september 2002, versie 2 Anton Kool (CLM) Dick Boland (CLM) Peter Leendertse (CLM) BIJLAGE 11: Rapportage CLM: Bestrijdingsmiddelen Noord-Holland

Transcriptie

1 DHVWaterBV BIJLAGE 11: Rapportage CLM: Bestrijdingsmiddelen Noord-Holland september 2002, versie 2 Anton Kool (CLM) Dick Boland (CLM) Peter Leendertse (CLM) PODB Noord-Holland I Bronnen in Beeld bijlage 11 W A-WB

2 Bestrijdingsmiddelen in Noord-HoUand CONCEPT Anton Kool, Diek Boland en Peter Leendertse (CLM) Versie 1 11 september Inleiding In Noord-Holland vinden emissies plaats van verontreinigende stoffen naar het oppervlakte- en grondwater. Een groep van stoffen die het water belasten zijn bestrijdingsmiddelen. Bronnen van deze middelen zijn zowel landbouwkundig als nietlandbouwkundig gebruik. De projectorganisatie diffuse bronnen Noord-Holland wil een overzicht van de meest milieubelastende bestrijdingsmiddelen en teelten in een aantal deelgebieden. In samenwerking met DHV heeft het CLM een analyse gemaakt van deze middelen en teelten. 2. Werkwijze 2.1 Landbouwkundig gebruik Om de belasting van het water in afzonderlijke gebieden in Noord Holland te bepalen is informatie nodig over de oppervlakte van de aanwezige teelten en het bestrijdingsmiddelengebruik in die teelten. Deze informatie is als volgt opgesteld: Oppervlakten van de aanwezige teelten Voor dit onderzoek worden in Noord Holland 31 gebieden. In het LGN4-bestand zijn voor deze gebieden de oppervlakten van 9 verschillende gewasgroepen gegeven: gras, mais, aardappelen, bieten, granen, glastuinbouw, boomgaard, bollen en overige landbouwgewassen. Voor deze gewasgroepen is in deze studie de verhouding van de verschillende gewassen binnen die groep per gebied nader uitgewerkt om een zo representatief mogelijk beeld te geven (zie voor verder informatie bijlage 1). Voor de verhouding van gewassen binnen een groep is de gemiddelde Nederlandse verhouding gehanteerd (CBS 2000) tenzij de Noord Hollandse verhouding afwijkt. In die gevallen is de verhouding in Noord Holland volgens gegevens van het CBS van 1999 gehanteerd. Daarnaast zijn er voor enkele regio's specifieke verdelingen van gewassen binnen gewasgroepen meegenomen omdat deze verdelingen afwijken van het Noord-Hollandse gemiddelde. Op basis van de verhoudingen is nu voor elk gebied het areaal van de verschillende gewassen beschikbaar. Deze arealen worden gekoppeld aan het verbruik en de milieubelasting van de bestrijdingsmiddelen Bestrijdingsmiddelengebruik en milieubelasting Met behulp van de milieumonitor wordt het verbruik, de emissie en de schadelijkheid van bestrijdingsmiddelen berekend (zie Boland e.a. 2001). Dit instrument heeft het CLM ontwikkeld in opdracht van het RIZA en de VEWIN en maakt het mogelijk om de milieueffecten te bepalen op basis van de gewasarealen. Daarbij maakt het model gebruik van het middelengebruik per gewas (CBS 2000), emissiegegevens en (bewerkingen van) de kentallen van de milieumeetlat (Reus e.a. 1992, CLM-milieumeetlat 2001). Deze kentallen zijn gebaseerd op de emissie en milieu-informatie die het CTB hanteert in het toelatingsbeleid van bestrijdingsmiddelen. Verbruik: De CBS-gegevens van 2000 geven informatie over het gemiddelde landelijke gebruik in een aantal teelten. Inmiddels zijn enkele milieubelastende middelen, zoals lindaan, parathion-ethyl, propachloor verboden. Deze middelen zijn uit de CBS 2000 gegevens verwijderd om geen probleemmiddelen te signaleren die inmiddels verboden zijn. Voor enkele gewassen geeft het CBS geen gebruik van bestrijdingsmiddelen. Dit be- 1

