Nota Integrale trajecten

Transcriptie

1 Nota Integrale trajecten Armoedeorganisaties en actoren die op het terrein met mensen in armoede werken, pleiten reeds jaren, wanneer het gaat over activering naar werk, dat het activeringsluik met focus op opleiding, werk gekoppeld wordt aan een welzijnsluik (met begeleiding op vlak van welzijnsgerelateerde zaken, de gekwetste binnenkant, empowerment). Mensen in armoede kampen vaak met een verwevenheid aan problemen, die het moeilijk maakt om uit de armoede te geraken. Door deze complexe problematiek is hun afstand tot de arbeidsmarkt vaak groot, te groot op bepaalde momenten in hun leven. Overleven in armoede weegt dan zo door op de schouders van mensen, dat er geen energie meer overblijft om nog maar te denken aan werk. In deze situaties, is het louter activeren naar werk dus een ontoereikend antwoord. Vandaar ons pleidooi voor de ontwikkeling van integrale trajecten naar werk, voor mensen in armoede, waarbij er begeleiding wordt geboden zowel op vlak van werk als welzijn. De voorbije jaren is hier in de onderzoekswereld, maar ook in samenwerking met de VDAB, heel wat expertise rond opgebouwd. We denken hier aan W van het HIVA, de ESF-projecten in Antwerpen en Aalst, de proeftuinen met OCMW en VDAB En dan kwam er het WIP, het Werkgelegenheids- en Investeringsplan, waarbij de VDAB de opdracht kreeg integrale trajecten voor mensen in armoede op te zetten. We beschouwden deze trajecten als een opportuniteit om op grote schaal aan te tonen welk potentieel de integrale trajecten wel hebben. Reeds bij de start van de uitwerking van de trajecten hebben we vanuit de opgebouwde expertise gewezen op een aantal basisvoorwaarden en valkuilen van de trajecten (een ankerfiguur, trajecten op maat, het belang van flexibiliteit, tijd ). Bij het uitschrijven van de eerste tender is hier gedeeltelijk aan tegemoetgekomen. In augustus 2010, werd dan de tendering collectieve remediering armoede geopend door de VDAB. Omdat de VDAB geen geschikte kandidaten vond voor de toekenning van de eerste tender, besloot men in januari 2011 na een aantal praktische aanpassingen, een nieuwe tender collectieve remediering armoede te openen. Hoewel enkele wijzigingen zijn doorgevoerd die een antwoord bieden op een aantal praktische bezwaren, constateren we dat ook de tweede tender stuit op bezwaren van ervaren partners. Als betrokken en bezorgde organisaties willen we een aantal voorwaarden op een rij zetten die belangrijk en/of onontbeerlijk zijn om tot geslaagde integrale trajecten te leiden. Wij wensen te komen tot trajecten waar werkzoekenden die steeds uit de boot vallen, een behoorlijke kans hebben om een succeservaring in de richting van werk op te doen. We betreuren dat de timing om deze integrale trajecten te ontwikkelen te strak was om de evaluatie van de verschillende proefprojecten (ESF, VDAB-OCMW ) ten volle te kunnen meenemen. Zo konden de do en dont s die naar voor komen uit zo n proefprojecten, niet meegenomen worden in de ontwikkeling van de integrale trajecten. Tenslotte is het toch het opzet van proefprojecten om lessen te trekken voor een latere structurele implementatie. Aandacht voor welzijnsluik

