Bestrijdingsmiddelen rapportage 2000

Transcriptie

1 Co mm issie Integ raal Waterbeheer Bestrijdingsmiddelen rapportage 000 Het voorkomen van bestrijdingsmiddelen in het Nederlandse oppervlaktewater in de jaren 997 en 998 juli 000

2 Bestrijdingsmiddelenrapportage 000

3 ~~~ ~ ~ ~ ~ verzicht rapporten CIW werkgroep Water(bodem)- kwaliteit en =kwantiteit (werkgroep V)... Landelijke watersysteemrapportage 99 Bestrijdingsmiddelenrapportage 999 Evaluatie Waterakkoorden Normen voor het waterbeheer Bovenstaande rapporten kunnen worden besteld bij het secretariaat van de CIW, Hoofddirectie van de Waterstaat, postbus 090, 500 EX Den Haag, telefax en ciwqhkw.rws.minvenw.nl. Bestrijdingsmiddelenrapportage 000

4 Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 4

5 Ten geleide... Voor u ligt de Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 van de Commissie Integraal Waterbeheer die is uitgevoerd door IWAC. De begeleidingsgroep van dit project bestond uit: ir. A. Driesprong-Zoeteman, ing. R. Faasen, drs. J.F.N. Maaskant, dr. S.M. Schrap, ir. H.G.K. Teunissen-rdelman, dr. J.J.G. Zwolsman (allen RIZA) en ir. L.T.A. Joosten (VEWIN). De rapportage bestaat uit een inventarisatie van onderzoek van waterbeheerders naar de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater in de jaren 997/998. AI eerder zijn CIW-rapportages verschenen over de jaren 99/99 en 994/99. Met het onderzoek is getracht een zo volledig mogelijk beeld te geven van de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen in de Nederlandse oppervlaktewateren en eventuele trends of ontwikkelingen in de gemeten concentraties van bestrijdingsmiddelen zichtbaar te maken. Het blijkt dat bestrijdingsmiddelen in aanzienlijke mate in concentraties boven het MTR voorkomen in 997 en 998 en dat er geen substantiële verbetering waarneembaar is in de omvang van de bedreiging van de aquatische ecosystemen in Nederland in vergelijking met de 5 voorafgaande jaren. Mijn dank gaat uit naar de regionale waterkwaliteitsbeheerders voor hun medewerking aan deze rapportage. Ik hoop dat deze rapportage een stimulans geeft voor het meten aan bestrijdingsmiddelen om niet alleen de effecten van het MJP-G te kunnen volgen, maar ook het inmiddels van kracht geworden Lozingenbesluit open teelten en veehouderij. Dr.lr. J. IJff voorzitter CIW Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 5

6 Bestrijdingsmiddelen rapportage 000

7 Inhoudsopgave... Ten geleide 5 Samenvatting Inleiding 77 Aanleiding 7 7 Doelstelling 7 7 Resumé vorige rapportages 7 7 Leeswijzer 7 Karakterisering basisgegevens en methodiek 7 7 Herkomst gegevens 75 Normtoetsing 7 Aantal beschikbare en toetsbare meetcijfers 7 Resultaten 997 en Algemeen 9. Toetsresultaten vanuit stoffen bezien 7. Toetsing per locatie.4 verschrijding van het (ad hoc) MTR in regionale wateren 4.4. Metingen in Metingen in verschrijding van het (ad hoc) MTR in de rijkswateren Toetsing meetcijfers aan drinkwaternorm Probleemstoffen 7 Algemeen 7 Landelijke probleemstoffen 7 Gevoeligheid van de definitie van landelijke probleemstof Potentiële probleemstoffen verige probleemstoffen 7 Vergelijking van 997 en 998 met 99 t/m 99 5 Algemeen 9 Landelijke probleemstoffen 9 Potentiele probleemstoffen 40 Trends sinds Conclusies en aanbevelingen 4 Technische conclusies en aanbevelingen 4 Conclusies voor beleid en beheer 4 Literatuur 49 Begrippenlijst 57 Bestrijingsmiddelenrapportage 000 7

8 ... Bijlagen a b 4 4a 4b 4c 4d MTR en streefwaarden waaraan getoetst is voor de bestrijdingsmiddelenrapportage verzicht van het aantal locaties en aantal stoffen per waterbeheerder verschrijdingen per stof voor alle regionale waterbeheerders, 997 verschrijdingen per stof voor alle regionale waterbeheerders, 998 Toetsresultaten per categorie oppervlaktewater over de jaren Regionale waterbeheerders Zoete Rijkswateren Rijkswateren (grenslocaties) Zoete Rijkswateren Samenvattend overzicht van het aantal beschikbare meetreeksen, toetsbare meetreeksen en overschrijdende meetreeksen Maximale overschrijdingsfactoren per bestrijdingsmiddel verzicht overige probleemstoffen verzicht percentage locaties waar de detectiegrens boven de norm ligt Bestrijdingsmiddelen rapportage 000 8

9 Samenvatting... Deze rapportage beschrijft de toestand van bestrijdingsmiddelen in de Nederlandse oppervlaktewateren aan de hand van metingen van waterbeheerders in de jaren 997 en 998. Deze beschrijving spitst zich toe op de toetsing aan de MTR-waarden uit de Vierde Nota waterhuishouding en aan ad-hoc MTR-waarden. Tevens is onderzocht of er in vergelijking met de vorige rapportage over periode (CIW, 999) de toestand zich in gunstige of ongunstige zin heeft ontwikkeld. Hoofdconclusie van deze studie is dat bestrijdingsmiddelen in aanzienlijke mate in concentraties boven het MTR voorkomen in 997 en 998 en dat er geen substantiële verbetering waarneembaar is in de omvang van de bedreiging van de aquatische ecosystemen in Nederland in vergelijking met de 5 voorafgaande jaren. Resultaten normtoetsing p 55% van de onderzochte locaties overschrijdt het gehalte van een of meerdere stoffen de norm. Het aantal onderzochte stoffen verschilt per locatie. In de regionale wateren is waargenomen dat 0% van de locaties tenminste voor één stof het MTR overschrijdt, in de grenswateren is dat 00% en in de zoete rijkswateren is het percentage ongeveer 5% voor beide jaren. p regionaal niveau komen duidelijke verschillen naar boven. Sommige beheerders hebben op een groot aantal locaties en/of een groot aantal stoffen gemeten waardoor de kans op geconstateerde overschrijdingen navenant toeneemt. Uit de toetsing van de meetcijfers aan de norm van de drinkwaterfunctie blijkt dat in de onderzoeksperiode minder dan 0% van de locaties hieraan voldoet. De overschrijdingen worden overwegend veroorzaakt door herbiciden. Toetsing aan de drinkwaternorm heeft geen formele status en is in deze rapportage vooral indicatief gebruikt. ndanks het feit dat deze locaties geen officieel toegekende drinkwaterfunctie hebben is het duidelijk dat indien meer oppervlaktewater gebruikt wordt voor de bereiding van drinkwater, bestrijdingsmiddelen een belangrijk probleem zouden zijn voor het zuiveringsproces. ntwikkelingen ten opzichte van de periode Door het projectmatig karakter van bestrijdingsmiddelenonderzoek is het moeilijk een statistisch verantwoord beeld te geven van de ontwikkelingen of trends in de tijd. Als gevolg van de grote variatie in (het aantal) stoffen dat gemeten is, de regionaal verschillende aandacht en de verschuiving van locaties is het maar beperkt mogelijk trends op te sporen en te toetsen. Uit een vergelijking van toetsresultaten van 99 tot 998 komen geen grote verschillen naar voren. Het aantal locaties dat niet voldoet aan het MTR in deze jaren varieert tussen de 50 en 0%. De maximale overschrijdingsfactoren zijn in de periode voor vele stoffen anders dan in de voorgaande jaren. Een algemene trend is echter niet waarneembaar. Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 9