3 treft bloemkool, bewaarkool en broccoli van de vollegrondsgroenten en overige bolgewassen bij de bollen. Voor bloemkool, bewaarkool en broccoli gaan we uit dat het middelengebruik vergelijkbaar is met dat van sluitkool en voor de overige bolgewassen met dat van tulp. Emissie Voor de emissie naar oppervlaktewater staan voor de open teelten en glasteelten de volgende routes centraal: drift in open teelten. Voor de open teelten hanteren we als emissiepercentages voor de drift de volgende waarden: akkerbouw, vollegrondsgroenteteelt en bloembollenteelt: 1% boom- en fruitteelt: 7% emissie via directe routes naar oppervlaktewater (o.a. condenswater, spui, drainage) voor groente- en sierteelt onder glas: 0,1% Voor de emissie naar het grondwater is de dosering bepalend voor de hoeveelheid middel die op de bodem terecht komt. In teelten onder glas is de aanname gedaan dat de uitspoeling in teelten in de volle grond in kassen gelijk is aan die in teelten in de open lucht. De uitspoeling uit teelten op substraat stellen we op nul. Schadelijkheid De schadelijkheid van bestrijdingsmiddelen wordt uitgedrukt in milieubelastingspunten. Voor deze studie worden drie aspecten weergegeven: milieubelasting voor waterleven (ecologische waterkwaliteit). Als maat wordt de ratio tussen de concentratie in het water en de giftigheid voor waterorganismen gehanteerd, volgens de systematiek van het toelatingsbeleid. milieubelasting voor grondwater (via uitspoeling). Als maat wordt de uitspoeling volgens het model PESTLA gehanteerd conform de systematiek van het toelatingsbeleid. milieubelasting van oppervlaktewater voor drinkwater. Als maat wordt de verhouding tussen afbraak en binding aan deeltjes gehanteerd. Goed in water oplosbare stoffen met een lage afuraaksnelheid blijven langer in hoge concentraties in het oppervlaktewater. Deze waarde geeft aan welke stoffen op langere termijn(2 maanden) een risico vormen voor overschrijding van de drinkwatemorm (0,1 ~g1i). Op deze manier zijn de vijf meest milieubelastende stoffen en drie meest belastende teelten per gebied geselecteerd. 2.2 Niet landbouwkundig gebruik Voor het niet-landbouwkundig gebruik worden de LGN4 oppervlakten voor stedelijk gebied en gras in het bebouwd gebied gehanteerd. Per gebied is het aandeel van deze onderdelen in het totale oppervlakte berekend. Vervolgens is deze informatie gekoppeld aan het verbruik door gemeenten in Noord-Holland volgens evaluatie openbaar groen 1998 (gecorrigeerd voor het verbod op diuron) (Kerkhof & Heemsbergen 2000). Ook waterschappen, de NS, particulieren en bedrijven gebruiken bestrijdingsmiddelen op verhardingen en/of op grasvelden, bermen, in tuinen en plantsoenen. Het verbruik door deze groepen is echter niet in voldoende detail beschikbaar om te koppelen aan het landgebruik in LGN4. Aangezien het verbruik door gemeenten verreweg het grootst is, geeft de analyse van de gemeente toch inzicht. De nieuwste CBS gegevens zijn nog niet openbaar zodat de waarden van 1998 gehanteerd moesten worden. 2

4 Bij het niet-landbouwkundig gebruik is de emissie en de milieubelasting van de middelen naar het oppervlakte- en grondwater geen onderdeel van de berekeningen. De analyse geeft informatie over de meest gebruikte middelen per gebied gerelateerd aan het aandeel stedelijk gebied en het aandeel gras in bebouwd gebied. De berekeningen zijn gebaseerd op de verbruikscijfers van Noord-Holland. Dit betekent dat gebieden waar de gemeenten door alternatieve onkruidbestrijding hun verbruik sterk hebben gereduceerd en gebieden waarin in relatief veel middelen gebruikt worden, niet in deze analyse onderscheiden worden. Op deze manier zijn de drie belangrijkste stoffen en de belangrijkste toepassing geselecteerd. Aanname is dat toegepaste middelen door niet-landbouwkundige toepassing via afspoeling of uitspoeling in het oppervlaktewater terecht komen. 3. Resultaten Landbouw De meest milieubelastende stoffen en -teelten voor waterleven, uitspoeling en oppervlaktewater voor drinkwater zijn per gebied weergegeven in Bijlage 2. De resultaten van de gebieden worden hier kort behandeld. Op Texel (1) geven insecticiden zoals esfenvaleraat', pirirmifos-methyl, lambda- cyhalothrin de meeste milieubelasting voor de ecologische kwaliteit. Voor grondwater en voor oppervlaktewater voor drinkwater zijn vooral fungiciden zoals maneb, mancozeb' en carbendazim milieubelastend. Bollen, aardappelen en bieten veroorzaken de meeste milieubelasting. In Wieringen (2), Aangedijkte landen (3), Wieringermeer (4), Westfriesland (6) en Droogmakerijen (7) zijn insecticiden zoals esfenvaleraat, chloorfenvinfos en lambdacyhalothrin het meest milieubelastend voor waterleven. Voor grondwater en voor oppervlaktewater voor drinkwater zijn herbiciden als MCPA en MCPP en fungiciden zoals maneb, mancozeb (beide momenteel voorlopig verboden), metamitron en carbendazim milieubelastend. Opvallend is de belasting van oppervlaktwater met minerale olie. Aardappelen, bollen en kool veroorzaken de meeste milieubelasting. In de Kustzone (5) en (14) en Spaarne (17) zijn ook insecticiden zoals esfenvaleraat, pirirmifos-methyl en lambda-cyhalothrin het meest milieubelastend voor waterleven. Voor grondwater en voor oppervlaktewater voor drinkwater zijn fungiciden zoals maneb, (momenteel voorlopig verboden), procymidon, aldicarb en carbendazim milieubelastend. Opvallend is de belasting van oppervlaktwater met minerale olie. Logischerwijze zijn het hier de bollen die de meeste milieubelasting veroorzaken. In Alkmaardermeergebied (8) zijn insecticiden zoals chloorfenvinfos en lambdacyhalothrin het meest milieubelastend voor waterleven. Voor grondwater en voor oppervlaktewater voor drinkwater zijn herbiciden als MCPA en MCPP en fungiciden zoals benomyl en thiofnaatmethyl milieubelastend. Grasland veroorzaakt vooral milieubelasting van grond-en oppervlaktewater voor drinkwater. Sluitkool vooral voor de ecologische waterkwaliteit. 1 Voor dit middel zijn onlangs beperkende voorwaarden aan de toepassing verbonden. Deze konden niet in de analyse worden meegenomen. 2 Maneb en mancozeb zijn momenteel tijdelijk verboden. Mogelijk verkrijgen deze stoffen echter binnen kot weer toelating. 3

