Reactie op conceptnota Van arbeidszorg naar een nieuw geïntegreerd beleidskader W². 03 oktober 2011

Transcriptie

1 Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen vzw Aromagebouw / Vooruitgangstraat 323 bus 6 (3 de verdieping) / 1030 Brussel / tel / fax : info@vlaams-netwerk-armoede.be / Reactie op conceptnota Van arbeidszorg naar een nieuw geïntegreerd beleidskader W² 03 oktober 2011 Het Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen volgt al even de ontwikkeling van het nieuwe kader voor arbeidszorg. We vonden dit een belangrijk actiepunt van de Vlaamse overheid, vermits een eenduidig kader tot op heden ontbrak, met allerlei misvattingen, knelpunten, overlappingen, gebreken, onduidelijkheden tot gevolg. We lazen daarom recent met veel belangstelling de conceptnota Van arbeidszorg naar een nieuw geintegreerd beleidskader W². Enkele positieve elementen die we terugvinden in het kader en waar we ook voor hadden gepleit in ons vorige advies zijn: Participatie wordt ruimer gezien dan arbeidsmarktparticipatie Samenwerking tussen welzijn en werk, zowel op niveau van het beleid als op niveau van lokale actoren. Continue opvolging en begeleiding door casemanager Beschikbaarheid van W²-ondersteuningspakket, bestaande uit begeleiding, activering, empowerment, psycho-educatie en competentieversterking op maat. Pluspunt is ook dat het wordt samengesteld in samenspraak met de cliënt. Afspraken met RVA, RIZIV voor garantie menswaardig inkomen en sociale bescherming Onderzoek naar onkostenvergoeding W²-werkvloer- Differentiatie in methodieken, werkplaatsen, activiteiten en regionale spreiding Tegelijkertijd blijven enkele fundamentele bedenkingen en vrezen, die geformuleerd zijn in ons vorig advies over arbeidszorg bestaan. Vrijwilligheid? Volgens het Vlaams Netwerk is een belangrijke voorwaarde voor een optimale maatschappelijke participatie via arbeidszorg, de vrijwilligheid ervan. In het huidige kader kan arbeidszorg zowel dienen ter economische of sociale activering. Het Vlaams Netwerk pleitte ervoor om arbeidszorg buiten het economisch activeringsdiscours te plaatsen. Onder /Reactie op conceptnota Arbeidszorg/SC Pagina 1

2 meer omdat de vrijwilligheid van arbeidszorg niet gegarandeerd is wanneer het fungeert ter economische activering. Economische activering is immers niet vrijblijvend. Wie immers niet werkbereid is, kan geschorst worden van een werkloosheidsuitkering of leefloon. Die ambiguïteit moest, volgens ons aangepakt worden in het huidig kader. In het huidig kader blijft de onduidelijkheid over de vrijwilligheid van participatie aan arbeidszorg en vrijwilligerswerk binnen tredes 3 & 4, zowel vanuit sociale als economische activering, groot. Ten eerste pleit het Vlaams Netwerk voor meer duidelijkheid hierover in het kader, ten tweede eisen we garanties op vlak van vrijwilligheid van participatie aan onbetaalde arbeid en vrijwilligerswerk in treden 3 & 4, zowel in functie van economische en sociale activering. Hetzelfde geldt trouwens voor trede 1 en 2, dat minder aan bod kwam in de huidige conceptnota. Dit moet los van elke dwang, anders krijg je een verregaande instrumentalisering van zorg en welzijn. Voorstel is dus, wanneer een cliënt georiënteerd is naar zorg en welzijn, dat deze dan ook vrij moet zijn van strikte opvolging en schorsingen. Sociale activering moet hier gezien worden als een mogelijk instrument, niet als een voorwaarde om beroep te kunnen doen op verdere hulp- en dienstverlening. Economische activering & nepstatuut Indien in trede 3 & 4 participatie aan onbetaalde arbeid (& vrijwilligerswerk) gebruikt wordt als verplicht onderdeel in het activeringstraject, dan maakt dit de weg naar werk nog langer. Naast tewerkstelling in sociale economie en het normaal-economisch circuit komt er voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt nog een mogelijk verplicht onderdeel in het activeringstraject bij, namelijk inschakeling op de W²-werkvloer of vrijwilligerswerk. Niet alleen maakt het de verplichte weg naar werk langer voor de nietwerkende, ook heeft deze via onbetaalde arbeid in tegenstelling tot andere activeringsinstrumenten (zoals artikel 60, werkervaringsplannen, sociale economische tewerkstelling, invoegbedrijven) geen arbeidscontract, geen loon of verhoogd inkomen, en deze bouwt geen rechten op tov de federale werkloosheidsverzekering. Iets wat juist voor mensen die afhankelijk zijn van een leefloon of een werkloosheidsuitkering en die met moeite elke maand de eindjes aan mekaar knopen, een noodzaak is. De overheid creëert dan een bijkomend nepstatuut ter vervanging van een degelijk betaalde job met goede sociale bescherming en opbouw van sociale zekerheidsrechten. Deze inschakeling van onbezoldigde arbeid als verplicht onderdeel in een activeringstraject zorgt ook voor een verschuiving in het probleem van isolatie en uitsluiting naar uitbuiting. Zo getuigt iemand: Als je een jaar als vrijwilliger hebt gewerkt, keihard, wordt dat niet bezien door RVA als 1 jaar gewerkt, ook al heb je je evenzeer ingezet zoals de vast aangenomen mensen in je bedrijf waar je werkt. Ik voel mij dan uitgebuit, terwijl mijn frigo leeg staat... Dat brengt ook frustraties mee en op de duur stop je ermee om toch interim hier en daar te doen om toch wat meer centjes te kunnen verdienen om rond te komen. Waarom krijgen de kansarmen geen premie voor het werk wat ze doen? Wij hebben het geld zo hard nodig om rond te komen, waarom voor niets keihard werken, terwijl je ergens anders tenminste je loon krijgt om je rekeningen te kunnen betalen? Zo krijgen we ons nooit uit de miserie hoor! Voor velen is dit helemaal geen hulp maar een kurk op de fles gevuld met armoede. (Warm Hart) /Reactie op conceptnota Arbeidszorg/SC Pagina 2

