinsedakpanfragmentenen silexknollen aangetroffen. Gezien de grote van de fragmenten bouwmateriaal kan verondersteld worden dat het hier om een gestort pakket gaat en niet om colluviaal materiaal dat van bovenaf werd weggespoeld. In dit tweede profiel kon opgemerkt worden dat de onderkant van het spoor zeeronregelmatigwas.mogelijkzijnditsporenvantrampling.omwillehiervanzouhetspoorkunnen wordengeïnterpreteerdalseendrinkpoelvoorvee. Desporenvantramplingzijnhetduidelijkstaanweziginhetdiepstegedeeltevanhetspoor.Nahet in onbruik raken van de drinkpoel werd de plaats opgevuld met grond en bouwpuin uit de onmiddellijkeomgeving Vondstmateriaaluitspoor1 Het ingezameld materiaal bestaat uit Romeins aardewerk, Romeins bouwmateriaal (tegulae, imbricesensilexknollen),metaalslakkenenenkeleijzerenvoorwerpen. 19

28 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Binnen het aardewerk kan een onderscheid gemaakt worden tussen ruwwandig, gladwandig, handgevormd aardewerk en terra sigillata. In totaal werd 392 gram aardewerk ingezameld. In onderstaandetabelwordendeverhoudingenweergegevenvandeverschillendesoortenaardewerk. Handgevormd Romeinsruwwandig Romeinsgladwandig Amfoor Terrasigillata 1fragment 12fragmenten 19fragmenten 1fragment 1fragment 15g 103g 149g 91g 34g Tabel1:Overzichtvanhetaardewerk. Er kon maar één randfragment van een ruwwandige pot geïdentificeerd worden. Het betreft een randfragment(fig.3.9)vanhettype45indetypologievanvanvinckenroye,eenbuikigepotmeteen naarbinnengebogenenlichtverdikterand.hetbakselishardenlichtbruinvankleur,uitgevoerdin eenzandigekleiwaardooreenruwwandigoppervlakontstaat.dedateringwordtinhetmiddenvan de2 de eeuwgeplaatst. 11 AlhetandereaangetroffenaardewerkkanenkelindeRomeinseperiode gedateerdworden. Fig.3.9:Randfragmentvaneenbuikigepot. Erwerden27fragmentenRomeinsbouwmateriaalingezameld,goedvooreentotaalvan7440gram. Onderstaandetabelgeeftdeverhoudingweertussendeverschillendevormen. Vorm Tegula Imbrex Tegel Aantal Gewicht(g) Tabel2:Overzichtvandebouwceramiek. Degroottevandefragmentenduidteropdathetnietgaatomgeroldmateriaal.Hetspoorisdus nietontstaantengevolgevanerosiewaarbijdedepressiedoornatuurlijkeprocessengevuldzouzijn. Deingezameldemetalenvoorwerpenwarenvlakvondstendieverzameldzijnbijdeaanlegvanhet vlak.devondstendiemetdemetaaldetectorgelokaliseerdwerdenzijnnietingezameld. Het betreft twee metaalslakken, twee vierkante ijzeren nagels en een ijzeren ringfibula (fig. 3.10) zonder(herkenbare)versiering.dergelijkefibulaezijndoorheendeheleromeinsegeschiedeniszeer populairgeweestenhebbendusgeendaterendewaarde Vanvinckenroye,1991: VanThienen&Vanhoutte,2012:

29 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Fig.3.10:Eenvoudigeijzerenringfibula. 21

30 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon 22

31 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Hoofdstuk4 Synthese 4.1Interpretatieendatering BinnendecontourenvanhetprojectgebiedwerdéénarcheologischspooruitdeRomeinseperiode aangetroffen. Dit spoor bevindt zich in een zone die volgens de bouwplannen dienst zal doen als parkingbijdenieuwbouw(fig.4.1).deteelaardezaleerstgedeeltelijkverwijderdwordenwaarnade gronduitdebouwputvandenieuwbouwgebruiktzalwordenomhetterreinoptehogen. Gezien de steile zijwand van het spoor, te zien in coupe 1 (fig. 3.8), en de zeer onregelmatige onderkant van het spoor (trampling,sporen), gaat het hier waarschijnlijk om een drinkplaats voor vee. Deze werd, na het in onbruik raken, opgevuld met grond en bouwpuin uit de onmiddellijke omgeving.mogelijkiséénvandezijkantenveelmindersteilzodathetveemakkelijkindepoelkon gaandrinken. ErkonmaaréénrandscherftoegewezenwordenaaneengekendtypevanVanvinckenroye(type45). Dezebuikigepottenmeteennaarbinnengebogen,lichtverdikterandkunnenrondhetmiddenvan de2 de eeuwgedateerdworden.alleanderevondstenkunnennietpreciezergedateerdwordendan deromeinseperiode. 23

32 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Fig.4.1:Zonesdiezijnbestemdvoorparkingennieuwbouw. 24