5 In de Noordzeekanaalpolders (9) zijn ook insecticiden zoals esfenvaleraat, pirirmifosmethyl en lambda-cyhalothrin het meest milieubelastend voor waterleven. herbiciden als MCPA, MCPP en isoproturon en fungiciden zoals mancozeb, man eb en metamitron zijn voor grondwater en voor oppervlaktewater voor drinkwater meest milieubelastend. Vooral de akkerbouwgewassen aardappelen, bieten en tarwe zijn de oorzaak. In de Haarlemmermeer (23) zijn ook insecticiden zoals esfenvaleraat, pirirmifosmethyl en lambda-cyhalothrin het meest milieubelastend voor waterleven. herbiciden als MCPA, MCPP en isoproturon en fungiciden zoals mancozeb, maneb en metamitron zijn voor grondwater en voor oppervlaktewater voor drinkwater meest milieubelastend. Naast de akkerbouwgewassen aardappelen, bieten en tarwe vormt de sierteelt en bollen een bron van milieubelasting. Voor Noord-Holland zijn er een aantal middelen die in de meeste gebieden het meest milieubelastend zijn. In tabel I zijn de belangrijkste weergegeven. Tussen haakjes staat het aantal deelgebieden waar dit middel in de top 5 van meest milieubelastende middelen zit. Tabel I: Samenvatting van de meest miiieubelastende middelen voor waterleven, grondwater en oppervlaktwater voor drinkwater in Noord Holland. Tussen haakjes staat het aantal deelgebieden waar dit middel in de top 5 van meest milieubelastende middelen zit. Waterleven uitspoeling drinkwater (opp/water) Middelen Esvenvaleraat (23) Mancozeb (16) Minerale olie (19) Pirimifos-methyl (26) Maneb (12) Carbendazim (24) Lambda-cyhalothrin (17) Procymidon (13) Maneb (15) Chloorfenvinfos (14) Thiofanaat-methyl (19) Metamitron (14) Flucycloxuron (13) MCPA (11) Asulam (5) Monolinuron (6) Benomyl (21) Bentazon (7) Folpet (4) MCPP (18) MCPA(l7) Niet landbouwkundig gebruik De middelen met het grootste verbruik in elk van de 31 gebieden in Noord-Holland zijn glyfosaat, dichlobenil en verzadigde vetzuren (Tabel 2). De verschillen tussen de gebieden wordenbepaald door de omvang van het stedelijk opeervlak per gebied. De grote lijn is echter voor elk gebied hetzelfde en is weergeven in bijlage 3 3 Het herbicide glyfosaat (Roundup) wordt zowel op verhardingen als in openbaar groen toegepast. Het is bekend dat glyfosaat met name voor de drinkwaterwinning uit oppervlaktewater een probleem kan vormen. In Nederland wordt de stof en vooral de metaboliet AMPA regelmatig boven de drinkwatemorm van 0,1 Ilg/1 aangetroffen. Dichlobenil is een herbicide dat vooral in openbaar groen wordt toegepast, zoals in plantsoenen en op sportvelden. De metaboliet van dichlobenil, BAM, wordt regelmatig boven de drinkwatemorm aangetroffen in grondwater. Verzadigde vetzuren worden vooral in Noord-Holland regelmatig gebruikt. Deze stof breekt snel af en de aanname is dat de stof geen milieukundige problemen oplevert. Naast de genoemde drie stoffen worden, afbankelijk van de hoeveelheid stedelijk gebied en gras, ook de herbiciden MCPA, MCPP en 2,4 D regelmatig gebruikt. Het ge- 3 Zoals aangegeven zijn geen data beschikbaar per individuele gemeente, zodat een laag gebruik door alternatieve methoden in specifieke gemeenten in deze analyse niet terugkomt. 4

