Kwaliteitsniveau openbaar groen. Evaluatie 2015 Gedifferentieerd onderhoudsbeleid

Transcriptie

1 Kwaliteitsniveau openbaar groen Evaluatie 2015 Gedifferentieerd onderhoudsbeleid 1

2 Inhoudsopgave Blz. 1 Inleiding 3 2 Vastgesteld beleid kwaliteitsniveau groen 4 3 Bezuinigingen ten opzichte van integraal groenbeleid Bezuinigingsmaatregelen Consequenties 6 4 Evaluatie kwaliteitsniveau 2015 per beheertype Van Referentieboek Borger-Odoorn naar Kwaliteitscatalogus openbare ruimte Bomen Bos en natuur Heesters Bermen Gazon Vijvers 14 5 Verbeteren groen onderhoudsbeleid Voorstel gedifferentieerd onderhoudsbeleid 16 6 Kosten groenonderhoud Kosten regulier groenonderhoud Kosten achterstallig onderhoud Kosten renovatie en herinrichting Investering versus reductie onderhoudsbudget Aanbevelingen 22 Begrippenlijst 23 Bijlage 1: Programmabegroting 2013: verlagen niveau groenonderhoud (van 3 naar 4) Bijlage 2: Beeldkwaliteitscatalogus gemeente Borger-Odoorn Bijlage 3: Berekening kosten groenonderhoud per scenario Bijlage 4: Berekening huidige kosten Bijlage 5: Meerjarenplanning Realisatie groen Bijlage 6: Kosten renovatie en herinrichting Bijlage 7: Onderhoud van bomen Bijlage 8: Singels langs wegen 2

3 1 Inleiding Regelmatig worden bij de begrotingsbehandeling vragen gesteld over het kwaliteitsniveau van het openbaar groen. Afgelopen jaren is, als gevolg van bezuinigings- en efficiëntiemaatregelen op het groen het budget van groen sterk gereduceerd. In 2006 was het gewenste kwaliteitsniveau vastgesteld op niveau 3; een basisniveau. In de begroting 2013 is bij de bezuinigingsopdracht gekozen om het kwaliteitsniveau te verlagen naar niveau 4. Bij deze begrotingsbehandeling is aangegeven dat door middel van efficiënter en anders werken (c.q. frequentieverlaging en areaalverkleining) geprobeerd zal worden het groen zoveel mogelijk op niveau 3 te houden. De beschikbare middelen zijn hiervoor echter niet toereikend. De schouw van de kwaliteit van het groen in 2015 is visueel uitgevoerd op diverse momenten gedurende het groeiseizoen. Het beeld van groen is namelijk dynamisch gedurende het groeiseizoen en door weersomstandigheden ook verschillend per groeiseizoen. Uit de schouw volgt de conclusie dat in 2015 bij ongeveer 40% van het groen kwaliteitsniveau 3 en 60% kwaliteitsniveau 4 is gerealiseerd. In dit rapport worden achtereenvolgens het beleid ten aanzien van kwaliteitsniveaus van groen, de bezuinigingsmaatregelen, een uitleg over de landelijke standaard kwaliteitsniveaus voor onderhoud en de resultaten van de kwaliteit per beheertype in 2015 weergegeven. Bij elk beheertype wordt teruggekeken naar het gewenste kwaliteitsniveau vastgesteld in het integraal groenbeleid van Vervolgens wordt een voorstel gedaan voor differentiatie in het groenonderhoud, de financiële stand van zaken toegelicht en er worden voorstellen gedaan om het groenonderhoud weer op niveau te krijgen. Op bladzijde 23 is een begrippenlijst toegevoegd met uitleg over de gebruikte vaktermen. 3

