Warehousing. Richard Both, Tom Slenders 22 oktober 2009

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Warehousing. Richard Both, Tom Slenders 22 oktober 2009"

Transcriptie

1 Warehousing Richard Both, Tom Slenders 22 oktober

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Probleemstelling 2 3 Aannames 2 4 Strategieën en hypotheses Unity picking Batch picking Zone picking Wave picking Bucket brigades Loopstrategieën S-shape Return Combined Largest gap Model 9 7 Voorlopige resultaten 9 8 Planning 9 9 Bronvermelding Appendix A: Simuleren Appendix B: Stochastisch model S-shape model:

3 1 Inleiding Je hebt vast wel eens iets via Bol.com besteld. Heb je je wel eens afgevraagd hoe je order wordt verwerkt? Dagelijks worden er grote aantallen bestellingen doorgegeven via internet. Als bedrijf heb je een idee wat er ongeveer verkocht gaat worden. Alle mogelijke artikelen liggen in een magazijn opgeslagen. Elke order bevat een bepaald aantal artikelen uit dit magazijn, maar hoe kan je deze artikelen nou zo efficiënt mogelijk verzamelen? Dit gaan wij in ons verslag onderzoeken. 2 Probleemstelling We hebben te maken met een magazijn met parallel lopende gangen. In het magazijn loopt een aantal medewerkers rond dat bestellingen verzamelt. De bestellingen bestaan uit één of meerdere artikelen. Alle bestellingen dienen verzamelt te worden op een aantal verzamelpunten. Wij moeten diverse methoden met elkaar vergelijken om zo efficiënt mogelijk de bestellingen te verwerken. Hierbij hebben wij te maken met verschillende (realistische) factoren. Deze factoren zijn: Werknemers moeten op elkaar wachten bij het verzamelen van producten. Werknemers hebben (onderling) een verschillende snelheid bij het verzamelen van producten. Werknemers zijn sneller als ze vaak binnen dezelfde schappen producten moeten verzamelen (hun kennis in bepaalde productgroepen neemt toe, waardoor ze efficiënter werken). 3 Aannames Omdat we ons onderzoek moeten richten op het analyseren van verschillende methodes, moeten we aanvaardbare aannames maken. Om het vergelijken van verschillende methodes te vereenvoudigen zullen we een vast magazijn kiezen. We zijn tot de volgende aannames gekomen: Het magazijn heeft een vaste vorm. Om het probleem overzichtelijk te houden zullen we van een gemiddeld groot magazijn uitgaan. Dit houdt in dat we in totaal over 10 parallel lopende rekken met artikelen beschikken verdeeld over 5 dubbelzijdige gangen. Elk rek heeft een lengte van 10 verschillende artikelen. In totaal bestaat ons magazijn dus uit 10 * 10 = 100 verschillende, uniform verdeelde plaatsen waar artikelen opgeslagen kunnen worden. Figuur 1: Een schematisch overzicht van ons magazijn. In ons magazijn werkt een vast aantal medewerkers. Voor ons magazijn gaan wij er vanuit dat er 4 medewerkers in dienst zijn. Voor alle 100 verschillende plaatsen waar artikelen opgeslagen kunnen worden, geldt dat de vraag voor elke plaats uniform verdeeld is. 2

4 Het aantal producten per order zal uniform verdeeld zijn. Het minimale aantal producten per order is 1 en wij gaan uit van gemiddeld 5 producten (dus een maximum van 9 producten per order). We gaan binnen ons magazijn uit van één punt waar orders worden verzameld en bestellingen worden afgehaald. Ook hebben we enkele aannames gemaakt met betrekking tot de afstanden in het magazijn. Dit zijn de volgende aannames. De afstand tussen twee opeenvolgende plaatsen is 1. De afstand tussen twee aangrenzende gangen is 3. De afstand vanuit een horizontale gang tot de eerste opslagplaats is 1. Dit zijn aannames die specifiek op ons magazijn van toepassing zijn. Later zullen wij nog aannames maken die alleen betrekking zullen hebben op een specifieke methode. 4 Strategieën en hypotheses Voordat we gaan onderzoeken welke methodes het beste zijn, zijn we begonnen met een literatuuronderzoek. Er bestaat reeds een groot aantal strategieën om orders te verwerken die al veelvuldig worden gebruikt. Omdat wij ons niet tot elke mogelijke strategie kunnen richten, hebben wij gekozen om ons te richten op de minst geautomatiseerde strategieën. Dat wil zeggen dat wij alleen strategieën onderzoeken voor magazijnen waar alle orders worden afgehandeld door mensen zonder extra communicatiemiddelen of geautomatiseerde systemen. We hebben vijf strategieën uitgekozen die we nu elk kort zullen toelichten. Bij elke strategie zullen we kort toelichten wat volgens ons de verwachte voor- en nadelen zijn. 4.1 Unity picking Unity picking is de eenvoudigste methode om orders af te handelen. Deze methode is gebaseerd op het afhandelen van één order door precies één medewerker. Deze medewerker haalt alle producten van een order op en zodra deze order klaar is wordt begonnen aan de volgende order. Figuur 2: Unity picking: 1 medewerker voor 1 order met 3 artikelen. Wij vermoeden dat unity picking de volgende voor- en nadelen heeft: Voordelen: Orders hoeven achteraf niet gesorteerd te worden, omdat er maar één order tegelijk wordt afgehandeld. 3

5 Alle orders kunnen met precies één medewerker afgehandeld worden. Nadelen: Men is bijzonder veel tijd kwijt aan lopen. Bij een groter magazijn zullen medewerkers elkaar veel in de weg lopen. 4.2 Batch picking Bij batch picking worden meerdere orders tegelijk afgehandeld door één medewerker. Hij verzamelt deze orders tegelijkertijd en aan het eind van zijn ronde door het magazijn worden alle verzamelde producten op order gesorteerd. Figuur 3: Batch picking: 1 medewerker voor 2 order met elk 3 artikelen. Wij vermoeden dat batch picking de volgende voor- en nadelen heeft. Voordelen: De afstand die een medewerker loopt ligt lager ten opzichte van unity picking. Alle orders kunnen met precies één medewerker afgehandeld worden. Nadelen: Er gaat tijd verloren bij het sorteren. Bij een groter magazijn zullen medewerkers elkaar veel in de weg lopen, maar waarschijnlijk minder dan bij unity picking. 4.3 Zone picking Net als bij batch picking worden bij zone picking meerdere orders tegelijk afgehandeld. Hierbij wordt het magazijn verdeeld in meerdere zones. In elke zone staat een medewerker die alleen maar in zijn eigen zone producten verzamelt. Een verzameling orders wordt doorgegeven naar de eerste zone. Daar verzamelt de medewerker de benodigde producten en geeft vervolgens de verzameling orders door naar de tweede zone. Zo wordt de verzameling orders een voor een door de zones geleid. Aan het eind worden de orders gesorteerd. 4

6 Figuur 4: Zone picking: 2 medewerker die 2 orders met elk 3 artikelen afhandelen binnen hun eigen zone. Een 3e medewerker is aan het sorteren. Voordelen: Medewerkers lopen elkaar niet in de weg, omdat iedere medewerker zijn eigen zone heeft. De afstand die een medewerker loopt ligt veel lager. Mogelijk kan een medewerker sneller werken zodra deze zijn eigen zone kent. Nadelen: Er gaat tijd verloren bij het sorteren. De snelheid hangt heel erg af van de snelheid van de medewerkers. De langzaamste medewerker kan voor een opstopping zorgen. Als de benodigde producten voor een verzameling orders niet regelmatig verdeeld is over de zones, kan er een opstopping ontstaan. Er zijn meerdere medewerkers nodig om het proces af te handelen. 4.4 Wave picking Net als bij zone picking wordt er bij wave picking gebruikt gemaakt van zones en worden meerdere orders tegelijk afgehandeld. Het verschil is echter dat alle benodigde artikelen tegelijk door alle medewerkers worden opgehaald. Vervolgens verzamelt elke medewerker alle artikelen in zijn zone en brengt ze naar het verzamelpunt. Hier worden alle artikelen vervolgens gesorteerd op order. Figuur 5: Zone picking: 3 medewerker die 2 orders met elk 3 artikelen afhandelen binnen hun eigen zone. Een 4e medewerker is aan het sorteren. Voordelen: 5

