Visietekst arbeidszorg sept 2010

Transcriptie

1 Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen vzw Aromagebouw / Vooruitgangstraat 323 bus 6 (3 de verdieping) / 1030 Brussel / tel / fax : info@vlaams-netwerk-armoede.be / Visietekst arbeidszorg sept 2010 Werk wordt vaak gezien als dé hefboom om uit de armoede te geraken. Idealiter levert werk immers, naast een deftig inkomen, ook een sociaal netwerk, status, zin in het leven, zelfwaarde Het draagt zo bij tot de sociale inclusie van mensen. We betreuren het gebrek aan diversiteitsbeleid op de reguliere arbeidsmarkt waardoor (nog) niet iedereen hier terecht kan. Hier is zeker nog veel werk aan de winkel. Tot dan is een job op de reguliere arbeidsmarkt voor heel wat mensen geen haalbare en zelfs geen wenselijke optie. Deze mensen verdienen alternatieven. Hiervoor kijken we op de eerste plaats in de richting van sociale economie initiatieven, zoals bijvoorbeeld buurt- en nabijheidsdiensten. We krijgen echter in stijgende lijn signalen dat mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt ook niet meer terecht kunnen bij diverse sociale economie projecten en bedrijven. Bijvoorbeeld in de beschutte werkplaatsen is de druk (en de productiviteitseis) gevoelig toegenomen, waardoor mensen die hier voordien aan de slag konden, nu uit de boot vallen. We vinden dergelijk watervalsysteem een alarmerende vaststelling en er moet gewaakt worden dat een kader voor- en uitbreiding van arbeidszorg- geenszins deze trend versterkt. Het moet een bekommernis blijven dat mensen met een serieuze afstand tot de arbeidsmarkt blijvend terecht kunnen in de sociale economie, en daar voldoende tijd en kansen krijgen om te groeien. De sociale economie moet er dus op toezien dat ze op maat blijven werken van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en het kader van arbeidszorg niet gaan gebruiken als excuus om mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt uit te sluiten. De sociale economie moet op maat zijn van mensen, niet mensen op maat van de sociale economie. Het doel moet sociale inclusie zijn, sociale economie mag zichzelf niet degraderen tot een activeringstool. Ondanks deze bekommernis, erkennen we wel de nood van sommige mensen, die niet kunnen werken in het regulier of sociaal-economisch circuit, aan alternatieven. Het is belangrijk dat er initiatieven ontwikkeld worden (en een degelijk structureel kader krijgen), waar een kwalitatief aanbod geboden wordt, waar mensen op maat kunnen werken, waar hen de nodige ondersteuning en zorg geboden worden, waar ze een sociaal netwerk kunnen uitbouwen, waarin ze kunnen groeien, leren en sterker worden. Het aanbod in arbeidszorg moet dus meer zijn dan het uitvoeren van een dagtaak, het moet