33 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon 4.2Beantwoordingonderzoeksvragen Welkezijndewaargenomenhorizonten? Vooreengedetailleerdebodembeschrijvingkanwordenverwezennaarhetbijlage6. Ophetterreinkunnendrieverschillendebodemprofielenwordenonderscheiden. Profieltype 1iseenintactprofielenbestaatuiteenAp E Bt BC profiel.dekalkhoudendec horizontwerdnietaangetroffen.erkonooknietdieperwordengegravenvanwegehetgrondwater. Dat grondwater is mogelijk te wijten aan de aanwezigheid van een tertiair, ondoordringbaar substraat. Profieltype 2 zijn colluiviale bodems. De horizontenopeenvolging wordt gekenmerkt door Ap (in colluvium) colluvium Bt. Profieltype3bevateenantropogeenpakketvanca.100cmdik. Figuur4.2:Dedrievoorkomendebodemsophetterrein. Waardoorkanhetontbrekenvaneenhorizontverklaardworden? Doordeerosieishetoorspronkelijkprofielaangetastwataanschouwelijkkanwordenvoorgesteld (fig.4.3).deaenehorizontenwerdenweggespoeldtotopdebhorizont.gelijktijdigofineenlatere fase werd colluvium van hogeropgelegen plaatsen afgezet. Doorgaans is de geldende theorie dat door de erosie tijdens het Holoceen vele kleine depressies ontstonden, die later door afgespoeld leem,colluvium,werdenopgevuld.dezecolluvialeafzettingenzijnbegonneninhetneolithicum,en kenden een eerste belangrijke fase tijdens het bijna volledig ontbossen van het Hageland in de Romeinse tijd en een tweede vanaf de Middeleeuwen. Dit colluvium is verscheiden van aard waardoorditooknoggeenofficiëlelithostratigrafischenaamheeftgekregen. 25

34 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Figuur4.3:Erosieencolluviatiemodel. Zijnertekenenvanerosie? Doordeerosieishetoorspronkelijkprofielaangetast.DeAenEhorizontenwerdenweggespoeldtot op de B horizont. Gelijktijdig of in een latere fase werd colluvium van hogeropgelegen plaatsen afgezet. Doorgaans is de geldende theorie dat door de erosie tijdens het holoceen vele kleine depressiesontstonden,dielaterdoorafgespoeldleem,colluvium,werdenopgevuld.dezecolluviale afzettingenzijnbegonneninhetneolithicum,enkendeneeneerstebelangrijkefasetijdenshetbijna volledigontbossenvanhethagelandinderomeinsetijdeneentweedevanafdemiddeleeuwen. Inhoeverreisdebodemopbouwintact? Het referentieprofiel (profiel 1) kan worden aanzien als een volledig bewaard profiel. De andere profielen zijn onderhevig geweest aan erosie en zijn opgebouwd uit een colluviaal of een antropogeenpakket.daardoorisdedieptevanhetarcheolgischrelevantevlaknietoveralgelijk. Zijnersporenaanwezig?Zoja,geefeenbeknopteomschrijving. Erwaséénspooraanwezigdatgeïnterpreteerdkonwordenalseenondiepedrinkpoelvoorvee.Het spoor had in het vlak een onregelmatige vorm met maximale afmetingen van ongeveer 30 m in lengte.debreedtevanhetspoorwasongeveer20m,maarinhetnoordenliephetspoornogverder doorbuitenhetprojectgebied. Debewaardedieptevanhetspoorreikteophetdiepstepunttot75cmbenedenhetaanlegvlak.In dit profiel was de onderkant van het spoor zeer onregelmatig ten gevolgen van trampling. Het profielaandezuidelijkerandvanhetspoortoondeeenredelijkesteilezijwand. In dit spoor konden 3 lagen geregistreerd worden. lagen 1 en 2 werden in de drie profielen opgetekendterwijllaag3enkelkonherkendworden,daarwaarhetspoorhetdiepstwas. Zijndesporennatuurlijkofantropogeen? Hetspoorisantropogeen en wordtgeïnterpreteerdalseendrinkpoeldienahetinonbruikraken werdopgevuldmetgrondenbouwpuinuitdeonmiddellijkeomgeving. Hoe is de bewaringstoestand van de sporen? Maken de sporen deel uit van één of meerdere structuren?behorendesporentotéénofmeerdereperiodes?kanopbasisvanhetsporenbestandin 26