4 2 Vastgesteld beleid kwaliteitsniveau groen Groen moet je doen In de beleidsvisie Groen moet je doen van 2006 is aangegeven dat goed onderhouden groenvoorzieningen zeer belangrijk zijn voor de gezondheid en leefbaarheid van de inwoners van onze gemeente. Bovendien zorgt het groen dat onze gemeente aantrekkelijk is voor de vele toeristen en dient zij daarmee ook een groot economisch belang. Over het kwaliteitsniveau in Groen moet je doen is het volgende vastgesteld: - Streven naar een eenduidige keuze in kwaliteitsniveaus binnen de gemeente in totaliteit; - Kwaliteitskeuzen worden gemaakt met het oog op duurzaamheid en de langere termijn; - Het kwaliteitsniveau van het groenonderhoud is niveau 3 (basisniveau). In Groen moet je doen is benadrukt dat groen, dat geen achterstallig onderhoud kent, goedkoper is om te onderhouden. Dit kan door te zorgen dat bijvoorbeeld plantvakken voldoende zijn dichtgegroeid en bomen tijdig worden gesnoeid. Door de inrichting van openbaar groen eenvoudig en ruimtelijk te houden, kost het onderhoud van groen minder geld. Ruimte voor de laatste rustplaats In de beleidsvisie Ruimte voor de laatste rustplaats is aangegeven dat in verband met de gevoeligheid en de emoties die meespelen bij begraven en herdenken een begraafplaats op kwaliteitsniveau 2 (goed niveau) onderhouden moet worden. Programmabegroting 2013(zie bijlage 1) In de programmabegroting van 2013 is aangegeven dat er wordt bezuinigd door het verlagen van het niveau van groenonderhoud (van 3 naar 4). Ondanks deze bezuinigingen worden de volgende prioriteiten bij het groenonderhoud aangehouden: 1. Boomcontrole en onderhoud - wettelijke zorgplicht en veiligheid; 2. Kwaliteitsniveau in de dorpen - leefbaarheid en Cittaslow; 3. Behoud natuur en landschap - leefbaarheid en Cittaslow; Indien er meer aandacht aan boomonderhoud wordt besteed zal dat betekenen dat het groen in de dorpen en in het landschap minder intensief wordt onderhouden. 4

5 3 Bezuinigingen ten opzichte van integraal groenbeleid Bij het vaststellen van het integraal groenbeleid in 2006 is het onderhoudsbudget voor het openbaar groen bepaald. Hierbij is extra beschikbaar gekomen voor groenonderhoud. Bij de eerstvolgende bezuinigingsronde is dit bedrag weer ingeleverd. Na vaststelling van dit onderhoudsbudget zijn in de jaren daarna de volgende wijzigingen doorgevoerd: - In totaal zijn door bezuinigingen uren én minder beschikbaar (totaal van bezuinigd) voor groenonderhoud; - De gazons worden vanaf 2009 niet meer door eigen medewerkers gemaaid maar door de Wedeka; - De nog resterende budgetten voor het inhuur van derden en aankoop van materialen zijn sinds 2006 nagenoeg niet geïndexeerd; - De onderhoudsbudgetten zijn niet aangepast op areaaluitbreiding (nieuwe woonwijken, Landinrichting Odoorn). Voor het wegwerken van achterstallig onderhoud is in 2006 aangegeven dat eenmalig nodig is. De bedoeling was om deze achterstand in 5 tot 8 jaar weg te werken (uiterlijk 2014). Voor het wegwerken van achterstallig onderhoud is af en toe beperkt geld uit Vastgoed en geld beschikbaar gesteld, maar nog niet voldoende om al het achterstallig onderhoud weg te werken. Van het bestaande groenareaal dient jaarlijks 2 tot 5% per jaar gerenoveerd te worden. In het groenbeleidsplan is aangegeven dat voor herinrichting en renovatie van plantsoenen totaal jaarlijks nodig is. Hiervoor is geen geld beschikbaar gesteld. 3.1 Bezuinigingsmaatregelen Er is geprobeerd om bovengenoemde bezuinigingen met het motto minder, slimmer en anders als volgt opgevangen: Minder: - Minder materiaalaankoop (beplanting, mest, boompalen, etc.); - Minder inhuur derden (singelsnoei, bomen snoei, vijveronderhoud, schapenbegrazing, maaiwerk rond bomen in het buitengebied, inhuur tekenwerk); - Het groen en de woonomgeving wordt minder netjes onderhouden (lagere frequenties van schoffelen, rond obstakels maaien, blad blazen etc); - Het groen wordt minder veilig onderhouden (minder snoeiwerk aan bos, bomen en houtsingels, overhangend groen fietspaden); - Bloembakken zijn verwijderd; - Diverse zitbanken en afvalbakken zijn verwijderd; - Leeg gekomen schoolgebouwen zijn verkocht en daarmee is het tuinonderhoud vervallen; - Snippergroen is verkocht; - Diverse bomenrijen zijn gedund. Slimmer/ anders: - Door aanschaf van een machinale hagenknipper en een grote versnipperaar kan efficiënter worden gewerkt; - Landschapsbeheer Drenthe maait diverse natuurterreinen voor de gemeente, de provincie betaalt hieraan 50% subsidie mee; - Bosgroep Noord-Oost Nederland voert diverse bosonderhoudswerkzaamheden uit tegen de opbrengst van het hout; - De inrichting van openbaar groen is soberder geworden: eenvoudig groen is goedkoper om te onderhouden; 5

