Kroon op de bestrijdingsmiddelenatlas. Samenvatting van de resultaten en een aanzet tot tijdsvergelijking van periodes

Transcriptie

1 Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden Kroon op de bestrijdingsmiddelenatlas Samenvatting van de resultaten en een aanzet tot tijdsvergelijking van periodes Tussenrapportage november 2005 M.G. Vijver, W.L.M. Tamis, M. van t Zelfde, C.J.M. Musters & G.R. de Snoo

2 2

3 Kroon op de bestrijdingsmiddelenatlas Samenvatting van de resultaten en een aanzet tot tijdsvergelijking van periodes Tussenrapportage november 2005 M.G. Vijver, W.L.M. Tamis, M. van t Zelfde, C.J.M. Musters & G.R. de Snoo

4 Voorwoord Voor u ligt de tussenrapportage van het project Kroon op de Bestrijdingsmiddelenatlas (kenmerk RI-4421) dat wordt uitgevoerd door het Centrum voor Milieuwetenschappen van de Universiteit Leiden en Royal Haskoning. Kroon is een acroniem voor Krachtig Resultaat Overzicht Oppervlaktewater Nederland. Dit document bevat een omschrijving van de tussentijdse resultaten die zijn behaald door een belangrijk deel van de berekeningen als verkennende studie te doorlopen. Deze tussentijdse rapportage is er op gericht om de mogelijke problemen in het project in een vroeg stadium te identificeren en op te lossen. De stappen die zijn doorlopen, zijn het bepalen van de algemene waterkwaliteit, de belangrijkste resultaat beschrijvingen uit de meetperiode 1999/2000, een aanzet tot methodiek ontwikkeling voor de identificatie van knelpunten in de monitoring en een aanzet voor de methode om tot tijdsvergelijkingen te komen. Het beoogde eindproduct heeft als doel om de belangrijkste resultaten uit de bestrijdingsmiddelenatlas op een rij te zetten in een rapportage (gedrukte en elektronische versie (internet)). De meetresultaten van de periodes 1997/1998 tot en met 2004 zullen door de jaren heen vergeleken worden. Het Kroon-project zal in november 2006 opgeleverd worden. Wij menen dat deze tussenrapportage een getrouw beeld geeft van de systematiek die gebruikt wordt binnen het Kroon-project. Leiden, november

5 Inhoudsopgave VOORWOORD...2 INHOUDSOPGAVE INLEIDING ACHTERGRONDEN DOELEN EN DEELVRAGEN LEESWIJZER METHODIEK KRACHTIG OVERZICHT WAT ZIJN DE KNELPUNTEN IN DE ALGEMENE WATERKWALITEIT WAT BETREFT BESTRIJDINGSMIDDELEN? Aanpak beschrijving Resultaten getoetst aan de som-drinkwaternorm (DWN) Aandachtspunten berekening en interpretatie van resultaten som-dwn Het sommeren van ecotoxicologische- en toelatingsnormen (MTR / CTB) WELKE BESTRIJDINGSMIDDELEN ZIJN DE BELANGRIJKSTE KNELPUNTEN? Aanpak beschrijving Schaling van normoverschrijding Top10 aan normoverschrijdende stoffen Aandachtspunten in de berekening Resultaten type middelen groepen WELKE TYPEN GRONDGEBRUIK ZIJN DE BELANGRIJKSTE KNELPUNTEN? Aanpak beschrijving Grondgebruik in Nederland Top10 knelpunten in grondgebruik Aandachtspunten in de berekening Mogelijkheden tot inzet bij ruimtelijke ontwikkeling WELKE KNELPUNTEN ZIJN ER IN DE MONITORING? Aanpak beschrijving Voorlopige resultaten Aandachtspunten in de berekening en weergave van de resultaten TIJDSVERGELIJKING, EEN TUSSENSTAND ALGEMEEN PLAN VAN AANPAK EERSTE VOORLOPIGE RESULTAAT: TIJDSVERGELIJKING SOMNORM DRINKWATER VORMGEVING ALGEMEEN HOMEPAGE KRACHTIGE SAMENVATTING TIJDSVERGELIJKING AANGEPASTE BOOM-MENUSTRUKTUUR...35 LITERATUUR

6 4

7 1 Inleiding 1.1 Achtergronden De Bestrijdingsmiddelenatlas bestaat nu twee jaar als internet-applicatie: Op deze website worden de metingen van bestrijdingsmiddelen in de oppervlaktewateren gevisualiseerd. De meetgegevens zijn afkomstig van monitorings-programma s van verschillende waterbeherende instanties o.a. de waterschappen en Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (RIZA) die de data verzamelen in het kader van de 2 jaarlijkse bestrijdingsmiddelenrapportage (voorheen CIW-rapportage; Commissie Integraal Waterbeheer) en de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland (VEWIN). De meetgegevens worden per stof in kaarten (schaalniveau 1 km 2 of 25 km 2 ) en histogrammen aangeboden. Op de kaarten is direct te zien waar bestrijdingmiddelen zijn gemeten en waar ze in welke mate de norm overschrijden. Sinds 2004 is aan de Bestrijdingsmiddelenatlas informatie toegevoegd over de typen landgebruik die mogelijk bijdragen aan de aanwezigheid en normoverschrijdingen van bestrijdingsmiddelen in het oppervlaktewater. Van de Bestrijdingsmiddelenatlas wordt veelvuldig gebruik gemaakt door verschillende instanties en organisaties. Het instrument wordt mede ingezet binnen het beleidsprogramma Evaluatie Duurzame Gewasbescherming De Bestrijdingsmiddelenatlas krijgt aandacht in de media door middel van presentaties en publicaties, waaronder een artikel in Gewasbescherming (april 2005) en Trends in Water (april 2005). Internationale presentaties van de Bestrijdingsmiddelenatlas vonden plaats op het SETAC-symposium 2004 te Praag en Frensenius-symposium 2005 te Keulen. Een internationale publicatie is geplaatst in Pesticides News (juni 2005). De huidige Bestrijdingsmiddelenatlas heeft als doelstelling om metingen van bestrijdingsmiddelen transparant en inzichtelijk te maken voor de gebruikers. Er zijn verschillende resultaten te vinden van metingen aan individuele stoffen en metadata. In april 2006 zullen er naast de gegevens uit de meetperiode 1999/2000, ook meetgegevens van de periode 1997/1998 en voor de periode 2001 t/m 2004 beschikbaar zijn. Door 5