35 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon de proefsleuven een uitspraak worden gedaan over de aard en omvang van de occupatie? Zijn er indicaties(greppels,grachten,lineairepaalzettingen, )diekunnenwijzenopeeninrichtingvaneen erf/nederzetting? De bewaringstoestand van het enige spoor was goed. Het spoor kan gedateerd worden in de Romeinseperiode.Slechts1scherfkoninhetmiddenvande2 de eeuwgedateerdworden. Erkunnengeenuitsprakengedaanwordenoverdeaardendeomvangvandeoccupatie,nochzijner indicatiesdiewijzenopeeninrichtingvaneenerf/nederzetting. Zijnerindicatiesvoordeaanwezigheidvanfunerairecontexten? Nee. Kunnendesporengelinktwordenaannabijgelegenarcheologischevindplaatsen? Nee,degekendevindplaatsenliggenallemaalteververwijderdvandevindplaats Watisderelatietussendebodemendearcheologischesporen? Het spoor werd uitgegraven tot in de C,horizont. Hierbij werd de aanwezige Bt,horizont weg gegraven. Wat is de relatie tussen de bodem en de landschappelijke context (landschap algemeen, geomorfologie, )? De bodems liggen op leemgronden die zich in een sterk golvend landschap bevinden. Het onderzoeksgebiedligtopderandvaneenuitgestrekteleemrugeneenbeekvallei.doorerosieonder invloed van menselijke activiteit werden oppervlakte horizonten weggespoeld (A en E horizonten) waardoordebthorizontwerdbedektdoormateriaalvanhogergelegenplaatsen,hetcolluvium. Is er een bodemkundige verklaring voor de partiële afwezigheid van archeologische sporen? Zo ja, waarom?zonee,waaromniet? AlsdesporenniettotindeBt,horizontgegravenwerdeniserosieeenmogelijkeoorzaakvoorhet ontbreken van sporen. In het deel van het terrein waar zich geen sporen bevinden is de bodem echterzeergoedbewaard.erkandusvanuitgegaanwordendaternooitgeensporenaanwezig geweestzijn. Kunnenarcheologischevindplaatsenintijd,ruimteenfunctieafgebakendworden? Tijd: De vondsten uit dit spoor kunnen, op 1 randscherf na, niet preciezer gedateerd worden dan de Romeinseperiode. Ruimte: Hetspooris30minlengteenminstens20mbreed.Geziendeinterpretatiealsdrinkpoelwordener indenabijheidbewoningssporenverwacht. Deinterpretatiealsdrinkpoelisvooralgebaseerdopdeomvangvanhetspoor,samenmetdesporen vantramplingterhoogtevanhetdiepstedeelvanhetspoor. Watisdevastgesteldeenverwachtebewaringstoestandvanelkearcheologischevindplaats? Watisdewaardevanelkevastgesteldearcheologischevindplaats? Het opgetekende spoor duidt er op dat er op de aansluitende percelen sporen van Romeinse bewoningaanwezigzalzijn.erkondenechtergeenaanwijzingengevondenwordenwaardezezich kunnen bevinden. Gezien deaanwezige bebouwing rond het onderzochte terrein zal hier redelijk veelvanverstoordzijn. 27

36 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Wat is de potentiële impact van de geplande ruimtelijke ontwikkeling op de waardevolle archeologischevindplaatsen? De nieuwbouw van het politiekantoor zal gebouwd worden op het meest zuidelijke deel van het onderzochteterrein.hierwerdengeensporengeregistreerd.dezonewaarhetspoorzichbevindtzal omgevormdwordentotparking.hierbijzaleendeelvandeteelaardeverwijderdworden,waarnade grond uit de bouwput van de nieuwbouw gebruikt zal worden om de zone van de parking op te hogen. Hierdoor is de impact op het archeologisch archief nihil. Het spoor kan in situ bewaard worden. Voor waardevolle archeologische vindplaatsen die bedreig worden door de geplande ruimtelijke ontwikkeling:hoekandezebedreigingweggenomenofverminderdworden(maatregelenbehoudin situ)? Omzekertezijndathetarcheologischarchiefnietbeschadigdwordt,ishetadviesomdeafgraven vandeteelaardeindezonevandeparkingtebeperkentot20cm.opdezemanierzalnog15tot20 cmafdekkendpakketophetarcheologischarchiefaanwezigblijven.dezonemoetdaarnawezosnel mogelijkterugopgehoogdwordenmetdegronddieuitdebouwputkomt. Voor waardevolle archeologische vindplaatsen die bedreigd worden door de geplande ruimtelijke ontwikkelingendienietinsitubewaardkunnenblijven: 1. Wat is de ruimtelijke afbakening (in drie dimensies) van de zones voor vervolgonderzoek? 2. Welke aspecten verdienen bijzondere aandacht, zowel vanuit methodologie als aanpakvoorhetvervolgonderzoek? Nietvantoepassing. Welkevraagstellingenzijnvoorhetvervolgonderzoekrelevant? Nietvantoepassing. Zijn er voor de beantwoording van deze vraagstellingen natuurwetenschappelijke onderzoeken nodig?zoja,welketypestaalnameszijnhiervoornoodzakelijkeninwelkehoeveelheid? Nietvantoepassing. 28

37 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Hoofdstuk5 Besluit Conformart.4 2vanhetDecreethoudendeBeschermingvanhetArcheologischPatrimoniumvan 30juni1993(B.S ),gewijzigdbijdecreetvan18mei1999(B.S ),28februari 2003 (B.S ), 10 maart 2006 (B.S ), 27 maart 2009 (B.S ) en 18 november2011(b.s )zijndeeigenaarendegebruikerertoegehoudendearcheologische monumenten die zich op hun gronden bevinden te bewaren en te beschermen en ze voor beschadigingenvernielingtebehoeden. Wegens de geplande nieuwbouw worden eventuele archeologische waarden in de ondergrond bedreigd.daaromwerdeenarcheologischeevaluatievanhetterreinuitgevoerddoormiddelvaneen proefsleuvenonderzoek.uitderesultatenvanhetveldwerkbleekdaterzicharcheologischewaarden bevindenbinnendegrenzenvanhetprojectgebied.dezezijnaanwezigineenzonewaarbehoudin situmogelijkbleek.erwerdenenkeleaanbevelingengeformuleerdinverbandmetdeafgravingenin dezezone.omzekertezijndathetarcheologischarchiefnietbeschadigdwordt,zoudeafgraving vandeteelaarde,opdeplaatsvandetoekomstigeparking,beperktmoetenzijntoteendieptevan 20cm.Opdezemanieralnog15tot20cmafdekkendpakketophetarcheologischarchiefaanwezig blijven.dezonemoetdaarnawezosnelmogelijkterugopgehoogdwordenmetdegronddieuitde bouwputkomt. Bijeventuelevrijgavehetterreinblijvendealgemenebepalingendievoorzienzijnin: R hetdecreetvan30juni1993houdendebeschermingvanhetarcheologischpatrimonium, gewijzigdbijdedecretenvan18mei1999,28februari2003,10maart2006,27maart2009 en18november2011(bs , , , en ) RenhetbesluitvandeVlaamseregeringvan20april1994totuitvoeringvanhetdecreetvan 30 juni 1993 houdende de bescherming van het archeologisch patrimonium, gewijzigd bij besluiten van de Vlaamse Regering van 12 december 2003, 23 juni 2006, 9 mei 2008, 4 december2009,1april2011en10juni2011 van toepassing, meer bepaald voor de bepalingen over de meldingsplicht van eventuele toevalsvondstentijdenshetverdereverloopvandewerken. 29

