Blijf Staan. Interventie. Samenvatting

Transcriptie

1 Interventie Blijf Staan Samenvatting Doel Het hoofddoel van Blijf Staan is het terugdringen van het aantal valincidenten (en het bijbehorende letsel) bij bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen. Subdoelen zijn dat personeel, management en bewoners zich bewust zijn van de risico s die bewoners lopen om te vallen, het belang zien en op de hoogte zijn van valpreventieve maatregelen die zij kunnen nemen, maar zich ook in staat voelen om deze maatregelen uit te voeren. Dit met als uiteindelijk doel dat valpreventie structureel wordt opgenomen in het beleid van de instelling. Doelgroep De doelgroep van Blijf Staan zijn alle bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen. De intermediaire doelgroep bestaat uit personeel en management van deze instellingen. Aanpak Blijf Staan is een multifactoriële, multidisciplinaire en planmatige interventie, die zich richt op valpreventie voor bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen. Dit door het creëren van bewustzijn voor het hoge risico op vallen bij bewoners, personeel en management, door het geven van informatie over valpreventieve maatregelen en door het bieden van ondersteuning bij de uitvoering van deze maatregelen. Blijf Staan wordt op maat aangeboden gebaseerd op een inventarisatie voor de gehele instelling en bij individuele bewoners. De interventie Blijf Staan bestaat uit 5 fasen. Dit zijn: 1. Formatie verbeterteam: In deze fase wordt een multidisciplinair team samengesteld, dat verantwoordelijk is voor de implementatie van Blijf Staan in de instelling. 2. Inventarisatie: In deze fase wordt geïnventariseerd welke valrisico s er in het verpleeg- of verzorgingshuis bestaan. 3. Actieplan: De informatie die verzameld is tijdens de inventarisatie vormt de basis voor het actieplan. Hierdoor sluiten de geplande activiteiten aan bij het betreffende verpleeg- of verzorgingshuis. 4. Evaluatie: In deze fase worden de uitgevoerde activiteiten geëvalueerd, evenals het verloop van Blijf Staan in de instelling. Met behulp van het incidentenregistratiesysteem wordt nagegaan of het aantal valincidenten is verminderd. 5. Borging: Het uiteindelijke doel van de interventie Blijf Staan is borging van valpreventie binnen het beleid van het verpleeg- of verzorgingshuis, zodat ook op de lange termijn gerichte maatregelen ter preventie van valincidenten worden ingezet en onderhouden. Materiaal Er is een handboek verkrijgbaar, waarin per fase de methodiek is uitgewerkt en informatie, methodieken en hulpmiddelen beschikbaar zijn. Ook is een specifieke module ontwikkeld voor psychogeriatrische patiënten. Daarnaast zijn er voor zowel personeel als bewoners diverse themabrochures beschikbaar. Onderbouwing Valincidenten in verpleeg- en verzorgingshuizen komen zeer frequent voor, met een grote kans op (ernstig) letsel en een vermindering van de gezondheid en kwaliteit van leven van de bewoners. Blijf Staan is een multifactoriële, multidisciplinaire en planmatige interventie, die zich richt op valpreventie voor bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen. Dit door het creëren van bewustzijn voor het hoge risico op vallen bij bewoners, personeel en management, het laten inzien van het belang van valpreventieve maatregelen, het geven van op 1

2 maat adviezen over valpreventieve maatregelen en door het bieden van ondersteuning bij de uitvoering van deze maatregelen. Het einddoel van Blijf Staan is een structurele inbedding van de valpreventieve methodiek in het verpleeg- of verzorgingshuis. Onderzoek Een Nederlandse RCT naar de methode van Blijf Staan toegepast op psychogeriatrische afdelingen van verpleeghuizen, laat zien dat er significant minder valincidenten hebben plaatsgevonden na toepassing van de interventie in vergelijking met de controlegroep, die de gebruikelijke zorg kreeg aangeboden (Neyens, 2007). Een praktijkgericht onderzoek in Nederlandse instellingen voor langdurige zorg, waarbij de interventie Blijf Staan is geïmplementeerd in het kader van het verbetertraject valpreventie van Zorg voor Beter, laat op basis van eigen registraties van de instellingen een sterke daling zien van het aantal mensen dat is gevallen (Vaal & Neyens, 2008). Procesevaluaties van de methodiek Blijf Staan' laten zien dat de betrokkenen over het algemeen positief zijn over de methodiek en de aangeboden materialen. Ook blijkt de methode praktisch toepasbaar en implementeerbaar te zijn (Neyens, 2007; Steeg & van Marle 2006). Wel blijkt dat de communicatie tussen de verbeterteams en de rest van het personeel verbeterd kan worden en dat tijdgebrek een beperkende factor kan zijn voor de uitvoering van de interventie. Internationale en nationale reviews van valpreventieve interventies in verpleeghuizen laten zien dat met name multifactoriële en multidisciplinaire interventies effectief zijn (Cameron et al., 2010; CBO, 2004; Gillepsie et al., 2009a; Graafmans et al., 2004). Probleem is dat de onderzochte methodieken in de geselecteerde studies niet of maar gedeeltelijk overeen komen met de aanpak van Blijf Staan. Hierdoor is het moeilijk om een volledige vergelijking te maken. Ook wordt niet altijd precies omschreven hoe de multifactoriële interventies eruit zien en hoe deze geïmplementeerd zijn. Duidelijk is wel dat hoe beter een interventie geïmplementeerd is in de instelling, hoe beter de resultaten. Erkenning Erkend door Deelcommissie preventie en gezondheidsbevordering voor volwassenen en ouderen d.d Oordeel: goede aanwijzingen voor effectiviteit. Referentie De referentie naar dit document is: M. Lugtenberg (2012), Databank interventies langdurende zorg: beschrijving Blijf Staan. Utrecht: Vilans. 2