7 Medewerkers lopen elkaar niet in de weg, omdat iedere medewerkers zijn eigen zone heeft. De afstand die een medewerkers aflegt ligt relatief laag, omdat de medewerker binnen zijn zone blijft. Mogelijk kan een medewerker sneller werken zodra deze zijn eigen zone kent. Orders zijn sneller afgehandeld dan bij zone picking, omdat deze niet alle zones hoeft te doorlopen. Nadelen: Er gaat tijd verloren bij het sorteren. De langzaamste medewerker kan het tempo bepalen. Er zijn meerdere medewerkers nodig om het proces af te handelen. 4.5 Bucket brigades Bucket brigades gaat uit van een lange sliert met medewerkers die verspreidt door het magazijn aan het werk zijn. De eerste medewerker haalt een order op uit het depot en geeft deze order door aan de volgende medewerker zodra hij er een tegen komt. Dit proces gaat door tot de laatste medewerker is bereikt. Als de order compleet is brengt de laatste medewerker de order naar het depot en loopt hij weer terug naar de vorige medewerker om de volgende order af te halen. Wij denken dat bucket brigades de volgende voor- en nadelen hebben. Voordelen: Medewerkers lopen elkaar niet in de weg, omdat iedere medewerkers zijn eigen zone heeft. De afstand die een medewerkers aflegt ligt relatief laag, omdat de medewerker binnen zijn zone blijft. Mogelijk kan een medewerker sneller werken zodra deze zijn eigen zone kent. Orders zijn sneller afgehandeld dan bij zone picking, omdat deze niet alle zones hoeft te doorlopen. Nadelen: Er gaat tijd verloren bij het sorteren. De langzaamste medewerker kan het tempo bepalen. Er zijn meerdere medewerkers nodig om het proces af te handelen. Om de verschillende methoden met elkaar te vergelijken gaan we eerst elke methode apart analyseren. Om vervolgens alle methodes te vergelijken gebruiken we de verwachte totale loopafstand als maat. Echter, hoe bepalen we de totale loopafstand? Dit is sterk afhankelijk van hoe je door het magazijn loopt om alle artikelen te verzamelen. Hierop zijn zogenaamde loopstrategiën van toepassing. 5 Loopstrategieën Voor elk van de beschreven strategieën zijn verschillende loopstrategieën van toepassing. Door onze aannames kunnen we onze loopstrategiën echter beperken. Hierbij proberen we de berekeningen in eerste instantie zo algemeen mogelijk te houden en vervolgens verder toe te spitsen op ons magazijn. We zullen de volgende vier soorten loopstrategieën kort gaan toelichten: S-shape, Return, Combined & Largest gap. 6

8 5.1 S-shape S-shape is een eenvoudige loopvorm. Je begint bij het depot en kijkt in welke gangen artikelen liggen. Op het moment dat een gang minstens één artikel bevat loop je door de gang heen tot het einde. Vervolgens loop je naar de volgende gang die artikelen bevat en loop je weer door deze gang tot het einde. Op het moment dat je alle artikelen hebt verzamelt loop je weer terug naar het depot. De meest vervelende situatie is als alle artikelen in een oneven aantal gangen verspreidt liggen. In dit geval loop je de laatste gang door tot je het laatste artikel hebt verzamelt en ga je vervolgens weer terug richting het depot. Figuur 6: S-shape: Loop door alle gangen die artikelen bevatten en loop daarna weer naar het depot terug. 5.2 Return Bij de return strategie loop je net als bij S-shape alleen de gangen in waar artikelen liggen. Op het moment dat je alle artikelen in een gang hebt verzamelt loop je in dit geval weer terug naar het begin van de gang. Je loopt verder naar de volgende gang met artikelen tot je alle artikelen hebt gehad. Hierna loop je weer terug naar het depot. Figuur 7: Return: Loop door elke gang met artikelen tot elk artikel is verzameld. Loop vervolgens weer terug en ga naar de volgende gang met artikelen. Loop als je alle artikelen hebt verzameld weer naar het depot. 7

9 5.3 Combined Combined combineert de voordelen van s-shape en return. Zodra alle artikelen in een gang zijn verzamelt kijk je wat de kortste weg is naar het volgende artikel: Is dit de weg vervolgen (in S-shape vorm) óf is dit omkeren en teruglopen in dezelfde richting als waar je vandaan komt (zoals bij return). Eveneens loop je hierbij nadat je het laatste artikel hebt verzamelt rechtstreeks weer terug naar het depot. Figuur 8: Combined: Loop door elke gang met artikelen tot elk artikel is verzameld. Kijk vervolgens wat de kortste route is naar het volgende artikel. Loop als je alle artikelen hebt verzameld weer terug naar het depot. 5.4 Largest gap Largest gap gaat uit van een magazijn met minstens twee gangen waar artikelen liggen (bij één gang zal dit op hetzelfde neerkomen als return). De eerste en de laatste gang met artikelen worden volledig doorlopen. Bij de tussengelegen gangen ga je kijken waar het grootste deel van de gang zit zonder artikelen, de gap. Dit grootste gat zal je in elke overslaan en niet doorheen lopen. Omdat je nu zowel boven als onder de gangen langs loopt kan je de artikelen aan twee kanten verzamelen. Dit doe je dan ook: van bovenaf als het artikel boven de gap van deze gang ligt en van onderaf als het artikel onder de gap ligt. Zo ga je door tot je alle artikelen hebt gehad. Daarna loop je weer terug naar het depot. Figuur 9: Largest gap: Kijk in elke gang met artikelen waar het grootste gat zit zonder artikelen. Verzamel alle artikelen zodat je nooit in dit gat terecht komt. Loop als je alle artikelen hebt verzameld weer terug naar het depot. 8

10 6 Model We hebben ons tot nu toe vooral gericht op de verschillende loopstrategiën. Hoe efficiënt zijn deze eigenlijk? Om dit te onderzoeken zijn we op twee manieren gaan modelleren. We zullen ze beide onderzoeken kort toelichten: Simulatie: Programmeren (in Pascal) Ons eerste model gaat uit van het simuleren van de verschillende loopstrategiën. Om dit te kunnen simuleren genereren we een groot aantal orders met artikelen willekeurig door het magazijn verspreid. Vervolgens passen we de loopstrategiën toe en kijken we wat de gemiddelde loopafstand is. De resultaten zijn gebaseerd op tests met 1 miljoen testgevallen. De programmering van de loopstrategiën is toegelicht in Appendix A. Berekenen: Stochastisch modelleren Ons tweede model gaat uit van het berekenen wat de gemiddelde loopafstand is. Hiertoe hebben wij tot nu toe slechts een stochastisch model voor de s-shape strategie uitgewerkt. De berekening hiervan is toegelicht in Appendix B. 7 Voorlopige resultaten Met ons programma zijn wij tot de volgende resultaten gekomen voor ons magazijn. Omdat de horizontaal afgelegde afstand bij elke loopstrategie hebben wij deze apart berekend. Zie de onderstaande tabel voor onze resultaten. Aantal artikelen in een order Uniform verdeeld 1-9 Horizontale richting 12,0 21,5 23,3 24,0 24,0 20,1 S-shape 11,0 37,9 50,7 62,9 63,7 34,6 Return 11,0 41,8 62,8 94,3 98,5 39,1 Combined 11,0 31,9 45,6 62,6 63,7 30,1 Largest Gap 11,0 31,7 44,3 70,0 76,5 30,1 We kunnen hieruit een aantal dingen uit concluderen. Return is in alle gevallen de slechtste strategie. Combined en Largest Gap lijken bij kleine aantallen artikelen heel erg sterk op elkaar, maar Largest Gap presteert bij kleine aantallen beter. Echter bij grote aantallen wordt Largest Gap steeds slechter. Combined blijft echter goed werken en begint bij grote aantallen zelfs op S- Shape te lijken. S-Shape werkt dus erg goed bij grote aantallen, maar minder bij kleine aantallen. In het algemeen is Combined dus de beste strategie. Alleen met kleine aantallen kan Largest Gap van hem winnen, al is het verschil maar klein. 8 Planning Voor het volgende kwartiel willen wij beginnen met een laatste optimale loopstrategie uitwerken. Deze strategie is bedacht door Ratliff en Rosenthal. Wij willen dit graag implementeren in ons programma en eveneens een stochastisch model van de loopstrategiën vergelijken met de resultaten van ons programma. Vervolgens willen wij verder gaan met het uitwerken van de verzamelstrategieën voor orders (zoals genoemd onder het kopje Strategieën en hypotheses. Eveneens valt hieronder het bedenken van sorteerstrategieën om meerdere orders achteraf weer zo snel mogelijk te sorteren. Als wij vervolgens nog voldoende tijd overhebben willen wij variaties gaan aanbrengen in ons magazijn en bijvoorbeeld een middengang toevoegen. 9