10 Probleemstoffen In de onderzochte periode zijn landelijke probleemstoffen geïdentificeerd die door tenminste 5 waterbeheerders zijn gemeten en waarbij meer dan 0% van de locaties niet aan de norm voldeed: carbendazim, propoxur en diuron. Bij een nadere analyse met minder strikte criteria komen de volgende stoffen als probleemstof in beeld: metolachloor, Simazin, dichloorvos, metribuzine, methomyl, som-ddt en aldicarbsulfoxide. De definitie van landelijke probleemstof maskeert het belang van een groep stoffen waarbij het aandeel niet toetsbare meetreeksen relatief groot is terwijl de wel toetsbare meetreeksen telkens de norm overschrijden. Dit zijn de volgende stoffen: dichloorvos, mevinfos, parathionethyl, azinfos-ethyl, aldicarbsulfoxide, chloorfenvinfos, fosfamidon, bromofosmethyl, methiocarb en fosalone. Voor deze groep stoffen is het van belang om voor deze stoffen analysemethoden toe te passen of te ontwikkelen waarbij de detectiegrens onder het MTR ligt. Conclusies en aanbevelingen voor beleid en beheer De waterbeheerder moet zo gericht mogelijk kunnen monitoren op de aanwezigheid en het risico van bestrijdingsmiddelen voor watersystemen. Daarom verdient het aanbeveling bij de toelating van nieuwe bestrijdingsmiddelen inzicht te hebben in routes naar oppervlaktewater, de beschikbaarheid over een betrouwbare en betaalbare analysemethode met Voldoende lage detectielimiet te hebben en een (ad hoc) MTR af te leiden. De aanwezigheid van sommige stoffen waarvan de toelating reeds geruime tijd beëindigd is vormt een aanwijzing voor illegaal gebruik. De beheerder kan de informatie uit het monitoringprogramma gericht voor handhaving inzetten. De gehanteerde definitie van landelijke probleemstof maskeert een groep van stoffen met een relatief hoge detectielimiet. Het verdient aanbeveling de definitie onder de loep te nemen en aan te passen. mdat de benoemde landelijke probleemstoffen inmiddels niet meer toegelaten zijn verdient het aanbeveling de monitoring te differentiëren in verband met een te verwachten verschuiving naar andere middelen. Een goede meetstrategie kan zijn enerzijds de verwachte afname op een beperkt aantal locaties waar de stoffen een probleem vormen te volgen en anderzijds brede screeningstechnieken inzetten om nieuwe stoffen te signaleren. Er blijken grote verschillen in de omvang van de onderzoeksinspanning aanwezig te zijn. Het verdient aanbeveling de waterbeheerders richtlijnen aan te reiken voor de omvang en inhoud van het onderzoek aan bestrijdingsmiddelen, zodat de beheerder zelf een beter beeld krijgt van de problematiek. Het verdient aanbeveling dat waterbeheerders blijven meten om niet alleen het MJP-G te kunnen volgen, maar ook het inmiddels van kracht geworden Lozingenbesluit open teelten en veehouderij. Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 0

11 Inleiding.... Aanleiding In het Nederlandse oppervlaktewater komen bestrijdingsmiddelen wijd verspreid voor. Vaak komen deze middelen in zulke hoge concentraties voor, dat ze een probleem vormen voor de kwaliteit van het oppervlaktewater en een bedreiging vormen voor het aquatisch ecosysteem. m een landelijk beeld te krijgen van de omvang en ernst van de problematiek, heeft de Commissie Integraal Waterbeheer in het verleden twee rapportages uitgebracht op basis van het bestrijdingsmiddelenonderzoek van alle waterkwaliteitsbeheerders in Nederland. Het eerste rapport beschrijft de resultaten van het bestrijdingsmiddelenonderzoek in de jaren (CIW-CUWV, 99). In het tweede rapport zijn de aren 99 tot en met 99 behandeld (ClW,999). CIW werkgroep V heeft besloten om het landelijk beeld opnieuw te actualiseren door een rapportage op te stellen voor de jaren 997 en 998. Deze rapportage richt zich alleen op de aangetroffen gehalten in oppervlaktewateren en zal geen relatie leggen met het landgebruik enlof gebruikscijfers van bestrijdingsmiddelen bij de interpretatie van de resultaten.. Doelstelling De doelstelling van de landelijke bestrijdingsmiddelenrapportage is tweeledig: 9 een zo volledig mogelijk beeld geven van de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen in 997 en 998 in de Nederlandse oppervlaktewateren; 9 eventuele trends of ontwikkelingen in de gemeten concentraties van bestrijdingsmiddelen zichtbaar maken. De aard van deze rapportage is een technische beschrijving en analyse van het beschikbare onderzoeksmateriaal. In de conclusies zijn ook meer beleidsmatige conclusies opgenomen. De beschrijving van de situatie in 997 en 998 en het opsporen van ontwikkelingen vindt plaats aan de hand van toetsing aan de momenteel geldende milieukwaliteitsnormen. De Vierde Nota Waterhuishouding definieert een minimum kwaliteitsniveau dat gelijk is aan het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR). Bestrijdingsmiddelen waarvoor geen officiële norm is vastgesteld zijn getoetst aan een indicatieve norm of risiconiveau. Dit wordt in deze rapportage met ad hoc MTR aangeduid. Tevens zijn de waarnemingen aan de drinkwaternorm getoetst.. Resumé van vorige rapportages Normoverschrijdingen Uit de vorige bestrijdingsmiddelenrapportages is gebleken dat in de periode 99 tot en met 99 op ongeveer de helft van de locaties Bestrijdingsmiddelenrapportage 000