3 Uitgebreide omschrijving 1. Risico- of probleembeschrijving Jaarlijks raken ongeveer bewoners van verzorgingshuizen en bewoners van verpleeghuizen door een val zodanig verwond dat ze op een Spoedeisende Hulpafdeling van een ziekenhuis behandeld moeten worden (VeiligheidNL & EMC Rotterdam, 2007). Uit de registratie bij enkele Nederlandse verzorgingshuizen blijkt dat in een huis met 100 bewoners jaarlijks circa 200 valincidenten plaatsvinden. Gemiddeld valt dus elke bewoner jaarlijks twee keer (Wijlhuizen et al., 1997). De schatting is dat in de Nederlandse verzorgingshuizen minimaal valincidenten per jaar plaatsvinden, waarbij 6 tot 10% van deze ongevallen resulteert in letsel (Graafmans, 2002). Dit betekent jaarlijks tussen de en valongevallen met letsel. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat psychogeriatrische cliënten vaker vallen dan somatische cliënten en in deze groep komen jaarlijks ook meer fracturen per bed voor (Neyens, 2007). De gemiddelde directe medische kosten van een letsel van cliënten, opgelopen in een zorginstelling waarna een SEH-behandeling of ziekenhuisopname is gevolgd, bedragen naar schatting De jaarlijkse totale directe medische kosten komen naar schatting op 98 miljoen euro (VeiligheidNL & EMC Rotterdam, 2010). Er is geen inzicht in de kosten ten gevolge van valongevallen, die voor rekening van het verzorgend personeel van een verzorgingshuis of huisarts komen. De valongevallen hebben meestal directe negatieve gevolgen voor de bewoners zelf. Een val leidt tot een (al dan niet tijdelijke) vermindering van de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van de bewoner (Stel et al., 2004). Daardoor kan een val een versnelling veroorzaken van het verouderingsproces en leiden tot sociaal isolement. Daarnaast kan er sprake zijn van psychische schade: een val kan blijvende onzekerheid veroorzaken, waardoor de kans om nog een keer te vallen verder toeneemt. In Nederland leeft een hoog percentage van de mensen, die ouder is dan 65, in een verpleeg- of verzorgingshuis (Schols et al., 2004). In vergelijking met mensen die zelfstandig wonen blijkt de gemiddelde valincidentie voor bewoners in verpleeg- of verzorgingshuizen een stuk hoger te liggen, gemiddeld wel 2 tot 6 keer zo hoog (CBO, 2004). Door de huidige demografische trends en een toegenomen levensverwachting groeit de populatie ouderen (mensen ouder dan 55 jaar) in 2030 tot 6,4 miljoen mensen ten opzichte van 4,7 miljoen ouderen in Met de toename van deze bevolkingsgroep neemt de vraag naar wonen met zorg toe. In het verlengde hiervan neemt ook de problematiek van ongevallen van ouderen de komende decennia waarschijnlijk alleen maar toe. Om die reden is het belangrijk dat zorginstellingen actie ondernemen en proberen het tij te keren door het realiseren van een valpreventief beleid. 2. Doel van de interventie Het uiteindelijke doel van Blijf Staan is het aantal valongevallen bij bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen terug te dringen en hiermee ook het aantal letsels ten gevolge van deze valongevallen. Om deze doelstelling te bereiken zijn voor de de einddoelgroep (bewoners) en intermediairen (medewerkers van de zorginstelling) een aantal subdoelen geformuleerd. Subdoelen voor bewoners -Bewoners (of vertegenwoordigers van bewoners) van verpleeg- en verzorgingshuizen zijn zich bewust van de risico s die zij lopen om te vallen in het dagelijkse leven. -Bewoners (of vertegenwoordigers van bewoners) van verpleeg- en verzorgingshuizen zijn bekend met de preventieve maatregelen die zij zelf kunnen nemen om het risico op vallen te verkleinen. - Bewoners (of vertegenwoordigers van bewoners) van verpleeg- en verzorgingshuizen zien het belang van de preventieve maatregelen die zij zelf kunnen nemen om het risico op vallen te verkleinen. - Bewoners (of vertegenwoordigers van bewoners) van verpleeg- en verzorgingshuizen voelen zich in staat om de preventieve maatregelen toe te passen (voornamelijk in hun eigen leefomgeving). -Bewoners (of vertegenwoordigers van bewoners) van verpleeg- en verzorgingshuizen nemen (zonodig) preventieve maatregelen om het risico op valincidenten te reduceren. 3

4 Subdoelen voor verplegend, verzorgend of medisch personeel -Personeel van verpleeg- of verzorgingshuizen is zich bewust van de risico s die bewoners lopen om te vallen. - Personeel van verpleeg- of verzorgingshuizen weet wat de risico s zijn voor de bewoners om te vallen in de instelling. - Personeel van verpleeg- of verzorgingshuizen is bekend met de preventieve maatregelen die zij kunnen nemen om het risico op vallen bij hun bewoners te verkleinen. - Personeel van verpleeg- of verzorgingshuizen zien het belang van de preventieve maatregelen die zij kunnen nemen om het risico op vallen bij hun bewoners te verkleinen.- Personeel van verpleeg- of verzorgingshuizen voelt zich in staat om de preventieve maatregelen om vallen te voorkomen toe te passen. - Personeel van verpleeg- en verzorgingshuizen neemt de benodigde preventieve maatregelen voor individuele bewoners, maar ook op afdelings- en instellingsniveau, om het risico op valincidenten bij bewoners te reduceren. Subdoelen voor management -Het management van verpleeg- en verzorgingshuizen is zich bewust van de risico s die de bewoners lopen om te vallen. -Het management van verpleeg- en verzorgingshuizen ziet het belang van de inzet van valpreventieve maatregelen voor bewoners in de eigen instelling. -Het management van verpleeg- en verzorgingshuizen biedt het personeel en de bewoners de benodigde randvoorwaarden om valpreventieve maatregelen voor bewoners mogelijk te maken. -Het management van verpleeg- en verzorgingshuizen geeft valpreventie een vaste plaats binnen het beleid van de instelling, zodat de benodigde maatregelen ook op de langere termijn structureel kunnen worden aangeboden. 3. Doelgroep van de interventie 3.1 Voor wie is de interventie bedoeld? De einddoelgroep bestaat uit alle bewoners van verpleeg- of verzorgingshuizen. In 2010 waren in totaal ouderen opgenomen in verpleeg- of verzorgingshuizen (RIVM, 2012). Bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen behoren vrijwel allemaal tot de doelgroep ouderen. Soms zijn echter ook jongere mensen opgenomen. Deze groep behoort ook tot de doelgroep, vanwege het extra risico op vallen, door verschillende ziekten of aandoeningen. De einddoelgroep bestaat uit alle bewoners, maar bewoners, die meer risico lopen, zullen echter wel meer maatregelen nodig hebben en aangeboden krijgen. De intermediaire doelgroep bestaat uit personeel en management van verpleeg- en verzorgingshuizen. Blijf Staan is een multidisciplinaire interventie, waarbij alle betrokken disciplines een rol spelen, zoals zorgmedewerkers, teamleiders, directie, artsen, kwaliteitsmanagers, fysiotherapeuten, ergotherapeuten en activiteitenbegeleiders. Blijf Staan heeft de meeste kans van slagen als het valprobleem met alle betrokkenen in gezamenlijkheid wordt aangepakt. 3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria De interventie is bedoeld voor alle bewoners van verpleeg- en vezorgingshuizen, inclusief personeel en management. Wel zal het risicoprofiel verschillen per bewoner, afdeling of instelling en zullen zodoende de preventieve maatregelen anders van aard zijn. Er zijn geen contra-indicatiecriteria. 3.3 Toepassing bij migranten De interventie is niet speciaal ontwikkeld voor migrantengroepen. Ook heeft de interventie geen speciale faciliteiten om migrantengroepen in het bijzonder te kunnen bedienen. Echter als bij het bepalen van het individuele risicoprofiel, het analyseren van de registratie van incidenten en of de inventarisatie van omgeving en inrichting, blijkt dat er speciale problemen zijn bij migrantengroepen, zal hier bij de inzet van valpreventieve maatregelen rekening mee gehouden worden. Blijf Staan is namelijk een 4