6 - Groenonderhoud door burgers blijkt moeilijk te realiseren: een enkel wijkje wordt door burgers onderhouden (De Werf, Exloo). 3.2 Consequenties Voor de uitgangspunten, gesteld in Groen moet je doen uit 2006 heeft de combinatie van bezuinigingen en de genomen maatregelen de volgende consequenties: - Het kwaliteitsniveau daalt op termijn naar niveau 4; - Er wordt niet gezorgd voor goed onderhouden groen en instandhouding op langere termijn; - De huidige keuzes in het groenonderhoud zijn niet eenduidig en vaag voor onze inwoners en medewerkers; - Meldingen over matig groenonderhoud nemen jaarlijks toe; - afhandeling van meldingen (ad hoc beheer) kost meer tijd dan planmatig groenbeheer; - Er ontstaan grotere achterstanden in het groenonderhoud (bos, bosplantsoen, bomen, singels e.d.). Het wegwerken van deze achterstanden is vele malen duurder dan het regelmatig bijhouden; - Er komt een steeds hogere druk op BORG, die met veel minder medewerkers en budget veel meer moet uitvoeren. Elke onderhoudsronde vraagt veel tijd en is lichamelijk aanzienlijk zwaarder dan wanneer het groen op een basisniveau wordt gehouden. In hoofdstuk 6 worden de huidige financiële middelen vergeleken met de indicatieve benodigde middelen. 6

7 4 Evaluatie kwaliteitsniveau 2015 per beheertype Op de volgende bladzijden staat per groentype het gewenste en het behaalde kwaliteitsniveau. De catalogus van het CROW 1 dient daarbij als basis. Met een groene pijl wordt het huidige gewenste niveau per beheertype volgens het integraal groenbeleid van 2006 in een schema aangegeven. In hetzelfde schema wordt met een rode pijl aangegeven welk niveau in 2015 volgens de visuele schouw is behaald met het huidige beschikbare budget. Hieronder volgt eerst uitleg over de kwaliteitscatalogus van het CROW. 4.1 Van Referentieboek Borger-Odoorn naar Kwaliteitscatalogus openbare ruimte Bij het integraal groenbeleid vastgesteld in 2006 hoort een referentieboek. Dit referentieboek is gebruikt als bijlage bij de visie Groen moet je doen. In het referentieboek is uitgegaan van vier kwaliteitsniveaus. Per niveau zijn de criteria beschreven en zijn referentiefoto s opgenomen. De indeling van de niveaus was van hoog (1) naar laag (4). Er is per niveau een prijs per m2 bepaald op jaarbasis. De bedragen zijn in 2006 aangedragen als indicatief en gemiddeld. Landelijk is een Kwaliteitscatalogus openbare ruimte ontwikkeld waarin een landelijke standaard voor beeldkwaliteitsniveaus met bijbehorende beeldmeetlatten per groentype zijn opgenomen. In 2007 is deze uitgebracht door het CROW en in 2013 is deze vernieuwd. Het werken met beeldkwaliteit stelt de organisatie in staat om vraaggericht te werken. De kwaliteitscatalogus is onderdeel van de RAW 2 -systematiek. Deze systematiek vormt de basis voor het maken van bestekken volgens een gestandaardiseerde, uniforme methode. De RAW geldt als het belangrijkste standaardbestek in de Grond, Water en Wegenbouw-sector. Het streven is, om als gemeente meer bedrijfsmatig te werken. Hierbij hoort dan ook de overstap naar de landelijke RAW-systematiek. Het voordeel van werken volgens deze systematiek met de kwaliteitscatalogus is dat de kwaliteitsniveaus zijn gestandaardiseerd en aannemers bij een aanbesteding duidelijk weten wat er van hun wordt verwacht. De indeling van niveaus volgens het CROW heeft A+, A, B, C en D; waarbij A+ het hoogste niveau is en D het laagste (waarbij C en D bijna gelijk staan voor kapitaalvernietiging). In vergelijking met het Referentieboek Borger-Odoorn komt 1 overeen met A+ en 4 met C. Vergelijk kwaliteitsniveau s Hoogst Laagst Referentieboek Borger-Odoorn Kwaliteitscatalogus CROW A+ A B C D In bijlage 2 is de beeldkwaliteitscatalogus Borger-Odoorn op basis van het CROW weergegeven. 1 Nationale kennisplatform voor infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte. 2 Rationalisatie en Automatisering Grond-, Water- en Wegenbouw. 7