38 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon 30

39 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon Bibliografie Knaepen, 2000,2001: De landelijke bewoning in de Gallo,Romeinse periode in Zuid,Limburgs Haspengouw. OnuitgegevenLicentiaatsthesis,KULeuven Smeesters,1973:Kuttekoven:Romeinsebouwresten,in:Archeologie,1973,2,70. Steegmans,Wesemael&Ercoskun,2012:ProspectiemetingreepindebodemaandeVilsterbronteBorgloon, ARON,Rapport156.Sint,Truiden. Steenhoudt&Smeets,2014:HetarcheologischonderzoekaandeVilsterbronteBorgloon,Archeo,rapport236. Kessel,lo. VandeStaeyI.e.a.,2013:ProspectiemetingreepindebodemaanhetGraafLodewijkpleinteBorgloon,Aron, Rapport184.Sint,Truiden. Van Thienen & Vanhoutte, 2012: De studie van de fibulae van het Romeinse castellum van Oudenburg, in: Signa.Brussel:142,152. Vanvinckenroye,1991:Gallo,RomeinsaardewerkvanTongeren,PublicatievanhetprovinciaalGalloRRomeins museum44.beringen. Geraadpleegdewebsites:

40 HetarcheologischvooronderzoekaandeErvaertteBorgloon 32

41 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert, Guldenbodemlaan te Borgloon Bijlage 1 Sporeninventaris Afkortingen: Kleur: Kleur: Textuur: Bijmenging: Vondsten: Aflijning: Re Redelijk Ze Zeer S Scherp D Diffuus Sl Slecht Go Goed Var Variabel Nat Niet af te lijnen L- Licht D- Donker Br Gl Go Gr Or Rd Wt Zw Bl Pr Rz Bruin Geel Groen Grijs Oranje Rood Wit Zwart Blauw Purper Roze gevl. gelg. gebr. hom. het. m. met k. kern r. rand vl. sp. lg. lgs. br. fi. to. wi. le. gevlekt gelaagd gebrokkeld homogeen hetrogeen vlekken spikkels lagen laagjes brokken fibers tongen wiggen lenzen Re Ze Za Ha Va Lo Z L K V Redelijk Zeer Zacht Hard Vast Los Zand Leem Klei Veen Bio Bioturbatie Hu Humus Glau Glauconiet BC Bouwceramiek KM Kalkmortel CM Cementmortel ZM Zandmortel HK Houtskool Fe IJzerconcreties Fe-slak IJzerslak FeZS IJzerzandsteen Mg Mangaan ZS Zandsteen KZS Kalkzandsteen KS Kalksteen LS Leisteen NS Natuursteen KW Kwarts SK Steenkool VL Verbrande leem An Bo Ce Fa Fl Gl Ku Le Li Me Mu Na Pi St Andere Bouwceramiek Ceramiek Faunaresten Floraresten Glas Kunststof Leder Litisch materiaal Metaal Munt Natuursteen Pijpaarde Staalname Spoor Proefsleuf Vlak Aard Vorm / Verband Aflijning / Bewaring Kleur Textuur / Materiaal Bijmenging Vondsten Afmetingen LxBxH (cm.) Datering Opmerkingen Opvulling ReS LBr-Gl m. DBr-Gr vl. ZeHaVa L BC, Silex, HK, Bo, Ce, Me, Na, 3000x2000x Onbepaald Deels in sleufwand ook in sleuf 3 en in dwarssleuf 1L1 2 1 Opvulling Onregelmatig ReS LBr-Gl m. DBr-Gr vl. ZeHaVa L BC, Silex, HK, Bo, Ce, Me, 3000x2000x Onbepaald Deels in sleufwand; ook in sleuf 3 en in dwarssleuf; IN PROFIEL ZEER DROOG 1L2 2 1 Vulling Var gevl. Br-Gl ZeHaVa L Silex, HK, BC Onbepaald 1

42 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert, Guldenbodemlaan te Borgloon 1 Spoor Proefsleuf Vlak Aard Vorm / Verband Aflijning / Bewaring Kleur Textuur / Materiaal Bijmenging Vondsten Afmetingen LxBxH (cm.) Datering Opmerkingen 1L3 2 1 Vulling Var DGr-Gr ZeHaVa L Silex, HK, BC Onbepaald 2