6 bruik van deze stoffen vooral plaats in het openbaar groen. De stoffen spoelen uit naar het grondwater. Tabel 2: meest gebruikte middelen in de 31 gebieden in Noord-Holland Middel stedelijk gebied gras in bebouwd gebied Glyfosaat 63% 27% Verzadigde vetzuren 99% 1% Dichlobenil MCPA MCPP 2,4D 10% 14% 39% 0% 90% 86% 51% 100% Vergelijking met monitoringgegevens De resultaten van de studie zijn vergeleken met monitoringgegevens van verschillende waterschappen in de provincie (Probleemstoffem in het Noordzeekanaal notitie 2002; Den Broek en van Rooden 2000 Oppervlaktewaterkwaliteit Rijnland; van der Helm, 2000 Rapportage UHSN). In het Beheersgebied Rijnland zijn de resultaten van de periode 1991 tlm Middelen die toen de MTR overschrijden in dit gebied waren carbendazim, pirimifosmethyl, simazin en propoxur. Carbendazim en pirimifos-methyl zijn ook in deze CLM-studie probleem stof. Simazin en propoxur zijn niet meer toegelaten en worden niet meer gebruikt. Beiden zijn in de CLM-studie dan ook geen probleemstof. MCPA, metamitron en aldicarb worden eveneens aangetroffen in het water en zijn ook probleemstoffen in de CLM-studie. In het Beheersgebied AGVIDWR.gebied overschrijden de middelen carbendazim, diazinon, methomyl, propoxur, simazin, parathion-ethyl, mevinfos, diuron en pirimicarb de MTR. Carbendazim is ook in de CLM-studie probleemstof. Propoxur, simazin, parathion-ethyl, mevinfos en diuron zijn niet meer toegelaten en vormen in de CLM-studie dan ook geen probleemstof. De stoffen diazinon en methomyl zijn wel aangetroffen in het oppervlaktwater en komen in deze studie niet naar voren in de top 10 van probleemstoffen. Dit kan komen door de vermindering van de emissie van bestrijdingsmiddelen uit de glastuinbouw van de afgelopen jaren (en die in de systematiek van de CLM-studie wordt gehanteerd) of door een specifiek lokaal gebruik bij het monsterpunt. In het Hollands Noorderkwartier, het beheersgebied van Uitwaterende Sluizen, vormen volgens metingen stoffen als aldicarbsulfoxide (afbraakproduct aldicarb), carbendazim, pirimifos-methyl, diuron, simazin, chloorfenvinfos, propoxur en parathionethyl een probleem. De stoffen aldicarb(sulfoxide), carbendazim, pirimifos-rnethyl en chloorfenvinfos zijn ook in de CLM-studie probleemstof. De andere middelen zijn inmiddels verboden en komen in de CLM-studie dan ook niet terug. De stoffen zoals esfenvaleraat en lambda-cyhalothrin, die in de CLM-studie wel probleemstof zijn, zijn helaas niet geanalyseerd in de metingen van Uitwaterende Sluizen. In het Noordzeekanaal treft Rijkswaterstaat al lange lijd verboden stoffen als lindaan, endosulfan, pentachloorfenol en heptachloor aan. Nalevering uit sediment is hiervan de meest waarschijnlijke bron. In de CLM-studie komen deze stoffen niet voor omdat ze verboden zijn, evenals de gesignaleerde probleemstoffen dichloorvos, atrazin, simazin en diuron, Het analysepakket van Rijkswaterstaat lijkt dan ook sterk verouderd en niet gericht op mogelijke probleemstoffen door huidig gebruik. 5

7 4. Conclusies In de meeste gebieden in Noord-Holland zijn voor de ecologische waterkwaliteit vooral insecticiden zoals esfenvaleraat, pirirmifos-rnethyl en Iambda-cyhalothrin het meest milieubelastend. Voor grondwater en voor oppervlaktewater voor drinkwater geeft vooral het gebruik van herbiciden zoals MCPA, MCPP, isoproturon en fungiciden zoals mancozeb, maneb en metamitron de meeste milieubelasting. Vanuit openbaar groen vormen glyfosaat en dichlobenil de meest milieubelastende middelen. De resultaten van deze studie komen ten dele overeen met de monitoringgegevens van waterschappen in de regio. Ten dele zijn er verschillen. De verschillen zijn vooral te verklaren uit het feit dat een aantal middelen die volgens de metingen in Noord- Holland een probleem zijn, niet meer zijn toegelaten en daarom niet meer gebruikt worden. De middelen die niet meer gebruikt worden zijn in deze studie niet meegenomen. Enkele verschillen zijn niet direct te verklaren, maar kunnen te maken hebben met recente verminderingen van emissies (glastuinbouw) of door specifiek lokaal gebruik bij het monsterpunt. Ten behoeve van monitoring is het zinvol ook de inmiddels verboden stoffen te blijven meten om verbeteringen in waterkwaliteit door het verbod vast te kunnen stellen. Ten behoeve van beleid om emissies en milieubelasting te verminderen is het echter verstandig te concentreren op de stoffen die nog steeds gebruikt worden in de landbouw en in openbaar groen. De teelten die de meeste milieubelasting veroorzaken verschillen sterk tussen de gebieden. In een aantal gebieden met veel akkerbouw zijn het de akkerbouwgewassen aardappelen, bieten en tarwe. In de bollengebieden zijn het de bolgewassen zoals lelie's en tulpen. In gebieden met veel veehouderij zijn het grasland en mais. In de glastuinbouwgebieden is het de sierteelt, met name de rozen. Toepassingen op verhardingen door gemeenten veroorzaakt bij de niet-landbouwkundige toepassingen de meeste milieubelasting. 6