8 4.2 Bomen De gemeente heeft (solitaire) bomen. Als eigenaar van deze bomen heeft de gemeente een wettelijke zorgplicht en moet zij ervoor zorgen dat deze bomen veilig zijn. Jaarlijks, zou in het kader van deze zorgplicht, één derde van de bomen op veiligheid moeten worden gecontroleerd. Dit aantal wordt niet gehaald. Daarom is hiervoor in 2015 een deel van het budget van Vastgoed en geld ingezet. Er zijn inmiddels bomen gecontroleerd. Er heeft Visual Tree Assessment (boomcontrole) plaats gevonden waarbij zowel de veiligheid als de onderhoudstoestand is beoordeeld. De bevindingen van deze controle zijn doorgerekend naar het hele bomenbestand. De volgende conclusies volgen hieruit: - bij bomen (56%) is achterstallig onderhoud geconstateerd; - van bomen zijn de boomlocaties én de boomveiligheidsgegevens de laatste drie jaar niet bijgewerkt. Er zijn in onze gemeente veel oude hoge bomen. Snoeien van zo n bomenbestand met dergelijke kroonomvang kost in verhouding veel tijd. Per jaar heeft BORG capaciteit om gemiddeld bomen te snoeien en controleren. Jaarlijks moeten er echter bomen worden gesnoeid en worden gecontroleerd. Doordat beide aantallen niet worden gehaald en er geen budget is voor inhuur van derden loopt de achterstand in boomcontrole en snoeionderhoud jaarlijks op. Zuiderdiep Valthermond laaghangende takken Ambitieniveau bomen gemeente Borger-Odoorn: B (groene pijl) Score in 2015 op schaallat CROW: 44% B en 56% C/D (rode pijl) B C / D 8

9 4.3 Bos en natuur De gemeente heeft m2 bos, houtwallen en natuur in bezit. Hiervan wordt m2 door Staatsbosbeheer onderhouden (de grotere bossen) door middel van een ruilovereenkomst, waarvoor de gemeente de schaapskooi en schaapskudde in stand houdt. De gemeente heeft de kleinere verspreid liggende (bos)terreinen in beheer. Deze zijn zeer belangrijk voor het behoud van biodiversiteit in onze gemeente, maar het onderhoud kost in verhouding meer dan de grotere bossen doordat regelmatig randsnoei moet worden uitgevoerd. Door verschuiving in prioriteiten van onderhoudswerk is er de laatste 2 jaar nagenoeg geen uitvoering gegeven aan het onderhoud van bos (het gemeentelijk deel). Er komen jaarlijks wel meldingen over overhangend groen bij (landbouw) perceelsgrenzen. Er is beperkt tijd om dit overhangend groen te verwijderen en er is onvoldoende geld om hiervoor derden in te huren. Valtherdijk: overhangend groen bij landbouwperceel Buinerveld: valkruid (Arnica) De CROW heeft geen schaallat voor bos. De schaallat voor natuurterreinen wordt weergegeven bij bermen. 4.4 Bosplantsoen en singels De gemeente heeft m2 bosplantsoen en singels. Het onderhoud van singels en bosplantsoen heeft naast groentechnisch onderhoud veelal meer te maken met verkeersveiligheid en overhangend groen bij perceelsgrenzen. In 2015 is in een deel van de gemeente een inventarisatie gemaakt van de singels en bosplantsoenstroken langs wegen. Bij meer dan 50% van de singels wordt de beplanting te breed voor de beschikbare ruimte in de berm. De singels vragen daarom door overhangende takken veel onderhoud. Er wordt jaarlijks een keuze gemaakt welke singels en bosplantsoenstroken de hoogste prioriteit hebben. Die worden gesnoeid. Bij diverse singels is daardoor een snoeiachterstand ontstaan en neemt het risico voor verkeersonveilige situaties toe. In woonwijken komen meer meldingen over overhangend groen bij perceelsgrenzen. Er is geen tijd en geld om al het overhangend groen te verwijderen. Er worden daarom prioriteiten gesteld. Gevaarlijke situaties of calamiteiten worden uit nood indien mogelijk met een hagenknipper opgelost, maar geeft niet het juiste effect. 9