3 Dit kan niet de opzet zijn. Iedereen heeft recht op werk op maat en dit recht moet op de eerste plaats te allen tijde en ten volle worden uitgeput (via tewerkstelling binnen het reguliere circuit of binnen sociale economie). Dit kan enerzijds door verder werk te maken van een volwaardig diversiteitsbeleid in de reguliere arbeidsmarkt, zodat iedereen hier een plek krijgt. Anderzijds door blijvend te investeren in sociale- economie-initiatieven en voldoende ondersteuning te voorzien aan de bestaande. Bovendien vragen we ons ook af welke implicaties het inschakelen van onbetaalde arbeid en vrijwilligerswerk als mogelijk verplichte activeringsinstrumenten heeft op de arbeidsmarkt en de nood aan betaalde laaggeschoolde arbeidskrachten. Optimale participatie verengd tot arbeidsmarktparticipatie In het kader wordt gesteld dat activering als doel heeft mensen optimaal te laten participeren in onze maatschappij, indien mogelijk op de arbeidsmarkt. We vinden het positief dat men in dit kader streeft naar optimale maatschappelijke participatie en dat men het niet verengd tot arbeidsmarktparticipatie. Tegelijkertijd zien we echter in de participatieladder, dat de hoogste trede wel betaalde arbeid is. Het Vlaams Netwerk gelooft niet dat arbeidsmarktparticipatie gelijk is aan optimale maatschappelijke participatie. Een job kan een manier zijn om maatschappelijke participatie te realiseren, MAAR dan moet het allereerst een kwaliteitsvolle, duurzame tewerkstelling zijn, dat een degelijk inkomen verschaft. Ten tweede blijkt uit de ervaringen van mensen in armoede dat zelfs een kwaliteitsvolle job niet altijd voldoende is voor het realiseren van een optimale maatschappelijke participatie. Door betaalde arbeid als hoogste trede in de participatieladder te zetten, bestaat het gevaar dat de participatie in deze tredes en de aangeboden ondersteuning (zowel op vlak van werk als welzijn) hoofdzakelijk in functie zal staan van tewerkstelling, dat men dus de snelste weg naar werk zal inslaan, in plaats van de duurzaamste weg naar maatschappelijke participatie. Het feit dat de screening uitsluitend gebeurt door VDAB of partner, en dus een werk-actor, vergroot onze bezorgdheid. Naast deze bedenkingen, die we voordien al hadden aangekaart duiken er heel wat nieuwe vragen en bedenkingen op met het lezen van de conceptnota. De nota is nog erg vaag en onduidelijk. Het geeft weinig zicht welke implicaties het heeft, wat er allemaal onder valt Vrijwilligerswerk als activeringsinstrument Naast arbeidszorg wordt ook vrijwilligerswerk in een economisch activeringsdiscours geplaatst. Door deze inschakeling van vrijwilligerswerk als activeringsinstrument dreigt het gevaar dat vrijwilligerswerk zijn essentie verliest. De vrijwilligheid ervan is immers vereist, ten tweede is het ook veel meer dan vrijwilligers gewoonweg inschakelen, meer dan onbetaalde arbeid. Het biedt kansen voor de vrijwilligers om zichzelf te engageren voor een groter iets, te experimenteren, een sociaal netwerk uit te bouwen, zelfvertrouwen op te bouwen, zich te ontspannen. Door vrijwilligerswerk te gebruiken als een instrument in functie van betaalde arbeid bestaat het gevaar dat het vrijwilligerswerk gereduceerd wordt tot onbetaalde arbeid. Ook verliest het zo een belangrijke intrinsieke waarde, namelijk zich vrijwillig inzetten uit engagement. Hou vrijwilligerswerk dus uit het activeringsdiscours en laat het in zijn waarde. Beoogde doelgroep? Het ondersteuningspakket is bedoeld voor personen die door factoren van medische, /Reactie op conceptnota Arbeidszorg/SC Pagina 3