43 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert, Guldenbodemlaan te Borgloon Bijlage 2 Vondsteninventaris Totaal: Spoorinformatie Spoornummer Spoortype Depositietype Datering Vulling N MAE M (gr) 1 Opvulling Bouwceramiek Materiaal Vorm Datering Opmerkingen Rand Midden Hoek Andere Arch. vol S1-Bo11 Ceramiek Oxiderend Imbrex Romeinse tijd Sleuf S1-Bo11 Ceramiek Oxiderend Tegula Romeinse tijd Sleuf S1-Bo01 Onbepaald Bewerkt Maal-/wrijf- Sleuf /polijststeen S1-Bo11 Ceramiek Oxiderend Tegula Romeinse tijd Profiel S1-Bo11 Ceramiek Oxiderend Imbrex Romeinse tijd Profiel S1-Bo11 Ceramiek Oxiderend Tegel Romeinse tijd Profiel S1-Bo11 Ceramiek Oxiderend Imbrex Romeinse tijd S1-Bo11 Ceramiek Oxiderend Tegula Romeinse tijd Ceramiek Materiaal Vorm Datering Opmerkingen Rand Wand Bodem Additieven Arch. vol S1-Ce41 Wielgedraaid Romeins gladwandig Romeinse tijd kruikwaar Sleuf S1-Ce41 Wielgedraaid Romeins gladwandig Profiel S1-Ce40 Wielgedraaid Amfoor Amfoor Romeinse tijd Profiel S1-Ce11 Handgevormd Chamotte magering Profiel S1-Ce39 Wielgedraaid Romeins ruwwandig Pot Midden 2de eeuw buikige pot type 45 VV? Profiel S1-Ce39 Wielgedraaid Romeins ruwwandig Romeinse tijd S1-Ce31 Wielgedraaid Terra sigillata Romeinse tijd S1-Ce41 Wielgedraaid Romeins gladwandig Romeinse tijd Metaal Materiaal Vorm Datering Opmerkingen Boven Midden Onder Additieven Arch. vol S1-Me11 Ijzer Smeedijzer Nagel Sleuf S1-Me11 Ijzer Smeedijzer Fibula Eenvoudige ringfibula? Sleuf S1-Me10 Ijzer Onbepaald Metaalslak

44 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert, Guldenbodemlaan te Borgloon 4

45 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert, Guldenbodemlaan te Borgloon Bijlage 3 Fotoinventaris Vergunningsnummer (F)oto, (O)verzicht, (PR)ofiel, (V)lak, (C)oupe, (D)etail, (W)erkfoto, (V)ondst, S1-FPR-1 Volgnummer (S)poor, (PR)profiel, (SL)euf, (W)erk(P)ut, (L)osse(V)ondst, (P)aleo(B)oring, (M)etaal(D)etectie, S1-FPR S1-FPR S1-FPR SL2-DWARSSL-FO SL2-DWARSSL-FO SL2-DWARSSL-FO S1-FPR S1-FPR S1-FPR SL1-FO SL1-FO SL1-FW SL1-FW SL2-FO SL2-FO SL2-FO SL2-FO SL2-FO SL3-FO SL3-FO SL3-FO SL3-FO SL3-FW SL3-FW SL3-FW SL4-FO SL4-FO SL4-FO SL4-FO SL5-FO SL5-FO SL6-FO SL6-FW SL7-FO SL7-FO SL7-FO SL2-DWARSSL-FO SL2-DWARSSL-FO SL2-DWARSSL-FO-3 5

46 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert, Guldenbodemlaan te Borgloon 6

47 NO Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert, Guldenbodemlaan te Borgloon Bijlage 4 Coupetekeninginventaris cm cm ZW Pr1 N ZW Pr2 NO Ap1 Ap1 S1 L1: lbr, zeer droog, hk, bk, silex L2: brgl gevlekt, hk, bk, silex S1 L3: dgrgr, hk, bk, silex Natuurlijk bodem cm ZW Pr3 NO Ap1 S1 7

48 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert, Guldenbodemlaan te Borgloon 8

49 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert, Guldenbodemlaan te Borgloon Bijlage 5 Dagrapporten Week: 40 28/09/2015 Sleuf 1 tot 7 gegraven, geregistreerd op sleuf 2 een dwarssleuf gegraven voor afbakening van spoor 1 te achterhalen Proefsleuf 1-7 Weer Buiten Warm Open hemel 9