2 bijdragen tot de sociale inclusie van mensen. In dit aanbod moet dus integrale zorg en sociale inclusie centraal staan, niet een activeringslogica. De vorige opmerkingen in acht genomen, geven we een aantal randvoorwaarden en suggesties mee, opdat arbeidszorg effectief de sociale inclusie van mensen kan versterken, en het ook een krachtige hefboom kan zijn om hun armoedeproblematiek te doorbreken. 1) Bewuste keuze Een activiteit uitvoeren in het kader van arbeidszorg dient absoluut te gebeuren op vrijwillige basis, het dient een bewuste keuze te zijn van de desbetreffende persoon. Mensen dienen duidelijk geïnformeerd te worden over hun opties, over de vrijwilligheid van deelname aan arbeidszorg, over arbeidszorg zelf, over de implicaties van hun keuze In de praktijk zien we nu nog te vaak dat de werkzoekende of leefloner een dergelijk aanbod voorgeschoteld krijgt van een trajectbegeleider, consulent of maatschappelijk assistent. Dit, in een context waarbij de werkzoekende of cliënt een uitkering of hulpverlening ontvangt, en steeds angstig is deze te verliezen. In deze afhankelijkheidspositie, durven mensen vaak niet anders dan in te gaan op voorstellen van de dienst. Ze willen immers niet de indruk wekken niet te willen meewerken of werkonwillig te zijn. Mensen dienen dus duidelijk geïnformeerd te worden en gerust gesteld te worden, wanneer arbeidszorg als optie naar voren wordt geschoven. Naast bewuste duidelijke communicatie door de trajectbegeleider, consulent... over het absoluut vrijwillig karakter, dient ook de organisatie zelf, waar arbeidszorg aangeboden wordt, dit voldoende te beklemtonen. Die vrijwilligheid moet ook vertaald worden in de praktijk. In de arbeidszorg moeten mensen de kans krijgen om te 'proberen', zodat als het hen niet bevalt, ze ook op elk moment kunnen afhaken, zonder dat dit andere gevolgen met zich meebrengt. Ook moet er op toegezien worden dat arbeidszorg mensen niet tegenhoudt om andere stappen te zetten. Indien men bvb. de stap van arbeidszorg naar werk zet, en dit lukt niet, moet men onmiddellijk terug in het arbeidszorgproject terecht kunnen, zonder eerst maanden op een wachtlijst te staan. Nu zorgt de veiligheid van een taak in het kader van arbeidszorg er vaak voor dat de stap in onzekerheid (werk, als het niet lukt, wat dan?) niet gezet wordt. "We willen meer verdienen. Maar tegelijkertijd verliezen we dan weer de zekerheid van ons inkomen en hebben we schrik dat we het misschien niet volhouden. Ook de administratieve rompslomp weerhoudt mensen er vaak van om stappen te zetten in/uit arbeidszorg. Want men kan niet zonder (administratieve) gevolgen proberen, of afhaken, of doorgroeien. De onzekerheid die dat met zich meebrengt zorgt er voor dat de stap naar of van arbeidszorg minder snel gemaakt wordt. De vrijwilligheid in arbeidszorg wordt zo dus niet ten volle gegarandeerd. Om dit administratief kluwen, en de onveiligheid dat hiermee gepaard gaat te verminderen, is het noodzakelijk dat de verschillende diensten en organisaties (RVA, VDAB, OCMW, organisaties uit arbeidszorg, sociale economie...) beter met elkaar samenwerken. Vrijwilligheid en bewuste keuze worden niet gerespecteerd als men in arbeidszorg terechtkomt, omdat de toegang tot jobs in sociale economie te beperkt geworden is.

3 Ik werk al ongeveer 4 à 5 maanden in het project zwerfvuil van arbeidszorg. Ik zit in crisisopvang en zo ben ik in arbeidszorg terecht gekomen. Ge moet dat doen. Ik ben dan naar daar gegaan en ze hebben mij alles uitgelegd. Ik ben gestart maar ik vind het wel weinig die 1 euro/uur. Ik zou liever in een beschutte werkplaats werken. Daar verdien je meer. Nu moet ik ook altijd opstaan en een ganse dag rondlopen. Dat is hetzelfde. Daarentegen impliceert vrijwilligheid ook dat het voor een aantal mensen een eindpunt kan en zal zijn, men dient dan ook voorzichtig te zijn met verwachtingen omtrent doorstroom. Deelname aan arbeidszorg mag absoluut niet dienen als voorwaarde voor toegang tot sociale-economieprojecten! Nu blijken sommige diensten arbeidszorg te gebruiken als tussenstap naar sociale-economie. Uiteraard, als de afstand tot de arbeidsmarkt bij een persoon in kwestie op dat moment in zijn leven te groot is voor te functioneren in de sociale-economie, dan kan arbeidszorg een waardevol alternatief zijn. Echter deelname aan arbeidszorg mag geen testfase, proeftuin of doorstroomluik worden om na te gaan of mensen wel geschikt of gemotiveerd zijn voor sociale-economieprojecten. 2) Inzet op maat Daarnaast betekent deze vrijwilligheid ook dat de activiteiten op maat moeten zijn van de betrokkene. Dit wil zeggen dat de betrokkene de tijdsinvestering zelf moet kunnen bepalen. Mensen in armoede zijn vaak fulltime bezig met te overleven, met van de ene dienst naar de andere te gaan, met het uitzoeken hoe ze hun kosten kunnen beperken, met het oplossen van diverse problemen... Zeker mensen met een groot gezin, of alleenstaande ouders, hebben vaak erg weinig tijd 'over'. Voor hen is een engagement dat een grote tijdsinvestering vraagt een erg grote stap, en niet altijd (zeker niet in hun beleving) een stap voorwaarts. Mogelijkheden moeten daarom gecreëerd worden dat arbeidszorg slechts enkele uren per week aangeboden wordt, en dat het, indien gewenst ook circulair aangepast kan worden (zowel af- als opbouw moet mogelijk). De onvoorspelbaarheid en variabel patroon van de problemen waar mensen mee worstelen, vraagt immers een flexibel systeem, waarin de werkuren continu aangepast kunnen worden aan de reële situatie en draagkracht van de medewerker. Opmerking: dezelfde flexibiliteit in tijdsinvestering is eveneens noodzakelijk binnen sociale economie. Het werk op zich vind ik wel tof. IK heb het 4 jaar gedaan. Soms was het wel te druk. Ze willen soms wat te veel van ons. Er komen gelijk alsmaar meer straten bij die we moeten opruimen. Het is ook omdat ik een pietje precies ben. Ik kruip ook echt tussen de struiken om alle zwerfvuil op te rapen. Op het einde was ik het beu om altijd in weer en wind buiten te lopen. Het begon fysiek ook te wegen. Het voordeel van arbeidszorg is dat het wel een tempo is dat iedereen aankan. Het zijn jobs voor iedereen. Dat is wel goed natuurlijk. Als er iemand sneller werkte dan mij, bleef ik gewoon achter en deed rustig verder. Ik vind het belangrijk om mijn werk goed te doen en niet alleen snel." 3) Taakinvulling op maat