4 mentale, psychische en psychologische aard nog niet, niet meer of niet in staat zijn om te participeren op de arbeidsmarkt. Wat met gedetineerden, mensen die door hun zware armoedeproblematiek niet in staat zijn om te werken, kunnen zij, indien ze dit wensen, beroep doen op dit aanbod? Hoe zit het trouwens met leefloners? Zij lijken een belangrijke groep te vormen in dit kader, er wordt echter weinig tot niets gezegd over leefloners, het OCMW, en samenwerking hiermee. Verder hebben we ook vragen met de huidige deelnemers aan de arbeidszorginitiatieven. Wat gebeurt met hen? Participatieladder De participatieladder gaat uit van een lineair traject naar werk. We zien echter voor mensen in armoede dat de weg naar werk een proces van lange adem is met vallen en opstaan. De participatieladder gaat voorbij aan dit laatste. Wat als de persoon in een zware depressie komt en niet meer in staat is om te participeren op trede 4, kan er dan een tijdelijke terugval zijn naar trede 2? Zo ja, welke implicaties heeft dat dan op de voortzetting van de casemanager werk en het ondersteuningspakket? Bovendien zijn mensen in armoede vaak al op diverse wijze actief betrokken bij de samenleving. Ze zijn actief als vrijwilliger in een vereniging, buurthuis, ze voeren diverse taken uit voor vrienden, familie, buren Hoe zal men deze actieve personen dan activeren? Het Vlaams Netwerk pleit ervoor, vermits de doelstelling optimale maatschappelijke participatie is, dat wanneer mensen ervoor kiezen op een andere wijze sociale netwerken op te bouwen, dan de reguliere participatievormen in de participatieladder, dat dit evenzeer gestimuleerd en gewaardeerd dient te worden, bv vrijwilligerswerk in armoedevereniging, buurtwerk, socio-culturele vereniging Er moet dus gekeken worden naar het huidige sociale netwerk van de betrokkene en hoe dit netwerk en de participatie hierbinnen versterkt kan worden. Tevens gaat de participatieladder ervan uit dat mensen (toch alvast een deel) doorstromen, van de ene trede naar de andere. Die doorstroom moet dan ook gegarandeerd worden, onder meer door een voldoende en gedifferentieerd aanbod binnen arbeidszorg (w²werkvloer) en sociale economie. Dit is echter momenteel vaak nog een probleem. Wederzijds engagement Het kader is bedoeld voor personen die niet, nog niet, niet meer terecht kunnen op de arbeidsmarkt. Het is positief om mensen uit te nodigen om te participeren, hen te stimuleren en te ondersteunen hierin. Ook vinden we het een goede zaak dat men daarbij ook samenwerkt met RVA, RIZIV zodat wanneer cliënten instappen in dergelijke trajecten dat ze beschermd worden. Maar wat als men niet wil instappen? Heel wat mensen in armoede hebben immers heel wat negatieve ervaringen opgedaan tijdens hun participatie aan de maatschappij: faalervaringen, afwijzing, uitsluiting, pesten. Terug deelnemen aan diezelfde maatschappij is dus niet een vanzelfsprekendheid. Bovendien hebben mensen die langdurig inactief zijn, vaak een gebrek aan inkomen. Zij hebben nood aan een kwaliteitsvolle job met een degelijk inkomen. Hen uitnodigen om onbetaalde arbeid te doen, zal voor sommige mensen dus niet ervaren worden als de meest optimale participatie. Weerstand bij sommigen is dus onvermijdelijk, maar hoe zal de casemanager hier op reageren? Als men weigert in te stappen (bvb. in trede 4, participatie op de w²-werkvloer), /Reactie op conceptnota Arbeidszorg/SC Pagina 4