8 deze toevoeging van gegevens zal het aantal kaarten in de Bestrijdingsmiddelenatlas enorm toenemen. Door de grote hoeveelheid informatie is een overzicht niet eenvoudig te maken. Toevoeging van een overzicht met de belangrijkste resultaten heeft een meerwaarde voor veel gebruikers. Het overzicht moet de belangrijkste resultaten op individueel stofniveau weergeven en daarnaast een weergave geven van de algemene waterkwaliteit op het gebied van bestrijdingsmiddelen. Met een systematische tijdsvergelijking moet de mogelijkheid worden geboden om de waterkwaliteit door de tijd heen te volgen. De toevoeging van de samenvattende informatie en van de tijdsvergelijking vormt daarmee een Kroon op de Bestrijdingsmiddelenatlas. De krachtige samenvatting kan worden ingezet voor beleidsmatige en politieke doeleinden van bijvoorbeeld ministeries, provincies en waterschappen. Een van de mogelijke toepassingen ligt in de toekomstige ruimtelijke planvorming. Het kunnen vergelijken van de gegevens van meerdere periodes geeft inzicht in de voor- of achteruitgang van de waterkwaliteit in de tijd. Het succes en falen van beleid kan hiermee worden beoordeeld, wat betreft de algemene waterkwaliteit of de toe- of afname van concentraties van individuele stoffen. 6

9 1.2 Doelen en deelvragen Om tot een Kroon op de Bestrijdingsmiddelenatlas te komen (waarbij Kroon staat voor Krachtig Resultaat Overzicht Oppervlaktewater Nederland) zijn twee doelstellingen opgesteld. 1) Een bondige en aantrekkelijke samenvatting van de knelpunten in de kwaliteit van het oppervlaktewater ten gevolge van bestrijdingsmiddelen opstellen. 2) De kwaliteit van het oppervlaktewater, wat betreft bestrijdingsmiddelen, vergelijken tussen de verschillende periodes die voorkomen in de Bestrijdingsmiddelenatlas met de referentieperiode. Een bondige aantrekkelijke samenvatting (doelstelling 1) zal in het bijzonder voor het beleid worden gemaakt. De doelgroep hiervoor zijn waterbeheerders, overheden, beleidsmedewerkers en planvormers (denk hierbij aan landinrichting). Dit overzicht zal voor elke periode worden gemaakt die beschikbaar is binnen dit project, te weten , , en (na update) De krachtige samenvatting moet voldoen aan vormgevingseisen zoals beknopt, aantrekkelijk en helder. Een tijdsvergelijking (doelstelling 2) is mogelijk geworden door het beschikbaar komen van metingen van bestrijdingsmiddelen van meerdere periodes (zie inleiding). Binnen het beleid van de Evaluatie Duurzame Gewasbescherming is de periode 1998 gekozen als zijnde referentie periode. Om deze reden worden de metingen uit de periode 1997/1998 binnen dit project eveneens als referentieperiode gebruikt. De tijdsvergelijking kan op deze manier belangrijke inzichten in de effectiviteit van het beleid betreffende bestrijdingsmiddelen en kwaliteit van oppervlaktewateren geven. Bovenstaande doelstellingen zijn uitgewerkt in een aantal deelvragen: Voor doelstelling 1: a) wat zijn de knelpunten in de algemene waterkwaliteit wat betreft bestrijdingsmiddelen? b) welke bestrijdingsmiddelen vormen de belangrijkste knelpunten? c) welke typen grondgebruik vormen de belangrijkste knelpunten? 7

10 d) welke knelpunten zijn er in de monitoring? Voor doelstelling 2: e) wat is de toe- of afname van normoverschrijdingen van individuele stoffen in de tijd? f) wat is de verandering in de tijd van stof overschrijdende gegevens (metagegevens)? g) welke veranderingen in de tijd treden op bij de typen landgebruik die verantwoordelijk zijn voor normoverschrijdingen? 1.3 Leeswijzer In hoofdstuk 2 staat de methodiek beschreven om tot een bondige en aantrekkelijke samenvatting te komen. Tijdens de uitwerking is veel materiaal hiervoor verzameld, dat in deze tussentijdse rapportage op een rij is gezet. Verder worden voorlopige resultaten gegeven en zijn aandachtspunten geïdentificeerd die nader uitgewerkt moeten worden binnen het Kroon-project. De aandachtspunten, zoals ze nu zijn geïdentificeerd, leiden tot keuzes betreffende de berekeningsmethoden. Deze keuzes zullen in overleg met de opdrachtgever worden gemaakt. De systematiek is beschreven aan de hand van de verschillende deelvragen die hierboven beschreven zijn. In hoofdstuk 3 wordt een korte toelichting gegeven op het vergelijken van de meetresultaten over de verschillende periodes. De deelvragen e tot en met g zijn leidend voor dit stuk. De methodiek is voorlopig globaal bekeken en enkele aandachtspunten zijn geïdentificeerd. De systematiek voor de tijdsvergelijking wordt begin 2006 verder uitgewerkt. Afgelopen tijd is er veel tijd gestoken in het vergaren en plaatsen van de meetgegevens uit de periodes op de website. Er is een start gemaakt met de update met bestrijdingsmiddelen gegevens voor de periode 1997/1998 en Hoofdstuk 4 bevat een voorstel voor de gewenste aanpassingen van de vormgeving en opzet van de website. 8

11 2 Methodiek Krachtig overzicht 2.1 Wat zijn de knelpunten in de algemene waterkwaliteit wat betreft bestrijdingsmiddelen? Aanpak beschrijving Voor dit onderdeel van de krachtige samenvatting worden de gegevens van álle bestrijdingsmiddelen geaggregeerd in een aantal somparameters. Welke somparameters het meest geschikt zijn, wordt op dit moment nog nader onderzocht. De gesommeerde meetgegevens worden vergeleken met somnormen. De gesommeerde drinkwaternorm (DWN) heeft een vastgestelde waarde. Voor toetsing aan bepaalde ecotoxicologische normen (MTR) moeten nog somnormen worden opgesteld. Dit kan op verschillende manieren, welke in de hier volgende paragrafen wordt uitgewerkt. De resultaten worden gevisualiseerd in kaarten waarbij bijzondere aandacht wordt besteed aan regio s met de beste of slechtste waterkwaliteit en met de grootste veranderingen in de tijd Resultaten getoetst aan de som-drinkwaternorm (DWN) Toetsing aan de DWN van de gesommeerde concentraties is al aanwezig in de Bestrijdingsmiddelenatlas op het internet. Hiervoor zijn de concentraties per meetpunt per periode opgeteld. De somnorm is afgeleid vanuit de Europese standaard, die vastgesteld is op 0.5 µg per liter in oppervlakte water. Figuur 2.1 geeft een weergave van de algemene waterkwaliteit getoetst t.o.v. de drinkwaternorm. 9