5 interventie, die op maat voor elk verpleeg- of verzorgingshuis wordt aangeboden, maar ook voor alle bewoners, waaronder migranten. 4. Aanpak van de interventie 4.1 Opzet van de interventie De basisprincipes van Blijf Staan zijn een multidisciplinaire aanpak en een gedeelde verantwoordelijkheid van alle betrokkenen voor de preventie van valincidenten bij de bewoners. Deze betrokkenen zijn: personeel, management, bewoners en eventueel vertegenwoordigers van bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen. Blijf Staan wordt aangeboden op projectbasis, met als einddoel structurele borging in het beleid. De interventie gaat uit van een multifactoriële benadering, waarbij meerdere mogelijke oorzaken van valincidenten tegelijkertijd worden aangepakt. Blijf Staan geeft praktische handvatten voor het doorlopen van een continu en cyclisch proces van meten, verbeteracties uitvoeren, evalueren en borgen. Dit proces is uitgewerkt aan de hand van een stappenplan waarmee risico s van vallen beheerst worden. De interventie Blijf Staan bestaat uit 5 fasen. Dit zijn: 1. Formatie verbeterteam: Voor Blijf Staan is het belangrijk dat er een projectgroep (verbeterteam) gevormd wordt in het verpleeg- of verzorgingshuis onder leiding van een coördinator. I dit verbeterteam zijn meerdere disciplines vertegenwoordigd. Het verbeterteam is verantwoordelijk voor de uitvoering van de interventie, fungeert als aanspreekpunt voor personeel, management en bewoners en bewaakt de voortgang van de interventie. 2. Inventarisatie: In deze fase wordt geïnventariseerd welke valrisico s er in het verpleeg- of verzorgingshuis bestaan. Hiervoor wordt o.a. gebruik gemaakt van een analyse van de werkelijke incidenten en een check van de risico s in de omgeving met een systematische checklist. De inventarisatiefase neemt ongeveer twee maanden in beslag. 3. Actieplan: De informatie die verzameld is tijdens de inventarisatie vormt de basis voor het actieplan. Hierdoor sluiten de geplande activiteiten aan bij het betreffende verpleeg- of verzorgingshuis. In het actieplan wordt beschreven welke maatregelen op het gebied van valpreventie worden genomen, door wie en wanneer. Belangrijk is dat deze maatregelen zich richten op meerdere valrisico s. Vervolgens wordt het plan uitgevoerd. De benodigde tijd voor het organiseren en de eerste keer uitvoeren van de activiteiten is gemiddeld een jaar, afhankelijk van wat er al gedaan wordt in de betreffende instelling. 4. Evaluatie: Tijdens en na het uitvoeren van de activiteiten wordt er beoordeeld of activiteiten het gewenste effect hebben gehad, maar ook onderzocht hoe de activiteiten zijn verlopen en of deze in te passen waren binnen de huidige praktijk van het verpleeg- of verzorgingshuis. Gedurende de uitvoering van Blijf Staan wordt het incidentenmeldingssysteem gebruikt. Dit om inzicht te krijgen in veranderingen in frequentie en aard van valincidenten, die in het huis plaatsvinden. 5. Borging: Het uiteindelijke doel van de interventie Blijf Staan is borging van valpreventie binnen het beleid van het verpleeg- of verzorgingshuis, zodat ook op de lange termijn gerichte maatregelen ter preventie van valincidenten worden ingezet en onderhouden. Hiervoor moeten bovenstaande fasen ieder jaar worden doorlopen om na te gaan of de activiteiten nog steeds voldoende aansluiten bij de behoeften van alle betrokkenen en of er eventueel aanpassingen nodig zijn. Om succesvol te zijn is het daarnaast belangrijk draagvlak te hebben voor valpreventie bij alle betrokkenen. Hiervoor is goede communicatie van wezenlijk belang, zodat iedereen geïnformeerd is over de stand van zaken. Kanalen die hiervoor ingezet worden zijn: huiskrant, huistelevisie, personeelsblad, nieuwsbrieven, themabijeenkomsten en teamoverleg. 4.2 Inhoud van de interventie Per fase worden hieronder de meest gebruikte stappen beschreven. 5

6 1. Verbeterteam: Blijf Staan wordt uitgevoerd door het verbeterteam onder leiding van een coördinator. Het verbeterteam is binnen de zorginstelling verantwoordelijk voor het uitvoeren van het verbetertraject, fungeert als aanspreekpunt voor collega s en bewoners en bewaakt de voortgang. Ze zijn dus uitvoerders van de onderstaande stappen of delegeren deze. Het is van belang dat de veiligheidscoördinator korte lijnen heeft met het managementteam. De coördinator moet er voor zorgen dat het deelnemen aan het verbeterteam leuk is, bijvoorbeeld door terugkoppeling van resultaten, zodat de leden trots zijn om deel te nemen en de meerwaarde er van inzien. Het verbeterteam legt voorstellen voor aan de veiligheidscoördinator/ -commissie. Deze adviseert de Raad van Bestuur/directie om goedkeuring voor de verbetervoorstellen te verkrijgen. Een goede manier om commitment van de Raad van Bestuur, directie of management te laten zien is hen te benoemen tot voorzitter van de veiligheidscommissie of van het verbeterteam. 2. Inventarisatie: Het doel van de inventarisatie is om de huidige stand van zaken met betrekking tot valpreventie in het huis te inventariseren: hoe groot is het probleem, waar en wanneer wordt er gevallen, welke risico s bestaan er in de inrichting en omgeving van de zorginstelling en wat zien bewoners als gevaarlijke situaties. Naar aanleiding van deze stand van zaken worden gerichte stappen ondernomen voor activiteiten die goed aansluiten bij de knelpunten die in het huis zijn geïnventariseerd. De vier belangrijkste activiteiten binnen deze inventarisatie zijn: Inventarisatie incidenten in de zorginstelling: Iedere zorginstelling kent zijn eigen systeem om de incidenten die bij cliënten plaatsvinden te melden (vaak genoemd Melding Incidenten Cliënten: MIC ). Deze registratie van incidenten biedt een veelheid aan informatie: hoeveel incidenten vindt er plaats, om hoeveel valongevallen gaat het, waar vinden de valongevallen plaats, hoe is het gegaan met het aantal incidenten door de jaren heen. De eerste stap van de inventarisatie is dan ook om de eigen MIC-registratie eens goed te analyseren om op de bovengenoemde punten een antwoord te geven. Deze analyse vormt de nulmeting voor het verbetertraject valpreventie. Eventueel worden andere registratiesystemen ingezet. Checklist omgeving en inrichting De checklist omgeving en inrichting biedt mogelijkheden om zicht te krijgen op de valrisico s in de omgeving en inrichting van de zorginstelling. De lijst behandelt onder andere de hoeveelheid loopruimte in de gangen, obstakels en de gladheid van vloeren, maar ook controlepunten in het appartement van de bewoners. Alle ruimten in de zorginstelling en de directe omgeving worden met deze checklist doorlopen. Er wordt geadviseerd om deze lijst door twee personen in te laten vullen. Bewonersactie Twee zien meer dan één De bewonersactie Twee zien meer dan één nodigt de bewoners van de zorginstelling en hun familieleden uit om mee te denken en te kijken naar gevaarlijke situaties. Aan bewoners wordt gevraagd om gevaarlijke en onveilige situaties die zij in het huis zien, te melden. Bewoners zijn hierdoor betrokken bij de interventie en staan stil bij hun eigen veiligheid. Bewoners worden ook betrokken door middel van groepsgesprekken. Raadplegen van interne en externe rapportages en metingen. In het handboek is een overzicht opgenomen met de veiligheidsindicatoren uit het Kwaliteitskader die in relatie staan tot de veiligheidsmanagementmethode. Voor de inventarisatie op het gebied van valpreventie worden de uitkomsten van de meting op de veiligheidsindicator valincidenten en ervaren veiligheid woon-leefomgeving gebruikt. Deze geeft inzicht in de mate waarin cliënten of vertegenwoordigers een veilige woonomgeving beleven binnen de organisatie. Een lage score ten opzichte van de branche gegevens geeft aanleiding om dit onderdeel aan te pakken. Daarnaast wordt er in de inventarisatiefase nagegaan of wordt voldaan aan de vijf belangrijkste randvoorwaarden voor de uitvoering van Blijf Staan. Dat zijn: Draagvlak in alle geledingen van de zorginstelling Het huidig kwaliteitssysteem als uitgangspunt Prioriteiten stellen in relatie tot andere verandertrajecten Voldoende budget Borging en levend houden van het onderwerp veiligheid 6