10 Odoornerveen; Achterweg Achterstallig onderhoud: beplanting groeit over de weg, laaghangende takken van bomen Drouwen; Witlandsweg, voor het huidige landbouwverkeer niet begaanbaar Ambitieniveau bosplantsoen en singels gemeente Borger-Odoorn: B Score in 2015 op schaallat CROW: 50% B en 50% D B D 10

11 4.4 Heesters De gemeente heeft m2 heesters, hieronder vallen bodembedekkers, hagen, rozen en vaste planten. Hagen zijn hierbij het meest onderhoudsintensief. Globaal kan over het kwaliteitsniveau van heesters worden gezegd dat in het groeiseizoen ongeveer 70% een niveau heeft van B en 30% tussen B en C. Het onderhoud van heesters is van het groenonderhoud het meest intensief en neemt het meeste tijd in beslag. Er wordt echter wel minder vaak geschoffeld (betekent meer onkruid per keer) en gesnoeid en er wordt geen bemesting toegediend. Indien beplanting dood is, wordt deze niet altijd vervangen voor nieuwe beplanting. Minder gesloten beplanting zorgt voor meer onkruidgroei. Hoofdstraat Exloo: haagvoet is niet geschoffeld (hoog gras belemmert groei jonge haag); haag is deels dood (beuken zijn niet vervangen) Nieuw-Buinen: bedekking 40 % onkruid (het lichte groen); dode planten niet vervangen (kale plekken); er is geen bemesting gegeven (groei is slecht) Ambitieniveau heesters gemeente Borger-Odoorn: B Score in 2015 op schaallat CROW: 70% B en 30% B/C B B / C 11

12 4.5 Bermen De gemeente heeft m2 bermen. Onder bermen verstaan we de extensief gemaaide stroken en terreinen langs de wegen buiten en binnen de bebouwde kom. Op 30% van de bermen (inclusief natuurterreinen) wordt gestreefd naar het vergroten van de biodiversiteit door middel van maaien en het maaisel afvoeren of door begrazing. Hoewel dit niet overal vanuit de auto direct zichtbaar is, worden er fraaie resultaten bereikt. In 2014 is het bermbeheerplan volgens door de raad gestelde kaders aangepast. De uitgangspunten zijn het vergroten van de biodiversiteit, verkeersveiligheid en de aantrekkelijkheid voor de toeristen en inwoners. De bermen en natuurgebieden voldeden in 2014 en ook in 2015 nog steeds voor 95% aan de gestelde doelen en verwachte beelden. Op 70% van de bermen is het maaidoel: het in stand houden van de functies van de berm, zoals verkeersveiligheid, opsluiting van de weg en uitwijkmogelijkheid. Deze bermen worden 1 á 2x per jaar geklepeld, waarbij het maaisel niet wordt afgevoerd en waardoor er een verrijking van de berm ontstaat (meer brandnetels). Op deze bermen wordt geen bloemrijke vegetatie nagestreefd en er is geen CROW-schaallat voor. Eén á twee keer maaien van de vegetatie volstaat. In 2014 en 2015 heeft de gemeente meegedaan met het project Bloemrijke akkers. Er zijn hierover veel positieve geluiden ontvangen. Eind 2015 is de evaluatie van het maaiwerk van de bermen in 2014 in de gemeenteraad besproken. Hierbij werd door de raad aangegeven dat er voor het maaien van bermen de volgende wensen zijn: - Op de bermen in de dorpskernen een hogere maaifrequentie; - Langs belangrijke doorgaande routes de eerste meter maaien; - Uitbreiden van bereklauw beperken. Oude Exloërweg Buinen: Margrieten, Hertshooi, boerenwormkruid Natuurparkje Buinen: Onderhoud door Schotse hooglanders 12