12 Figuur 2.1: gesommeerde concentraties getoetst tegen de som-drinkwaternorm (0.5 µg/l) 10

13 In figuur 2.1 worden de metingen op een schaalniveau van 5 x 5 km weergegeven. Er zijn 3 klassen onderscheiden bij de toetsing aan de som-drinkwaternorm, namelijk de gesommeerde concentraties voldoen aan de norm van 0.5 μg per liter (= blauw weergegeven). De gesommeerde concentraties overschrijden de drinkwaternorm van 0.5 μg per liter (= geel weergegeven) of de gesommeerde concentraties overschrijden meer dan een factor 10 de drinkwaternorm (= rood weergegeven). De resultaten laten zien dat de gemeten concentraties aan bestrijdingsmiddelen in het oppervlaktewater regelmatig overschrijding van de drinkwaternorm geven. In het vervolg van dit project, zal binnen de beschrijving van de resultaten, bijzondere aandacht uitgaan naar regio s met de beste of slechtste waterkwaliteit én met de grootste veranderingen over de meetperiodes Aandachtspunten berekening en interpretatie van resultaten som DWN Verkenning van de resultaten heeft een aantal aandachtspunten opgeleverd die nader onderzocht moeten worden. Aandachtspunten wat betreft de berekeningen zijn: a) omgang met metingen die onder de detectie limiet liggen. Bij de huidige berekeningen zijn metingen beneden detectie limiet buiten de berekening gelaten. b) lokaties waar weinig of niet gemeten is, c) aantal gemeten stoffen per lokatie, d) de meetintensiteit, e) de stoffen die gemeten worden. Voor de interpretatie van de resultaten moet aandacht worden geschonken aan het feit dat de verschillende waterbeherende instanties verschillende doelstellingen hebben en daarmee sterk uiteenlopende monitoringsprogramma s gebruiken. Het concrete gevolg hiervan is o.a. dat: a) het type watergang waarin gemeten wordt verschilt, b) het seizoen van metingen verschilt, c) de analyse methoden verschillen en daarmee de detectie limieten e.d. Dit laat zien dat voorzichtigheid bij de interpretatie en bespreking van de resultaten noodzakelijk is. 11

14 2.1.4 Het sommeren van ecotoxicologische- en toelatingsnormen (MTR / CTB) Voor het opstellen van gesommeerde ecotoxicologische- en toelatingsnormen bestaat nog geen vastgestelde methodiek, in tegenstelling tot de som-drinkwaternorm. Bij het opstellen van deze gesommeerde ecotoxicologische- en toelatingsnormen zal getracht worden om rekening te houden met de aandachtspunten in de berekening zoals vermeld in paragraaf Voor het uitzetten van de algemene waterkwaliteit t.o.v. de ecotoxicologische of toelatings- kwaliteitsnorm, zijn een aantal mogelijke kandidaten voor somparameters. Vier van de ecotoxicologische somnormen die voorhanden zijn, worden hieronder beschreven. Toepasbaarheid, aggregatie-berekeningen en binnen welke programma s de genoemde somnormen worden gebruikt, wordt eveneens in de beschrijving vermeld. Een keuze voor somnormen die binnen het Kroon-project worden gebruikt, zal worden gemaakt in overleg met de opdrachtgever. Wetenschappelijke criteria en afstemming met andere projecten kan hierbij een afweging zijn. PAF concept De bescherming van een ecosysteem kan worden geschat door een soortgevoeligheidsverdeling voor soorten uit verschillende trofische niveau s te maken voor een bepaalde toxicant. Vanuit deze curve kan een Potentieel Aangetaste Fractie (PAF) aan soorten worden afgeleid. In de ecologische risicobeoordeling van toxische stoffen is dit voorgesteld als operationeel ecotoxicologisch eindpunt (Posthuma et al., 2002; etc.). De soortgevoeligheidsverdeling wordt veelal opgesteld op basis van NOEC x (no observed effect concentrations) of EC x (effect concentratie waarop x% aangetast is). Deze effectconcentraties worden met behulp van laboratorium experimenten vastgesteld. De relevante eindpunten voor de bescherming van een ecosysteem zijn effectconcentraties op basis van groei en reproductie. De verdelingscurve van PAF kan worden geïnterpreteerd als de toxiciteit veroorzaakt door een stof. 12

15 Figuur 2.2: een soortgevoeligheidscurve waarvan een potentieel aangetaste fractie (PAF) kan worden afgeleid. Voor een gedetailleerde beschrijving van het PAF concept zie: Van de Meent (1999) en Posthuma et al (2002). De PAF geldt voor één stof, voor meerdere stoffen kunnen we een combi-paf opstellen. De combi-paf biedt de mogelijkheid om het effect van gelijktijdige aanwezigheid van stoffen op verzamelingen van soorten te berekenen. Het principe is dat wanneer er in een ecosysteem geen bestrijdingsmiddelen aanwezig zijn, er geen toxische druk op het ecosysteem is. Wanneer er een bestrijdingsmiddel in het ecosysteem komt, zal er een zekere toxische druk zijn (ecologische druk wordt weergegeven als 1-PAF 1 ). Een tweede bestrijdingsmiddel veroorzaakt dan een extra toxische druk gelijk aan 100% minus de toxische druk van stof 1 en minus toxische druk van stof 2 Dit kan uitgedrukt worden in de volgende vergelijking: combipaf A n ( 1 ) waarbij combipaf A = combi PAF voor addition, i= = 1 PAF i= 1 i stof, n = aantal stoffen, PAF i = PAF veroorzaakt door stof i, i = product 13

16 Deze somparameter is internationaal in gebruikt (o.a. in beleidsstudies van RIVM). Toxic Unit concept Een andere manier om de toxiciteit van stoffen in het oppervlaktewater te schatten, is door Toxic Units (TU) te berekenen. Toxic Unit is een dimensieloos getal waarin de toxiciteit uitgedrukt kan worden door de concentratie van een stof of mengsel te delen door de acute effect concentratie (EC) of lethale effect concentratie (LC50) waarbij 50% van de organismen dood gaat. Voor deze effect concentraties wordt gebruik gemaakt van de toxiciteitsgegevens voor individuele stoffen. Deze berekeningswijze kan worden uitgevoerd door stoffen met een zelfde werkingsmechanisme bijeen te nemen. De Toxic Units worden vervolgens bij elkaar opgeteld. conc1 conc2 concn TU = + +, waarbij conc = concentratie, EC = effect concentratie en EC1 EC2 ECn n = aantal stoffen. Een oppervlaktewater met een hoge Toxic Unit waarde veroorzaakt dan ook een hoge toxische druk. Aandachtspunt bij deze berekening is dat bestrijdingsmiddelen bestaan uit een verscheidenheid aan actieve componenten. Er kan binnen deze methode gekozen worden om actieve stoffen met een zelfde werkingsmechanisme bijeen te nemen en te verrekenen als zelfde werkingsmechanisme. Deze somparameter is internationaal in gebruik (veelvuldig in Rijkswaterstaat studies met multi-toxiciteit van oppervlaktewateren). Gesommeerde norm overschrijdingen Een andere wijze om de belasting van het oppervlaktewater te berekenen is gebruik maken van Gesommeerde NormOverschrijdingen (GNO). Dit zou gedaan kunnen worden door de concentratie te delen door de (ecotoxicologische) norm. conc1 conc2 concn GNO = + +, waarbij conc = concentratie, norm = norm en n = norm1 norm2 normn aantal stoffen. 14