4 Niet enkel op vlak van engagement als tijdsinvestering moet er aandacht en ruimte zijn, ook op vlak van interesses, mogelijkheden en groei. Vaak kiezen mensen op een bepaald moment in hun leven om niet te werken, oa. door diverse problemen die ze ervaren, zowel psychische problemen, als zaken gerelateerd aan de gezinscontext, juridische problemen,. Deze toestanden kunnen wijzigen, de draagkracht van mensen kan ook groeien. Een kader voor arbeidszorg dient daar rekening mee te houden, en er ook op gericht zijn, waar de mogelijkheden liggen, dat mensen ook gestimuleerd worden om te kunnen groeien. Dit zowel in de inhoud van de activiteiten, zorg, en taken, als ook gericht op verdere doorstroom. Steeds dient daar ook het tempo en de keuze van de medewerker zelf centraal bij te staan. Ten allen koste dient vermeden te worden dat mensen die niet meer 'gepast' bevonden worden op de arbeidsmarkt, ergens 'gedumpt' worden enerzijds, of dat mensen gepusht worden om op de toppen van hun tenen te gaan staan om toch productiever te worden, anderzijds. Een divers aanbod aan activiteiten en plaatsen. Het gaat niet enkel om productieve arbeid, maar ook om zorgarbeid (mee zorg dragen voor anderen), sociale arbeid (ontmoeten, vereniging vormen), zelfarbeid (leren, voor jezelf zorgen en opkomen,...) enzovoort. Een brede invulling van dit werk (levensbreed, arbeidszorg als een manier om volwaardig deel te nemen aan de samenleving...). Een kwalitatieve taakinvulling, wordt ook in samenspraak met de betrokkene zelf ingevuld. Het nadeel is wel in onze gemeente dat er niet zoveel verschillende taken mogelijk zijn in arbeidszorg. Het zwerfvuil oprapen en ik geloof ook in de keuken van het sociaal restaurant. Maar dat is alles. Op andere plaatsen is er veel meer mogelijk vb. strijken, kringwinkel, 4) Juiste zorg en begeleiding Ook de zorg dient natuurlijk op maat te gebeuren. Dit wil zeggen ook mee bepaald door de betrokkenen. De begeleiding hierbij moet zowel op vlak van welzijn als op arbeidsgerelateerde vlakken gebeuren. Dit vraagt een goede samenwerking, een engagement van verschillende beleidsdomeinen én een goede afstemming. Vaak is dit ook niet de enige plek waar mensen ondersteuning ontvangen. Ook op cliëntniveau is een goede afstemming en integrale benadering noodzakelijk! Om vrijwilligers en zeker mensen die kampen met een armoedeproblematiek- op een correcte, zinvolle manier te begeleiden, is er veel know how en zorg nodig. Het is dan ook een absolute vereiste dat organisaties die arbeidszorg aanbieden, ook voldoende know how en expertise rond armoede hebben. Vorming rond armoede kan hier wel een antwoord op bieden. 5) Sociale inclusie vereist voldoende inkomen. Of mensen nu werken, activiteiten uitvoeren in het kader van arbeidszorg, vrijwilligerswerk doen, werkloos zijn, een leefloon genieten, er moet sowieso een voldoende inkomen zijn, om op een menswaardige manier te kunnen leven en zich te kunnen ontplooien. De uitkeringen zijn vandaag niet toereikend.