11 9 Bronvermelding We hebben gebruik gemaakt van de volgende bronnen: Mulder, J.W.J.; Optimization of the order picking process; 2004 Gong, Yeming; Stochastic Modelling and Analysis of Warehouse Operations; Appendix A: Simuleren De verschillende loopstrategieën zijn uitgewerkt in een programma, dat de totale loopafstand voor 1 random gegenereerde order uitrekent. Vervolgens wordt heel vaak een nieuw order gegenereerd en daarvoor de afstand berekend. Zo kan een gemiddelde afstand berekend worden. We behandelen hieronder 4 loopstrategieën. Voor de X-richting van alle vier de strategieën kan hetzelfde stuk code gebruikt worden. Alle strategieën gaan naar rechts tot de benodigde gang en vervolgens weer terug. Het uitrekenen hiervan is dan ook heel makkelijk. X-richting 1 X := 2*(EenOrder.Laatstegang - 1) De verticale richting van S-Shape is iets lastiger, maar ook redelijk eenvoudig uit te rekenen. S-Shape 1 if ( EenOrder.aantalgangen mod 2 ) = 0 then begin 2 Y := EenOrder.aantalgangen*(dozen + 1) 3 else 4 Y := (EenOrder.aantalgangen - 1)*(dozen + 1) + 2*EenOrder.laatsteproduct(EenOrder.laatstegang) Hierin berekent de functie äantalgangenöver hoeveel gangen de producten van een order verspreid liggen. Dozen is het aantal dozen in een rij. Om een complete rij door te lopen moet men alle dozen aflopen plus de twee stukjes om in en uit een gang te bewegen. Deze tellen allebei voor een halve doos. De functie laatsteproduct( gangnummer ) berekent waar het verst gelegen product in een gang ligt. In dit stukje code wordt eerst onderscheidt gemaakt tussen het aantal gangen dat moet worden doorkruist. Als dat even is, worden gewoon alle gangen een keer doorgelopen. Echter als een oneven aantal gangen doorkruist moet worden, zal in de laatste gang op en neer gelopen worden tot aan het laatste product in die gang. De verticale richting van Return gebruikt een kleine loop. Return 1 Y := 0 2 for J := 1 to gangen do 3 if EenOrder.ganggebruikt(J) then 4 Y := Y + 2*EenOrder.laatsteproduct(J) Hierin is gangen het aantal gangen dat het magazijn bevat. ganggebruikt( gangnummer geeft aan of er tenminste / e/ en product in gang ligt. Deze simpele for-loop bekijkt per gang of er een product in ligt. Zo ja dan wordt er tot het laatste product in de gang gelopen en weer terug. Combined is ingewikkelder dan Return en S-Shape. Dit komt omdat er telkens een keuze mogelijkheid is tijdens het lopen en het is dus (te) moeilijk om een directe formule te vinden. Daarom wordt er aan het eind van een gang telkens gekeken wat nou het slimste pad is dat bewandeld moet worden. 10

12 Combined 1 K := EenOrder.laatsteproduct(1) 2 Y := K 3 for J := 2 to gangen do 4 if EenOrder.ganggebruikt(J) then 5 if ( K + EenOrder.eersteproduct(J) ) < ( ( dozen K ) + 6 ( dozen EenOrder.laatsteproduct(J) ) ) then 7 Y := Y + ( K + EenOrder.laatsteproduct(J) ) 8 K := EenOrder.laatsteproduct(J) 9 else 10 Y := Y + ( ( dozen K ) + ( dozen EenOrder.eersteproduct(J) ) ) 11 K := EenOrder.eersteproduct(J) 12 Y := Y + K In dit stukje code zie je een loop die alle gang-overgangen doorloopt. Dus van gang 1 naar 2, van 2 naar 3, enzovoorts. K houdt hierin bij op welk product ge/ëindigd is is in de voorgaande gang. In regel 1 en 2 wordt de eerste gang tot het laatste product afgelopen. Daarna wordt in de for-loop telkens gekeken wat de best keus is vanaf K. Het kortste pad wordt gekozen en vervolgens wordt Y en K beiden bijgewerkt. Na de for-loop moet nog de laatste gang teruggelopen worden naar beneden, dat gebeurd in regel 12. Largest Gap is het moeilijkste van de vier strategie/ën. Daarom wordt het hier wat eenvoudiger uitgelegd dan het in werkelijkheid is geprogrammeerd. Maar het principe is hetzelfde. Largest Gap 1 if EenOrder.aantalgangen 2 then 2 Y := 2* ( EenOrder.aantalgangen - 1 ) * ( dozen + 1) 3 EenOrder.sorteer 4 for J := 0 to Length(EenOrder.orderarray) - 1 do 5 if nieuwegangbereikt then 6 Y := Y - 2*K 7 if nieuwgat > oudgat then 8 K := nieuwgat 9 else 10 Y := 2*EenOrder.laatsteproduct(EenOrder.laatstegang) Eerst wordt gekeken of we de strategie wel gaan toepassen. Als alle producten namelijk in één gang liggen, gaan we aan het eind van de gang gewoon terug naar het depot. Als dit niet het geval is wordt Y eerst gelijk genomen aan de loopafstand als er geen gaten zouden zijn. Naderhand halen we de gaten er dan weer vanaf. Om snel lineair door een order te zoeken, wordt de order eerst gesorteerd. Dan kan lineair door de order heen worden gescand en kan er per gang bij worden gehouden wat het grootste gat is per gang. Hierbij worden de eerste en laatste gang overgeslagen, want deze gangen doorlopen we geheel, maar slechts / e/ en keer. Zodra in de lineaire scan een nieuwe gang wordt bereikt, is het grootste gat gevonden en wordt het grootste gat 2 keer van Y afgetrokken om zo het gat te corrigeren. 11 Appendix B: Stochastisch model We zullen eerst een overzicht geven van de variabelen die wij in ons stochastisch model gebruiken met daarbij de waarde die we in ons magazijn hebben gekozen: T = 5 (Het totale aantal gangen binnen het magazijn) 11

13 K = 10 (het aantal opbergplaatsen per gang) N = DiscreetU nif orm(1, 9) (het totale aantal artikelen binnen een bestelling) Ook zullen we de eerder gemaakte aannames gebruiken met betrekking tot de afstanden. Deze zullen we als volgt noemen: d g = 3 (De afstand tussen twee aangrenzende gangen) d i = 1 (De afstand vanuit een horizontale gang tot de eerste opslagplaats) d d = 1 (De afstand tussen twee opeenvolgende plaatsen) l g = 2 d i + (K 1) d d (De lengte van een gang) Om de totale loopafstand te berekenen onderscheiden we de verwachte horizontale loopafstand en de verwachte verticale loopafstand. De verwachte horizontale loopafstand zal bij alle methodes hetzelfde blijken en hebben we als volgt berekend: Zij H de horizontale afstand die moet worden afgelegd. Nummer de gangen 1 t/m T waarbij gang 1 recht boven ons verzamelpunt ligt. Definieer Y als de verste gang in het magazijn met artikelen uit de order. Dan is E(H) = 2 d g (E(Y ) 1). De kans op P [Y = y] is de kans dat de verste gang precies y is. Dit is de kans dat alle artikelen in de eerste y gangen liggen min de kans dat alle artikelen in de eerste y 1 gangen liggen. Hieruit volgt: P [Y = y] = ( y T )N ( y 1 T )N. Door de sommatie hierover te nemen volgt E[Y ] = T y=1 y [( y T )N ( y 1 T )N ]. Als horizontale afstand kunnen we bij elke methode daarom gebruiken dat E(H) = 2 d g (( T y=1 y [( y T )N ( y 1 T )N ]) 1). Nu zullen we voor elke methode de verwachte verticale afstand gaan bepalen S-shape model: De totale verticale afstand V bij een S-shape model zullen we moeten onderscheiden in twee gevallen. Het eenvoudigste geval is waarbij de artikelen over een even aantal gangen verspreid liggen. Een oneven aantal gangen vergt enkele extra berekeningen. Om te bepalen over hoeveel gangen de artikelen verspreid liggen introduceren we weer een nieuwe grootheid. Zij P [G = g] de kans dat alle artikelen over precies g gangen verspreid liggen. Dan moeten we het aantal mogelijke permutaties bepalen waarbij alle g gangen minstens één van de N artikelen bevatten. Het totaal aantal mogelijke permutaties is makkelijk te bepalen. Elke artikel kan in een van de T verschillende gangen voorkomen, dus zijn er in totaal T N permutaties mogelijk. Het aantal permutaties waarbij exact g gangen bezet zijn is iets moeilijker te bepalen. Eerst kijken we op hoeveel manieren we g gangen kunnen kiezen uit T, dit zijn er ( T G) mogelijkheden. We willen nu dat alle N artikelen binnen deze g gangen voorkomen, dit kan op g N manieren. Echter, nu hebben we ook de mogelijkheden meegenomen dat er minder dan g gangen bezet zijn. De kans ( dat alle N artikelen binnen g 1 gangen vallen trekken we er daarom weer vanaf, dit zijn g g 1) (g 1) N mogelijkheden. Echter hebben we de kansen dat er minder dan g 1 gangen nodig zijn nu vaker vanaf getrokken. We passen hier verder het inclusie-exclusie principe toe om tot de juiste dichtheid te komen. De kans dat alle N artikelen over precies G gangen verspreid liggen binnen een magazijn met T gangen wordt dan: ( T g) (g N g i=1 P [G = g] = ( 1)i 1( g g i) (g i) N ) T N Voor alle even aantal gangen zijn we nu klaar. De verwachte verticale loopafstand bij een even aantal gangen is V 2 g = g l g met l g de lengte van een gang. Voor een oneven aantal gangen lopen 12