17 Deze methodiek is gebruikt op het RIVM en zal eveneens voor het EDG06 programma worden gebruikt. Milieu Indicator Punten concept De Milieu Indicator Punten zijn samengestelde criteria die zijn opgebouwd uit milieubelasting equivalenten. Voor bestrijdingsmiddelen zijn deze milieu-belasting equivalenten opgebouwd uit o.a. gegevens over chemische eigenschappen, gebruikstoepassingen en financiële aspecten. Er zijn verscheidene kaders voor het meten van milieu-effecten met behulp van MIPs, allen hebben als overeenkomst dat er naast kwantitatieve gegevens ook kwalitatieve informatie wordt meegenomen als kosten-baten analyse en technische haalbaarheid. In 2000 is in opdracht van het Ministerie van LNV een milieu-indicator (MIP) opgezet speciaal voor bestrijdingsmiddelen. Deze MIP koppelt volumecijfers van chemicaliën aan milieubelasting en is uitgewerkt voor verschillende parameters, te weten voor aquatoxiciteit (alg, kreeftachtige, vis), uitspoeling naar grondwater en toxiciteit voor vogels. Deze parameters kunnen worden geaggregeerd tot één MIP voor het hele ecosysteem, wat het mogelijk maakt aan te geven waar problemen bestaan; zowel op het niveau van werkzame stoffen als op het niveau van gewassen. Meer details zijn gegeven in RIVM-rapport , Brouwer et al. (2000) MIPs zijn voornamelijk ontwikkelt om een rol te spelen in de beoordeling van het succes van het Nederlandse milieu beleid. Binnen dit programma van de KROON zou deze wijze van som-norm berekenen minder voor de hand liggen, daar we geen kwalitatieve gegevens en kosten-baten analyse binnen de Bestrijdingsmiddelenatlas hebben. Indien gekozen wordt voor een MIP als somnorm, zou deze afgestemd moeten worden met de eenheid die gebruikt wordt in het NMI-instrument van Alterra/RIVM. 15

18 2.2 Welke bestrijdingsmiddelen zijn de belangrijkste knelpunten? Aanpak beschrijving Voor dit onderdeel van de krachtige samenvatting wordt uitgezocht welke stoffen het meest vaak de normen overschrijden en daarmee de grootste problemen vormen voor de kwaliteit van het oppervlaktewater. Normoverschrijding van een concentratie gemeten in het oppervlaktewater kan binnen de Bestrijdingsmiddelenatlas bekeken worden met 3 verschillende normen. Vandaar dat de analyse uitgevoerd is voor de drie aanwezige kwaliteitsnormen, te weten de drinkwaternorm (DWN), de ecotoxicologisch gebaseerde norm, geheten Maximaal Toelaatbaar Risico (MTR), en de toelatingsnorm (CTB). Deze normen zijn allemaal anders tot stand gekomen, vandaar dat voor iedere norm een TOP10 (voor toelatingsnorm een Top5) aan stoffen geïdentificeerd is, die de meeste problemen vormen voor de waterkwaliteit Schaling van normoverschrijding Gemeten stoffen kunnen qua concentratie net normoverschrijdend zijn, maar concentraties kunnen ook tot meer dan een factor 50 boven de norm gemeten zijn. Om een geschaald beeld te krijgen van de ernst van de overschrijding per individuele stof kun je het aantal normoverschrijdingen optellen. Een tweede manier is om de mate van overschrijding verhoudingsgewijs mee te nemen. Een derde werkwijze is om de normoverschrijdingen te sommeren en geen rekening te houden met de ernst van overschrijding. Welke berekenwijze genomen wordt binnen het Kroon-project vereist vergelijking van de methodieken. In de verkennende berekeningen is de normoverschrijding van stoffen verhoudingsgewijs meegenomen. Deze schaling komt overeen met de klassenindeling op de website. Voor de DWN betekent dit dat de volgende klassen zijn gekozen: onder DWN, tussen 1 10x boven DWN en boven 10x DWN. De weegfactor in de berekening die meegenomen is om de stoffen te ordenen op ernst van overschrijding is dan respectievelijk 1 en 10. Hierbij moet opgemerkt worden dat de klassen die onder de kwaliteitsnorm zit, geen weegfactor mee krijgt. De indeling voor de MTR is als volgt: onder MTR, tussen 1-2x boven MTR, tussen 2-5x boven MTR en meer dan 5x boven MTR. De weegfactor gebruikt in de berekening is dan respectievelijk 1, 2, 5. De gemiddelde overschrijdingsklasse is bepaald door de aantallen overschrijding 16

19 vermenigvuldigd met de bijbehorende factor bij elkaar op te tellen en te delen door het totaal aantal overschrijdingen Top 10 aan normoverschrijdende stoffen De Top 10 aan normoverschrijdende bestrijdingsmiddelen is voor de drie kwaliteitsnormen apart uitgerekend voor de periode (Tabel 2.1). Tabel 2.1: De Top aan stoffen die kwaliteitsnorm het meest overschrijden zijn in periode 1999/2000: DWN MTR CTB 1 Aminomethylfosforzuur (AMPA) Monolinuron Diuron 2 Mecoprop Diuron Carbendazim 3 Prochloraz Simazine Simazine 4 Glyfosaat Diazinon Aldicarb 5 MCPA Aldicarb Glyfosaat 6 Diuron Mevinfos 7 Oxamyl Parathion-ethyl 8 Carbendazim Carbendazim 9 Aldicarb Propoxur 10 Simazine Metolachloor DWN = drinkwaternorm MTR = ecotoxicologisch gebaseerde norm en CTB = toelatingsnorm. De bestrijdingsmiddelen in tabel 2.1. staan gerangschikt op aflopende volgorde van normoverschrijding. Bestrijdingsmiddelen die bij alle kwaliteitsnormen als probleemstof geïdentificeerd zijn, zijn diuron, carbendazim, simazine en aldicarb. De stof glyfosaat komt bij 2 van de 3 normen in de Top10 lijst voor. Vanuit de tabel is te zien dat de Top10 aan probleemstoffen niet voor alle normen gelijk is. Dit komt doordat de normen verschillend tot stand zijn gekomen. De tweede verklaring ligt bij een andere verdeling van weegfactoren waarop de berekening berust (zie paragraaf 2.2.2). Ten derde speelt de aggregatie van meetwaarden een invloed. De waarden getoetst aan de MTR en CTB normen zijn geaggregeerd over tijd en ruimte door het 90 percentiel te nemen, bij de DWN is gekozen voor aggregatie op de maximale concentratie. 17

20 2.2.4 Aandachtspunten in de berekening Tijdens de berekeningen zijn er keuzes gemaakt, welke nadere aandacht vereisen in de verdere uitwerking van het Kroon-project. a) Aandachtspunt bij de berekening van normoverschrijding is de meetfrequentie. Wanneer een stof weinig gemeten is, zal het bijbehorende grondgebruik nooit in de Top10 terecht kunnen komen. Het aantal meetpunten is eveneens van belang. Om deze zaken mee te kunnen nemen, is een relatieve berekening nodig. b)voor de toelatingsnorm (CTB norm) is een Top5 aan normoverschrijdende bestrijdingsmiddelen gemaakt ipv een Top10. De reden hiervoor is dat voor weinig stoffen een toelatingnorm bekend is. c) De Top10 (of 5) aan normoverschrijdende bestrijdingsmiddelen zegt maar beperkt iets over de mate en frequentie van overschrijding. Zoals genoemd in de voorlopige resultaten, is het noodzaak om keuzes te maken over de ernst van normoverschrijding en hoe daarmee omgegaan moet worden. d) Binnen deze analyse zijn stoffen met minder dan 40 km -cellen met toetsbare metingen niet meegenomen bij het bepalen van de 10 probleemstoffen, om de statistische zekerheid te behouden. e) Of metingen die niet normoverschrijdend zijn moeten worden meegenomen bij deze exercitie, moet eveneens worden onderzocht Resultaten type middelen groepen De Top10 (en Top5) aan probleemstoffen is onderverdeeld in middelen groepen, welke zichtbaar zijn in tabel