12 jaarlijks overschrijding van het MTR of ad hoc MTR optreedt. Deze overschrijdingen zijn vaak veroorzaakt door slechts één of twee stoffen. In de regionale wateren werd het (ad hoc) MTR in de jaren 994, 995 en 99 op respectievelijk 8, 5 en 55% van de locaties overschreden. De toename in het aantal overschrijdingen werd voor een deel veroorzaakt door een uitgebreider en gerichter pakket bestrijdingsmiddelen dat geanalyseerd werd. Dit leverde een grotere trefkans op. In de zoete rijkswateren werd het (ad hoc) MTR in de jaren 994, 995 en 99 op respectievelijk 8, 4 en % van de locaties overschreden. De afname in het aantal overschrijdingen hangt gedeeltelijk samen met een wijziging in het analysepakket: er werd op meer locaties een kleiner pakket gemeten. Dit maakt een goede vergelijking moeilijk. Simazin overschreed het meest het MTR in de rijkswateren. p de onderzochte grenslocaties in de grote rivieren kwamen relatief veel overschrijdingen van het (ad hoc) MTR voor: op drie van de vier locaties werd in alle onderzoeksjaren voor ten minste één bestrijdingsmiddel het (ad hoc) MTR overschreden. Simazin en diuron overschreden in de hoogste mate de norm. Probleemstoffen en potentiële probleemstoffen p basis van het onderzoek van de jaren 99 tot en met 99 zijn zeven bestrijdings/conserveringsmiddelen als landelijke probleemstof aangemerkt. Het gaat om de stoffen: carbendazim parathionethyl propoxur diuron trifenyltinverbindingen dichloorvos simazin Daarnaast is op grond van gebruik en toxiciteit een aantal potentiële probleemstoffen aangewezen. Het betreft de stoffen: metamnatrium (gemeten als MITC) chloorthalonil glyfosaat chloormequat fluazinam tolylfluanide prosulfocarb pyridaat pencycuron diquat ntwikkelingen in gebruik, toelating en concentraties in het oppervlaktewater In de periode is vooral het gebruik van grondontsmettingsmiddelen sterk afgenomen. In deze periode trad een dalende lijn op in het percentage overschrijdende locaties voor MITC, een omzettingsproduct van het grondontsmettingsmiddel metamnatrium. Het gebruik van herbiciden, fungiciden en insecticiden/acariciden nam in die periode niet of nauwelijks af. ndanks dat de inspanningen in het kader van het Meerjarenplan Gewasbescherming (MJP-G) tot een reductie in gebruik heeft geleid (in kg werkzame stof), is de waterkwaliteit in de periode sinds de inwerkingtreding nog nauwelijks verbeterd. pgemerkt moet worden dat veel emissiebeperkende maatregelen pas na 99 zijn genomen. Dit geldt vooral voor de glastuinbouw, de bloembollenteelt, de boomkwekerijen en voor de onkruidbestrijding door gemeenten. De effecten hiervan op de waterkwaliteit waren in de periode tot en met 99 uiteraard niet merkbaar. Bestrijdingsmiddelen rapportage 000

13 Analysemethoden In de bestrijdingsmiddelenrapportage over de periode (CiW,999) is uitgebreid ingegaan op verschillen die tussen analysemethoden konden optreden. Dit was het gevolg van een discussie die in 997 was ontstaan door de constatering van vals-positieve waarnemingen. Inmiddels is dat probleem door de tijd achterhaald omdat de meeste laboratoria nu de betrouwbare GC-MS-methode toepassen voor de betreffende stoffen. Ten behoeve van de voorliggende rapportage zijn de toegepaste analysemethoden daarom wel in kaart gebracht, maar niet uitgebreid besproken..4 Leeswijzer Hoofdstuk gaat in op de inwinning van de basisgegevens en de karakteristieken van deze basisgegevens. Daarnaast behandelt dit hoofdstuk de methodiek die gebruikt is voor het toetsen, de normstelling en de controle van de getoetste gegevens. In hoofdstuk wordt ingegaan op de resultaten van het bestrijdingsmiddelenonderzoek in oppervlaktewater in 997 en 998. Hoofdstuk 4 richt zich op het identificeren van landelijke probleemstoffen. Hoofdstuk 5 geeft de ontwikkelingen vanaf 99 weer. In hoofdstuk volgen de conclusies en aanbevelingen die uit het onderzoek naar voren komen. Bestrijdingsmiddelenrapportage 000

14 Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 ~

15 Karakterisering basisgegevens en methodiek.... Herkomst gegevens Voor deze rapportage zijn alle regionale waterbeheerders benaderd met het verzoek alle beschikbare meetcijfers van bestrijdingsmiddelen over de jaren 997 en 998 aan te leveren. Het verzoek betrof zowel meetcijfers uit routinematige meetnetten als uit projectmatige onderzoeken. De projectmatige onderzoeken kunnen gericht zijn op specifieke gebieden of teelten. Dit houdt in dat de uiteindelijke gegevensset een grote variatie vertoont in aantal stoffen dat per waterbeheerder gemeten is, het aantal locaties dat onderzocht is en de herhalingsfrequentie van de metingen. Een deel van de dataset is via de CIW enquête ingezameld. In de toekomst zullen via de CIW enquête alle gegevens die voor deze bestrijdingsmiddelenrapportage nodig zijn opgevraagd worden. De meetcijfers van de zoete rijkswateren en grenswateren over de jaren 997 en 998 zijn door het RIZA beschikbaar gesteld. Tevens is een specifiek onderzoek van het RIZA in regionale wateren meegenomen van het beheersgebied van HH Rijnland. Het RIKZ heeíi gegevens aangeleverd van de zoute rijkswateren. Deze dataset omhelsde alleen de gegevens van 997. In het bestrijdingsmiddelenonderzoek worden ook screeningsmethoden toegepast. Uit de praktijk blijkt dat meetcijfers verkregen bij screening doorgaans even betrouwbaar zijn als andere kwantitatieve meetcijfers. In de toetsing en bespreking in deze rapportage zijn meetwaarden uit screeningsonderzoek ook meegenomen. Controle van de gegevens In beginsel vindt in elk laboratorium controle plaats van de juistheid van de meetcijfers voordat deze verder verwerkt worden. Door de centrale inzameling en bewerking van gegevens kunnen ongewild fouten ontstaan in de dataset. Daarom zijn alle gegevens gecontroleerd op de volgende aspecten: aanwezigheid van de aanduiding voor een waarneming onder de detectiegrens; eenduidigheid van naamgeving en codering van stoffen; gebruikte eenheden; uitschietende waarden. Deelsets De gegevens zijn gegroepeerd in 4 categorieën oppervlaktewateren: regionale wateren: alle meetcijfers die door de regionale waterbeheerders aangeleverd zijn ( 997 en 998); grenslocaties: meetcijfers van locaties in rijkswateren bij de landsgrenzen in de grote watersystemen Rijn, Maas, Schelde en kanaal Gent-Terneuzen ( 997 en 998); zoete rijkswateren: alle meetcijfers gemeten in de binnenlandse rijkswateren ( 997 en 998, RIZA); Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 5