50 Het archeologisch vooronderzoek aan de Ervaert, Guldenbodemlaan te Borgloon 10

51 Bodemkundige+ aspecten+ van+ het+ proefsleuvenonderzoek+ (Borgloon+ 8+ Ervaert)+ 1.+Algemeen+ 1.1+Fysiografie+ HetonderzoeksgebiedligtopderandvandevalleivandeKleineHerk(vroegerVijsterbeek),tussen80,37 men83,34mtaw.hetgebiedvertoonteensterkgolvendreliëfmetzowelactieve(beek)valleienals drogevaleien.meerzuidelijkgelegenbevindenzichhogergelegenleemplateaus.hetbodemlandschap wordt gedomineerd door droge leembodems (Ab.). De meest voorkomende bodems zijn deze zonder profielontwikkeling(..p)enmettextuurbhorizont(..a). Figuur+1:+Topgrafie,+Reliëf+en+bodemlandschap+rond+het+onderzoeksgebied Geologie Tertiair+ OnderhetprojectgebiedbevindenzichsedimentendiebehorentotdeFormaties+van+Sint8Huibrechts8 Hern+enBorgloon(fig.3).DezeformatiesdaterenrespectievelijkuithetlaatsteEoceenenuithetvroeg Oligoceen(fig.4). DeFormatie+van+Sint8Huibrechts8Hern+ishetmarienegedeeltevandeGroepvanTongerenenbestaatuit twee leden: de Zanden van Neerrepen en Grimmertingen. Omdat ze niet altijd afzonderlijk te onderscheidenzijn,wordenzenietaltijdapartgekarteerd. HetZandvanNeerrepenbestaatuiteenlosfijnzandmetveelglimmersenafentoesporenvanschelpen (schelpgeesten).vaakisereenduidelijkwaarneembarelaminatie.

52 HetZandvanGrimmertingeniseenkleverigzeerfijnzand,glauconietSenglimmerhoudend.Onderaan wordt het kleirijker. Het zand is gedeeltelijk ontkalkt maar nog fossielhoudend met een gevarieerde marienefauna.aandebasiskomtersomseenbasisgrindvoormetonregelmatigesilexkeitjes. OphetkaartbladSintSTruidenonderscheidtmenindeFormatie+van+Borgloontweeleden: hetlidvanaldenbiesenenhetlidvanhenis.beidelithologischeeenhedenbestaanuitcontinentale afzettingen. Het Lid van Alden Biesen met de Zanden en Mergels van Alden Biesen bestaan uit wit geelachtig kwartszand,matigtotgrofkorreligvolschelpen(potamides),enkelelaagjesgrijswittecompactemergelige kleienlaagjeszwartekleisomsmethetuitzichtvanschelpenkalk.hetlidvanaldenbiesenbevindtzichin eengeulvormigeinsnijdingindekleivanhenisenkanplaatselijksoms10mdikzijn. HetLidvanHenismetdeKleivanHenisiseengroenetotzwartevettekleimetschelpenrestenenzwarte lignietrijkehorizonten.naarboventoeisereenafwisselingvangrijzeenblauwehardekleiengrijsgroen fijnglauconietsenmicahoudendzand.afentoekomenhorizontalebankenkalkrijkeknollen(nodulen) voor.aandebasisvandekleivanheniswordtopenkeleplaatseneenzandaangetroffen:geelachtiggrijs kwartszand met een middelmatige korrelgrootte en met brakwater fossielen (Cerithium, Cyrena, Cytherea) 1. Figuur+2:+Tertiair+geologische+kaart+met+aanduiding+van+het+projectgebied.+ 1 ClaesS.enGullentopsF.,2001.ToelichtingenbijdeGeologischeKaartvanBelgiëSVlaamsGewest,Kaartblad33,SintSTruiden. BelgischeGeologischeDienstenVlaamseoverheid,afdelingLandenBodembescherming,Ondergrond,NatuurlijkeRijkdommen, blz22.

53 Figuur+3:+Litho8+en+chronostratigrafie+van+het+Tertiair+in+Vlaanderen Quartair+ Bijdeeolischeleemafzettingenwordendepleistocenevanenholoceneafzettingenonderscheiden.De pleistocene afzettingen worden van oud naar jong benoemd als: Henegouwen Leem, de bodem van Rocourt,hetWarnetonhumusrijkeLeem,HaspengouwLeem,debodemvanKesseltentenslotteBrabant Leem.OpdezekaartwerdenkelHaspengouwLeemenBrabantLeemaangegevenenwerderingeenéén vandezeboorbeschrijvingendebodemvanrocourtenhetwarnetonhumusrijkeleemherkend. Het pleistocene leem dat in MiddenSBelgië afgezet werd, was hoofdzakelijk van Weichsel (Würm) ouderdom.tijdensdezeijstijdbrachtendewindendievooraluithetnsnwkwamen,buitensneeuwook loessenzandmeedatopgewaaidwerduitblootliggendesedimenten(ookdenoordzeelagtoendroog). Ditmateriaalwerddanlaterweerafgezet,waardoorMiddenSBelgiëmeteenleemmantelwerdbedekt. Ditleemwerdopsommigeplaatsenweggespoeld.Zovindtmennunogdemaximaleleemaccumulatiesin de depressies langs de lijzijden weer. Gebaseerd op de atmosferische vochtigheid kan men twee afzettingsperiodenonderscheiden:hethesbayaanenhetbrabantiaan. HetHesbayaanwaseenkoude,zeervochtigeperiodemetveelneerslag.Hetafgezetteleemwerdt.g.v. dezeneerslagdoorsmeltwatersherwerkt,zodatmenoverniveoseolischleemspreekt.meestalkreegmen hierdooruitdezeeersteperiodevandeweichselsijstijdeenafwisselendeafzettingvanleemenzand. Immerswerdhetzandreedsbijeengrootdebietvandesmeltwatersafgezetterwijlhetleempasbijeen kleindebiet,dusindezomer.dezeafwisselingvanzandenleemnoemtmenhaspengouwleem. HetBrabantiaanwasalstweedeperiodeuitdeWeichselSijstijdookeenkoude,maareenveeldrogere periode met weinig of geen neerslag. Hierdoor bleef het leem ter plaatse liggen en vormde zo een