14 we de laatste gang in totdat we alle artikelen hebben verzameld. Vanaf dit punt lopen we weer terug. We krijgen dan V 2 (g+1) = (g 1) l g + 2 E(X). Hierbij is E(X) de verwachte afstand die wij in de laatste gang moeten afleggen. We hebben nu de volgende formule voor de verwachting van de totale verticale afstand: E(V ) = min(t,n) g=1 P [G = g] ([l g g] 1{g is even} + [l g (g 1) + 2 E(X)] 1{g is oneven}) We gaan nu E(X) bepalen. Om E(X) te bepalen moeten we eerst het aantal artikelen weten wat we in de laatste gang moeten verzamelen. Omdat elke van de g gangen tenminste één artikel ligt zijn er nog N g artikelen over die uniform verdeeld zijn over g gangen. Zij L het aantal artikelen in de laatste gang op het ene artikel na wat er sowieso in ligt. Dan volgt: { ( N g ) P [L = l] = l ( 1 g )l ( g 1 g )N g l l N g ( 1 g )N g l = N g De verwachte plek van het verste artikel L kan op dezelfde manier berekend worden als de verste gang bij de horizontale afstand. We noemen de verste opbergplaats J en we sommeren over J zodat we krijgen: E(X) = N g l=0 P [L = l] (d i + d d ( 1 + K j=1 j (( j K )l+1 ( j 1 K )l+1 )) We hebben nu E(V ) en E(H) volledig bepaald. We kunnen nu de verwachte totale afstand voor ons magazijn bepalen met de formule: V erwachte totale afstand = 9 P [N = N] (E(V ) + E(H)) N=1 13

Modelleren C Appels. Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both. 2 april 2010. 1 Inleiding 2. 3 Data 3. 4 Aanpak 3

Modelleren C Appels. Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both. 2 april 2010. 1 Inleiding 2. 3 Data 3. 4 Aanpak 3 Modelleren C Appels Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both 2 april 2010 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Probleembeschrijving 2 3 Data 3 4 Aanpak 3 5 Data-analyse 4 5.1 Data-analyse: per product.............................

Nadere informatie

Uitwerking tentamen Analyse van Algoritmen, 29 januari

Uitwerking tentamen Analyse van Algoritmen, 29 januari Uitwerking tentamen Analyse van Algoritmen, 29 januari 2007. (a) De buitenste for-lus kent N = 5 iteraties. Na iedere iteratie ziet de rij getallen er als volgt uit: i rij na i e iteratie 2 5 4 6 2 2 4

Nadere informatie

Modelleren C Appels. Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both. 15 juni 2010. 1 Inleiding 2. 3 Data 3. 4 Aanpak 4

Modelleren C Appels. Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both. 15 juni 2010. 1 Inleiding 2. 3 Data 3. 4 Aanpak 4 Modelleren C Appels Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both 15 juni 2010 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Probleembeschrijving 2 3 Data 3 4 Aanpak 4 5 Deterministische aanpak 4 5.1 Populariteit van

Nadere informatie

Orderpicking. A-lympiade-voorronde-opdracht, 29 november 2002. De Wiskunde A-lympiade wordt gesponsord door Texas Instruments

Orderpicking. A-lympiade-voorronde-opdracht, 29 november 2002. De Wiskunde A-lympiade wordt gesponsord door Texas Instruments Orderpicking A-lympiade-voorronde-opdracht, 29 november 2002 e Wiskunde A-lympiade wordt gesponsord door Texas Instruments Inleiding In distributiecentra, eigenlijk grote magazijnen, liggen veel producten

Nadere informatie

Modelleren C Appels. 1 Inleiding. Inhoudsopgave. 2 Probleembeschrijving. Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both.

Modelleren C Appels. 1 Inleiding. Inhoudsopgave. 2 Probleembeschrijving. Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both. 1 Inleiding Inhoudsopgave Modelleren C Appels Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both 18 mei 2010 1 Inleiding 2 2 Probleembeschrijving 2 3 Data 3 4 Aanpak 4 5 Deterministische aanpak 4 5.1 Populariteit

Nadere informatie

Introductie. Een magazijn van binnen

Introductie. Een magazijn van binnen Les 2. Magazijnen Introductie Als de pennen klaar zijn, slaat Pennenland bv de pennen tijdelijk op in een magazijn. Pennenland heeft ervoor gekozen om geen eigen magazijn te bouwen, maar om ruimte te huren

Nadere informatie

Netwerkdiagram voor een project. AON: Activities On Nodes - activiteiten op knooppunten

Netwerkdiagram voor een project. AON: Activities On Nodes - activiteiten op knooppunten Netwerkdiagram voor een project. AON: Activities On Nodes - activiteiten op knooppunten Opmerking vooraf. Een netwerk is een structuur die is opgebouwd met pijlen en knooppunten. Bij het opstellen van

Nadere informatie

Eindexamen wiskunde A havo 2011 - I

Eindexamen wiskunde A havo 2011 - I Zuinig rijden Tijdens rijlessen leer je om in de auto bij foto 20 km per uur van de eerste naar de tweede versnelling te schakelen. Daarna ga je bij 40 km per uur naar de derde versnelling, bij 60 km per

Nadere informatie

Geldwisselprobleem van Frobenius

Geldwisselprobleem van Frobenius Geldwisselprobleem van Frobenius Karin van de Meeberg en Dieuwertje Ewalts 12 december 2001 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Afspraken 3 3 Is er wel zo n g? 3 4 Eén waarde 4 5 Twee waarden 4 6 Lampenalgoritme

Nadere informatie

case: toestandsdiagrammen

case: toestandsdiagrammen Hoofdstuk 13 case: toestandsdiagrammen In dit hoofdstuk wordt het maken van de eerste versie van de toestandsdiagrammen voor het boodschappensysteem van Hans en Jacqueline uitgewerkt. 13.1 Vind klassen

Nadere informatie

Mijn project noemt Het Wari-spel. De doelgroep van mijn programma is iedereen die houdt van strategische spelen.

Mijn project noemt Het Wari-spel. De doelgroep van mijn programma is iedereen die houdt van strategische spelen. Voorstel project Mijn project noemt Het Wari-spel. De doelgroep van mijn programma is iedereen die houdt van strategische spelen. Het doel van mijn project is de spelers een ontspannende, plezierige en

Nadere informatie

Opdracht Levensbeschouwing Hoe los ik iets op?