7 3. Actieplan De resultaten die voortkomen uit de inventarisatiefase vormen de basis voor het actieplan dat met alle betrokkenen wordt opgesteld in de tweede fase. Hierbij moet een prioritering aangebracht worden, met aandacht voor realiseerbaarheid en noodzaak. In de activiteitenfase worden de activiteiten uitgevoerd, zoals die zijn opgesteld in het actieplan. De valpreventie activiteiten zijn te groeperen binnen de volgende hoofdonderwerpen: Persoonsgebonden factoren (bijvoorbeeld mobiliteit van bewoners, medicatiegebruik) Omgeving van de zorginstelling (bijvoorbeeld tuin, stoepen) Inrichting van de zorginstelling (bijvoorbeeld gemeenschappelijke ruimten, vloeren, verlichting) Inrichting van de appartementen (bv. badkamers) Medische hulpmiddelen (bijvoorbeeld rollators en rolstoelen) Samenwerking met andere zorgverleners bijvoorbeeld op het gebied van medicatie of beweegaanbod. Deskundigheidsbevordering personeel Voorbeelden van methodieken en hulpmiddelen, die hierbij ingezet worden zijn: Incidentenregistratiesysteem: continu aandacht voor registratie: Om medewerkers bewust te maken van het belang van melden, wordt op de afdeling bijvoorbeeld de geeltjesmeting ingezet. Persoonlijke risicoanalyse bewoner verzorgingshuis: Met het formulier voor de persoonlijke risicoanalyse wordt het individuele valrisico van een bewoner geïnventariseerd. Hierin komen onder andere onderwerpen als mobiliteit, visus, alcoholgebruik, voetproblemen en duizeligheid aan bod. Als na het invullen van het formulier de persoonlijke risico s bekend zijn, wordt gericht actie ondernomen om deze risico s voor de bewoner te verkleinen. Hulpmiddel onder de loep: Doel van deze activiteit is om te kijken of het hulpmiddel voldoet aan alle veiligheidseisen. Een voorbeeld is de veiligheid van rollators en wandelstokken. Bijeenkomst 'Veilig op pad met de rollator': Organisatie van een bijeenkomst voor bewoners en personeel, waarbij het onderhoud, gebruik en instelling van de rollator aan bod komt. Brochure Veiligheid in huis : De brochure Inrichting appartement wordt meegegeven aan nieuwe bewoners van de zorginstelling. Als mensen naar een verzorgingshuis verhuizen, staan ze namelijk open voor voorlichting over hoe zij hun appartement veilig in kunnen richten. Deskundigheidsbevordering personeel: Tijdens een klinische les wordt aandacht besteed aan de risico s rondom vallen en medicatiegebruik en wat er aan te doen is. Groepsgesprek met bewoners: Door in gesprek te gaan met bewoners over het onderwerp vallen en hoe valongevallen voorkomen kunnen worden, krijgen bewoners meer informatie over wat zij kunnen doen om in de toekomst valongevallen te voorkomen. Vanuit de (eigen) valervaringen van de bewoners, worden adviezen uitgewisseld. 7

8 Enkele voorbeelden van de activiteiten in relatie tot de subdoelstellingen m.b.t. de bewoners. Voorbeeld activiteit Subdoelstelling m.b.t. de bewoners waaraan de activiteit bijdraagt. Bewoners Organiseren van een bijeenkomst - zijn zich bewust van de risico s van Veilig op pad met de rollator waarin het niet veilig gebruik van de rollator naast instructie over het veilig gebruik, ook geoefend wordt, de rolla- kunnen gebruiken - weten hoe ze de rollator veiliger tor onderhouden wordt en opnieuw - bewoners zien het belang van het afgesteld wordt veiliger omgaan met de rollator -kunnen veiliger omgaan met de rollator - gaan veiliger om met de rollator. Tijdens de intake wordt de brochure Veiligheid in huis uitgereikt en besproken In het verzorgingshuis wordt een beweegweek georganiseerd waarin aandacht is voor het belang van bewegen en mensen gestimuleerd worden om deel te nemen aan laagdrempelige beweegactiviteiten. Tijdens de dagopvang is er middels een groepsgesprek aandacht voor vallen en het voorkomen daarvan - zijn zich bewust dat de keuzes die gemaakt worden voor de inrichting van hun huis invloed heeft op de veiligheid. - weten wat ze moeten doen om hun appartement veilig in te richten. - ze zien het belang in van het veiliger inrichten - zijn zich bewust dat te weinig bewegen niet bijdraagt aan zo lang mogelijk zo zelfstandig mogelijk blijven. - zijn bekend met het (blijvende) beweegaanbod - voelen geen drempels om mee te doen met de beweegactiviteit - nemen deel aan de beweegactiviteit. - zijn bewust dat valpartijen te voorkomen zijn. - weten wat ze moeten doen om valpartijen te voorkomen. 4. Evaluatie In de evaluatiefase wordt gekeken of de activiteiten uit het actieplan zijn uitgevoerd en of ze de gewenste uitwerking hebben. Ook wordt door middel van een procesevaluatie bij alle betrokkenen nagegaan of het project volgens plan en naar tevredenheid is verlopen. De resultaten hiervan worden gebruikt om de uitvoering van het project te verbeteren en het management te adviseren. Als laatste wordt het incidentenregistratiesysteem geëvalueerd om na te gaan of alle incidenten gemeld worden en of het aantal valincidenten is verminderd gedurende het project. Voor bovengenoemde evaluaties zijn specifieke evaluatieformulieren beschikbaar. 5. Borging Het uiteindelijke doel van Blijf Staan is structurele borging van valpreventie in het beleid van de instelling en bij de dagelijkse zorg- en dienstverlening aan de bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen. Hiervoor zijn diverse mogelijkheden zoals het verbeterteam een vaste plek geven in de organisatie bijvoorbeeld gekoppeld aan de MIC-commissie, waarbij de ze knelpunten signaleert, actie onderneemt en de directie adviseert. Ook kan de instelling valpreventie structureel opnemen in het beleidsplan kwaliteit en valpreventieve activiteiten en maatregelen meenemen in de beleidscyclus. Hierbij is een goede registratie van incidenten van groot belang evenals blijvende aandacht voor valpreventie binnen de instelling. Voor de borgingsfase zijn de volgende hulpmiddelen aanwezig: Checklist borgen 8