8 Bijlage 1: De verdeling van de verschillende gewassen per gewasgroep en per gebied aangegeven Deze bijlage geeft in 4 tabellen de gehanteerde verdeling over de gewasgroepen. In tabel 1.1 is de verhouding voor akkerbouw en fruitteelt weergegeven. Naast bestaande gegevens zijn enkele specialisten geraadpleegd voor de benodigde informatie. Tabel 1.1 De gewassen per gewasgroep met de verhouding die in de berekeningen zijn aanae houden. gewasgroep Betreft de gewassen Verhouding gewassen binnen volgens LGN4 groep volgens : Gras Gras 100% gras Mais sniimais 100% sniimais Aardappelen consumptieaardappelen landeliik gemiddelde Pootaardappelen landelijk gemiddelde zetrneelaardapnelen landelijk gemiddelde Bieten Suikerbieten 100% suikerbieten Granen Wintertarwe landelijk gemiddelde zomergerst landelijk gemiddelde boomgaard appels Noord Hollands gemiddelde: 52% peren Noord Hollands gemiddelde: 48% De Noord Hollandse glastuinbouw kenmerkt zich door een beperkt aandeel groenteteelt. Dit geldt met name voor de regio's rond Aalsmeer en de Haarlemmermeer en Heerhugowaard waar de glastuinbouw gespecialiseerd is in sierteelt (vooal rozenteelt en ende potplanten) (Lentjes,2002). De verdeling staat in tabel 1.2. Tabel 1.2 De verdeling (%) van de verschillende teelten binnen de glastuinbouw voor Noor dh o11an d, AaIsmeer en Haar Iemmermeer en Heer hugowaar d. gewassen Gemidelde Aalsmeer Heerhugo- Noord Hol- en Haar- waard I land (CBS 1emmer- I '99) meer Groen- Komkommers ten paprika Tomaten Sierteelt Anjers Chrysanten Freesia's Gerbera's Lelies (snijbloe men) Orchideeen perkplanten Potplanten perk Potplanten

9 gewassen Gemidelde Aalsmeer Heerhugo- Noord Hol- en Haar- waard' land (CBS lemmer- '99) meer' I Rozen I Vaste planten op basis van Lentjes 2002, DLV aalsmeer Voor de bollen blijkt uit het Doelgroepenoverleg dat op het Noord Hollandse zand de lelie en iris relatief meer en de tulp minder geteeld wordt dan op de klei-gebieden in Kennemerland. De gehanteerde verdeling staat in tabel 1.3. Tabel 1.3 De verdeling (5) van de verschillende bolgewasen binnen bollen, voor verschilld' en e remo Is. gewassen Gemiddelde NHzand l NH klei' kennemerverdeling (%) land' in Noord Holland (CBS '99) Tulp Lelie Hvacint Iris Narcis overig ron: LTB Adviseurs en Accountants, inventarisatie t.b.v, de rapportage van het Doelgroepenoverleg Bloembollensector De overige landbouwgewassen zijn voor Noord Holland voornamelijk vollegrondsgroenten. Daarbij vormen de verschillende koolsoorten de hoofdmoot. Volgens Bakker (2002) is 80% van de vollegrondsgroenteteelt in West Friesland kool en broccoli. De gehanteerde verdeling staat in tabel 1.4. Tabel 1.4 De verdeling (%) van de gewassen binnen overige landbouwgewasen Noor d Ho11ands e aenu dd eieen West F' flesian d. gewassen Gemiddelde West Friesland l verdeling (%) in Noord Holland (CBS '99) Aardbeien 1 1 Spruitkool 4 3 Winterpeen 12 9 Witlofwortel 9 7 Sluitkool bewaarkool Bloemkool Broccoli 6 6 op basis van Bakker, 2002 DLV Zwaagdijk. voor het 8

10 Bijlage 2 De meest milieubelastende middelen en teelten door landbouwkundig gebruik voor waterleven, grondwater en oppervlaktwater voor drinkwater in de 31 gebieden in Noord Holland. Weergegeven is het % van de totale milieubelasting. waterleven uitspoeling drinkwater bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten 1. Texel esfenvaleraat 28% Tulpen 38% mancozeb 29% Tulpen 38% minerale olie 33% Lelies (bollen) 34% pirimifos-methyl 18% Pootaardappelen 15% procymidon 21% Pootaardappelen 19% maneb 22% Tulpen 22% lambda-cyhalothrin 15% Lelies (bollen) 10% maneb 15% Lelies (bollen) 15% metamitron 8% Suikerbieten 13% chloorfenvinfos 6% metiram 5% carbendazim 7% monolinuron 4% benomyl 5% asulam 3% 2. Wieringen esfenvaleraat 22% Pootaardappelen 30% mancozeb 35% Pootaardappelen 40% minerale olie 29% Pootaardappelen 28% lambda-cyhalothrin 15% Consumptie- 19% metiram 11% Consumptie- 20% maneb 17% Lelies (bollen) 20% aardappelen aardappelen chloorfenvinfos 11% Sluitkool 14% maneb 10% Lelies (bollen) 7% carbendazim 7% Sluitkool 11% monolinuron 8% mecoprop-p 7% MCPA 5% metribuzin 6% procymidon 6% metamitron 4% 3. Aangedijkte esfenvaleraat 34% Tulpen 63% procymidon 35% Tulpen 61% minerale olie 39% Lelies (bollen) 54% landen pirimifos-methyl 31% Lelies (bollen) 18% mancozeb 26% Lelies (bollen) 25% maneb 28% Tulpen 34% lambda-cyhalothrin 16% Irissen 8% maneb 20% Pootaardappelen 4% carbendazim 7% Suikerbieten 2% folpet 3% benomyl 5% metamitron 6% chloorfenvinfos 2% aldicarb 3% asulam 4% 4. Wieringermeer esfenvaleraat 25% Pootaardappelen 25% mancozeb 34% Pootaardappelen 32% minerale olie 31% Lelies (bollen) 24% lambda-cyhalothrin 15% Tulpen 24% procymidon 14% Tulpen 25% maneb 20% Pootaardappelen 21% pirimifos-methyl 12% Consumptie- 16% maneb 13% Consumptie- 17% metamitron 9% Tulpen 16% aardappelen aardappelen chloorfenvinfos 7% metiram 9% carbendazim 6% monolinuron 7% thiofanaat-methyl 4% ethofumesaat 2% 5. Kustzone 5 esfenvaleraat 37% Tulpen 34% procymidon 37% Lelies (bollen) 42% minerale olie 50% Lelies (bollen) 72%