13 Ambitieniveau 30% bloemrijke bermen en natuurterreinen gemeente Borger- Odoorn: B (groene pijl) Score in 2015 op schaallat CROW: 30% B (rode pijl) en 70% frequentie van 1 á 2x per jaar B 4.6 Gazon De gemeente heeft m2 gazon. Gazon is intensief gemaaid gras; maaifrequentie is minimaal 1 keer per 10 dagen. De kwaliteit van het gazon is gedurende het groeiseizoen ± 70% gezakt naar niveau C. Regelmatig is de maaifrequentie lager dan 1x per 10 dagen. De kantjes van het gras worden niet tot minder frequent gestoken. Het aantal keren bijmaaien rond obstakels zoals bomen, palen, stenen is verminderd (tot 2 3x per seizoen). Schade aan gazons wordt niet altijd hersteld en het gras wordt niet bemest. Het beeld is overwegend te lang gras (tot cm), veel onkruiden, dikke plukken maaisel op het gras en de straat na het maaien, en nog langer gras bij de obstakels. Dit betreft dan voornamelijk het gras op voedselrijke delen in het veengedeelte van de gemeente. Het gras op het zand groeit minder hard; het kwaliteitsniveau zit daar globaal tussen B en C. Boslaan Exloo: frequentie maaien verlaagd: te lang gras Veldakkersweg Exloo: sneller, minder secuur maaien; daardoor langer gras bij obstakels, zoals bomen 13

14 Ambitieniveau gazon gemeente Borger-Odoorn: B (groene pijl) Score in 2015 op schaallat CROW: 30% B en 70% C (rode pijl), B C 4.7 Vijvers De gemeente heeft m2 aan vijvers. Er is geen budget beschikbaar voor vijveronderhoud. Door andere onderhoudswerkzaamheden niet uit te voeren kan dat vrijgekomen budget worden gebruikt om de vijvers een keer te maaien. De frequentie van dit maaiwerk is niet voldoende om de vijvers de komende jaren op het gewenste kwaliteitsniveau te houden. De globale indruk van het kwaliteitsniveau van de vijvers is vooralsnog redelijk tot goed. Slechts 10% voldoet niet aan het vastgestelde kwaliteitsniveau. Er zijn enkele vijvers die gedurende het groeiseizoen nagenoeg dicht groeien, zoals de vijver aan de Wieke te Valthermond. Van bewoners krijgen we veel meldingen over vijveronderhoud. De vijver aan de Parklaan in Nieuw-Buinen wordt door omwonenden zelf onderhouden. Op langere termijn zullen een aantal vijvers moeten worden uit gebaggerd zoals bijvoorbeeld de vijvers in Hunzedal te Borger. Vijver Noorderdiep Nieuw-Buinen Vijver De Wieke Valthermond 14

15 Ambitieniveau vijvers gemeente Borger-Odoorn: A (groene pijl) Score in 2015 op schaallat CROW: 90% A en 10% B (rode pijl) A B 5 Verbeteren groen onderhoudsbeleid In voorgaande hoofdstuk is globaal het kwaliteitsniveau per beheertype geschetst. In 2016 wordt gewerkt om efficiënter en slimmer te werken om de bezuinigingen verder op te vangen. Belangrijk is om nu doordachte keuzes te maken voor instandhouding van het groen op lange termijn en goed onderhouden groenvoorzieningen. Er wordt aan gewerkt om meer inzicht te krijgen in de uren en kosten van het groenonderhoud. De volgende zaken worden daarbij aangepakt: - Verbeteren van het urenboeken van BORG; - Zorgen voor de juiste areaalgegevens door een gegevensbeheerder; - Herijken van afspraken over onderhoud met instanties zoals Landschapsbeheer Drenthe, Drents Landschap en Staatsbosbeheer; - Professionaliseren van de organisatie van BORG; - Schrijven van bestekken voor de Emco en de Wedeka met duidelijke afspraken over gebieden, werkzaamheden en prijzen; - Frequenter toezicht op het uitgevoerde werk (van zowel de eigen dienst als de aannemers). Er wordt ook beleidsmatig aan groen gewerkt: - Opstellen van een boomwaardenkaart, waarbij de waarde van de bomen in de gemeente wordt ingedeeld in hoog, midden, laag. Dit is o.a. van belang bij het verlenen van kapvergunningen; - Opstellen en uitwerken van boomcontrole en boomonderhoud (zorgplicht); - Indelen van het areaal in categorieën waarbij per categorie een ander kwaliteitsniveaus voor onderhoud geldt; 15