9 Tips voor communicatie Mogelijkheden voor financiering Maandrapportages Verbetertraject valincidenten voortgang en resultaten Maandelijkse voortgangsrapportages 5. Materialen en links Voor de interventie Blijf Staan zijn de volgende praktische tools en ondersteuningsmaterialen beschikbaar: Handboek Blijf Staan : instructie voor personeel in verpleeg- en verzorgingshuizen hoe dit programma stapsgewijs aan te bieden binnen het huis. Praktische tools in het handboek zijn: een checklist omgeving en inrichting, een persoonlijke risicoanalyse valongevallen voor bewoners, valpreventiekaarten, een aandachtspuntenlijst hulpmiddelen en producten en een evaluatieformulier. Blijf Staan PG module: een aanvullende module voor het handboek specifiek gericht op psychogeriatrische cliënten. Deze module richt zich met name op de aanpak en benadering van deze specifieke patiëntengroep. De methodiek van Blijf Staan is echter identiek en de module dient als aanvulling op het handboek. Themabrochures voor deskundigheidsbevordering van het personeel: Risico s en vallen, Bewegen en niet vallen, Medicijnen en vallen, Omgeving en hulpmiddelen, Valpreventie voor psychogeriatrische cliënten. Brochure voor bewoners: Veiligheid in huis. Flyers: twee zien meer dan één. Brochure over de Blijf Staan interventie in het algemeen. Hierin staat een globale beschrijving en de te verwachten resultaten o.a. om management te overtuigen en verdere PR. Er worden tevens drie soorten bijeenkomsten aangeboden: 1. een starttraining voor professionals werkzaam in verpleeg- en verzorgingshuizen, die het Blijf Staan project gaan coördineren, zoals kwaliteitsmanagers, leden van MIC commissie, teamleiders, fysiotherapeuten en/of ergotherapeuten. 2. Een uitwisselingsbijeenkomst Blijf Staan voor professionals die reeds aan het werk zijn met Blijf Staan en tegen knelpunten aanlopen. 3. Daarnaast worden er incompany trainingen aangeboden o.a. om de bewustwording van het personeel te vergroten of ze te ondersteunen bij de uitvoering. Tijdens de starttraining wordt ook expliciet aandacht besteed aan het gebruik van vrijheidsbeperkende middelen en maatregelen en krijgen professionals alternatieven aangeboden voor fixatie van bewoners. Hierbij wordt o.a. gebruik gemaakt van de kennis en tools die zijn verzameld binnen de trajecten Ban de Band van Vilans. Op de website van veiligheidnl is meer informatie te vinden over de interventie Blijf Staan. Ook staat op de website hoe de materialen besteld kunnen worden en de training aan te vragen. Zie: 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Probleemanalyse Valincidenten in verpleeg- en verzorgingshuizen komen zeer frequent voor. Deze valincidenten kunnen leiden tot ernstig letsel, met negatieve gevolgen voor de gezondheid en kwaliteit van leven van deze bewoners. Er is tot nu toe nog weinig onderzoek gedaan naar de oorzaken en risicofactoren van valincidenten bij deze specifieke doelgroep (CBO, 2003). Wel is duidelijk uit algemeen onderzoek naar valpreventie bij ouderen dat bij valincidenten meerdere factoren een rol kunnen spelen en dat een valincident vaak het gevolg is van een samenloop van omstandigheden (Neyens, 2007; Schoone & Meuleman, 2004). De risicofactoren zijn in te delen in intrinsieke factoren (persoonlijke factoren) en extrinsieke factoren (omgevingsfactoren). Intrinsieke factoren: De belangrijkste oorzaak van valincidenten bij bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen zijn intrinsieke factoren. Dit zijn persoonsgebonden factoren, die betrekking hebben op de fysieke en mentale conditie van de 9