54 hangendeleemmassa,namelijkbrabantleem.ditleemwerdtijdenshetholoceengedeeltelijkontkalkt. HierdooromvathetBrabantLeemeenontkalktgedeelteeneenonderliggendkalkrijkgedeelte. Tussendezetweeperiodeszouerzicheenverbeteringvanhetklimaathebbenvoorgedaanwaardoorer zicheenbodem,namelijkdebodemvankesselt,heeftkunnenontwikkelen.getuigevandezeverdroging zijntevensdegebroken(t.g.v.vorstwerking)tertiairekeitjesaandebasisvanhetbrabantiaan. HethieropvolgendHoloceenwerdgekenmerktdooreenvochtig,gematigdklimaatdateenandereinvloed heeftophetlandschapdanhetperiglacialeklimaatuithetpleistoceen.immerskrijgtmendoorditnieuwe klimaat een hername van de bronerosie, de creep en het ruissellement. Deze worden elk nog eens versterkt door de vele ontbossingen en het wegruimen van het leem door de mens. Door de erosie ontstondentijdenshetholoceenvelekleinedepressies,dielaterdoorafgespoeldleem,colluvium,werden opgevuld. Deze colluviale afzettingen zijn dus begonnen in het Neolithicum, en kenden een eerste belangrijkefasetijdenshetbijnavolledigontbossenvanhethagelandinderomeinsetijdeneentweede vanaf de Middeleeuwen. Dit colluvium is verscheiden van aard waardoor dit ook nog geen officiële lithostratigrafischenaamheeftgekregen.zobezittenookdedrogedalenindemombeekvallei ditcolluvium 2. Figuur+4:+Quartair+geologische+kaart+met+aanduiding+van+het+projectgebied.+ Legende GoossensE.;o.l.v.Prof.GullentopsF.enProf.VandenbergheN.,2007.ToelichtingbijdeQuartairgeologischeKaartSkaartblad 33,SintSTruiden.Vlaamseoverheid,dienstNatuurlijkeRijkdommen,blz Bogemans Fr., Legende overzichtskaart Quartairgeologie Vlaanderen., 2005, Vlaamse Overheid, Departement Leefmilieu,NatuurenEnergie,AfdelingLandenBodembescherming,Ondergrond,NatuurlijkeRijkdommen,Brussel, aangepastin2008o.b.v.debestaandeprofieltypekaarten(1/50.000),blz.1.

55 2.+Het+onderzoeksgebied+ 2.1+Reliëf+ Hetreliëfbinnenhetonderzoeksgebiednietuitgesprokenendehellingisgerichtnaarhetnoorden.Erzijn drieduidelijkereliëfeenhedenteonderscheiden.demeestzuidelijkeisdehoogste(rood)engaatvrij abrupt over (gele onregelmatige lijn) in de middelste (groen). De laagste (blauw) neemt de kleinste oppervlaktein. Figuur+5:+Het+reliëf+binnen+het+onderzoeksgebied.+

56 2.2+Bodemgesteldheid+ 2.1+Bodemeenheden+ Figuur+6:+Overzicht+van+het+bodemlandschap+met+aanduiding+van+het+onderzoeksgebied.+ Hetprojectgebiedligtopleem(A)(fig.6). DemeestzuidelijkebodemsAba0,demiddelstebodemsAcp(c) endenoordelijkebodemsacp.dezoneringvandebodemsvertoontgelijkenissenmetdezevanhetreliëf. Aba0zijnleemgrondenmettextuurBhorizont;Ahorizontmeerdan40cm. Aba0heeftzichineengematigdvochtigklimaatontwikkeldonderloofbos,opeenbetrekkelijkvlakreliëf en in een kalkrijk loessmateriaal. Na de ontbossing is de A horizont geheel of gedeeltelijk bewaard gebleven.doorhetincultuurnemenvandebodemwerdendekenmerkengewijzigd;humusinfiltratie, biologische homogenisatie, stijging van de ph, eventuele kleishumusmigratie en een antropische B horizontlatentoeeenoudecultuurgrondteonderscheidenvaneenbosprofiel. Dealgemenemorfologischekenmerkenzijn: Ap: E: 0S25cm;bouwvoor,lichtleem,donkerbruin(10YR4/2);fijnetotzwakmiddelmatige,kruimelige structuur,zwakuitgesproken;droog;zeerintensebeworteling;snelleenregelmatigeovergang (sporenvandeploegzoolindeovergangslaag) 25S50cm;lichtleem,geelbruintotgrijsbruin(10YR5/4);middelmatige,kruimeligetotplatige struktuur, zwak uitgesproken; droog en zacht; regelmatige beworteling; talrijke wormgangen; geleidelijkeovergang, B 2 t: 50S90 cm; zwaar leem, bruin (7.5 YR 4S5/4), op de breukvlakken donkerbruin (10 YR 4/4); middelmatige tot fijne, subhoekige blokstructuur, sterk uitgesproken; goed ontwikkelde, donkerbruine coatings; regelmatige, verspreide beworteling; dicht net van wormgangen met kleiachtigelaagbezet;geleidelijkeenregelmatigeovergang,