Opdracht Levensbeschouwing Hoe los ik iets op? Opdracht Levensbeschouwing Hoe los ik iets op? Opdracht door een scholier 2006 woorden 16 april 2006 7 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Inhoudsopgave Inleiding blz. 2 Wat is belangrijk voor een

Nadere informatie

Gokautomaten (voor iedereen)

Gokautomaten (voor iedereen) Gokautomaten (voor iedereen) In een fruitautomaat draaien de schijven I, II en III onafhankelijk van elkaar. Door een hendel kan elke schijf tot stilstand worden gebracht. In de tabel zie je wat op elke

Nadere informatie

Examen VWO. Wiskunde A1,2 (nieuwe stijl)

Examen VWO. Wiskunde A1,2 (nieuwe stijl) Wiskunde A1,2 (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 18 juni 13.3 16.3 uur 2 3 Voor dit examen zijn maximaal zijn 88 punten te behalen; het examen bestaat

Nadere informatie

Rekenen: Meten groep 4 en hoger. Het leren van simpele weegopdrachten.

Rekenen: Meten groep 4 en hoger. Het leren van simpele weegopdrachten. Activiteit 7 Lichtste en zwaarste Sorteer algoritmes Samenvatting Computers worden vaak gebruikt om lijsten in een bepaalde volgorde te zetten, bijvoorbeeld namen in alfabetische volgorde, e-mails of afspraken

Nadere informatie

1 Delers 1. 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12

1 Delers 1. 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12 Katern 2 Getaltheorie Inhoudsopgave 1 Delers 1 2 Deelbaarheid door 2, 3, 5, 9 en 11 6 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12 1 Delers In Katern 1 heb je geleerd wat een deler van een getal

Nadere informatie

Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 1: Kansrekening

Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 1: Kansrekening Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 1: Kansrekening Inleveren: 12 januari 2011, VOOR het college Afspraken Serie 1 mag gemaakt en ingeleverd worden in tweetallen. Schrijf duidelijk je naam, e-mail

Nadere informatie

1 Binaire plaatjes en Japanse puzzels

1 Binaire plaatjes en Japanse puzzels Samenvatting Deze samenvatting is voor iedereen die graag wil weten waar mijn proefschrift over gaat, maar de wiskundige notatie in de andere hoofdstukken wat te veel van het goede vindt. Ga er even voor

Nadere informatie

Netwerkdiagram voor een project. AOA: Activities On Arrows - activiteiten op de pijlen.

Netwerkdiagram voor een project. AOA: Activities On Arrows - activiteiten op de pijlen. Netwerkdiagram voor een project. AOA: Activities On Arrows - activiteiten op de pijlen. Opmerking vooraf. Een netwerk is een structuur die is opgebouwd met pijlen en knooppunten. Bij het opstellen van

Nadere informatie

VBA voor doe het Zelvers deel 22. Handleiding van Helpmij.nl. Auteur: leofact

VBA voor doe het Zelvers deel 22. Handleiding van Helpmij.nl. Auteur: leofact VBA voor doe het Zelvers deel 22 Handleiding van Helpmij.nl Auteur: leofact december 2015 Vorige aflevering In de vorige aflevering werden de regular expressions behandeld. Voor VBA zijn deze beschikbaar

Nadere informatie

Opdracht 3: Baanintegratie: Planeet in een dubbelstersysteem

Opdracht 3: Baanintegratie: Planeet in een dubbelstersysteem PLANETENSTELSELS - WERKCOLLEGE 3 EN 4 Opdracht 3: Baanintegratie: Planeet in een dubbelstersysteem In de vorige werkcolleges heb je je pythonkennis opgefrist. Je hebt een aantal fysische constanten ingelezen,

Nadere informatie

Een eenvoudig algoritme om permutaties te genereren

Een eenvoudig algoritme om permutaties te genereren Een eenvoudig algoritme om permutaties te genereren Daniel von Asmuth Inleiding Er zijn in de vakliteratuur verschillende manieren beschreven om alle permutaties van een verzameling te generen. De methoden

Nadere informatie

Mastermind met acht kleuren

Mastermind met acht kleuren Geschreven voor het vak: Wiskunde gedoceerd door H. Mommaerts Onderzoekscompetentie Mastermind met acht kleuren Auteurs: Tom Demeulemeester Pieter Van Walleghem Thibaut Winters 6LWIi 22 april 2014 1 Inleiding

Nadere informatie

3. Structuren in de taal

3. Structuren in de taal 3. Structuren in de taal In dit hoofdstuk behandelen we de belangrijkst econtrolestructuren die in de algoritmiek gebruikt worden. Dit zijn o.a. de opeenvolging, selectie en lussen (herhaling). Vóór we

Nadere informatie

Tiende college algoritmiek. 26 april Gretige algoritmen

Tiende college algoritmiek. 26 april Gretige algoritmen Algoritmiek 01/10 College 10 Tiende college algoritmiek april 01 Gretige algoritmen 1 Algoritmiek 01/10 Muntenprobleem Gegeven onbeperkt veel munten van d 1,d,...d m eurocent, en een te betalen bedrag

Nadere informatie

Algoritmes in ons dagelijks leven. Leve de Wiskunde! 7 April 2017 Jacobien Carstens

Algoritmes in ons dagelijks leven. Leve de Wiskunde! 7 April 2017 Jacobien Carstens Algoritmes in ons dagelijks leven Leve de Wiskunde! 7 April 2017 Jacobien Carstens Wat is een algoritme? Een algoritme is een eindige reeks instructies die vanuit een gegeven begintoestand naar een beoogd

Nadere informatie

De statespace van Small World Networks

De statespace van Small World Networks De statespace van Small World Networks Emiel Suilen, Daan van den Berg, Frank van Harmelen epsuilen@few.vu.nl, daanvandenberg1976@gmail.com, Frank.van.Harmelen@cs.vu.nl VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM 2 juli

Nadere informatie

ALGORITMIEK: antwoorden werkcollege 5

ALGORITMIEK: antwoorden werkcollege 5 1 ALGORITMIEK: antwoorden werkcollege 5 opgave 1. a. Brute force algoritme, direct afgeleid uit de observatie: loop v.l.n.r. door de tekst; als je een A tegenkomt op plek i (0 i < n 1), loop dan van daaruit

Nadere informatie

ALGORITMIEK: antwoorden werkcollege 5

ALGORITMIEK: antwoorden werkcollege 5 ALGORITMIEK: antwoorden werkcollege 5 opgave 1. a. Brute force algoritme, direct afgeleid uit de observatie: loop v.l.n.r. door de tekst; als je een A tegenkomt op plek i (0 i < n 1), loop dan van daaruit

Nadere informatie

Nu een leuk stukje wiskunde ter vermaak (hoop ik dan maar). Optellen van oneindig veel getallen

Nu een leuk stukje wiskunde ter vermaak (hoop ik dan maar). Optellen van oneindig veel getallen Nu een leuk stukje wiskunde ter vermaak (hoop ik dan maar). Optellen van oneindig veel getallen Ter inleiding: tellen Turven, maar: onhandig bij grote aantallen. Romeinse cijfers: speciale symbolen voor

Nadere informatie

Hoofdstuk 7: Werken met arrays

Hoofdstuk 7: Werken met arrays Programmeren in Microsoft Visual Basic 6.0, lessenserie voor het voortgezet onderwijs HAVO/VWO David Lans, Emmauscollege, Marnix Gymnasium Rotterdam, januari 2004 Hoofdstuk 7: Werken met arrays 7.0 Leerdoel

Nadere informatie

Uitwerking tentamen Algoritmiek 10 juni :00 13:00

Uitwerking tentamen Algoritmiek 10 juni :00 13:00 Uitwerking tentamen Algoritmiek 10 juni 2014 10:00 13:00 1. Dominono s a. Toestanden: n x n bord met in elk hokje een O, een X of een -. Hierbij is het aantal X gelijk aan het aantal O of hooguit één hoger.

Nadere informatie

Combinatorische Algoritmen: Binary Decision Diagrams, Deel III

Combinatorische Algoritmen: Binary Decision Diagrams, Deel III Combinatorische Algoritmen: Binary Decision Diagrams, Deel III Sjoerd van Egmond LIACS, Leiden University, The Netherlands svegmond@liacs.nl 2 juni 2010 Samenvatting Deze notitie beschrijft een nederlandse

Nadere informatie

Examen VWO 2015. wiskunde C. tijdvak 2 woensdag 17 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.