16 zoute rijkswateren: alle meetcijfers die gemeten zijn in de zoute rijkswateren ( 997, RIKZ). In het laatste jaar zijn beduidend meer locaties in regionale wateren onderzocht dan in 997. Het aantal onderzochte locaties in zoete rijkswateren en op de grenslocaties is gelijk in 997 en 998. In de zoute rijkswateren zijn locaties onderzocht in 997 (figuur.). In regionale wateren wordt meer gemeten dan in rijkswater.... Figuur. Het aantal onderzochte locaties per categorie oppervlaktewater c 400 o - { 00 a Regionale wateren Grenslocaties Zoete Zoute Rijkswateren Rijkswateren 500. Normtoetsing Toetsvoorschrift De resultaten van de metingen van bestrijdingsmiddelen worden getoetst volgens een vastgelegd voorschrift. Bij deze zogenaamde CUWV-toetsmethode wordt ieder bestrijdingsmiddel op iedere locatie afzonderlijk beoordeeld. De beoordeling is gebaseerd op een serie metingen die over de periode van één jaar op die locatie zijn genomen (CUWV,l995). Alle bestrijdingsmiddelen zijn getoetst met de 90-percentielwaarde, de zogeheten toetswaarde, uitgaande van metingen per jaar. Dit houdt in dat wanneer er meer dan metingen voor een bestrijdingsmiddel op één locatie beschikbaar zijn, 90% van de metingen het MTR niet mag overschrijden om positief beoordeeld te worden. In de praktijk worden bestrijdingsmiddelen doorgaans maar 4 tot maal per jaar gemeten. In dat geval moeten alle meetwaarden onder het MTR liggen. Gehanteerde normen Alle meetcijfers zijn getoetst aan de Maximaal Toelaatbare Risico's (MTR's) van de Vierde Nota Waterhuishouding (). De is in 997 en 998 nog niet formeel van kracht. Voor een groot aantal (nieuwe) stoffen is in de Vierde Nota Waterhuishouding (nog) geen MTR opgenomen. In die gevallen is vaak wel een "ad hoc MTR" beschikbaar. Ad hoc MTR's zijn risicogrenzen die afgeleid zijn volgens dezelfde methodiek als de officiële MTR's, maar nog niet beleidsmatig zijn overgenomen. Ze zijn gebaseerd op toxiciteitgegevens uit de literatuur en te beschouwen als een indicatieve norm. verschrijding van een ad hoc MTR geeft inzicht in Bestrijdingsmiddelenrapportage 000

17 de risico s voor het aquatisch ecosysteem, maar biedt de waterbeheerder nog geen beleidsmatige ondersteuning voor het nemen van maatregelen. Ad hoc MTR s zijn in de meeste gevallen door het RIZA afgeleid (o.a. Beek,l999; WSV,99-994). In bijlage staan alle MTR en ad hoc MTR waarden weergegeven met de oorsprong van de waarden. Drinkwaternormen ppervlaktewater dat als bron voor de bereiding van drinkwater dient, moet voldoen aan de normen uit het Besluit kwaliteitsdoelstellingen en monitoring van oppervlaktewater (Staatsblad, 99). De norm luidt dat de concentratie van een individuele stof niet hoger mag zijn dan 0,l pg/l. Daarnaast is er een norm van 0,5 vg/l voor het gezamenlijke gehalte van alle stoffen. In deze rapportage is uitsluitend aan de norm voor individuele stoffen van 0,l vg/l getoetst. De nieuwe Europese richtlijn betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water heeft geen consequenties voor bestrijdingsmiddelen. In deze richtlijn blijven de hierboven vermelde normen van kracht (Richtlijn 98, nr 95/000 (SYN), Brussel, 998). Toetsingsprogramma Alle toetsingen zijn uitgevoerd met het computerprogramma NTVE, versie onder het schilprogramma BEVER, versie.0.. Tevens is de nieuwe toetseditor, versie.0., gebruikt voor het toevoegen van alle ad hoc MTR waarden. p de locaties waar meetcijfers van zwevend stof beschikbaar zijn voert het toetsingsprogramma NTVE automatisch een standaardisatie uit naar standaard gehalten van 0 mg/l. Daar waar geen zwevend stof gemeten is, zijn de meetcijfers niet gestandaardiseerd.. Aantal beschikbare en toetsbare meetcijfers In tabel. staat een overzicht, per jaar en per categorie oppervlaktewater, van het aantal verzamelde meetreeksen. Een meetreeks bestaat uit alle metingen van een bepaalde stof in één jaar op één locatie (zie ook begrippenlijst). Alle meetreeksen van stoffen waarvan een MTR of ad hoc MTR bekend is, zijn meegenomen. De overige stoffen zijn in deze rapportage buiten beschouwing gelaten. Het gaat om ongeveer 55 stoffen waarvoor geen (ad hoc) MTR beschikbaar is. In bijlage staan stoffen weergegeven zonder MTR of ad hoc MTR waarde. Het aantal toetsbare meetreeksen zijn meetreeksen waaruit een toetsbaar 90-percentiel berekend kan worden, dat wil zeggen waarbij de detectiegrens voor die stof beneden de norm ligt. Meetcijfers onder de detectiegrens in combinatie met een detectiegrenswaarde hoger dan de (ad hoc) MTR leveren een niet toetsbare meetreeks op. Uit de tabel. blijkt dat 75% (997) en 79% (998) van de beschikbare meetreeksen toetsbaar is. Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 7

18 ... Tabel. Meetreeksen Toetsbare Toetsbare stoffen Locaties Aantal rneetreeksen en toetsbare meetreeksen rneetreeksen, aantal toetsbare stoffen en het aantal beschikbare locaties per 997 (aantallen0 categorie water weergegeven voor Regionale wateren beide jaren Grenslocaties Zoete Rijkswateren Zoute Rijkswateren Totaal (aantallen) Regionale wateren Grenslocaties Zoete Rijkswateren Zoute Rijkswateren Totaal Totaal De gegevensset bestaat zowel uit routinematig als projectmatig onderzoek. In 998 zijn meer toetsbare meetreeksen beschikbaar dan in 997, zowel door een groter aantal locaties als een groter aantal toetsbare stoffen. In 997 zijn iets minder toetsbare meetreeksen omdat minder toetsbare stoffen aangeleverd zijn. Voor de zoete rijkswateren en grenswateren zijn in beide jaren evenveel locaties aangeleverd. Van de zoute rijkswateren zijn gegevens aangeleverd van locaties in 997. In Bijlage staan de aantallen locaties en toetsbare stoffen die per waterbeheerder ontvangen zijn weergegeven. Voor de Rijkswateren is het aantartoetsbare meetreeksen in 998 vergelijkbaar met 997 terwijl in de Regionale wateren het aantal toetsbare meetreeksen in 998 hoger is in vergelijking met 997. Hoe meer gemeten is, hoe duidelijker een beeld geschetst kan worden van de huidige toestand in het oppervlaktewater. Een aantal regionale waterbeheerders heefî uitgebreid gemeten, vaak wetende dat in bepaalde regio s veel bestrijdingsmiddelen worden gebruikt. Deze uitgebreide metingen geven een realistisch beeld van de huidige toestand van het oppervlaktewater. Indien uit de eerdere meetjaren blijkt dat bepaalde stoffen in een bepaalde regio niet of nauwelijks gebruikt worden en niet de normen overschrijden is het te overwegen deze stoffen niet meer mee te nemen in het analysepakket. Gericht en doelbewust meten laat meestal een worst case situatie van de oppervlaktewaterkwaliteit zien. Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 8