10 betrokken personen (Graafmans et al., 1996; Neyens, 2007). Zo is aangetoond dat er een relatie bestaat tussen mobiliteitsstoornissen en een toegenomen valrisico (Stel, 2003; CBO, 2004) en zijn er aanwijzingen dat chronische gezondheidsproblemen, zoals stoornissen in het gezichtsvermogen, artrose en afhankelijkheid bij de uitvoering van dagelijkse levensverrichtingen (ADL), risicofactoren zijn voor vallen. Hetzelfde geldt voor het gebruik van medicijnen, die het reactievermogen beïnvloeden en een verminderde lichamelijke activiteit (Lanting et al, 2005; Stel, 2003; Berg Jeths et al., 2004; WHO, 2007). Ook overmatig alcoholgebruik bij bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen komt voor en draagt bij aan een verhoogd valrisico (NIGZ, 2007). Daarnaast zorgt een toenemende leeftijd voor een verhoogde kans om te vallen, evenals het doormaken van een eerder valincident. Er zijn aanwijzingen dat het hebben van gedragsproblemen, dementie of cognitieve stoornissen, risicofactoren zijn voor valincidenten in verpleeg- en verzorgingshuizen (CBO, 2004). Op grond van bovenstaande persoonsgebonden risicofactoren kan geconcludeerd worden dat alle (mobiele) ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen een sterk verhoogd valrisico hebben (Perell, 2000). De gemiddelde leeftijd van bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen is hoog en veel bewoners hebben hulp nodig bij ADL activiteiten of zijn zelfs volledig hulpbehoevend. Ook komen mobiliteitsstoornissen en cognitieve stoornissen veel voor en gebruiken veel bewoners medicijnen, die van invloed zijn op het reactievermogen (Campen et al., 2004). Extrinsieke factoren: Bij extrinsieke factoren gaat het om factoren van buitenaf, de omgeving, die de kans op vallen vergroten. Voor bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen gaat het om de inrichting van de instelling en de directe leefruimte van de bewoners. Extrinsieke risicofactoren in de directe omgeving van de instelling, die kunnen leiden tot een val bij bewoners zijn onder andere drempels, losse kleden en snoeren, trappen, slecht licht, gladde vloeren, defecte hulpmiddelen en ongeschikt schoeisel (Kennisnetwerk valpreventie, 2007; Velde, 2007). Daarnaast spelen algemene gewoonten, die in de loop van het leven zijn ontstaan een rol, zoals lopen op sokken (Kennisnetwerk valpreventie, 2007) en vormt het gebruik van ongeschikte hulpmiddelen bij het lopen, een risico (Dean & Ross, 1993). Aangenomen wordt dat extrinsieke factoren vooral het effect van de intrinsieke risicofactoren versterken. Als bij iemand al veel intrinsieke risicofactoren aanwezig zijn, zoals dat aan de orde is bij bewoners van verpleegen verzorgingshuizen, zorgt een voor vallen risicovolle omgeving voor een grotere kans op valincidenten (Campbell et al., 1990; O Loughlin et al., 1993; Stalenhoef et al., 1997). Combinatie intrinsieke en extrinsieke factoren Met name de combinatie van intrinsieke en extrinsieke factoren zorgen voor het hoge risico om te vallen bij bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen. Hoe meer risicofactoren aanwezig zijn, hoe groter de kans om te vallen. Deze factoren zijn echter verschillend per bewoner en per instelling. Daarom is een analyse op maat nodig om vast te stellen wat de specifieke risicofactoren zijn voor zowel individuele bewoners als voor de hele instelling. Inzicht in deze risicofactoren geeft aangrijpingspunten voor een effectieve preventieve aanpak. Valpreventief beleid in verpleeg- en verzorgingshuizen Een andere factor die van invloed is op het risico op vallen van bewoners is de mate waarin een verpleeg- of verzorgingshuis aandacht heeft voor valpreventie. In verpleeg- en verzorgingshuizen ligt de verantwoordelijkheid voor valpreventie voor een groot deel bij personeel en management, omdat bewoners hier vaak niet meer toe in staat zijn. Als beleid en maatregelen om vallen te voorkomen onvoldoende ontwikkeld zijn in een instelling, is de kans op valincidenten bij bewoners groter. Het blijkt echter dat in veel verpleeg- en verzorgingshuizen nog te beperkt aandacht wordt besteed aan valpreventie en dat valpreventieve maatregelen nog onvoldoende worden ingezet (Dijcks et al., 2005). Redenen hiervoor zijn dat zowel personeel, management, maar ook bewoners zelf (of vertegenwoordigers van bewoners) zich onvoldoende bewust zijn van de risico s voor bewoners om te vallen, onvoldoende bekend zijn met en onvoldoende het belang inzien van valpreventieve maatregelen die genomen kunnen worden en zich onvoldoende in staat voelen om deze maatregelen toe te passen. Daarnaast ontbreken vaak de benodigde randvoorwaarden zoals tijd, geld en gekwalificeerd personeel om de valpreventieve maatregelen structureel in te zetten in de instelling. 10

11 Beïnvloedbare factoren De intrinsieke factoren van bewoners, zoals gevolgen van ziekte, aandoeningen en ouderdom, kunnen maar voor een beperkt deel beïnvloed worden. Wel kan per bewoner worden nagaan welke risicofactoren een rol spelen en welke hiervan aangepakt kunnen worden. Extrinsieke factoren, zoals preventieve maatregelen in de directe omgeving van de instelling, kunnen beïnvloed worden. Door deze risico s zo veel mogelijk te beperken, is de kans op vallen kleiner bij bewoners, die al een verhoogd valrisico lopen door diverse intrinsieke factoren. Het beleid ten aanzien van valpreventie in verpleeg- of verzorgingshuizen is te beïnvloeden, evenals de valpreventieve maatregelen die genomen worden door bewoners, personeel en management in de instellingen. Dit door het vergroten van het inzicht dat bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen extra risico lopen om te vallen, door het vergroten van de kennis over valpreventieve maatregelen, maar ook door het laten inzien van het belang hiervan en het aanleren of verbeteren van vaardigheden om deze toe te passen (Schols et al., 2004). Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak. Blijf Staan is een valpreventieve interventie die bedoeld is voor alle bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen. Dit omdat uit onderzoek blijkt dat alle (mobiele) ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen een sterk verhoogd valrisico hebben (Perell, 2000; CBO, 2004; Campen et al., 2004). Daarnaast richt Blijf Staan zich op de intermediaire doelgroep, bestaande uit personeel en management van verpleeg- en verzorgingshuizen, omdat zij voor een groot deel verantwoordelijk zijn voor de bewoners van de instelling en voor het creëren van een veilig leefklimaat, waarin de kans op vallen zoveel mogelijk wordt beperkt. Blijf Staan is een multifactoriële interventie, waarbij wordt ingezet op meerdere risicofactoren om de kans op vallen in verpleeg- en verzorgingshuizen te verkleinen. Ook is Blijf Staan een multidisciplinaire interventie, waarbij alle disciplines, die werkzaam zijn in de instelling bij het probleem worden betrokken en met elkaar samenwerken. De interventie Blijf Staan is multifactorieel en multidisciplinair opgezet omdat onderzoek laat zien dat op deze manier het meeste effect te verwachten is (CBO, 2004; Neyens, 2007; Gillepsie et al., 2009a; Graafmans et al., 2004; Cameron et al., 2010). Blijf Staan is multifactorieel omdat de interventie zich richt op meerdere risicofactoren tegelijkertijd. Voor de instelling in zijn geheel, maar ook voor iedere bewoner apart wordt geïnventariseerd wat de valrisico s zijn. Op basis van deze multifactoriële inventarisatie worden de benodigde maatregelen getroffen. Bij de inventarisatie wordt ook gekeken naar de rol van de verschillende disciplines en de onderlinge samenwerking in het kader van valpreventie. Daarnaast bestaat het verbeterteam uit vertegenwoordigers van verschillende disciplines en wordt al het personeel op de hoogte gehouden van de stand van zaken om hen er zoveel mogelijk bij te betrekken. In veel verpleeg- en verzorgingshuizen heeft valpreventie nog te weinig aandacht en worden onvoldoende maatregelen genomen om valincidenten te voorkomen. Oorzaak is dat zowel bewoners, personeel als management zich onvoldoende bewust zijn van de risico s die bewoners lopen om te vallen, dat ze onvoldoende kennis hebben over en het belang inzien van preventieve maatregelen en dat ze zich onvoldoende in staat voelen om deze uit te voeren (Graafmans et al., 2004; Neyens, 2007; Motivaction, 2003). Het doel van Blijf Staan is daarom dat bewoners, personeel en management zich bewust worden van de risico s die bewoners lopen om te vallen, maar ook dat ze voldoende kennis hebben en het belang inzien van valpreventieve maatregelen en deze maatregelen kunnen toepassen. Dit met als uiteindelijk doel dat valpreventie structureel wordt opgenomen in het beleid van de instelling en dat personeel en bewoners de juiste valpreventieve maatregelen nemen. Het creëren van bewustzijn bij personeel, management en bewoners voor het risico dat bewoners lopen om te vallen en het laten inzien van het belang van preventieve maatregelen wordt gedaan door hen hierover te informeren. Hiervoor worden informatiebijeenkomsten georganiseerd en brochures uitgedeeld. Ook worden de resultaten van de analyse van de valincidentenregistratie van de eigen instelling teruggekoppeld evenals de resultaten van de inventarisatie van de valrisico s. Personeel, bewoners en management worden daarnaast geïnformeerd over de valpreventieve maatregelen die ze kunnen nemen en die geschikt zijn voor de instelling en voor de specifieke bewoners. Dit gebeurt door middel van informatiebijeenkomsten en door het verspreiden van brochures. Ook is voor iedere instelling een handboek beschikbaar met alle relevante informatie en is 11