21 Tabel 2.2: Probleemstoffen met stofgroep in de periode 1999/2000 Herbicide Herbicide, Loofdoodmiddelen, groeiregulator Fungicide Insecticide Acaricide, Insecticide Diuron Glyfosaat Carbendazim Mevinfos Pirimifos-methyl Monolinuron Methomyl Prochloraz Propoxur Oxamyl # Mecoprop MCPA Aldicarb # Simazine Aminomethylfosforzuur (AMPA), metaboliet van glyfosaat* Diazinon Metalochloor * werking onbekend, # nematicide Parathion-methyl De stoffen voorkomend in de Top10 aan normoverschrijdende stoffen (tabel 2.1) zijn ingedeeld op stofgroepen. Hieruit blijkt dat de meeste probleemstoffen zich herbiciden zijn (eerste 2 kolommen). Het aantal normoverschrijdende stoffen zijn minder vaak afkomstig uit de stofgroepen fungiciden en insecticiden. 2.3 Welke typen grondgebruik zijn de belangrijkste knelpunten? Aanpak beschrijving Bestrijdingsmiddelen worden veelal alleen toegelaten voor gebruik in bepaalde teelten. Het voorkomen van bestrijdingsmiddelen is dan ook sterk gekoppeld aan grondgebruik. Voor dit onderdeel van de krachtige samenvatting wordt uitgezocht bij welk grondgebruik bestrijdingsmiddelen worden toegepast die het meest normenoverschrijdend zijn. Koppeling van normoverschrijding met grondgebruik is op basis van statistische regressies uitgewerkt binnen een eerder project genaamd MEBOL (2004). Het grondgebruik is binnen het MEBOL project ingedeeld in verschillende klassen, namelijk 24 gewasklassen geaggregeerd uit de 54 NMI gewasklassen (NMI= Nationale Milieu Indicator zoals opgesteld door Alterra/RIVM). Hieraan toegevoegd zijn nog 4 extra gewasklassen, namelijk kasteelten, verharding, kale grond/bos/natuur, open water. 19

22 2.3.2 Grondgebruik in Nederland Voor iedere meetperiode (2 jaarlijkse cyclus), zijn grondgebruiktabellen nodig als referentieonderdeel om de statistische koppeling met normoverschrijding uit te kunnen rekenen. Het totale oppervlakte (in ha) aan gewas in Nederland is gegeven in de eerste kolom van tabel 2.3 voor de periode van In de tweede kolom van tabel 2.3 is weergegeven het totaal aan oppervlakte gewas dat voorkomt in de km-cellen waar metingen zijn uitgevoerd. Tabel 2.3: Grondgebruik in oppervlakte per gewas voor Nederland in de periode 1999/2000. Grondgebruik Gewas typen Totaal oppervlakte (in ha) voorkomen gewas Totaal oppervlakte (in ha) voorkomen gewas in km-cellen waar metingen zijn Percentage gewas gemeten aardappels ,6 1,42 aardbeien 2570,5 50,1 1,95 asperges 3159,8 102,5 3,24 suikerbieten ,9 1,66 bladgroenten 5404,3 106,5 1,97 bloemisterij 6381,6 376,7 5,90 bloembollen ,7 1,67 boomkwekerij ,7 2,91 fruitteelt ,5 2,14 granen ,2 1,49 grasland ,48 graszaad ,8 1,42 groentengewassen ,3 1,30 koolsoorten ,9 3,82 mais ,6 1,41 peulvruchten 16792,5 363,4 2,16 prei 4903,6 161,5 3,29 uien ,9 1,70 kasteelten 11225,4 1110,3 9,89 verharding ,22 kale grond, bos, natuur ,2 0,85 open water ,5 3,19 Om een uitspraak te kunnen doen op regionaal dan wel landelijk niveau is het percentage uitgerekend voor de gewasoppervlakten waarin metingen gedaan zijn t.o.v. het totale oppervlakte in Nederland. Door het percentage te gebruiken bij de berekeningen waarbij probleemteelten worden geïdentificeerd, kan een beeld worden verkregen van de relatieve normoverschrijding per grondgebruik. Grondgebruik typen met veel metingen kunnen zo worden vergeleken met grondgebruik typen waar weinig metingen worden uitgevoerd. 20

23 2.3.3 Top10 knelpunten in grondgebruik Welke typen grondgebruik de belangrijkste knelpunten zijn qua normoverschrijding, is berekend op basis van het aantal normoverschrijdende stoffen en het grondgebruik zoals weergegeven in paragraaf De resultaten van de Top10 knelpunten is berekend voor de MTR normoverschrijdingen en voor de DWN overschrijdingen. De CTB normoverschrijding is hier nog niet uitgewerkt. De Top10 aan typen grondgebruik die het meest bijdragen aan de belasting van het oppervlaktewater is weergegeven in tabel 2-4. Tabel 2-4: Top10 van grondgebruiktypen met de meeste normoverschrijdende stoffen in de periode 1999/2000 MTR DWN Gewas typen aantal Gewas typen aantal 1 Bloemisterij 13 Kasteelten 23 2 Kasteelten 12 Bloemisterij 20 3 Boomkwekerij 7 Boomkwekerij 16 4 Aardbeien 5 Aardbeien 10 5 Suikerbieten 5 Suikerbieten 8 6 Maïs 5 Maïs 7 7 Uien 4 Verharding 7 8 Verharding 1 Grasland 5 9 Grasland 1 Uien 4 10 Bloembollen 1 Bloembollen 4 DWN = drinkwaternorm MTR = ecotoxicologisch gebaseerde norm. Aantal = het aantal aan normoverschrijdende stoffen die gerelateerd is aan die gewastypen. Uit de voorlopige resultaten blijkt dat de ecologische kwaliteitsproblemen (getoetst aan de MTR) in het oppervlakte water zich voornamelijk voordoen bij bloemisterij en kasteelten. In iets minder mate vormen de bestrijdingsmiddelen gekoppeld aan het teelten boomkwekerij, suikerbieten, aardbeien en maïs een knelpunt. Overschrijding van de drinkwaternorm doet zich in grote lijnen bij dezelfde soorten grondgebruik voor. Uit verdere analyse van de Top10 knelpunten van grondgebruik en Top10 probleemstoffen blijkt dat de resultaten elkaar versterken. Parathion-ethyl en mevinfos zijn stoffen die sterk gecorreleerd zijn aan de bloemisterij, en die tevens in de Top10 bij MTR overschrijding voorkomen. Binnen de kasteelten wordt veelvuldig gebruik gemaakt van prochloraz, glyfosaat, carbendazim en simazine. Deze stoffen komen allen 21