19 Resultaten 997 en Dit hoofdstuk bespreekt de resultaten van het bestrijdingsmiddelenonderzoek van de jaren 997 en De bestrijdingsmiddelen waarvoor een (ad hoc) MTR geldt, zijn getoetst aan deze norm voor zover dat mogelijk was. Allereerst wordt ingegaan op de knelpunten bij het toetsen van stoffen waarvoor de detectiegrens hoger ligt dan het MTR. Vervolgens komen de toetsresultaten per bestrijdingsmiddel en naar locatie aan bod. Hierbij zijn verschillende invalshoeken toegepast om de grote hoeveelheid gegevens te analyseren. In bijlage 4 staan de toetsresultaten per categorie gedetailleerd weergegeven.. Algemeen Beperkingen bij de toetsing In 997 en 998 zijn in totaal respectievelijk 8 en 75 bestrijdingsmiddelen aan het MTR getoetst. Behalve de getoetste stoffen werden door de meeste waterbeheerders nog meer stoffen geanalyseerd, waarvoor echter geen norm of risicogrens beschikbaar is (bijlage ). Voor een aantal bestrijdingsmiddelen ligt de detectielimiet van de analysemethode hoger dan het (ad hoc) MTR. De waarneming of meetreeks met een concentratie onder de detectielimiet is dan niet toetsbaar. Dit betekent dat die waarneming geen uitspraak oplevert over het risico voor het watersysteem. In bijlage 8 is een lijst opgenomen van deze stoffen. Sommige van deze stoffen werden bij geen enkele waarneming aangetoond boven de detectielimiet. Enkele andere stoffen zijn doorgaans niet, maar soms ook wel boven de detectiegrens aangetoond en dus norrnoverschrijdend bevonden. Vooral deze groep stoffen vormt mogelijk een groter probleem dan momenteel aangetoond kon worden. Afhankelijk van de zuiverheid van het monster en de toegepaste analysetechniek kan de detectielimiet variëren waardoor enkele stoffen die meestal niet detecteerbaar waren soms ook in concentraties aangetoond worden die het MTR niet overschreden. nderstaande tabel geeft een overzicht van de stoffen die wel geanalyseerd maar in geen enkele waarneming boven de detectiegrens zijn aangetoond en de stoffen die op meer dan 75% van de locaties niet gedetecteerd zijn. Bestrqdingsrniddelenrapportage 000 9

20 '... Tabel. verzicht van de stoffen (detectiegrens >MTR) die minimaal op 75% van de locaties niet gedetecteerd konden worden in het bestrijdingsmiddelenonderzoek Stof Niet >75 % niet Stof gedetecteerd gedetecteerd niet getecteerd >75 % niet gedetecteerd rganofos forve rbindingen Azinphos-methyl Bromofosmethyl Chloorfenvinfos Chloorpyrifcs Curnafos Dichloorvos Fenthion Fosalone Fosfamidon Mevinphos xy-demeton-methyl Trichloorfon Parathion-ethyl Carbamaten Aldicarbsulfoxide Fenmedifam Methiocarb L + + rganochloor verbindingen DDDkomDDD DDUsomDDE D DT/sornD DT Acylureumverbindingen Teflubenzuron + Diflubenzuron Fenolherbiciden Dinoterb Synthetische pyrethroiden Esfenvaleraat + Perrnethrin + verige verbindingen Captafol + Dichlofluanide Dinitrofenol + Heptachloor Methoxychloor + Vooral binnen de groep van organofosforverbindingen, die als insecticide worden toegepast vanwege hun cholinesteraseremmende werking, zijn de analysemethoden niet gevoelig genoeg om te kunnen toetsen aan het MTR (tabel. ). In de vorige bestrijdingsmiddelenrapportage werd al over dit fenomeen aangegeven dat de beschikbaarheid van een betrouwbare en betaalbare analysemethode met een detectielimiet onder het (ad hoc) MTR een voorwaarde zou moeten zijn voor de toelating van bestrijdingsmiddelen. Cholinecteraseremming Hier wordt kort ingegaan op de resultaten van cholinesteraseremming. Deze parameter wordt in de bespreking van de landelijke probleemstoffen niet meegenomen aangezien de resultaten van deze parameter ter discussie staan (kader ) en het zich niet om één stof handelt. Cholinecteraseremming is een effectparameter die de gecombineerde werking van alle stoffen met een vergelijkbaar mechanisme optelt, namelijk van veelal organofosforverbindingen en/of carbamaten die toegepast worden als insecticide. Kader Er is nogal wat discussie over de waarde van de parameter cholinesteraseremming.de parameter cholinesteraseremming, bepaald volgens NEN 5, kan slechts gebruikt worden als selectieve screeningspararneter. Een meetwaarde kleiner dan de detectiegrens garandeert niet dat er geen cholinesteraseremmende activiteit in het aquatisch ecosysteem aanwezig is. mgekeerd kan uit een hoge meetwaarde niet per definitie geconcludeerd worden dat er een cholinesteraseremmend effect zal optreden in het aquatisch ecosysteem. Wel levert dat een indicatie op over de aanwezigheid van insecticiden. Bij de interpretatie van cholinesteraseremming-resultaten is het van belang de ontwikkelingen rond deze parameter in acht te nemen. I Referentie: RIZA, Memo van mevr. K. de Beer, 5 februari 999. Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 0

21 Cholinesteraseremming is in 997 en 998 vaak gemeten. Respectievelijk zijn in beide jaren door en 5 waterbeheerders cholinesteraseremmers aangetoond. Ze zijn aangetoond in zowel de rijkswateren als in de regionale wateren. In 998 voldoen bij alle waterbeheerders meerdere locaties niet aan het MTR. In de beheersgebieden van Ws Groot Salland, Hrs van Delfland en Hrs van Schieland liggen relatief veel locaties waar het MTR voor cholinesteraseremming overschreden wordt. De maximale overschrijdingsfactor in de gegevensset voor cholinesteraseremming is 04 ( 998). Algemene toetsresultaten Als eerste zijn de resultaten weergegeven over de jaren 997 en 998 op meetreeks niveau. In onderstaande tabel zijn de resultaten per watercategorie weergegeven. Hier komt duidelijk naar voren dat de regionale waterbeheerders een zeer grote dataset hebben. Van de alle toetsbare meetreeksen (500) voldoet in totaal 7 procent niet aan het MTR. In bijlage 5 staan de resultaten per jaar weergegeven. Procentueel zijn er geen grote verschillen tussen de twee jaren. De grenslocaties hebben het grootste verschil met % overschrijdende meetreeksen in 997 en 8% in 998. De locaties in de zoute rijkswateren voldoen 00% van toetsbare meetreeksen aan het MTR.... Tabel. Toetsresultaten op meetreeks niveau per watercategorie voor beide jaren 997en998 Toetsbare verschrijdende h verschrijdende Aantallen meetree ksen meetreeksen meetreeksen Regionale wateren Grenslocaties 45 Zoete Rijkswateren Zoute Rijkswateren Totaal Toetsresultaten vanuit stoffen bezien De afzonderlijke bestrijdingsmiddelen zijn per locatie getoetst aan het (ad hoc) MTR. Figuur. geeft voor 997 per categorie water aan in welke mate de gemeten stoffen aan het MTR voldoen en niet voldoen. Tevens laat de figuur zien in hoeverre de stoffen niet toetsbaar zijn, omdat de detectiegrens boven het MTR ligt. Er is geen duidelijk verschil te zien tussen de verschillende oppervlaktewatercategorieën in het percentage overschrijdingen in 997 (figuur.).tussen de 0 en 40% van de gemeten stoffen voldoet op minstens locatie binnen de onderscheiden categorieën wateren niet aan het MTR. pgemerkt moet worden dat met de term "niet toetsbaar" die stoffen zijn weergegeven, waarvoor geldt dat ze voor de betreffende categorie nooit toetsbaar zijn geweest in het weergegeven jaar. Waren ze soms toetsbaar, dan zijn ze afhankelijk van het resultaat ingedeeld bij voldoet of voldoet niet. De figuur laat ook zien dat gemiddeld ongeveer één tiende van de gemeten stoffen niet toetsbaar is omdat de detectiegrens boven het MTR ligt. In de grenswateren gaat het zelfs om % van de stoffen die niet getoetst kunnen worden. Dit betekent dat mogelijk meer overschrijdingen van het MTR voorkomen dan momenteel wordt aangetoond. Bestrijdingsmiddelen rapportage 000