Examen VWO 2015. wiskunde C. tijdvak 2 woensdag 17 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Examen VWO 2015 tijdvak 2 woensdag 17 juni 13.30-16.30 uur wiskunde C Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 22 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 79 punten te behalen. Voor

Nadere informatie

Uitwerkingen oefenopdrachten or

Uitwerkingen oefenopdrachten or Uitwerkingen oefenopdrachten or Marc Bremer August 10, 2009 Uitwerkingen bijeenkomst 1 Contact Dit document is samengesteld door onderwijsbureau Bijles en Training. Wij zijn DE expert op het gebied van

Nadere informatie

Tiende college algoritmiek. 14 april Gretige algoritmen

Tiende college algoritmiek. 14 april Gretige algoritmen College 10 Tiende college algoritmiek 1 april 011 Gretige algoritmen 1 Greedy algorithms Greed = hebzucht Voor oplossen van optimalisatieproblemen Oplossing wordt stap voor stap opgebouwd In elke stap

Nadere informatie

Hoofdstuk 26: Modelleren in Excel

Hoofdstuk 26: Modelleren in Excel Hoofdstuk 26: Modelleren in Excel 26.0 Inleiding In dit hoofdstuk leer je een aantal technieken die je kunnen helpen bij het voorbereiden van bedrijfsmodellen in Excel (zie hoofdstuk 25 voor wat bedoeld

Nadere informatie

Het drie-reservoirs probleem

Het drie-reservoirs probleem Modelleren A WH01 Het drie-reservoirs probleem Michiel Schipperen (0751733) Stephan van den Berkmortel (077098) Begeleider: Arris Tijsseling juni 01 Inhoudsopgave 1 Samenvatting Inleiding.1 De probleemstelling.................................

Nadere informatie

Informatica: C# WPO 5

Informatica: C# WPO 5 Informatica: C# WPO 5 1. Inhoud While-loop, do while, debuggen, graphics 2. Oefeningen Demo 1: Power of 2 Demo 2: Tel totdat... Demo 3: Debug oplossing demo s 1 en 2 A: Count down A: Random counting A:

Nadere informatie

Computationele Intelligentie

Computationele Intelligentie Computationele Intelligentie Uitwerking werkcollege Representatie, Ongeïnformeerd zoeken, Heuristisch zoeken 1 lokkenwereld a. De zoekboom die door het dynamische breadth-first search algoritme wordt gegenereerd

Nadere informatie

Problemen herformuleren Leerlingen drukken de probleemstelling uit in eigen woorden.

Problemen herformuleren Leerlingen drukken de probleemstelling uit in eigen woorden. ACTIVITEITEN NAAM activiteit Leeftijdsgroep Markeer de optie. Tijdsduur: Vaardigheden computationeel denken Markeer de opties. Programmeren met Scratch 1 graad secundair onderwijs (12 14 jaar) > project

Nadere informatie

Durft u het risico aan?

Durft u het risico aan? Durft u het risico aan? Hoe het uitkeringspercentage van de vernieuwde Nederlandse Lotto te schatten? Ton Dieker en Henk Tijms De Lotto is in Nederland een grote speler op de kansspelmarkt. Met onderdelen

Nadere informatie

Tiende college algoritmiek. 13/21 april Gretige Algoritmen Algoritme van Dijkstra

Tiende college algoritmiek. 13/21 april Gretige Algoritmen Algoritme van Dijkstra Algoritmiek 017/Gretige Algoritmen Tiende college algoritmiek 13/1 april 017 Gretige Algoritmen Algoritme van Dijkstra 1 Algoritmiek 017/Gretige Algoritmen Muntenprobleem Gegeven onbeperkt veel munten

Nadere informatie

APPENDIX 3. Visueel voetmodel ter simulatie van voetkinematica aan de hand van planetaire drukdata (Friso Hagman)

APPENDIX 3. Visueel voetmodel ter simulatie van voetkinematica aan de hand van planetaire drukdata (Friso Hagman) APPENDIX 3. Visueel voetmodel ter simulatie van voetkinematica aan de hand van planetaire drukdata (Friso Hagman) 1. Introductie De doelstelling van het SIMKINPRES-project is het ontwikkelen van een klinisch

Nadere informatie

Je kunt de kansen met wiskunde technieken berekenen (bijvoorbeeld boomdiagramman), maar je kunt ook deze door simulaties achterhalen.

Je kunt de kansen met wiskunde technieken berekenen (bijvoorbeeld boomdiagramman), maar je kunt ook deze door simulaties achterhalen. Spelen met Kansen Bij wiskunde A, havo en vwo In een heleboel gezelschapsspellen speelt het toeval een grote rol, bijvoorbeeld Patience, Ganzenbord, Thodi, Black Jack, Risk, Poker, Bridge. Deze spellen

Nadere informatie

Rekenen: Getallen groep 5 en hoger. Rekenen en schattingen ontdekken. Algebra groep 5 en hoger. Patronen en relaties ontdekken.

Rekenen: Getallen groep 5 en hoger. Rekenen en schattingen ontdekken. Algebra groep 5 en hoger. Patronen en relaties ontdekken. Activiteit 4 Kaarten truc Fout opsporen & herstellen Samenvatting Wanneer data worden opgeslagen op een harde schijf of worden verzonden van de ene computer naar de andere, nemen we aan dat de data niet

Nadere informatie

Ieder tweetal heeft nodig: Een kopie van de slagschipspelletjes: 1. 1A, 1B voor spel A, 2B voor spel A, 3B voor spel 3

Ieder tweetal heeft nodig: Een kopie van de slagschipspelletjes: 1. 1A, 1B voor spel A, 2B voor spel A, 3B voor spel 3 Activiteit 6 Slagschepen Zoekalgoritme Samenvatting Computers zijn vaak nodig om informatie te vinden in grote hoeveelheden data. Ze moeten een snelle en efficiënte manier ontwikkelen om dit te doen. Deze

Nadere informatie

Potloden, doppen en papier

Potloden, doppen en papier Potloden, doppen en papier Handige strategieën Vermenigvuldigen Inhoudsopgave - Inleiding op Potloden, doppen en papier p. 3 - Potloden in dozen p. 4 - Flessendoppen sparen p. 6 - Papier in pakken p. 8

Nadere informatie

From Alife Agents to a Kingdom of Queens

From Alife Agents to a Kingdom of Queens From Alife Agents to a Kingdom of Queens Bob Wansink 27 Mei 2010 Deze notitie is een vrije vertaling en uitleg van het gelijknamige artikel in Intelligent Agent Technology: Systems, Methodologies, and

Nadere informatie

Pascal uitgediept Data structuren

Pascal uitgediept Data structuren Pascal uitgediept Data structuren MSX Computer & Club Magazine nummer 68-juni/juli 1994 Herman Post Scanned, ocr ed and converted to PDF by HansO, 2001 In deze aflevering wordt bekeken hoe zelf een datastructuur

Nadere informatie

ALGORITMIEK: antwoorden werkcollege 5

ALGORITMIEK: antwoorden werkcollege 5 ALGORITMIEK: antwoorden werkcollege 5 opgave 1. a. Brute force algoritme, direct afgeleid uit de observatie: loop v.l.n.r. door de tekst; als je een A tegenkomt op plek i (0 i < n 1), loop dan van daaruit

Nadere informatie

Het stappenplan om snel en goed iets nieuws in te studeren

Het stappenplan om snel en goed iets nieuws in te studeren Studieschema voor goed en zelfverzekerd spelen Page 1 of 5 Het stappenplan om snel en goed iets nieuws in te studeren Taak Een nieuw stuk leren zonder instrument Noten instuderen Opname beluisteren Notenbeeld

Nadere informatie

Android apps met App Inventor 2 antwoorden

Android apps met App Inventor 2 antwoorden 2014 Android apps met App Inventor 2 antwoorden F. Vonk versie 1 11-11-2014 inhoudsopgave Mollen Meppen... - 2 - Schrandere Scholier... - 15 - Meteoor... - 21 - Dit werk is gelicenseerd onder een Creative

Nadere informatie

Het leek ons wel een interessante opdracht, een uitdaging en een leuke aanvulling bij het hoofdstuk.

Het leek ons wel een interessante opdracht, een uitdaging en een leuke aanvulling bij het hoofdstuk. Praktische-opdracht door een scholier 2910 woorden 3 mei 2000 5,2 46 keer beoordeeld Vak Wiskunde Wiskunde A1 - Praktische Opdracht Hoofdstuk 2 1. Inleiding We hebben de opdracht gekregen een praktische

Nadere informatie

Combinatoriek groep 1 & 2: Recursie

Combinatoriek groep 1 & 2: Recursie Combinatoriek groep 1 & : Recursie Trainingsweek juni 008 Inleiding Bij een recursieve definitie van een rij wordt elke volgende term berekend uit de vorige. Een voorbeeld van zo n recursieve definitie

Nadere informatie

Module 3: Scratch programmeren: is het logisch of is het niet logisch?