24 voor in de Top10 probleemstoffen getoetst aan de drinkwaternorm. Van de MTR normoverschrijdende stoffen die gecorreleerd zijn aan de kasteelt, zijn er vijf stoffen (te weten: simazine, carbendazim, propoxur, parathion-ethyl en mevinfos) die voorkomen in de probleemstoffen top 10 van de MTR-norm. Bij boomkwekerij zijn vier stoffen uit de drinkwaternorm Top 10 (carbendazim, oxamyl, simazine) en drie uit de MTR-norm Top10 (mecoprop, carbendazim, simazine) terug te vinden Aandachtspunten in de berekening Tijdens de berekeningen zijn er keuzes gemaakt, welke nadere aandacht krijgen in het onderzoek in het Kroon-project. a) Aandachtspunt bij de berekening van grondgebruik is dat binnen een km-cel meerdere gewassen kunnen voorkomen. Hoe we hiermee in het project zullen omgaan, verdient nader onderzoek. b) Om tot een Top10 aan grondgebruik typen te komen qua normoverschrijding, kan gewerkt worden op basis van het aantal normoverschrijdende stoffen, of op basis van de hoeveelheid normoverschrijdingen. Beide manieren van uitwerking moeten nader onderzocht worden. c) Ondanks dat er voor weinig stoffen een toelatingsnorm (CTB) beschikbaar is, is het wel interessant welke stoffen in een dergelijke Top10 knelpunten in grondgebruik komen. Dit moet nader uitgewerkt worden Mogelijkheden tot inzet bij ruimtelijke ontwikkeling Kennis over welke type grondgebruik de grootste knelpunten voor de algemene waterkwaliteit geeft, geeft enerzijds mogelijkheden tot sturing van het bestrijdingsmiddelen- en waterkwaliteitbeleid (vergunningen WVO e.d.). Anderzijds is deze informatie de sleutel voor de analyse van de mogelijke toekomstige knelpunten in de ruimtelijke ontwikkeling. Met de resultaten van dit onderdeel kan bijvoorbeeld de vraag beantwoordt worden, wat de gevolgen zijn van de uitbreiding in of verplaatsing naar een bepaald gebied van bijv. kassenteelt. Een juiste vorm om dergelijke informatie te presenteren moet nog gezocht worden. 22

25 2.4 Welke knelpunten zijn er in de monitoring? Aanpak beschrijving Om vast te stellen in welke regio s welke probleemstoffen onvoldoende worden gemeten, moet informatie over de koppeling (per periode) van typen grondgebruik en normoverschrijding én over de ruimtelijke verdeling van het grondgebruik over Nederland worden bijeen gevoegd. Er is mogelijk sprake van onvoldoende meetinspanningen in het oppervlaktewater, op die plaatsen waar een type grondgebruik dat een knelpunt vormt in normoverschrijdingen veel voorkomt en waar geen of onvoldoende metingen zijn gedaan aan de normoverschrijdende stoffen. Wat precies verstaan moet worden onder veel voorkomend grondgebruik en onvoldoende meetinspanning zal nader worden gedefinieerd in het project. Voor de totstandkoming van het onderdeel waarin de problemen bij planvorming uitgewerkt zijn, wordt bovenstaande informatie kwalitatief gebruikt Voorlopige resultaten Wat opvalt is dat de grootste oppervlakte van Nederland als grasland gebruikt wordt. Ook verharding (steden, wegen etc) en natuurgebieden scoren hoog. Absoluut gezien wordt er bij verharding en grasland het meest gemeten. Bij gebieden waar geen teelt verbouwd wordt, zoals kale grond, bos en natuur, vindt je erg weinig metingen. Relatief gezien wordt er bij de kasteelt het meest gemeten. Het percentage van de gemeten km -cellen ten opzichte van de totale oppervlakte is 9,9%. Daarna heeft de bloemisterij het hoogste percentage met 5,9%. Aanzienlijk minder intensief wordt er gemeten in de gebieden met boomkwekerij, namelijk 2,9%, hetzelfde geldt voor aardbeien, waar 2,0% gemeten km-cellen zijn ten opzichte van het totale oppervlakte. Ondanks dat nog niet vast staat wat we binnen dit project als weinig of veel definiëren, is wel een verschil te zien aan meetintensiteit per grondgebruik type. 23

26 2.4.3 Aandachtspunten in de berekening en weergave van de resultaten Bij het uitwerken van de vraag of er voldoende meetintensiteit plaats vindt op de lokaties waar dit nodig is, zijn meerdere punten geïdentificeerd die aandacht nodig hebben, namelijk: a) definiëren wat onder veel voorkomend grondgebruik en onvoldoende meetinspanning wordt verstaan, b) de mate van overschrijding van verschillende normen, c) allocatie van belasting en normoverschrijding aan typen grondgebruik, d) de noodzaak en mogelijkheden tot extrapolatie. Verder zijn er nog technische aandachtspunten, met name de wijze waarop de lokaties moeten worden weergegeven waar onvoldoende meetinspanning verricht is. Dit kan bijvoorbeeld op basis van het grondgebruik per regio worden weergegeven. De weergave kan dan zijn in kaartvorm of in een tabel waarin stoffen vermeld staan die onvoldoende worden gemeten met een indicatie naar de regio s. 24

27 3. Tijdsvergelijking, een tussenstand 3.1 Algemeen Door het beschikbaar komen van metingen van bestrijdingsmiddelen van meerdere periode kunnen de resultaten van meerdere periodes ook met elkaar vergeleken worden. Dit geeft belangrijke inzichten in de effectiviteit van het beleid betreffende bestrijdingsmiddelen en waterkwaliteit. In de tweede fase van het KROON-project zal het instrumentarium voor de tijdsvergelijking binnen de bestrijdingsmiddelenatlas worden ontwikkeld. De tweede fase begint conform het projectplan in februari Deze tussenstand geeft een korte samenvatting van de ontwikkeling tot nu toe, alsmede de eerste gevisualiseerde resultaten voor de somnorm voor de drinkwaterkwaliteit. 3.2 Plan van aanpak Het doel van de tijdsvergelijking is om de kwaliteit van het oppervlaktewater wat betreft bestrijdingsmiddelen te vergelijken tussen de verschillende periodes die voorkomen in de bestrijdingsmiddelenatlas en een referentieperiode. Het gaat hierbij enerzijds om de veranderingen (toe- of afname) in normoverschijdingen voor individuele stoffen en voor alle stoffen gecombineerd, deze laatste op basis van somparameters. Anderzijds gaat het om veranderingen (toe- of afname) voor metagegevens (in het bijzonder de meetinspanning) en om een verklaring van de veranderingen in termen van veranderend grondgebruik. In het plan van aanpak van het projectplan wordt in detail ingegaan op de uitwerking en beperkingen van doelstellingen en deelvragen. Bij de uitwerking van de tijdsvergelijking zijn drie uitgangspunten in overleg met de opdrachtgever geformuleerd. Een eerste uitgangspunt betreft welke periodes moeten worden vergeleken. Hierbij is gekozen waar mogelijk voor: 1) de ruimtelijke vergelijking (in kaartvorm) voor twee opeenvolgende periodes en 2) vergelijking in grafiekvorm van alle beschikbare periodes. 25