2 De welzijnscomponent dient in deze trajecten een volwaardige component te zijn, naast werk. Dit niet enkel als voortraject. Gedurende het hele traject moet gewerkt worden aan het versterken van de werkzoekende. Dit omhelst ook het oplossen van een aantal concrete welzijnsgerelateerde zaken (vb gezonde betaalbare huisvesting, schulden ) maar eveneens het versterken van de zogenaamde gekwetste binnenkant. Dit dient zowel opgenomen te worden in de begeleiding door de VDABtrajectbegeleider als in het collectief luik. In de huidige invulling van zowel het individueel, als het collectief luik van de integrale trajecten, maken we ons ongerust hierover. Als we ons richten op de inhoudelijke invulling van het collectief luik, dan zien we doorheen de omschrijving van de gehele tender dat de focus meer ligt op werk. Zie naar de omschrijving van de opdracht: een collectieve krachtgerichte arbeidsmarktoriëntering en sollicitatieondersteuning voor werkzoekenden in armoede. Zie naar de inhoud van het geïntegreerd werk-welzijnsverslag dat op het einde van het groepsgebeuren moet voorgelegd worden. Hier ligt de focus voornamelijk op het hebben van een jobdoelwit, van een stappenplan naar werk of opleiding. Als men in het collectief luik, mensen in armoede echt wil versterken op vlak van welzijn, dan zal er niet enkel aandacht moeten zijn voor welzijnsgerelateerde zaken maar dan zal ook echt gewerkt moeten worden aan de gekwetste binnenkant van mensen in armoede, aan hun empowerment. In welke mate de organisaties die het collectief luik verzorgen, voldoende expertise en kennis in huis hebben om hier voor in te staan, is de vraag. Dezelfde bezorgdheid hebben we bij de VDAB-trajectbegeleiders. In welke mate beschikken ze over de nodige kennis, expertise en ondersteuning om mensen in armoede te begeleiden bij hun welzijnsgerelateerde problemen? Bij het ESF-project in Antwerpen en Aalst was er sowieso een partnerschap tussen vdab en welzijnsorganisaties, waarbij expertise onderling uitgewisseld kon worden. Dit is in de huidige invulling van de integrale trajecten niet gegarandeerd. Bovendien moeten de VDAB trajectbegeleiders elk (half time) maar liefst 15 tot 23 personen begeleiden en dit gedurende het gehele traject. In welke mate zullen de VDAB trajectbegeleiders voldoende tijd hebben om in hun begeleiding, naast werkgerelateerde zaken, ook aandacht te schenken aan welzijnsgerelateerde aspecten. groepswerk met aandacht voor de bijzondere noden van mensen die in armoede leven Een belangrijk onderdeel in de huidige invulling van de trajecten is het groepsgebeuren. De VDAB ziet groot potentieel in het empowerend karakter van een groep voor mensen in armoede. We zijn ervan overtuigd dat dit groepsgebeuren een grote meerwaarde kan betekenen voor zij die hierin mee willen stappen. Daarbij moeten wel enkele voorwaarden voor gegarandeerd worden, zoals een beperkte groepsgrootte, een zekere homogeniteit in de groep, veiligheid en vertrouwen en een deskundige begeleiding. Om ten volle te profiteren van een groepsdynamiek, telt een groep idealiter 8-12 deelnemers. Dit wordt zowel vanuit wetenschappelijk onderzoek als uit praktijkervaring gestaafd. Met de huidige invulling van de trajecten zouden de groepen in het collectief luik 15 tot 20 personen tellen. We stellen ons vragen in hoeverre het groepsgebeuren tot de gewenste effecten kan komen, als een groep zoveel leden telt. In welke mate kan men in de groep dan nog rekening houden met de wensen