11 waterleven uitspoeling drinkwater bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten pirimifos-methyl 27% Lelies (bollen) 31% mancozeb 22% Tulpen 31% maneb 23% Tulpen 14% lambda-cyhalothrin 14% Irissen 15% maneb 21% Hyacinten 8% metamitron 6% Narcissen 4% folpet 4% aldicarb 5% carbendazim 5% deltamethrin 2% benomyl 3% chloorprofam 3% 6. Westfriesland- esfenvaleraat 27% Tulpen 44% procymidon 28% Tulpen 49% minerale olie 35% Lelies (bollen) 47% Geestmeram- pirimifos-methyl 25% Lelies (bollen) 12% mancozeb 25% Lelies (bollen) 20% maneb 26% Tulpen 30% bacht lambda-cyhalothrin 14% Sluitkool 7% maneb 17% Pootaardappelen 7% carbendazim 9% Sluitkool 5% chloorfenvinfos 4% benomyl 6% metamitron 5% deltamethrin 3% thiofanaat-methyl 6% asulam 4% 7.Droogmakerije esfenvaleraat 28% Tulpen 43% mancozeb 28% Tulpen 40% minerale olie 34% Lelies (bollen) 39% n pirimifos-methyl 22% Pootaardappelen 14% procymidon 23% Pootaardappelen 17% maneb 23% Tulpen 25% lambda-cyhalothrin 14% Lelies (bollen) 12% maneb 15% Lelies (bollen) 17% metamitron 7% Pootaardappelen 10% monolinuron 4% metiram 5% carbendazim 6% metribuzin 3% mecoprop-p 4% asulam 3% 8.Alkmaardermee chloorfenvinfos 17% Sluitkool 21% rnecoprop-p 47% Grasland (95) 60% MCPA 30% Grasland (95) 45% rgebied pirimifos-methyl 14% Winterpeen 17% MCPA 14% Tulpen 8% minerale olie 10% Sluitkool 13% esfenvaleraat 13% Rozen 12% benomyl 6% Snijmais 5% carbendazim 8% Lelies (bollen) 10% lambda-cyhalothrin 11% thiofanaat-methyl 6% mecoprop-p 8% flucycloxuron 6% procymidon 5% maneb 6% 9.Veenweidegebi MCPA 13% Grasland (95) 18% rnecoprop-p 68% Grasland (95) 89% MCPA 53% Grasland (95) 82% ed pirimifos-methyl 12% Snijmaïs 14% MCPA 20% Snijmaïs 3% mecoprop-p 13% Snijmais 4% chloorfenvinfos 9% Rozen 12% thiofanaat-methyl 2% Tulpen 1% fluroxypyr 8% Suikerbieten 3% terbutylazin 8% pyridaat 2% bentazon 5% esfenvaleraat 8% benomyl 1% minerale olie 3% 10.Noordzeekana esfenvaleraat 18% Pootaardappelen 28% mancozeb 27% Pootaardappelen 32% minerale olie 23% Suikerbieten 29%

12 - e - -- waterleven uitspoeling drinkwater bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten alpolders lambda-cyhalothrin 13% Consumptie- 18% mecoprop-p 10% Consumptie- 16% metamitron 13% Pootaardappelen 20% aardappelen aardappelen monolinuron 8% Wintertarwe 12% metiram 9% Wintertarwe 14% maneb 10% Wintertarwe 18% pirimifos-methyl 7% thiofanaat-methyl 7% MCPA 7% metribuzin 6% clopyralide 7% isoproturon 7% 11.Deelgebieden esfenvaleraat 19% Tulpen 22% mancozeb 23% Tulpen 23% minerale olie 25% Lelies (bollen) 22% die afwateren op pirimifos-methyl 13% Peren 14% procymidon 13% Pootaardappelen 15% maneb 15% Tulpen 14% het Noorzeeka- lambda-cyhalothrin 12% Pootaardappelen 11% rnecoprop-p 11% Wintertarwe 11% MCPA 9% Wintertarwe 14% naai tolylfluanide 6% maneb 10% carbendazim 8% thiram 5% MCPA 5% metamitron 7% 13.Verenigde MCPA 72% Grasland (95) 100% mecoprop-p 77% Grasland (95) 100% MCPA 64% Grasland (95) 100% Binnenpolder en fluroxypyr 18% Wintertarwe 0% MCPA 23% Wintertarwe 0% mecoprop-p 16% Wintertarwe 0% Rottepolder ethofumesaat 8% Zomergerst 0% bentazon 0% Zomergerst 0% fluroxypyr 10% Zomergerst 0% glyfosaat 1% fluroxypyr 0% bentazon 4% 2,4-0 0% triclopyr 0% ethofumesaat 3% 14.Kustzone 1 5 esfenvaleraat 38% Irissen 16% procymidon 38% Hyacinten 8% minerale olie 50% Narcissen 4% pirimifos-methyl 29% Hyacinten 5% mancozeb 21% Irissen 7% maneb 23% Irissen 3% lambda-cyhalothrin 13% Narcissen 4% maneb 21% Narcissen 5% metamitron 6% Hyacinten 3% folpet 4% aldicarb 5% carbendazim 5% maneb 2% benomyl 3% chloorprofam 3% 1 5. Stedelijk pirimifos-methyl 27% Rozen 36% thiofanaat-methyl 37% Rozen 29% carbendazim 20% Rozen 26% gebied NZKI ARK flucycloxuron 18% Potplanten - blad 17% benomyl 18% Potplanten - 12% MCPA 8% Sluitkool 24% abamectine 12% Sluitkool 12% cyromazin 11% Freesia s 12% pirimicarb 7% Grasland (95) 12% chloorfenvinfos 9% aldicarb 10% metazachloor 7% esfenvaleraat S% mecoprop-p 7% bupirimaat 6% 1 6. Amsterdam esfenvaleraat 36% Tulpen 71% procymidon 37% Tulpen 6S% minerale olie 40% Lelies (bollen) 58%