57 B3: Cl: C2: 90S150cm;zwaarleem,geelbruin(10YR5/4);groveblokstructuur,matigsterkontwikkeld;enkel breukvlakkenzijnbruin(7.5yr4/4);goedenregelmatigdoorworteld;dewormgangenvanvorige horizontlopendoor,dochzijnmindertalrijk;geleidelijke,regelmatigeovergang, 150S220cm;lichtleem,geelbruin(10YR5/6);zonderduidelijkestructuur;vochtig;kalkloos;geen wortels;nogenkelewormgangen;snelle,regelmatigeovergang; +220cm;lichtleem,geelbruin(10YR5/6);zonderduidelijkestructuur;kalkrijk;geenwortels; geenwormgangen klei leem zand Ap E B2 B3 C Figuur+7:+Grafische+voorstelling+van+de+verdeling+van+klei,+leem+en+zandfracties+over+de+diverse+horizonten.+ Aba0 komt weinig voor, namelijk op plaatsen die weinig of niet geërodeerd zijn. Dikwijls betreft het grondeninlichteterreininzinkingenofafgeslotendepressies,waardeahorizontgedeeltelijkuitcolluviale afzettingenbestaat 4. Acp+ zijn zwak gleyige gronden op leem; meer dan 80 cm. Ze behoren tot de diepe fase en fase met begraventextuurbhorizontopmatigediepte. Acp(c)+isdefasevandezwakgleyigegrondenopleem;begraventextuurBhorizontbeginnendtussen40 en80cmdiepte.zebehorentotdefasemetbegraventextuurbhorizontopgeringediepte. DecolluvialeleemlaagkanvergelekenwordenmetdezevanAbp;debouwvoorisechterietsgrijzer,terwijl gleyverschijnselenonderinhetprofielbeginnen. AcpenAcp(c)wordenvooralaangetroffenlangsdevalleienalsovergangnaarAbpenAba Bodemgenese+(fig.+8)+ In de leemgronden reikt de ontkalking van het loessmateriaal gemiddeld tot op 2S2,5 m diepte. De uitlogingshorizont die zich vormde onder invloed van het indringend regenwater, dat humuszuren en koolzuur bevat, heeft een gemiddelde dikte van 40S50 cm. De aan sesquioxyden en kleibestanddelen aangerijkte B horizont vertoont een bruine kleur en een duidelijke, subhoekige blokstruktuur. Deze horizontgaatgeleidelijkóvernaarhetontkalktloessmateriaal,dattenslotterustopkalkrijkeloess.dit zijndegrijsbruine*podzolachtige*bodems*vanhetkaartblad. 4 BaeyensL.,BodemkaartvanBelgië.VerklarendetekstbijhetkaartbladBorgloon106E,I.W.O.N.L.,1959,blzn.25S26. 5 BaeyensL.,BodemkaartvanBelgië.VerklarendetekstbijhetkaartbladBorgloon106E,I.W.O.N.L.,1959,blzn.44S45.

58 Doorhetwegnemenvanhetvegetatiedekwerdendebodemsaanerosieblootgesteld.Ophellingenen weinig vlakke delen van de plateaus wordt de A horizont geheel of gedeeltelijk door het water weggespoeldenkomtdetextuurbhorizontaanhetoppervlak.dezegeërodeerdevormnoemtmenterre5 à5briques.* Bij verdere erosie wordt de illuviale horizont aangetast en komt de oorspronkelijke loess (C horizont) dichter bij het oppervlak (onthoofde grijsbruine podzolachtige grond). Dit profiel vertoont sterke overeenkomst met de onderontwikkelde bruine* grond* op loess en is er soms moeilijk van te onderscheiden.inhetverstdoorgedrevenstadiumzaldekalkrijkeloessaanhetoppervlakkomen,zodat kalkhoudende* bruine* bodems* of skeletgronden* ontstaan. Er wordt aangenomen dat de in dit gebied voorkomende bruine gronden of skeletsgronden meestal tot de geërodeerde vorm behoren. Het is nochtans niet uitgesloten dat beide vormen naast en door elkaar voorkomen; daarom worden ze als complexgekarteerd(grondenmettextuurbhorizontofmetstruktuurbhorizont). Figuur+8:+Schematische+voorstelling+van+de+bodemgenese+in+leembodems.+ 3.+Terreinwaarnemingen+ In totaal werdenervijfprofielengeselecteerd (fig. 6). Drie profielen met een natuurlijk bodemprofiel (profielen1s3)entweeprofielenmeteenduidelijkeantropogeneopbouw(profielen4en5).hetgebied moetvrijrecentondercultuurzijngebrachtomdatopdeferrariskaart,diedateertuithetderdekwartvan de18 e eeuw,geenlandbouwgrondenopdieplaatstezienzijn. Opgrondvandebodemkaartendeveldwaarnemingenwerdeenherklasseringvandebodemsgemaakt (tabel1).hieruitblijktdatdekarteringvrijjuistmoetzijngeweestmaardatdebodemsnaherklassering ruimtelijkergensandersgeplaatstmoetenworden. Tabel+1:+Herklassering+van+de+bodems+na+de+terreinwaarnemingen.+ Profiel+ X+ Y+ Z+ Bodemkaart+ Veldwaarneming+