22 Figuur. Percentage bestrijdingsmiddelen dat op ten minste locatie niet voldoet, altijd voldoet of niet toetsbaar was voor de categorieën regionale wateren, grenswateren, zoete rijkswateren en zoute rijkswateren in % 90% 80% 70% 0% 50% 40% 0% 0% 0% n=l5 n=75 n=75 n=7 Tl- 0% wateren qrenswateren zoete zoute rijkswateren rijkswateren 0 niet toetsbaar I voldoet voldoet niet Figuur. laat zien dat in 998 in de regionale wateren ca. 40%, in de grenswateren ca 0% en in de zoete rijkswateren ca 0% van de bestrijdingsmiddelen het MTR minimaal keer overschrijdt. In zowel de grenswateren als de zoete rijkswateren zijn er minder stoffen dan in 997 die het MTR overschrijden. Weliswaar is in 998 een iets groter deel niet toetsbaar dan in 997, maar de afname in overschrijdingen overtreft dit deel. In de regionale wateren is echter geen duidelijke verbetering te zien Figuur. Percentage bestrijdingsmiddelen dat op ten minste locatie niet voldoet, altijd voldoet of niet toetsbaar was voor de categorieën regionale wateren, grenswateren en zoete rijkswateren in % 90% 80% 7 % 0% 50% 40% 0% 0% 0% 0% n= 7 n=7 n=75 regionale wateren grenswateren zoete rijkswateren n niet toetsbaar I voldoet I voldoet niet. Toetsing per locatie p iedere locatie kan voor iedere afzonderlijke stof een toetsoordeel gegeven worden. m een locatie te beoordelen als een locatie die het MTR niet overschrijdt moeten alle stoffen op die locatie voldoen aan het MTR. Het is van belang een indruk te krijgen van de hoeveelheid stoffen die per locatie zijn gemeten aangezien dit van grote invloed is op het aantal locaties dat wel of niet voldoet aan het MTR. De keuze van de Bestrijdingsmiddelenrapportage 000

23 stoffen kan ook van invloed zijn op de mate waarop stoffen het MTR overschrijden op de desbetreffende locatie maar hier wordt verder niet op ingegaan. In onderstaande figuur is het percentage iocaties dat niet aan het MTR voldoet weergegeven per watercategorie voor 997 en Figuur. Percentage locaties met een MTR verschrijding door minimaal één stof in 997 en 998. (n= het totaal aantal locaties per categorie oppervlaktewater). c o; r $ 0-! E <n 40 - o - $ n=4 ns = overschrijdingen n=ll beschikbare gegevens regionale wateren grenswateren zoete rijkswateren zoute nikswateren in de regionale wateren overschrijdt in beide jaren op ongeveer 0% van het aantal onderzochte iocaties minimaal bestrijdingsmiddel het MTR. p alle 4 onderzochte grenswateren overschrijdt in beide jaren minimaal bestrijdingsmiddel het MTR. in de zoete rijkswateren iigt het percentage iocaties waar een stof het MTR overschrijdt tussen de 0 en 40%. in de zoute rijkswateren is er geen enkele locatie waar een stof het MTR overschrijdt (bijiage 4d). in 997 komt nog een overschrijding voor op ongeveer 40% van de locaties en in 998 is dit teruggelopen naar iets meer dan 0%. Het aantal onderzochte stoffen verschilt per locatie. De kans dat een locatie niet aan het MTR voldoet, neemt toe naarmate er meer stoffen zijn onderzocht. Tabel. geeft het gemiddelde toetsresultaat van stoffen per locatie weer.... Tabel. Categorie water Gemiddeld aantal stoffen Gemiddeld aantal norm- Gemiddeld toetcrecultaat per locatie getoetst per locatie overschrijdingen per locatie 997 Regionale wateren Grenswateren Zoete Rijkcwateren Zoute Rijkcwateren 998 Regionale wateren Grenswateren Zoete Rijkcwateren Zoute Rijkcwateren , (5,5%) 4,8 (8,7%) 0,5 (,9%) o (0%),5 (5,7%0) (,%) 0, (,8%) De tabel iaat zien dat in de grenswateren per locatie de meeste stoffen zijn getoetst, en dat het percentage normoverschrijdingen per locatie hier ook het hoogst iigt in beide jaren. Verder iaat de tabel zien dat in de zoute rijkcwateren het percentage (0%) normoverschrijdingen per locatie het laagst iigt. Voor deze categorie geldt echter het VR ais norm. Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 _I -