5 verliest men dan zijn uitkering? En wat als het misloopt? Wie bepaalt of het mislukken door toedoen is van externe factoren? Wat als het inderdaad door eigen toedoen is? Casemanagement Er zal een casemanager werk en/of een casemanager welzijn ter beschikking gesteld worden aan de W²-cliënt. De casemanager werk zal aangeboden worden vanuit de VDAB, maar welke actor zal dit opnemen binnen welzijn? Voor de continuïteit van de casemanager welzijn te garanderen lijkt het ons essentieel dat er ook binnen welzijn een vaste dienst of organisatie verantwoordelijk is voor het beschikbaar stellen van deze casemanagers welzijn. Dit zal trouwens ook de afstemming en samenwerking tussen beide casemanagers vereenvoudigen. Werk- welzijnsondersteuningspakket Het voorzien van een w²-ondersteuningspakket voor mensen die instappen in dergelijke trajecten is een goede zaak. Er wordt gesteld dat dit pakket kan bestaan uit ondersteuning op vlak van competentieversterking, welzijn, zorg, empowerment maar wie moet dat lokaal aanbieden? Wat zal dat concreet inhouden? Verder moet dit pakket regelmatig kunnen geëvalueerd en bijgestuurd worden. Momenteel stelt men: Bij het samenstellen van een ondersteuningspakket wordt meteen een nieuw evaluatiemoment ingebouwd (vb. na 1 jaar) om te zien of de persoon de beoogde trede ook heeft bereikt. Het pakket dient bijgestuurd te kunnen worden tijdens het participatieproces, afhankelijk van de persoons situatie, noden, het participatieproces zelf Tevens stelt het Vlaams Netwerk zich vragen met wat er gebeurt met dit pakket als er iets fout loopt bij trede 3 of 4. Bijvoorbeeld, de W²-cliënt heeft zich geëngageerd om deel te nemen aan de w²-werkvloer, maar na een maand komt de cliënt niet meer opdagen. Na veelvuldige waarschuwingen wordt besloten om de participatie op de w²-werkvloer stop te zetten. De persoon valt daardoor in zijn participatie terug in trede 2. Wat gebeurt er dan met het werk-en welzijnsondersteuningspakket? Wordt dit stopgezet? Wat met de casemanager welzijn? Blijft deze de cliënt opvolgen of? Financiering? Het voorzien van een W²-ondersteuningspakket en het inzetten van casemanagers werk en/of welzijn per cliënt zal ongetwijfeld een extra investering vergen. Momenteel wordt er echter niet gesproken over financiering, acties Hoe schat de overheid dit in? Besluit De conceptnota is een eerste belangrijke aanzet naar een nieuw beleidskader. Het Vlaams Netwerk steunde ook het plan om een kader te ontwikkelen voor arbeidszorg, zodat het aanbod eenduidig georganiseerd, ondersteund en aangeboden wordt. We hoopten met de conceptnota al wat meer zicht te krijgen op hoe de Vlaamse overheid dit wil realiseren. Dit kader lijkt echter veel meer te omvatten dan de huidige arbeidszorginitiatieven en heeft eigenlijk geleid tot nog meer vragen, onduidelijkheden, bedenkingen... Bovendien lijken een aantal bestaande problemen en verwarringen rond arbeidszorg niet aangepakt te worden in de nota. Zo blijft er onduidelijkheid bestaan rond de vrijwilligheid, ook is het onderscheid tussen economische en sociale activering onduidelijk juist zaken waarvan we hoopten dat dit uitgeklaard zou worden in een nieuw kader. Tegelijkertijd vraagt de conceptnota nog een duidelijke uitwerking We geloven dat die uitwerking nog in belangrijke mate zal bepalen of de door ons geformuleerde bedenkingen, valkuilen... een realiteit worden. We hopen dan ook dat onze opmerkingen en bedenkingen /Reactie op conceptnota Arbeidszorg/SC Pagina 5

6 worden meegenomen in de verdere uitwerking van het kader. We zijn daarbij altijd bereid tot overleg /Reactie op conceptnota Arbeidszorg/SC Pagina 6