13 e fit e e waterleven uitspoeling drinkwater bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten Rijnkanaal I pirimifos-methyl 35% Lelies (bollen) 20% mancozeb 24% Lelies (bollen) 27% maneb 29% Tulpen 37% Noordzeekanaal lambda-cyhalothrin 16% Irissen 9% maneb 20% Irissen 4% carbendazim 6% Irissen 2% folpet 3% benomyl 5% metamitron 5% maneb 2% mecoprop-p 3% asulam 4% 17. Spaarne pirimifos-methyl 34% Tulpen 45% procymidon 26% Tulpen 45% minerale olie 34% Lelies (bollen) 50% esfenvaleraat 24% Rozen 16% mancozeb 17% Lelies (bollen) 18% maneb 25% Tulpen 32% lambda-cyhalothrin 11% Lelies (bollen) 13% maneb 14% Grasland (9S) 11% carbendazim 7% Grasland (95) 7% flucycloxuron 8% thiofanaat-methyl 11% MCPA 5% abamectine 5% mecoprop-p 8% metamitron 5% 18. Amsterdam pirimifos-methyl 36% Rozen 48% thiofanaat-methyl 46% Rozen 35% carbendazim 17% Rozen 56% flucycloxuron 24% Potplanten - blad 23% benomyl 16% Potplanten - 15% imidacloprid 12% Potplanten - 12% abamectine 16% Potplanten - 12% cyromazin 14% Freesia s 14% bupirimaat 12% Chrysanten 11% dienochloor 3% aldicarb 10% methiocarb 10% pyridaben 3% carbofuran 4% dimethomorph 9% 19. Rijnland pirimifos-methyl 27% Rozen 36% thiofanaat-methyl 31% Rozen 23% minerale olie 15% Suikerbieten 27% flucycloxuron 18% Potplanten - blad 17% benomyl 12% Pootaardappelen 11% metamitron 12% Rozen 17% abamectine 12% Potplanten - 9% mancozeb 9% Potplanten - 10% carbendazim 9% Pootaardappelen 11% esfenvaleraat 6% cyromazin 9% MCPA 6% lambda-cyhalothrin 4% aldicarb 7% maneb 5% 20.Landelijk pirimifos-methyl 18% Rozen 24% mecoprop-p 67% Grasland (95) 87% MCPA 57% Grasland (95) 88% gebied NZKI ARK flucycloxuron 12% Grasland (95) 15% MCPA 20% Rozen 3% mecoprop-p 14% Snijmais 3% MCPA 11% Peren 14% thiofanaat-methyl 4% Snijmais 2% fluroxypyr 9% Appelen 2% abamectine 8% benomyl 1% bentazon 5% tolylfluanide 6% pyridaat 1% ethofumesaat 2%