24 .4 verschrijding van het (ad hoc) MTR in regionale wateren.4. Metingen in 997 Aantal normoverschrijdende stoffen In 997 werden door de regionale waterbeheerders 5 stoffen getoetst aan het (ad hoc) MTR. Van deze 5 stoffen overschreden er op minimaal één locatie het (ad hoc) MTR. Van het totaal aantal toetsbare meetreeksen voldoet 7% niet aan het MTR (bijlage 5). verschrijdingen naar regio Bij alle regionale waterbeheerders, behalve bij Ws Zeeuws Vlaanderen, kwamen overschrijdingen van het MTR voor. Het grootste aantal overschrijdende meetreeksen kwam voor in het beheersgebied van Hrs van Delfland en het beheersgebied van Zs Hollandse Eilanden en Waarden. Bijna de helft van het aantal normoverschrijdingen van de regionale waterbeheerders kwam voor in de regio van deze twee waterbeheerders. In deze beheersgebieden wordt zeer uitvoerig gemeten waardoor een goed beeld gekregen wordt van de oppervlaktewaterkwaliteit. Procentueel gezien kwamen de meeste normoverschrijdingen van de toetsreeks achtereenvolgens voor in de beheersgebieden van Ws Alm en Biesbosch, Hrs van Delfland en Ws Veluwe. Tabel.4 geeft een overzicht van de hoogste aantallen en percentages overschrijdingen. Deze tabel illustreert dat het moeilijk is het aantal overschijdende meetreeksen van verschillende waterbeheerders met elkaar te vergelijken, aangezien er verschillen zijn in de grootte van meetpakketten.... Tabel.4 Beheerder Aantal Aantal Aantal Beheersgebieden met het hoogste meetreeksen overschrijdende overschrijdende relatieve aantal overschrijdende meet- meetreeksen stoffen reeksen in 997 (zie bijlage a.). Hrs van Delfland 94 (4%) 4 Zs Hollandse Eilanden en Waarden 8 (%) Ws Alm en Biesbosch 0 (0%) 4 Ws Veluwe (4%) Het totaal aantal meetreeksen van Ws Alm en Biesbosch en Ws Veluwe klein in verhouding tot de andere waterbeheerders. Het kleinst aantal overschrijdingen komt voor in de beheersgebieden van Ws Veluwe, Ws Friesland, Hrs West-Brabant, Ws de Zeeuwse Eilanden en Ws Zeeuws Vlaanderen. pgemerkt moet worden dat in het beheersgebied van Ws Veluwe het totaal aantal locaties ook het kleinst is, waardoor procentueel gezien de situatie slechter is. In de gebieden van Ws Zeeuws Vlaanderen en Ws Fryslan (allebei kleine meetpakketten) is procentueel gezien de situatie het gunstigst, met respectievelijk geen en minder dan % normoverschrijding van de toetsreeksen (bijlage a). Deze vergelijkingen benadrukken het feit dat men met meer meetpunten en uitgebreide analysepakketten een beter beeld kan krijgen over de ernst van landelijke probleemstoffen. Met één meetpunt in een beheersgebied kan men weinig uitspraken doen over de toestand van het oppervlaktewater in dat specifieke beheersgebied. Het grondgebruik en de benodigde meetinspanning zijn direct aan elkaar gerelateerd. In een natuurgebied hoeft men minder intensief te meten dan in intensieve landbouwgebieden waar bestrijdingsmiddelen op grotere schaal en intensiever gebruikt worden. Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 4

25 In het beheersgebied van Hrs van Delfland werden veel van de onderzochte stoffen op een groot aantal locaties boven het MTR aangetoond. Bij de overige waterbeheerders is dit veel minder het geval. nderstaande tabel geeft een overzicht van de stoffen die op minstens 5 locaties per waterbeheerder én op minstens 50% van het aantal getoetste locaties per waterbeheerder normoverschrijdend zijn.... Tabel.5 Stof Beheersgebied Stoffen die op ten minste 5 locaties en op minstens 50% van de getoetste rganochloorverbindingen locaties in de betreffende gebieden Beta-endosulfan Hrs van Delfland normoverschrijdend zijn in 997 Heptachloorepoxide Hrs van Delfland rganofosforverbindingen Dichloorvos Hrs van Delfland Parathion-ethyl Hrs van Delfland Fenthion Hrs van Delfland Heptenofos Hrs van Delfland Bromophosmethyl Hrs van Delfland rganische tinverbindingen Trifenyltin Aniliden Metolachloor Zs Hollandse Eilanden en Waarden Ws Rijn en IJssel Uit de tabel blijkt duidelijk dat vooral de organofosforverbindingen in Delfland een groot waterkwaliteitsprobleem vormen en het waterecosysteem bedreigen. Verder valt op dat de niet langer toegestane organochloorverbindingen beta-endosulfan en heptachloorepoxide nog vaak voorkomen. Vooral endosulfan kent hoge toxiciteit voor vissen..4. Metingen in 998 Aantal normoverschrijdende stoffen In 998 werden door de regionale waterbeheerders 7 stoffen aan het MTR getoetst. Hiervan overschrijden er 7 op minimaal één locatie het (ad hoc) MTR. Van het totaal aantal toetsbare meetreeksen voldoet 7% niet aan het MTR (bijlage 5). verschrijdingen naar regio In alle beheersgebieden komen normoverschrijdingen voor. De meeste overschrijdingen komen in de beheersgebieden van het Hrs van Delfland, Hrs Uitwaterende Sluizen, Zs Limburg en Zs Hollandse Eilanden en Waarden voor. Bijna 0% van het totaal aantal overschrijdingen van de toetsreeksen komt bij deze vier waterbeheerders voor. Procentueel komen de hoogste percentages overschrijdingen voor bij Ws Alm en Biesbosch, Ws Vallei en Eem en Hrs van Delfland (tabel.).... Tabel. Beheerder Aantal Aantal Aantal Beheersgebieden met de meeste meetreeksen overschrijdende overschrijdende overschrijdende meetreeksen en het meetreeksen stoffen aantal stoffen waarop deze overschrijdingen betrekking hebben in 998 (zie Hrs van Delfland (0%) bijlage b) Hrs van Uitwaterende Sluizen 40 7 (5%) 8 Wc Regge en Dinkel (%) 5 Zs Hollandse Eilanden en waarden 40 (5%) 0 Ws Alm en Biesbosch 7 47 (%) 4 Ws Vallei en Eem 58 4 (59%) Bij verschillende waterbeheerders kwamen op een groot aantal locaties normoverschrijdingen van een bepaalde stof voor. Tabel.7 geefi een Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 5

26 ~~~ ~ overzicht van de stoffen die op minstens 5 locaties per beheerder en op minstens 50% van het aantal getoetste locaties per waterbeheerder normoverschrijdend zijn.... Tabel.7 Stoffen die op minstens 5 locaties per beheerder en op minstens 50% van de getoetste locaties per beheerder normoverschrijdend zijn in 998 Stof rganochloorverbindingen Heptachloor Som DDT rganofosforverbindingen Dichloorvos Parathion-ethyl Fenthion Heptenofos Mevinfos Pirimifos-methyl verige verbindingen Carbendazim Beheersgebied Hrs van Delfland Ws Alm en Biesbosch Hrs van Delfland Hrs van Delfiand Hrs van Delfland Hrs van Delfland Hrs van Delfland Hrs van Rijnland Hrs Uitwaterende Sluizen Zs Hollandse Eilanden en Waarden Hrs van Rijnland Hrs Uitwaterende Sluizen Tabel.7 laat zien dat ook in 998 veel organofosforverbindingen vooral in het beheersgebied van Hrs van Delfland een groot probleem vormen voor de waterkwaliteit. Verder vormt het grote aantal normoverschrijdingen van carbendazim in een groot deel van West-Nederland een probleem voor de waterkwaliteit. pvallend is het grote aantal overschrijdingen van de verboden stof DDT in Alm en Biesbosch (watermonsters, niet waterbodemmonsters of zwevend stof monsters). Normoverschrijdingen van DDT werden verder alleen enkele keren waargenomen in het beheersgebied van Ws de Aa en Hrs West-Brabant..5 verschrijding van het (ad hoc) MTR in de rijkswateren In 997 en 998 zijn 4 grenswaterlocaties en zoete rijkswaterlocaties onderzocht op het voorkomen van bestrijdingsmiddelen. In 997 zijn locaties in de zoute rijkswateren onderzocht. nderstaande tabel geeft een aantal basiscijfers weer waarvan in bijlage 5 uitgebreidere informatie staat weergegeven.... Tabel.8 Toetsingsresultaten in 997 en 998 van de grenslocaties (n=4), zoete rijkswateren (n=) en zoute rijkswateren (n=ll) Locatie Jaar Aantal stoffen Aantal normover- Aantal getoetst schrijdende stoffen meetreeksen Grenswateren Zoete rijkswateren Zoute rijkswateren Grenswateren Zoete rijkcwateren Zoute rijkswateren 998 Tabel.8 laat zien dat het aantal stoffen met een normoverschrijding op de grenslocaties hoger is dan in de zoete rijkswateren. Er zijn weliswaar meer stoffen getoetst op de grenslocaties, maar de stoffen die normoverschrijdend zijn op de grenslocaties voldoen meestal wel in de zoete en zoute rijkswateren. ok het percentage normoverschrijdende meetreeksen is op de grenslocaties hoger dan in de zoete en zoute rijkswateren. In 997 zijn Y. van de toetsbare meetreeksen normoverschrijdend bij de grenswateren, slechts 4% bij de zoete rijkswateren en 0% bij de zoute rijkswateren. In 998 zijn dit respectievelijk 8% en % voor de grenswateren en zoete rijkswateren. De daling van normoverschrijdende meetreeksen is het sterkst bij de grenswateren (bijlage 5). Bestrijdingsmiddelen rapportage 000