12 informatie beschikbaar op de website. Om de vaardigheden ook toe te kunnen passen is informatie beschikbaar in het handboek, maar kan ook een training worden gevolgd of advies op maat worden gevraagd. Voor het beïnvloeden van het gedrag van personeel en bewoners met betrekking tot het uitvoeren van valpreventieve maatregelen wordt uitgegaan van het ASE model (de Vries et al., 1995; Brug et al., 2010). In het ASEmodel beïnvloeden de attitude, sociale invloed en eigen effectiviteit de intentie tot valpreventieve maatregelen. Deze intentie wordt weer beïnvloed door kennis en vaardigheden, maar ook door barrieres en mogelijkheden om deze maatregelen toe te passen. De interventie Blijf Staan is planmatig opgezet en geeft personeel en management van verpleeg- en verzorgingshuizen praktische handvatten voor het doorlopen van een continue en cyclisch proces van meten, verbeteracties uitvoeren, evalueren en borgen. Dit is uitgewerkt aan de hand van een stappenplan waarmee risico s op vallen beheerst worden. Deze aanpak is gebaseerd op de kwaliteitscirkel van Deming oftewel de PDCAcyclus. De cirkel beschrijft vier activiteiten, die bijdragen aan een continue verbetering van de kwaliteit: plan, do, act en check. De basis vormt een analyse van de bestaande situatie op basis waarvan een plan voor verandering wordt gemaakt (plan) en uitgevoerd (do). De resultaten van de uitvoering van dit plan worden gemeten, vergeleken met de beginsituatie en getoetst aan de vooraf opgestelde gestelde doelen (check). Vervolgens worden plannen bijgesteld op basis van de gevonden resultaten (act), waarna de cyclus weer opnieuw begint. Het einddoel van Blijf Staan is dat valpreventie structureel wordt opgenomen in het beleid van de instelling. Deze planmatige en continue aanpak helpt de instelling hierbij, mede ook omdat voor iedere fase specifieke maatregelen en activiteiten zijn ontwikkeld. In het handboek is dit uitgebreid per fase uitgewerkt en er zijn voor iedere fase ondersteunende materialen beschikbaar. Blijf Staan is een interventie die op maat kan worden aangeboden voor verschillende instellingen, maar ook voor de verschillende bewoners van die instellingen. De interventie is afgestemd op de specifieke kenmerken, opvattingen en gedragingen van de persoon of instelling voor wie de interventie bedoeld is. Als er bij interventies gebruik gemaakt wordt van advies op maat, is de kans groter dat de gestelde doelen worden bereikt omdat deze beter aansluiten bij de behoeften en relevanter zijn voor de betrokken partijen (Skinner et al., 1993; Noar et al., 2007). Het op maat gedeelte binnen Blijf Staan zijn o.a. vormgegeven in de persoonlijke risiocoanalyse die gemaakt wordt, gevolgd door een op de persoon afgestemd advies. De interventie Blijf Staan kan alleen maar succesvol zijn als het goed georganiseerd wordt (Saan & de Haes, 2005). Daarom is er binnen stap 1 (formatie verbeterteam) en stap 2 (inventarisatie) veel aandacht voor de randvoorwaarden zoals, voldoende geld, draagvlak, kennis en personeel. Daarbij is het belangrijk dat er een deskundige projectleider aanwezig is, een goed functionerend projectteam, evenals deskundig en gemotiveerd personeel. Ook voldoende draagvlak binnen de instelling en een goed intern en extern netwerk zijn belangrijke voorwaarden voor het slagen van de interventie. In het handboek zijn verschillende methoden en materialen beschikbaar, die hieraan kunnen bijdragen, zoals tips voor het creëren van draagvlak en de beschikbaarheid van voldoende personeel en financiën. Als laatste richt Blijf Staan zich op het beïnvloeden van het beleid van het verpleeg- of verzorgingshuis met als doel dat valpreventie structureel in het beleid wordt opgenomen. Hierdoor is de kans kleiner op valincidenten en op een betere gezondheid en hogere kwaliteit van leven van de bewoners. Het referentiekader gezondheidsbevordering (Saan & de Haes, 2005) is een kwaliteitsinstrument dat inzicht geeft in alle factoren die een rol spelen bij gezondheidsbevordering, maar ook in hoe deze factoren met elkaar samenhangen. Hoe meer elementen van het referentiekader opgenomen zijn in een programma, hoe groter de kans op effectieve en duurzame gezondheidsbevordering. In de interventie Blijf Staan zijn vrijwel alle elementen van het referentiekader opgenomen. Dit maakt het aannemelijk dat de aanpak van Blijf Staan effectief is, ook op de langere termijn. Voorwaarde is wel dat de methodiek wordt geïmplementeerd volgens de voorgeschreven werkwijze en op maat gemaakt voor bewoners en voor de instelling. De definitieve versie van Blijf Staan is ontwikkeld op basis van de resultaten van diverse vooronderzoeken. Zo bleek uit groepsgesprekken met bewoners van verzorgingshuizen dat zij onvoldoende het belang inzien van valpreventieve maatregelen en zich in eerste instantie zelf verantwoordelijk voelen voor valincidenten en het voorkomen hiervan. Ook gaven bewoners aan vooral geïnteresseerd te zijn in praktische informatie over val- 12