Module 3: Scratch programmeren: is het logisch of is het niet logisch? Module 3: Scratch programmeren: is het logisch of is het niet logisch? Inhoudsopgave Module 3: Scratch programmeren: is het logisch of is het niet logisch?...1 Wat is een computerprogramma eigenlijk?...2

Nadere informatie

Wiskunde D assignment problem. Hier stonden ooit namen

Wiskunde D assignment problem. Hier stonden ooit namen Wiskunde D assignment problem Hier stonden ooit namen Inhoud Wat? Pagina Het probleem 2 Probleem analyse 3 4 Oplossing adjacency assignment 5 6 Oplossing gerneral assignment via hungarian algorithm Oplossing

Nadere informatie

Werkblad 3 Bewegen antwoorden- Thema 14 (NIVEAU BETA)

Werkblad 3 Bewegen antwoorden- Thema 14 (NIVEAU BETA) Werkblad 3 Bewegen antwoorden- Thema 14 (NIVEAU BETA) Theorie In werkblad 1 heb je geleerd dat krachten een snelheid willen veranderen. Je kunt het ook omdraaien, als er geen kracht werkt, dan verandert

Nadere informatie

Opdracht bevolkingsgroei

Opdracht bevolkingsgroei Opdracht bevolkingsgroei Soms moet je bij het vak Aardrijkskunde een beetje kunnen rekenen. In de eerste klas heb je schaalberekeningen gemaakt. In de tweede klas komen bevolkingsberekeningen aan de orde.

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28464 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Jeroen Bédorf Title: The gravitational billion body problem / Het miljard deeltjes

Nadere informatie

Uitwerkingen oefeningen hoofdstuk 2

Uitwerkingen oefeningen hoofdstuk 2 Uitwerkingen oefeningen hoofdstuk 2 2.4.1 Basis Verhoudingen 1 13 cm : 390 km, dat is 13 cm : 390.000 m. Dat komt overeen met 13 cm : 39.000.000 cm en dat is te vereenvoudigen tot 1 : 3.000.000. 2 De schaal

Nadere informatie

REKENVAARDIGHEID BRUGKLAS

REKENVAARDIGHEID BRUGKLAS REKENVAARDIGHEID BRUGKLAS Schooljaar 008/009 Inhoud Uitleg bij het boekje Weektaak voor e week: optellen en aftrekken Weektaak voor e week: vermenigvuldigen Weektaak voor e week: delen en de staartdeling

Nadere informatie

Examen HAVO. Wiskunde A1,2 (nieuwe stijl)

Examen HAVO. Wiskunde A1,2 (nieuwe stijl) Wiskunde A1,2 (nieuwe stijl) Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Donderdag 23 mei 13.30 16.30 uur 20 02 Voor dit examen zijn maximaal 90 punten te behalen; het examen bestaat uit

Nadere informatie

Programmeerstructuren met App Inventor

Programmeerstructuren met App Inventor Programmeerstructuren met App Inventor Kevin Krul, Universiteit Utrecht Roncalli, Bergen op Zoom Inhoud: Les 1: Introductie tot App Inventor, when statement en variabelen. Les 2: Introductie if-statement

Nadere informatie

DRIEHOEKSGETALLEN GETALLENRIJEN AFLEVERING 3. som

DRIEHOEKSGETALLEN GETALLENRIJEN AFLEVERING 3. som GETALLENRIJEN AFLEVERING In deze jaargang van Pythagoras staan getallenrijen centraal. Deze aflevering gaat over de rij,, 6, 0,, 2,... Dit zijn de zogeheten driehoeksgetallen. Ze vormen een interessante

Nadere informatie

Virtuele Markten Trading Agent Competition

Virtuele Markten Trading Agent Competition Virtuele Markten Trading Agent Competition A smart trading agent Erik Kant (0122246) en Marten Kampman (0240478), 9 november 2007 Naar aanleiding van de Trading Agent Competition voor het vak Virtuele

Nadere informatie

1. REGELS VAN DEELBAARHEID.

1. REGELS VAN DEELBAARHEID. REKENEN VIJFDE KLAS Luc Cielen 1. REGELS VAN DEELBAARHEID. Deelbaarheid door 10, 100, 1000 10: het laatste cijfer (= cijfer van de eenheden) is 0 100: laatste twee cijfers zijn 0 (cijfers van de eenheden

Nadere informatie

Benaderingsalgoritmen

Benaderingsalgoritmen Benaderingsalgoritmen Eerste hulp bij NP-moeilijkheid 1 Herhaling NP-volledigheid (1) NP: er is een polynomiaal certificaat voor jainstanties dat in polynomiale tijd te controleren is Een probleem A is

Nadere informatie

Uitwerking vierde serie inleveropgaven

Uitwerking vierde serie inleveropgaven Uitwerking vierde serie inleveropgaven Opgave 1. Gegeven is dat G een permutatiegroep is; a is een willekeurig element. St(a) is de deelverzameling van G die alle permutaties π bevat waarvoor geldt π(a)

Nadere informatie

Project 2: LOTTO simulatie Programmeren I

Project 2: LOTTO simulatie Programmeren I Project 2: LOTTO simulatie Programmeren I K. van Assche - H. Gruyaert 1 Inleiding Schrijf een java programma dat het spel van de nationale loterij, de Lotto simuleert. De communicatie met de gebruiker

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39637 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Smit, Laurens Title: Steady-state analysis of large scale systems : the successive

Nadere informatie

Computationele Intelligentie

Computationele Intelligentie Computationele Intelligentie Uitwerking werkcollege Representatie, Ongeïnformeerd zoeken, Heuristisch zoeken 1 lokkenwereld a. De zoekboom die door het dynamische breadth-first search algoritme wordt gegenereerd

Nadere informatie

Universiteit Utrecht Departement Informatica

Universiteit Utrecht Departement Informatica Universiteit Utrecht Departement Informatica Uitwerking Tussentoets Optimalisering 20 december 206 Opgave. Beschouw het volgende lineair programmeringsprobleem: (P) Minimaliseer z = x 2x 2 + x 3 2x 4 o.v.

Nadere informatie

REKENEN OP EEN ABACUS

REKENEN OP EEN ABACUS Je kent hem vast wel: de abacus, ook wel bekend als telraam. Je kunt er snel op rekenen. Goed getrainde mensen rekenen op een abacus zelfs sneller dan een rekenmachine! Hoe werkt dat nou eigenlijk precies?

Nadere informatie

Tussentoets Analyse 1

Tussentoets Analyse 1 Tussentoets Analyse Maandag 0 oktober 008, 0.00 -.00u Schrijf op ieder vel je naam en studentnummer, de naam van de docent S. Hille, O. van Gaans en je studierichting. Geef niet alleen antwoorden, leg

Nadere informatie

Space Invaders op de micro:bit

Space Invaders op de micro:bit Space Invaders op de micro:bit Op het eerste gezicht denk je misschien dat je met een scherm van vijf bij vijf ledjes niet zoveel kunt doen, maar dat valt best nog wel mee. Om dat aan te tonen gaan we

Nadere informatie

Introductie. Transportmiddelen. Opdracht 1

Introductie. Transportmiddelen. Opdracht 1 Les 4. Transport Introductie De onderdelen voor de pennen in de fabriek van Pennenland bv moeten van de Verenigde Staten naar de fabriek in Nederland worden verplaatst. We noemen het verplaatsen van deze

Nadere informatie

Gaap, ja, nog een keer. In één variabele hebben we deze formule nu al een paar keer gezien:

Gaap, ja, nog een keer. In één variabele hebben we deze formule nu al een paar keer gezien: Van de opgaven met een letter en dus zonder nummer staat het antwoord achterin. De vragen met een nummer behoren tot het huiswerk. Spieken achterin helpt je niets in het beter snappen... 1 Stelling van

Nadere informatie

Een Meet- en Ontdekpad gemaakt door Maaike Kuijer. Pabo De Eekhorst Assen.