28 Figuur 3.1. Overschrijding van de somnorm voor drinkwaterkwaliteit voor de perioden , , en 2003, figuur wordt vervolgd op de volgende pagina. Een tweede uitgangspunt betreft welke normen moeten gehanteerd. Er is voor gekozen om de meest recente normen te gaan gebruiken. Dit heeft als gevolg dat bij een update van de normen alle producten (automatisch) in de bestrijdingsmiddelenatlas zullen worden aangepast. Deze werkwijze voorkomt dat bij de vergelijking van periodes normen worden vergeleken in plaats van meetwaarden. In de update van de bestrijdingsmiddelenatlas met de jaren is reeds het fundament gelegd voor de procedure. Deze procedure zal in het KROON-project verder worden vervolmaakt. Een derde en tevens laatste uitgangspunt betreft het schaalniveau waarop de tijdsvergelijkingen worden gepresenteerd. Uit pragmatische overwegingen is gekozen voor het schaalniveau van 5 x 5 km (atlasblok). Er zal een procedure worden ontwikkeld om te bepalen wanneer er sprake is van achteruitgang, gelijkblijvende situatie of vooruitgang. 26

29 Vervolg figuur Eerste voorlopige resultaat: tijdsvergelijking somnorm drinkwater De bestrijdingsmiddelenatlas bevat al een somparameter, nl de gesommeerde concentraties die vergeleken worden met de Europese somnorm voor drinkwater, 0.5 ug/l. Naast deze somnorm worden op dit moment enkele andere benaderingen hiervoor ontwikkeld, zie paragraaf In figuur 3.1 worden de eerste kaarten gepresenteerd voor vier perioden van de mate (zie legenda van figuur) waarin de somnorm voor de drinkwaterkwaliteit wordt overschreden. We geven eerst enige algemene constateringen en gaan daarna op de valkuilen voor de interpretatie. Op de eerste plaats lijkt het, op het eerste gezicht, dat er geen duidelijke ontwikkeling is in de overschrijding van de somnorm in de tijd, met andere woorden het lijkt niet slechter, maar ook niet beter te worden. Op de tweede plaats springt de provincie Zuid- Holland (en dan vooral het kassengebied in het zuidwesten van de provincie) er in negatieve zin uit: veel en hoge overschrijdingen in alle perioden. Op de derde plaats 27

30 zien we in bepaalde regio s, bijvoorbeeld de provincie Friesland, in alle periodes weinig problemen. Op de vierde plaats zien we in bepaalde regio s sterke veranderingen in de mate waarin wordt gemeten (bijv. Provincie Noord-Holland, Flevoland en Groningen) tussen periodes. Op de vijfde plaats zien we soms sterke regionale veranderingen in mate van overschrijding tussen periodes, bijv. de provincie Flevoland, van alleen maar hoge overschrijdingen in de periode tot beperkt aantal overschrijdingen in de periode De mate waarin de somnorm wordt overschreden is van drie factoren afhankelijk: - de concentraties en - de detecteerbaarheid van concentraties (metingen gelijk/onder de detectielimiet) - meetintensiteit (in ruimte, tijd en aantal stoffen) Het is evident dat als de concentraties hoog zijn, de drinkwaternorm en de somnorm hiervoor snel worden overschreden. Maar in de gepresenteerde kaarten zijn de waarnemingen onder de detectielimiet niet meegenomen omdat, bij voorhand, niet duidelijk is hoe deze moeten worden opgeteld. Wij stellen voor om in lijn met de wijze waarop hiermee bij de koppeling, tussen gemeten concentraties en grondgebruik, wordt omgegaan, deze waarnemingen onder de detectielimiet ook als 0 mee te tellen. Het grootste probleem echter voor de interpretatie van deze kaarten is het probleem van de meetintensiteit. Als er niets gemeten is, valt er natuurlijk niets te presenteren, maar als er veel stoffen, vaak gedurende een periode, zijn gemeten, dan komt overschrijding vaker voor alleen maar als gevolg van het veel en vaker meten. Dit betekent dat omgekeerd het beeld dat een bepaalde regio voldoet aan de somnorm van drinkwaterkwaliteit ook het gevolg kan zijn van een te geringe meetinspanning! De vraag dringt zich op of er op de een of andere manier gestandaardiseerd zou moeten worden, zodat de kaarten en regio s onderling beter vergelijkbaar worden. Er bestaan verschillende technieken voor standaardisatie van de meetinspanning, waarvoor wij willen voorstellen dat die worden toegepast op de andere somparameters (zie paragraaf 2.1.4). 28

31 De belangrijkste reden om dit niet voor de EU-drinkwater somnorm te doen is dat a) dit een door de EU-vastgestelde methodiek is welke vastligt en b) de overschrijdingen van de somnorm voor drinkwaterkwaliteit een belangrijk signaal vormen, welke niet moet worden verzwakt door een standaardisatietechniek. In het begin van 2006 zal de methodiek voor het vergelijken van de verschillende perioden verder worden uitgewerkt in nauw overleg met de opdrachtgever. Hierbij zullen de hierboven gevonden bevindingen en resultaten worden meegenomen. 29

32 4 Vormgeving 4.1 Algemeen Aangezien het aantal kaarten, tabellen en grafieken sterk wordt uitgebreid met de invoering van meerdere meetperiodes en met de toevoeging van de krachtige samenvatting in de Bestrijdingsmiddelenatlas, zal het ontwerp van de website worden geoptimaliseerd om een duidelijk overzicht te houden. Dit hoofdstuk met de visuele structuur is een voorstel (van ) en zal aan de hand van dit document tussen de opdrachtgever (RIZA) en de uitvoerders ( en Royal Haskoning) worden besproken, zodat een zo optimaal mogelijke vormgeving kan worden verkregen. In dit hoofdstuk worden achtereenvolgens besproken de homepage, de krachtige samenvatting, de tijdsvergelijking en de aangepaste boom-menustruktuur. 4.2 Homepage Op de homepage zullen gebruikersgroepen worden benoemd en de mogelijkheden van de Bestrijdingsmiddelenatlas wordt samengevat in enkele zinnen. Er zal op de homepage een directe link zijn naar het krachtige overzicht welke in eenvoudige taal de belangrijke resultaten samenvat. Op de huidige website kan de gebruiker de verschillende producten en functionaliteiten vinden via een menu in de vorm van een boom structuur met mapjes (aan linkerzijde van scherm). Op de nieuwe, verbeterde homepage zal een vraaggerichte navigatie worden toegevoegd, welke binnen de huidige website nog niet bestaat. Hierbij zullen verschillende functionaliteiten zijn gerangschikt op vraagstelling, met de mogelijkheid om via de samenvatting van resultaten te komen in diepere lagen van detail. De doorklinkmogelijkheden tussen de verschillende producten zal worden vergroot. Tijdens deze vernieuwde vormgeving wordt het aanzicht van de hoofdpagina eveneens veranderd. Er komt een contact icoon/link duidelijk zichtbaar op de homepage. De 30