3 en noden van elke deelnemer. In welke mate kan er voldoende aandacht besteed worden aan iedere persoon en zijn situatie op werk- & welzijnsvlak. Ten tweede moet er een zekere homogeniteit in de groep zijn. Mensen in armoede zijn geen homogene groep. Er is een grote verscheidenheid. De diversiteit onder de groepsleden mag niet te groot zijn, anders dreigt het groepsproces hieronder te lijden. Ten derde kan het groepsgebeuren maar leiden tot resultaten, als er ook oog is voor het groepsproces. Er moet tijd zijn om elkaar te leren kennen, wederzijds vertrouwen en veiligheid dient te worden opgebouwd Dit vereist dat de deelnemers samen instromen. Latere instroom van deelnemers zet het groepsproces op het spel. Bovendien kan het groepsproces meer dan 6 maanden vereisen. Ten vierde: De begeleider is een belangrijke voorwaarde voor het groepsgebeuren. Deze moet kennis en ervaring hebben met het werken met groepen, met mensen in armoede en met empowerend werken in groep. Vooral als er gewerkt wordt rond gekwetste binnenkant en empowerment moet er ook respect zijn voor tempo en draagkracht van elke deelnemer. De begeleider dient dus het groepsproces sterk te bewaken, maar tegelijkertijd ook het proces van elke individuele deelnemer. Een dergelijk groepsgebeuren kan immers heel wat losweken bij mensen in armoede. Er moet hiervoor dan ook de nodige opvang voor elke individueel groepslid verzorgd te worden. Bij de huidige invulling van het collectief luik, is er nu één begeleider voorzien voor elke groep. Vanuit praktijkervaring zijn we overtuigd dat 2 begeleiders per groep beter zou zijn. Flexibele trajecten op maat van mensen in armoede Niet alle werkzoekenden in armoede kampen met dezelfde problemen, of dezelfde complexiteit van problemen. Sommige mensen kunnen mits een juiste begeleiding, met een open, empowerende houding, verbazend snel resultaten boeken. Andere mensen hebben ondersteuning nodig om eerst verschillende problemen op te lossen, zelfvertrouwen op te bouwen voordat er richting werk gekeken kan worden. Sommige hebben daarbij vooral nood aan individuele begeleiding, anderen hebben ook baat aan een groepsluik. Van groot belang is dus dat werkzoekenden een traject krijgen op maat van hun noden, tempo, behoeftes en wensen. Dit vereist dus flexibiliteit in de trajecten, in de trajectvorm, in tijd, in intensiteit In de huidige trajecten wordt het individueel luik gekoppeld aan een collectief luik. Daarbij staat vooropgesteld dat het individuele luik maximum 18 maanden mag duren, en het groepsluik 6 maanden. Het groepsluik wordt daarbij gekenmerkt door een graduele opbouw met bij de start een halve dag per week, naar de 6 de maand van het collectief luik vier halve dag in de week. Onze ervaring is dat een vast stramien, een strikte timing niet werkt bij mensen in armoede.. Zorg voor voldoende flexibiliteit waarbij mensen na twee stappen vooruit, soms ook een stap achteruit kunnen zetten. Met een graduele opbouw van het collectief luik probeert de VDAB wel de nodige flexibiliteit aan de dag te leggen, maar er is meer nodig. Leven in armoede wordt gekenmerkt door onzekerheid, instabiliteit en onvoorspelbaarheid. Wat als er een deelnemer is die in de vijfde maand van het collectief luik, opeens geen ruimte meer heeft om 12 groepssessies te volgen per maand?

4 Het traject is dus vaak een proces van lange adem, dat met vallen en opstaan gebeurt, dat gekenmerkt wordt door versnellingen, terugvallen en tussenstoppen. Sommige mensen in armoede zullen meer tijd nodig hebben dan 18 maanden om een succesvol traject te kunnen uitzetten. Ook het collectief luik is nu beperkt tot 6 maanden. Deel uit maken van een groep kan versterkend/ empowerend werken, tegelijkertijd kan het wegvallen van die groep en terug alleen komen te staan een serieus breekpunt betekenen voor mensen in armoede. Mogelijkheden tot verlenging van de trajecten en de beschikbaarheid van nazorg (zowel op vlak van het individueel als groepsluik, dient voorzien te zijn in de huidige trajecten. Verder is het belangrijk dat de intensiteit van de trajecten haalbaar is voor mensen in armoede. Niet alle werkzoekenden in armoede kampen met dezelfde problemen, of dezelfde complexiteit van problemen. Sommige mensen hebben engagementen bij verschillende diensten, een complexe gezinssituatie, zijn voltijds aan het overleven Een tijdsinvestering van maximaal twee halve dagen per week is realistischer. Een hogere intensiteit zal voor een grote groep mensen een te hoge drempel zijn om hierin te stappen. Een andere groep zal er met groot enthousiasme aan starten, maar zal noodgedwongen na bepaalde tijd moeten afhaken. Belang van lokale partnerschappen Mensen in armoede, met een grote afstand tot de arbeidsmarkt begeleiden naar werk, vereist een integrale aanpak, met aandacht voor zowel werkgerelateerde als welzijnsgerelateerde zaken. Het organiseren en uitvoeren van dergelijke trajecten vergt dan ook heel wat expertise, kennis en ervaring zowel op vlak van werk, welzijn en armoede. Deze expertise is in de praktijk verspreid over tal van lokale actoren en organisaties Om deze trajecten dan ook op lokaal niveau succesvol uit te voeren zijn lokale partnerschappen belangrijk. Op lokaal niveau dient er door de VDAB gekeken te worden welke organisaties in de praktijk over de expertise beschikken en met deze partners moet er samen aan de slag gegaan worden. Met de keuze om het collectief luik te tenderen, waarbij verschillende organisaties (elk met andere expertise) tegenover elkaar worden geplaatst, denken we dat de slaagkans op lokale partnerschappen eerder gehypothekeerd werd dan bevorderd. Oog voor vooruitgang op alle terreinen Om mensen in armoede aan de slag te krijgen, moet er zowel vooruitgang geboekt worden op vlak van welzijn en werk. Bij de evaluatie van de trajecten, moet er dan ook verder gekeken worden dan louter de resultaten tav tewerkstelling, er moet ook aandacht zijn voor de vooruitgang op vlak van empowerment, welzijnsgerelateerde problemen, gekwetste binnenkant. Als we kijken naar de tendering van het collectief luik en naar de inhoud van het geïntegreerd werkwelzijnsverslag dat op het einde van het groepsgebeuren moet voorgelegd worden, dan ligt de focus voornamelijk op het hebben van een jobdoelwit, van een stappenplan naar werk of opleiding. De focus of de vooruitgang die moet geboekt zijn op welzijn en empowerment ontbreekt alsnog. Een te enge gerichtheid op uitstroom gaat voorbij aan de doelstellingen, resultaten moeten eveneens gemeten worden in termen van empowerment. Druk op uitstroom zorgt bovendien voor afroming. We