27 ... Tabel.9 Stof Grenslocaties Grenslocaties Zoete Zoete Stoffen die in de grenswateren en rijkswateren rijkswateren zoete rijkswateren normoverschrijdend zijn aangetroffen in 997 en 998 rganofosforverbindingen Chloorfenvinfos + Diazinon + Dichloorvos + Fenthion + Fenitrothion + rganochloorverbindingen SomDDD + SornDDE + SornDDT + Fenyl-ureurnherbiciden Diuron + Triazinen Simazin + Chloorfenoxycarbonzuren,4,5-TP + Terbutylazin Van de gemeten stoffen is in de zoute rijkcwateren geen enkele stof MTR overschrijdend. Voor deze categorie water geldt echter het VR als norm. De meeste normoverschrijdingen komen in 997 voor bij de organofosforverbindingen. Mede hierdoor overschrijdt de parameter cholinesteraseremming het MTR. pvallend zijn de normoverschrijdingen van dichloorvos op zowel de grenslocaties als de zoete rijkswateren. Dichloorvos is sinds september 997 qua toelatingsgebied sterk ingeperkt en is sindsdien in Nederland op recept verkrijgbaar voor telers in de glastuinbouw en van aardbeien in de volle grond. Sinds het voorjaar van 999 is dichloorvos helemaal niet meer toegelaten voor gebruik. pvallend is dat van de normoverschrijdende organofosforverbindingen in 997, in 998 geen normoverschrijdingen meer konden worden aangetoond. Hierbij moet opgemerkt worden dat de meeste van deze verbindingen in 998 niet gedetecteerd en daardoor niet getoetst konden worden (de detectielimiet is voor 997 en 998 voor de afzonderlijke stoffen hetzelfde). mdat het MTR onder de detectielimiet ligt, kan van deze stoffen dus ook niet geconcludeerd worden of ze een probleem vormen. Mede omdat de cholinesteraseremmers nog wel overschrijdend waren in de grenswateren en de zoete rijkswateren, kan het ontbreken van aantoonbare overschrijdingen van organofosforverbindingen vooralsnog niet al te positief geïnterpreteerd worden. Van de organofosforverbindingen die in 997 nog normoverschrijdend waren, voldeed in 998 alleen diazinon aan het MTR. Verder vallen de normoverschrijdingen van de al lang verboden DDT-verbindingen plus metabolieten op in de grenswateren. Deze overschrijdingen traden op bij Eijsden en Lobith. Diuron is in 997 en 998 op zowel de grenswateren als de zoete rijkswateren norm- verschrijdend. De chloorfenoxycarbonzuren,4,5-tp en terbutylazin, die in 997 nog het MTR overschrijden, voldoen in 998 wel.. Toetsing meetcijfers aan drinkwaternorm De meetcijfers van bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater zijn ook getoetst aan de kwaliteitsdoelstelling voor oppervlaktewater dat bestemd is voor de productie van drinkwater (zoute rijkswateren zijn hier buiten beschouwing gelaten). Deze norm is alleen van toepassing voor oppervlaktewateren van waaruit water wordt ingenomen ten behoeve van de drinkwaterproductie. Voor verre weg de meeste regionale wateren is Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 7

28 dat niet het geval. Deze toetsing levert daarom slechts een indicatief beeld op en is bedoeld ter illustratie. In figuur.4 is de globale watervoorziening weergegeven voor oppervlaktewater voor nu en in de toekomst. De drinkwaternorm bepaalt dat de concentratie van enig bestrijdingsmiddel lager moet zijn dan 0,l pg/i. In 997 voldeed slechts 9% van de locaties aan de drinkwaternorm en in 998 slechts %. pvallend is dat op de locaties die voldoen over het algemeen slechts een zeer beperkt aantal stoffen ( à ) geanalyseerd is en/of de meetfrequentie laag is ( à keer per jaar). Een aantal locaties (Limburg) daarentegen is wel op een breed pakket bestrijdingsmiddelen en in een hoge frequentie onderzocht. In de toetsing aan de drinkwaternorm zijn het vooral de herbiciden die niet voldoen aan de gestelde eisen. Dit is duidelijk een ander probleem dan bij het toetsen van de bestrijdingsmiddelen aan de (ad hoc) MTR s waarbij met name de insecticiden en fungiciden niet aan het MTR voldoen. Momenteel wordt AMPA (metaboliet van Glyfosaat) niet veel gemeten door waterbeheerders. Dit is binnen de drinkwaterbereiding een belangrijke parameter. m de problematiek van de aanwezigheid van Glyfosaat en AMPA in beeld te brengen zouden deze stoffen op grotere schaal gemeten moeten worden. De aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater is in het verleden vaker een probleem geweest bij de bereiding van drinkwater. Waterwinningbedrijf Brabantse Biesbosch kon in 99 zeven weken geen water uit de Maas onttrekken omdat er te veel diuron in zat. Zuiveringsbedrijven besteden jaarlijks 00 miljoen gulden om dit giftige onkruidmiddel te verwijderen. Indien in de toekomst steeds meer oppervlaktewater gebruikt gaat worden voor de bereiding van drinkwater (bestrijding van verdroging), zal de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen een belangrijke rol spelen. Nederland kent sinds augustus 999 een verbod op diuron. In de grensoverschrijdende wateren, zoals de Maas, blijft de buitenlandse aanvoer van (stoffen als) diuron echter hoog. Bestrijdingsmiddelenrapportage 000 8