13 preventie (Motivaction, 2003). Op basis van dit onderzoek is er binnen Blijf Staan aandacht voor het creëren van het bewustzijn van bewoners dat vallen een probleem is en hen laten inzien dat valpreventieve maatregelen hierbij van belang zijn voor hen. Ook is op basis van dit onderzoek de boodschap binnen Blijf Staan dat valpreventie een gezamenlijke verantwoordelijkheid is van personeel en bewoners en is er speciale aandacht voor praktische maatregelen die bewoners en personeel hierbij kunnen nemen. Hiernaast bleek uit een focusgroepsbijeenkomst met personeel van verzorgingshuizen (Wijlhuizen, 2005), dat het aansluiten bij het kwaliteitsbeleid en het gebruik maken van het bestaande registratiesysteem, bevorderende factoren zijn voor de implementatie van Blijf Staan. Dit is meegenomen in de definitieve versie van Blijf Staan (het gaat o.a. uit van bestaande meldingsincidenten registratie van de organisaties) Ook de verbeterpunten uit een implementatieonderzoek (van de Steeg & van Marle, 2006), waarbij bleek dat er behoefte was aan methoden voor het beter betrekken van het verzorgend personeel en aan tips voor het beschikbaar krijgen van voldoende tijd en geld, zijn meegenomen bij de doorontwikkeling van het Blijf Staan handboek. Werkzame factoren en mechanismen De veronderstelde werkzame ingrediënten van de interventie Blijf Staan zijn: -de multifactoriële aanpak, afgestemd op multifactoriële risico s van de doelgroep en de instelling. -de multidisciplinaire aanpak, door het betrekken van alle disciplines in de instelling. -de planmatige aanpak met een stappenplan voor het doorlopen van een continue en cyclisch proces van meten, plannen, uitvoeren, evalueren en borgen. -de maatregelen zijn op maat en gebaseerd op een grondige analyse van risicofactoren bij bewoners en omgeving. -het creëren van draagvlak door het betrekken van zowel bewoners, personeel en management in het verbeterteam. -het incidentenregiestatiesysteem als basis, dat zorgt voor inzicht en bewustzijn bij bewoners, personeel en management, maar ook voor feedback van de genomen valpreventieve maatregelen. -ondersteuning en herhaalde aandacht via nieuwsbrieven, netwerk en website. - Blijf Staan sluit aan bij de huidige praktijk van verpleeg- en verzorgingshuizen, het kwaliteitsbeleid van zorginstellingen en de eisen van inspectie. 7. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking 7.1 Eisen ten aanzien van opleiding De interventie wordt uitgevoerd door professionals werkzaam in een verpleeg- of verzorgingshuis. Er zijn geen eisen ten aanzien van opleiding, training, certificering, licenties en/of supervisie van de uitvoerende werkers. Wel is het belangrijk dat de projectleider i.i.g. een gedreven persoon is met voldoende enthousiasme, mensen met elkaar kan verbinden en korte lijnen heeft met het MT. De gewenste competenties van de projectleider en de verdeling van mensen binnen het verbeterteam komen in de starttraining aan bod. De intermediairs worden ondersteund met materiaal en methodieken uit het handboek en indien gewenst met trainingen (zie onder 8.2). Daarnaast is er een helpdesk voor inhoudelijke en/of projectmatige vragen. 7.2 Eisen ten aanzien van overdracht en implementatie De eerste versie van Blijf Staan is in 2002 landelijk ontwikkeld en getest door VeiligheidNL in samenwerking met ActiZ en TNO. VeiligheidNL draagt zorg voor de implementatie. Blijf Staan wordt in verpleeg- en verzorgingshuizen aangeboden door de betrokken professionals. Hiervoor is het belangrijk dat zij weten van het bestaan van de interventie, dat ze zich bewust zijn van het belang van valpreventie voor hun bewoners en dat ze de meerwaarde zien om Blijf Staan in de eigen instelling aan te bieden (adoptiefase). Daarnaast moeten zij weten hoe de interventie werkt en in staat zijn om het in de eigen instelling uit te voeren (implementatiefase), maar ook weten hoe de interventie op de langere termijn te borgen (continueringsfase). Voor de implementatie biedt VeiligheidNL de volgende activiteiten aan: 13

14 Adoptiefase: - Cijfers over de incidentie van valincidenten, de oorzaken hiervan en de gevolgen worden regelmatig landelijk verspreid via diverse media, vaak in samenwerking met branche organisatie ActiZ. Daarnaast zijn op verzoek specifieke cijfers beschikbaar voor verpleeg- en verzorgingshuizen. Deze cijfers geven inzicht in de ernst van het probleem. Ongeveer 10 x per jaar wordt een digitale nieuwsbrief verspreid vanuit het Kennisnetwerkvalpreventie van VeiligheidNL voor geïnteresseerde organisaties, met informatie en nieuws over valpreventie. In deze nieuwsbrief staat ook regelmatig informatie over Blijf Staan en de mogelijkheden om de interventie aan te bieden in verpleeg- en verzorgingshuizen. Ook is er informatie over het aanwezige ondersteuningsmateriaal dat hiervoor beschikbaar is. - Organisaties en professionals worden via publicaties in vaktijdschriften en presentaties op congressen geïnformeerd over de grote kans op valincidenten bij bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen en over de mogelijkheden voor een instelling voor de preventie hiervan. Het kennisnetwerkvalpreventie organiseert meerdere themabijeenkomsten per jaar. In deze bijeenkomsten wordt kennis en ervaring uitgewisseld over allerlei thema s rondom valpreventie die ook voor verpleeg- en verzorgingshuizen interessant zijn, zoals over medicatie en een effectief beweegaanbod. Op de website van veiligheidnl is informatie beschikbaar over Blijf Staan. Hierbij gaat het om informatie over de inhoud van de interventie, maar ook over materialen en ondersteuning. Implementatiefase VeiligheidNL biedt diverse trainingen aan die tot doel hebben Blijf Staan in de instelling te implementeren. Er zijn trainingen beschikbaar voor zowel de uitvoerende professionals als voor de projectleiders. In de trainingen krijgen professionals kennis en vaardigheden aangereikt om Blijf Staan op een goede manier in de eigen instelling te implementeren. Ook is er ruimte voor het delen van ervaringen met professionals uit andere instellingen. Zo nodig kan advies op maat aangevraagd worden, evenals begeleiding bij de implementatie in de eigen instelling. Continueringsfase Onderdeel van de interventie Blijf Staan is de borging van de interventie in de instelling. Hoe dit gedaan moet worden en wat hiervoor nodig is, staat uitgebreid beschreven in de handleiding onder borging (stap 5), inclusief het benodigde ondersteunende materiaal hierbij. Voorbeelden hiervan zijn een checklist borging, tips voor financiering en communicatie en een voorbeeld voor een maandrapportage. Indien gewenst kan persoonlijk advies en begeleiding aangevraagd worden via VeiligheidNL. 7.3 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking De instellingen en de betrokken professionals hebben zelf als taak de kwaliteit van Blijf Staan te bewaken. De methodiek stimuleert organisaties om planmatig te werken en diverse stappen te doorlopen met ondersteunende materialen. Deze manier van werken is bevorderlijk voor de kwaliteit. Instellingen zijn verplicht om met een incidentenregistratiesysteem te werken, welke binnen Blijf Staan als basisinformatiebron wordt gebruikt. Daarnaast heeft de instelling de plicht om kwalitatieve zorg te bieden en wordt dit gecontroleerd door de inspectie voor de gezondheidszorg. Ook heeft iedere professional via de wet BIG de plicht om verantwoorde zorg te bieden. 7.4 Kosten van de interventie Alle materialen die nodig zijn om met Blijf Staan te werken zijn via de website van VeiligheidNL tegen verzenden administratiekosten (op dit moment 21 euro) te bestellen en voor een deel gratis te downloaden. De kosten voor de uitvoering van Blijf Staan zijn sterk afhankelijk van de keuzes die gemaakt worden in de instelling en van hoe de interventie wordt vormgegeven. De kosten zitten met name in de uren die de professionals kunnen besteden aan Blijf Staan. Hierbij gaat het zowel om de professionals die de activiteiten aanbieden als om leden van de projectgroep. Eventuele reparaties en aanpassingen in de instelling kunnen ook kosten met zich meebrengen. 14