Een Meet- en Ontdekpad gemaakt door Maaike Kuijer. Pabo De Eekhorst Assen. METEN Een meet- en ontdekpad www.rekenhoek.nl 5 6 Een Meet- en Ontdekpad gemaakt door Maaike Kuijer. Pabo De Eekhorst Assen. Inhoudsopgave meet- en ontdekpad Samenvatting 2 Verantwoording 4 Gebruiksaanwijzing

Nadere informatie

Prestatie-analyse van zone-picking systemen

Prestatie-analyse van zone-picking systemen Prestatie-analyse van zone-picking systemen Ivo Adan, Jelmer van der Gaast, René de Koster, Jacques Resing Donderdag 11 oktober Zone-picking systemen 2/38 Populair order-picking systeem Magazijn verdeeld

Nadere informatie

Trillingen en geluid wiskundig. 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude

Trillingen en geluid wiskundig. 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude Trillingen en geluid wiskundig 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude 1 De sinus van een hoek Eenheidscirkel In de figuur hiernaast

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Faculteit Wiskunde en Informatica

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Faculteit Wiskunde en Informatica TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica Tentamen Kansrekening (2WS2), Vrijdag 24 januari 24, om 9:-2:. Dit is een tentamen met gesloten boek. De uitwerkingen van de opgaven

Nadere informatie

Wat is de optimale grootte van een dc?

Wat is de optimale grootte van een dc? Wat is de optimale grootte van een dc? De laatste 10 tot 15 jaar is er een duidelijke trend dat distributiecentra (dc s) steeds groter worden. Dit geldt zeker voor dc s van dienstverleners, maar ook voor

Nadere informatie

Examen HAVO. Wiskunde A1,2

Examen HAVO. Wiskunde A1,2 Wiskunde A1,2 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Donderdag 25 mei 13.30 16.30 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 19 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een

Nadere informatie

Hoe kun je de weerstand van voorwerpen vergelijken en bepalen?

Hoe kun je de weerstand van voorwerpen vergelijken en bepalen? werkblad experiment 4.5 en 5.4 (aangepast) naam:. klas: samen met: Hoe kun je de weerstand van voorwerpen vergelijken en bepalen? De weerstand R van een voorwerp is te bepalen als men de stroomsterkte

Nadere informatie

Combinatoriek groep 1

Combinatoriek groep 1 Combinatoriek groep 1 Recursie Trainingsweek, juni 009 Stappenplan homogene lineaire recurrente betrekkingen Even herhalen: het stappenplan om een recurrente betrekking van orde op te lossen: Stap 1. Bepaal

Nadere informatie

LES 4: Scrollen achtergrond en tegels gebruiken

LES 4: Scrollen achtergrond en tegels gebruiken LES 4: Scrollen achtergrond en tegels gebruiken DOEL: De achtergrond (background) laten bewegen en we gaan tegels (tiles) gebruiken om het speelveld uit te breiden. Start Stencyl Open het zelf gemaakte

Nadere informatie

Praktische toepassing van functies

Praktische toepassing van functies Excellerend Heemraadweg 21 2741 NC Waddinxveen 06 5115 97 46 richard@excellerend.nl BTW: NL0021459225 ABN/AMRO: NL72ABNA0536825491 KVK: 24389967 Praktische toepassing van functies De laatste twee functies

Nadere informatie

Tentamen Kansrekening en Statistiek (2WS04), woensdag 30 juni 2010, van 9.00 12.00 uur.

Tentamen Kansrekening en Statistiek (2WS04), woensdag 30 juni 2010, van 9.00 12.00 uur. Technische Universiteit Eindhoven Faculteit Wiskunde en Informatica Tentamen Kansrekening en Statistiek (WS4), woensdag 3 juni, van 9.. uur. Dit is een tentamen met gesloten boek. De uitwerkingen van de

Nadere informatie

Bepaal eerst de probleemstelling of hoofdvraag

Bepaal eerst de probleemstelling of hoofdvraag Bepaal eerst de probleemstelling of hoofdvraag De probleemstelling is eigenlijk het centrum waar het werkstuk om draait. Het is een precieze formulering van het onderwerp dat je onderzoekt. Omdat de probleemstelling

Nadere informatie

3 Veranderende krachten

3 Veranderende krachten 3 Veranderende krachten B Modelleren Een computermodel van bewegingen in SCYDynamics NLT-module Het lesmateriaal bij deze paragraaf vormt een onderdeel van de NLT-module Dynamische Modellen VWO. Wat gaan

Nadere informatie

Om te kijken of x, y, z samen een driehoek specificeren hoeven we alleen nog maar de driehoeksongelijkheid te controleren: x, y, z moeten voldoen

Om te kijken of x, y, z samen een driehoek specificeren hoeven we alleen nog maar de driehoeksongelijkheid te controleren: x, y, z moeten voldoen Feedback Software Testing, Opdrachten Week 1 Driehoek-test Deze opdracht is in het algemeen zeer goed uitgevoerd. Algemeen valt in vergelijking met vorig jaar op dat de ingeleverde oplossingen veel minder

Nadere informatie

Sum of Us 2014: Topologische oppervlakken

Sum of Us 2014: Topologische oppervlakken Sum of Us 2014: Topologische oppervlakken Inleiding: topologische oppervlakken en origami Een topologisch oppervlak is, ruwweg gesproken, een tweedimensionaal meetkundig object. We zullen in deze tekst

Nadere informatie

en-splitsingen: een aantal alternatieven worden parallel toegepast, of-splitsingen: van een aantal alternatieven wordt er één toegepast,

en-splitsingen: een aantal alternatieven worden parallel toegepast, of-splitsingen: van een aantal alternatieven wordt er één toegepast, Kansrekening voor Informatiekunde, 25 Les 8 Proces analyse Veel processen laten zich door netwerken beschrijven, waarin knopen acties aangeven en opdrachten langs verbindingen tussen de knopen verwerkt

Nadere informatie

Zomercursus Wiskunde. Katholieke Universiteit Leuven Groep Wetenschap & Technologie. September 2008

Zomercursus Wiskunde. Katholieke Universiteit Leuven Groep Wetenschap & Technologie. September 2008 Katholieke Universiteit Leuven September 2008 Limieten en asymptoten van rationale functies (versie juli 2008) Rationale functies. Inleiding Functies als f : 5 5, f 2 : 2 3 + 2 f 3 : 32 + 7 4 en f 4 :

Nadere informatie

Uitgebreide uitwerking Tentamen Complexiteit, mei 2007

Uitgebreide uitwerking Tentamen Complexiteit, mei 2007 Uitgebreide uitwerking Tentamen Complexiteit, mei 007 Opgave. a. Een beslissingsboom beschrijft de werking van het betreffende algoritme (gebaseerd op arrayvergelijkingen) op elke mogelijke invoer. In

Nadere informatie

Praktische opdracht: modelleren met Coach

Praktische opdracht: modelleren met Coach Praktische opdracht: modelleren met Coach VWO 5 wiskunde B Mei 00 Hieronder zie je een ketting waaraan vijf gelijke gewichten hangen. Daarnaast een schematische tekening van ketting en gewichten. Aan de

Nadere informatie

Onafhankelijke verzamelingen en Gewogen Oplossingen, door Donald E. Knuth, The Art of Computer Programming, Volume 4, Combinatorial Algorithms

Onafhankelijke verzamelingen en Gewogen Oplossingen, door Donald E. Knuth, The Art of Computer Programming, Volume 4, Combinatorial Algorithms Onafhankelijke verzamelingen en Gewogen Oplossingen, door Donald E. Knuth, The Art of Computer Programming, Volume 4, Combinatorial Algorithms Giso Dal (0752975) Pagina s 5 7 1 Deelverzameling Representatie

Nadere informatie

1 Inleiding... 3. 2 Beelddiagram... 4 2.1 Wat is een beelddiagram... 4 2.2 Hoeveel heren en dames deden mee van Tata Steel en KLM?...

1 Inleiding... 3. 2 Beelddiagram... 4 2.1 Wat is een beelddiagram... 4 2.2 Hoeveel heren en dames deden mee van Tata Steel en KLM?... INHOUDSOPGAVE Vak: Wiskunde 1 Inleiding... 3 2 Beelddiagram... 4 2.1 Wat is een beelddiagram... 4 2.2 Hoeveel heren en dames deden mee van Tata Steel en KLM?... 4 3 Staafdiagram... 5 3.1 Wat is een staafdiagram...

Nadere informatie

{ auteur, toelichting }

{ auteur, toelichting } Programmeren Blok A Trilogie van (programmeer)talen http://www.win.tue.nl/ wstomv/edu/ip0/ College Syntaxis (vormleer): Hoe ziet t eruit, hoe schrijf je t? Tom Verhoeff Technische Universiteit Eindhoven

Nadere informatie