16 - Met beeldkwaliteit aansluiten bij de landelijke standaard zodat vanaf heden de Kwaliteitscatalogus openbare ruimte van het CROW gaan gebruiken. In de volgende paragraven wordt ingegaan op de gewenste aanpak voor nieuw groen onderhoudsbeleid en de kosten daarvan. 5.1 Voorstel gedifferentieerd onderhoudsbeleid In 2015 zijn er visuele schouwrondes geweest waaruit bleek dat het kwaliteitsniveau van het openbaar groen gemiddeld een niveau tussen B en C heeft behaald. Met het huidige beschikbare budget zal de kwaliteit verder naar beneden zakken dan is afgesproken in Groen moet je doen uit Om de stand van zaken in het groenonderhoud binnen de gestelde kaders te blijven uitvoeren is gezocht naar een differentiatie in het groenonderhoud. Om aan te sluiten bij de landelijke normen en standaarden wordt overgestapt van het Referentieboek Borger-Odoorn (vastgesteld in 2006) naar de methode van de CROW, met de daarbij horende Kwaliteitscatalogus Openbare Ruimte. Met deze overstap wordt voorgesteld om de openbare ruimte niet overal meer op hetzelfde kwaliteitsniveau te onderhouden, maar om een bewuste differentiatie aan te brengen. Deze differentiatie is gebaseerd op de indeling van kernen volgens kern en kader uit 2003 en de opbouw van en verscheidenheid in de dorpen. De differentiatie is bedoeld om plekken in de openbare ruimte te onderscheiden met een grote en lage gebruiksdruk. Daar waar een grote gebruiksdruk is op de openbare ruimte, wordt deze op een hogere intensie (hoger kwaliteitsniveau) onderhouden. Hierbij valt te denken aan de centra in de hoofdkernen, bijzondere locaties zoals het gemeentehuis, de Multi Functionele Accommodaties en de rotondes. Deze worden door de vele toeristen en de eigen inwoners veelvuldig bezocht/gezien. Daar waar de gebruiksdruk lager is, maar wel dagelijks gebruik wordt gemaakt van de openbare ruimte zal deze op een lager niveau worden onderhouden. Hierbij valt te denken aan de woonwijken in de hoofdkernen, de kleine kernen met een dichte bebouwing, de zwembaden, begraafplaatsen en industrieterreinen. Op plaatsen waar de gebruiksintensiteit laag is zal het kwaliteitsniveau van de openbare ruimte ook lager worden. Er komen hier dagelijks in verhouding weinig mensen. Dit betekent dat kleine kernen zonder kern en kleine kernen in het buitengebied een lager kwaliteitsniveau krijgen dan tot op heden is aangehouden. Dit is bijvoorbeeld het geval bij Drouwenerveen, Drouwenermond, Bronneger en Westdorp (zie hoofdstuk 6.4: gazon omvormen naar berm). Het is belangrijk dat de plekken die er toe doen binnen deze gemeente er ook goed verzorgd bij liggen en dat daar waar minder intensiteit is, de focus ook minder mag zijn. Dit betekent dat er voor het onderhoud van het openbaar groen differentiatie is gemaakt in verschillende gebieden met daarbij ieder een eigen onderhoudskwaliteit. De nieuwe indeling zal als basisscenario aan de Raad worden voorgelegd. Het basisscenario is tot stand gekomen in samenwerking met de afdelingen REAL en BORG. Het basisscenario wordt dan ook het nieuwe groenonderhoudsbeleid voor openbaar groen en begraafplaatsen. 16