33 logo s van de verschillende instituten/instellingen, welke nu verspreid zijn over de pagina, worden voorzien van status en gerangschikt. Het RIZA zal als hoofdfinancierder herkenbaar zijn. Het logo, als initiatie ontwerper en onderzoeker, zal een prominentere plaats krijgen op de website. 4.3 Krachtige Samenvatting Navigatie Om het krachtige overzicht aan belangrijkste resultaten duidelijk zichtbaar en toegankelijk te maken voor de gebruiker, wordt ervoor gekozen om dit als aparte ingang op de website te plaatsen. Via het mapje Krachtig-overzicht zullen de resultaten van de meest recente periode het eerste getoond worden. Via een keuzescherm, kan de gebruiker het Krachtige overzicht op vragen van een periode naar keuze. Hiernaast zal ook een directe ingang op de hoofdpagina worden toegevoegd in de vraaggerichte navigatie. Presentatie resultaten De resultaten van het krachtige overzicht zullen via voorbewerkte HTML-pagina s met een duidelijke navigatie en indeling benaderbaar zijn. Hierbij zullen de specifieke resultaten op de volgende wijze worden gepresenteerd: a. Analyse van de knelpunten in de algemene waterkwaliteit Deze resultaten zullen worden gevisualiseerd met overzichtelijke kaarten per periode op het schaalniveau van 5 x 5 kilometer met een toelichtende tekst. De veranderingen in de algemene waterkwaliteit ten opzichte van de referentieperiode worden gepresenteerd in een zogenaamde verschilkaart (5 x 5 km) en een trendanalyse uitgelegd aan de hand van een korte toelichtende tekst. Hiermee kan inzicht worden verkregen in het verschuiven van problemen betreft gebieden. b. De Top 10 aan stoffen met de grootste belasting op de waterkwaliteit. Deze zullen worden gepresenteerd als tabellen met een korte toelichtende tekst, waarbij stil wordt gestaan bij de belangrijkste knelpunten en de veranderingen daarin. 31

34 c. De Top 10 aan grondgebruikstypen met de grootste belasting op de waterkwaliteit. Deze zullen worden gepresenteerd als tabellen met een korte toelichtende tekst, waarbij stil wordt gestaan bij de belangrijkste knelpunten en de veranderingen daarin. d. Analyse van de knelpunten in de monitoring Deze resultaten zullen worden gevisualiseerd met overzichtelijke kaarten met een toelichtende tekst Een uitleg over de implicaties van de gevonden knelpunten moet in begrijpelijke taal worden weergegeven, zodat beleidsmedewerkers samengevatte resultaten kunnen bekijken zonder de hele website te moeten doorlopen. In dit onderdeel zullen door klikmogelijkheden worden gecreëerd naar de resultaten op het detail niveau. 4.4 Tijdsvergelijking Navigatie De tijdsvergelijking is een nieuwe functionaliteit welke een aparte ingang op de website zal krijgen. Via het mapje Tijdsvergelijking zullen de resultaten van de tijdsvergelijking worden gepresenteerd. Binnen de tijdsvergelijking zal in grote lijnen dezelfde structuur worden gevolgd als in het huidige menu structuur van de website. De resultaten van de tijdsvergelijking zullen via keuzeschermen (interactief) kunnen worden geselecteerd. De resultaten zullen vanuit de database interactief worden aangemaakt als kaarten en/of tabellen. Presentatie resultaten I. Individuele stoffen Norm kaarten - Bij de ruimtelijke vergelijking zullen, per stof en per norm, twee opeenvolgende perioden worden vergeleken aan de hand van een verschilkaart. Uit deze verschilkaart is direct op te maken in welke gebieden herhaald is gemeten en waar verbetering of verslechtering voor de individuele stof is opgetreden. 32

35 De gebruiker kan per norm, stof (en eventueel 2 periodes) een verschilkaart kiezen op een keuze formulier - Bij de trendvergelijking zullen, per stof per norm, voor alle periodes de percentage van normoverschrijdingen worden gepresenteerd in de vorm van een grafiek. Het gaat hierbij om een landelijk beeld. De gebruiker kan per stof en norm een trend grafiek kiezen op een keuze formulier Overige producten op individueel stof niveau Naast de normkaarten zullen ook de algemene gegevens betreffende de intensiteit van het meetprogramma in verschillende perioden worden weergegeven. Dit betreft: a. Het aantal metingen per periode voor alle periodes b. Het aantal meetpunten per periode voor alle periodes c. Het aantal normoverschrijdingen per maand voor de 3 type normen Alle drie de type producten krijgen een eigen ingang in het menu en bij het derde product zal via een keuzeformulier gekozen kunnen worden uit een van de 3 normen. De resultaten van deze drie producten is in grafiekvorm. II. Meta-gegevens in verschillende perioden Algemene meta-gegevens Dit betreffen meta-gegevens welke worden bepaald voor alle stoffen samen zoals: a.. Het aantal stoffen per periode voor alle periodes. b. Het aantal meetpunten per periode voor alle periodes. Beide producten krijgen een ingang in het menu en de resultaten van deze twee producten is in grafiekvorm. 33

36 Som parameters Dit betreffen dus 2 of 3 somparameters waarvan alleen de EU-som norm voor drinkwater al in de huidige bestrijdingsmiddelenatlas aanwezig is. Vanwege de introductie van meerdere somparameters wordt dit een aparte ingang op de website. Dit geld ook voor de presentatie voor de somparameter voor één periode. Hieronder kan op een keuzeformulier worden gekozen uit een van de meerdere somnorm kaarten. Bij de somparameter kaarten voor een periode kan ook één van de twee beschikbare schaalniveau s (1 x 1 of 5 x 5) worden gekozen. Er zijn twee soorten producten: - Bij de ruimtelijke vergelijking zullen, per somparameter, twee opeenvolgende perioden worden vergeleken aan de hand van een verschilkaart. Uit deze verschilkaart is direct op te maken in welke gebieden herhaald is gemeten en waar verbetering of verslechtering voor de somparameter is opgetreden. De gebruiker kan per norm (en eventueel 2 periodes) een verschilkaart kiezen op een keuze formulier - Bij de trendvergelijking zullen, per somparameter, voor verschillende jaren de percentage van normoverschrijdingen worden gepresenteerd in de vorm van een grafiek. Het gaat hierbij om een landelijk beeld. De gebruiker kan per somparameter een trend grafiek kiezen op een keuze formulier III. Koppeling aan het grondgebruik in verschillende perioden Dit produkt is gekoppeld aan de Top 10 probleem grondgebruikstypen uit het Krachtige overzicht en noemt de 10 grondgebruikstypen welke de grootste verslechtering en/of verbetering geven betreffende het aantal stoffen met normoverschrijdingen tussen twee opeenvolgende perioden. De gebruiker kan op een keuzeformulier twee opeenvolgende perioden kiezen en een norm waarvoor in tabelvorm de 10 grootste verbeteringen en achteruitgangen te zien zijn. 34