5 Arbeidzorg combineert een aspect zorg met arbeid, dit impliceert dat mensen ook voldoende positieve stimuli (beloning) dienen te ontvangen voor het werkaspect. Mensen willen hiervoor gewaardeerd worden. De huidige vergoedingen zijn ontoereikend. Hierbij verwijzen we graag naar het onderzoek rond budgetstandaarden van Hogeschool Kempen en Universiteit Antwerpen. Dit onderzoek brengt in kaart wat iemand minimaal nodig heeft om waardig te kunnen leven. De uitkeringen plus 1 euro vergoedingen vandaag liggen vaak nog een stuk lager. Vanzelfsprekend dienen eventuele gemaakte kosten voor het uitoefenen van de activiteit (verplaatsing, kinderopvang...) ook vergoed te worden. We pleiten er niet voor om de vergoeding van 1 euro/uur per se op te trekken, maar om wel telkens een vorm van waardering te voorzien, dat kan ook door voordelen in natura. We denken aan een gratis warme maaltijd op de werkvloer, een hospitalisatieverzekering, een uitstap Arbeidszorg mag geen nepstatuut ter vervanging van een degelijk betaalde job met goede sociale bescherming en opbouw van sociale zekerheidsrechten worden. Voor mijn verjaardag heb ik wel een cheque gekregen van 25 euro. Dat vond ik wel tof. Je kon daar dan eten en gerief mee kopen in de winkel. Ik vind het een onvolwaardige job. Niet omwille van het werk maar die 1euro/uur blijft in mijn hoofd spelen. Zo geraak je met moeite aan net geen 1000 euro. Dat is te weinig om bijvoorbeeld een hospitalisatieverzekering van te betalen, eens op vakantie gaan, je rijbewijs halen, al die extra uitgaven kunnen nooit. Dat wringt. Ge zijt ook met niets in orde: je krijgt geen vakantiegeld, je verdient niet voor je pensioen. Daarom vind ik het geen volwaardige job. 6) Sociale inclusie staat centraal Mensen in armoede zijn op diverse wijze actief betrokken bij de samenleving. Ze zijn actief als vrijwilliger in een vereniging, buurthuis, ze voeren diverse taken uit voor vrienden, familie, buren, Toch wordt dit door de brede samenleving niet steeds opgemerkt, en krijgen ze vooral de boodschap dat ze geactiveerd dienen te worden. Doelstelling dient in de eerste plaats sociale inclusie te zijn. Indien mensen ervoor kiezen op een andere wijze sociale netwerken op te bouwen, dient dit evenzeer gestimuleerd en gewaardeerd te worden, vb vrijwilligerswerk in armoedevereniging, buurtwerk, socioculturele vereniging. Als algemene conclusie kan gesteld worden dat arbeidszorg zo georganiseerd moet worden dat de medewerkers kunnen meedoen, hun steentje kunnen bijdragen en dat ze hiervoor gewaardeerd worden. Ook moeten mensen door deelname in arbeidszorg beter af zijn. Diverse vormen van uitsluiting moeten tegengegaan worden: dit impliceert dat mensen betere toegang krijgen tot diensten, (huisvesting, gezondheidszorg, ), dat ze hun recht op cultuur en onderwijs kunnen ontwikkelen, dat hun persoonlijke en gezinssituatie (zowel financieel als op vlak van welzijn) erop moet vooruitgaan. Binnen arbeidszorg moet daar ook actief aandacht aan besteed worden: hoe kan (ook buiten de arbeidszorg context) het sociale netwerk versterkt worden, hoe kunnen mensen toegeleid worden naar vrijetijdsinitiatieven, kwalitatieve huisvesting...

6 Indien arbeidszorg aan al deze voorwaarden voldoet, dan pas kan het leiden tot ware sociale inclusie van de betrokken medewerkers.