5 vernamen recent dat de VDAB een meetinstrument wil gebruiken om de vooruitgang op vlak van empowerment te meten. We juichen dit sterk toe. Dit is zowel voor de cliënt zelf als voor de trajectbegeleider een waardevol alternatief voor het louter meten van de vooruitgang richting arbeidsmarkt. Wel vinden we het spijtig dat er pas in februari 2011 op zoek wordt gegaan naar financiële middelen om dergelijk instrument te gebruiken, wetende dat met het meetinstrument al geëxperimenteerd werd in het ESF-project Integrale krachtgerichte trajectbegeleiding voor arme werkzoekenden en het individueel luik al in oktober gestart is. Besluit Deze randvoorwaarden vragen tijd, de mogelijkheid van een flexibele opstelling en van een voldoende ruime (en kwalitatieve) ondersteuning. Voor de voorgestelde prijs van de tender en binnen het eerder rigide opgelegde kader kunnen organisaties de vereiste kwaliteit enkel bieden als zij eigen middelen inzetten op het project. Het principe van de tendering leidt bovendien tot een vermarkting die organisaties concurrentieel maakt eerder dan dat ze tot partnerschappen leidt. Om de uitgestippelde trajecten toch een succes te maken vragen we: Beperk het aantal cliënten in de trajecten: maximum 12 mensen in armoede per individuele vdab-trajectbegeleider en per groep. Dit zal de kwaliteit van de dienstverlening en het groepsproces ten goede komen. Voorzie voor het groepsluik dat alle deelnemers samen starten. Voorzie voldoende flexibiliteit in de trajecten (in intensiteit & invulling), zodat het ten volle op maat kan zijn van elke persoon in armoede. Laat afwijkingen in het vooropgestelde traject, waar nodig en mogelijk, toe. Voorzie voldoende flexibiliteit in het collectief luik van de trajecten, zodat er kan tegemoet gekomen worden aan de noden in de regio (bvb in Antwerpen, is er onder mensen in armoede een grote groep allochtonen die het Nederlands weinig of niet machtig zijn). Als na 18 maanden, er mensen in armoede zijn die nog niet toegeleid zijn tot tewerkstelling, maak een verlenging van hun traject dan mogelijk. En garandeer nazorg voor mensen die wel zijn doorgestroomd, zowel op individueel niveau als op groepsniveau. Focus bij het evalueren van de trajecten zowel op de vooruitgang op vlak van werk als welzijn. Breng beide in beeld. Het idee van VDAB om het meetinstrument van het HIVA te gebruiken, steunen we hierbij ten volle! Maak duidelijk afspraken met de lokale VDAB-trajectbegeleider, lokale RVA s en de groepsbegeleider wat transmissie betreft en wees hierover duidelijk ten aanzien van mensen in armoede. De VDAB heeft momenteel met de RVA (informele?) afspraken gemaakt die een zachte aanpak garandeert van mensen in armoede die dit traject doorlopen. Op zich een goede zaak. Toch biedt deze afspraak nog te weinig garantie. Transmissie blijft op deze manier te veel afhankelijk van de inschatting van de individuele VDAB-consulent.

6 Geef lokale partnerschappen alle kansen en creëer daarbij de juiste voorwaarden Neem de evaluatie en de resultaten van het ESF-project Antwerpen en de onderzoeksresultaten van het HIVA alsnog mee in dit verhaal.