14 e e e waterleven uitspoeling drinkwater bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten 21.Boezemwater pirimifos-methyl 32% Rozen 43% thiofanaat-methyl 43% Rozen 34% carbendazim 19% Rozen 43% fiucycloxuron 22% Potplanten - blad 21% benomyl 17% Potplanten - 14% imidacloprid 9% Sluitkool 12% abamectine 15% Potplanten - 10% cyromazin 13% Freesia s 14% bupirimaat 9% Potplanten - 9% chloorfenvinfos 4% aldicarb 10% methiocarb 8% esfenvaleraat 3% carbofuran 4% pirimicarb 7% 22.Amsterdamse pirimifos-methyl 31% Rozen 42% thiofanaat-methyl 36% Rozen 28% MCPA 16% Rozen 31% Bos flucycloxuron 21% Potplanten - blad 20% benomyl 15% Grasland (95) 17% carbendazim 15% Grasland (95) 25% abamectine 14% Potplanten - 10% mecoprop-p 13% Potplanten - 12% imidacloprid 7% Sluitkool 12% chloorfenvinfos 5% cyromazin 11% bupirimaat 7% esfenvaleraat 3% aldicarb 9% methiocarb 6% 23.Haarlemmerm esfenvaleraat 18% Pootaardappelen 27% mancozeb 30% Pootaardappelen 35% minerale olie 25% Pootaardappelen 25% eer lambda-cyhalothrin 12% Consumptie- 17% thiofanaat-methyl 14% Consumptie- 18% maneb 15% Suikerbieten 21% aardappelen aardappelen pirimifos-methyl 10% Rozen 10% metiram 9% Tulpen 9% metamitron 10% Wintertarwe 11% monolinuron 7% maneb 8% carbendazim 6% chloorfenvinfos 6% procymidon 5% isoproturon 4% 24.lJmeer/Gooim MCPA 72% Grasland (95) 100% mecoprop-p 77% Grasland (95) 100% MCPA 64% Grasland (95) 100% eer fluroxypyr 18% Aardbeien 0% MCPA 23% Aardbeien 0% mecoprop-p 16% Aardbeien 0% ethofumesaat 8% Anjers 0% bentazon 0% Anjers 0% f1uroxypyr 10% Anjers 0% glyfosaat 1% fluroxypyr 0% bentazon 4% 2,4-D 0% triclopyr 0% ethofumesaat 3% 25. Stedelijk pirimifos-methyl 28% Rozen 38% mecoprop-p 43% Grasland (95) 56% MCPA 43% Grasland (95) 66% gebied ASL flucycloxuron 19% Potplanten - blad 18% thiofanaat-methyl 17% Rozen 12% rnecoprop-p 11% Rozen 11%

15 e e -- waterleven uitspoeling drinkwater bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten abamectine 13% Potplanten - 9% MCPA 13% Potplanten - 5% fluroxypyr 7% Pootaardappelen 6% esfenvaleraat 5% benomyl 6% carbendazim 5% chloorfenvinfos 3% cyromazin 5% bentazon 3% 26. 's Graven- chloorfenvinfos 24% Sluitkool 30% mecoprop-p 52% Grasland 68% MCPA 33% Grasland 50% landsevaart lambda-cyhalothrin 12% Winterpeen 25% MCPA 16% Aardbeien 7% carbendazim 12% Sluitkool 21% esfenvaleraat 10% Rozen 10% benomyl 8% Snijmais 6% rnecoprop-p 8% Winterpeen 8% deltamethrin 7% thiofanaat-methyl 5% metazachloor 6% pirimifos-methyl 7% pyridaat 3% fluroxypyr 5% 27. Aalsmeer pirimifos-methyl 32% Rozen 51% thiofanaat-methyl 63% Potplanten - 48% pirimicarb 14% Rozen 49% flucycloxuron 25% Potplanten - 41% benomyl 15% Rozen 34% carbendazim 14% Potplanten - 35% abamectine 16% Orchideeen 3% cyromazin 6% Freesia s 6% dimethomorph 13% Chrysanten 4% thiram 4% aldicarb 4% bupirimaat 10% pyridaben 4% carbofuran 3% methiocarb 8% 28.Landelijk pirimifos-methyl 28% Rozen 38% rnecoprop-p 31% Grasland (95) 41% MCPA 33% Grasland (95) 52% gebied ASL flucycloxuron 19% Potplanten - blad 18% thiofanaat-methyl 21% Rozen 15% mecoprop-p 8% Rozen 15% abamectine 13% Potplanten - 9% MCPA 9% Pootaardappelen 8% minerale olie 6% Pootaardappelen 10% esfenvaleraat 4% benomyl 7% fluroxypyr 5% terbutylazin 3% mancozeb 6% bentazon 5% 29. Vecht pirimifos-methyl 32% Rozen 43% rnecoprop-p 29% Grasland (95) 38% MCPA 33% Grasland (95) 50% flucycloxuron 21% Potplanten - blad 21% thiofanaat-methyl 26% Rozen 20% rnecoprop-p 8% Rozen 20% abamectine 15% Potplanten - 10% benomyl 10% Potplanten - 8% carbendazim 7% Snijmais 7% dienochloer 3% MCPA 9% fluroxypyr 5%

16 e -- e waterleven uitspoeling drinkwater bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten bestrijdingsmiddelen teelten pyridaben 3% cyromazin 8% bentazon 5% 30. Glastuinbouw pirimifos-methyl 32% Rozen 43% thiofanaat-methyl 40% Rozen 31% carbendazim 13% Rozen 37% ASL flucycloxuron 22% Potplanten - blad 21% benomyl 15% Potplanten - 13% minerale olie 8% Suikerbieten 11% abamectine 15% Potplanten - 10% cyromazin 12% Freesia s 13% imidacloprid 8% Pootaardappelen 9% esfenvaleraat 3% aldicarb 9% bupirimaat 8% dienochloor 3% mancozeb 5% methiocarb 7% 31. 't Gooi fenvaleraat 60% Sluitkool 67% mecoprop-p 32% Grasland (95) 32% MCPA 17% Sluitkool 25% chloorpyrifos 9% Grasland 15% MCPA 12% Wintertarwe 21% carbendazim 13% Wintertarwe 24% chloorfenvinfos 7% Winterpeen 7% benomyl 11% Snijmais 17% isoproturon 9% Grasland 15% parathion-ethyl 5% pyridaat 9% metazachloor 7% lambda-cyhalothrin 4% isoproturon 6% minerale olie 6%