17 Naast het zogenaamde bassiscenario zijn er ook nog twee scenario s uitgewerkt, De eerste is een scenario waarbij de onderhoudskwaliteit hoger is dan het basismodel, deze noemen we de plus variant. De tweede is een scenario waarbij de onderhoudskwaliteit lager is ten opzichte van het basismodel, deze noemen we de sobere variant. Hieronder staan twee schema s met de uitwerking van deze drie varianten. Indeling openbare ruimte met kwaliteitsniveau s Kosten groenonderhoud per scenario De berekening van deze scenario s staat in bijlage 3. Het budget is indicatief en op basis van IMAG-normen (werkuren x uurloon) uitgerekend. Bovenop deze kosten komen nog overige kosten, zoals onder andere uren Realisatie, afvoer plantsoenvuil, aanschaf beplanting, kapitaalslasten en waterschapslasten. Het bedrag in de rechtse kolom is het indicatief benodigd budget zonder dat er investeringen in het groenareaal plaatsvinden. Met investeringen wordt bedoeld extra budget om achterstallig onderhoud weg te werken of renovaties. 17

18 6 Kosten groenonderhoud In dit hoofdstuk wordt inzicht gegeven in de huidige begroting en het benodigde budget conform het basisscenario. Dit is opgesplitst in drie delen: - Kosten regulier onderhoud; - Kosten achterstallig onderhoud; - Kosten renovatie en herinrichting; Voor het regulier onderhoud is een bedrag opgenomen in de programmabegroting De kosten voor het wegwerken van achterstallig onderhoud en renovatie en herinrichting worden jaarlijks bijgewerkt en opgenomen in de Meerjarenplanning Realisatie. De uitvoering ervan is afhankelijk van het beschikbaar komen van kredieten. 6.1 Kosten regulier groenonderhoud Deze kosten zijn jaarlijks zichtbaar in de programmabegroting. In de huidige begroting is voor het onderhoud van de groene ruimte, en het groen op begraafplaatsen en zwembaden samen een bedrag van opgenomen. Structureel is dit bedrag te laag om met de huidige achterstanden het basisscenario te realiseren. Overzicht huidig budget en indicatief benodigd budget voor het basisscenario* Groentype Eenheid Hoeveelheid Begroting 2016 Budget basisscenario Bomen Stuks Bos en natuur M Bosplantsoen en singels M Heesters M Bermen M Gazon M Vijvers M Subtotaal M Overige kosten*** Totaal *De berekening van het huidig beschikbaar budget staat in bijlage 4 **het budget van het basisscenario is indicatief en op basis van IMAG-normen (werkuren X uurloon) uitgerekend *** overige kosten bestaan onder andere uit uren Realisatie, afvoer plantsoenvuil, aanschaf beplanting, kapitaalslasten en waterschapslasten Indien het beschikbare budget voor groenonderhoud van de gemeente Borger- Odoorn wordt vergeleken met de landelijke normen is er voor het basisscenario jaarlijks tekort. Indien de ambitie van het kwaliteitsniveau groen wordt verlaagd naar het niveau sober blijft er jaarlijks een tekort van en wordt de afschrijving van het groen versneld. 18

19 6.2 Kosten achterstallig onderhoud Achterstallig onderhoud ontstaat als je niet goed of te laat onderhoud pleegt of als je niet renoveert. Dat komt door gebrek aan budget, tijd en aandacht. Er wordt dan minder gedaan dan noodzakelijk is, voor goed en veilig groen. Het wegwerken van achterstallig onderhoud kost veel meer tijd dan planmatig werken. Tevens geeft het voorkomen van ad hoc werkzaamheden rust en duidelijkheid naar burgers en medewerkers. Op een planmatige wijze kan sneller en efficiënter worden gewerkt. Dit bespaart geld. De kosten van het achterstallig onderhoud zijn gebaseerd op gegevens uit de meerjarenplanning Realisatie 2015 (zie bijlage 5) en de boomcontrole van 2015 (zie bijlage 6). Bij deze inspecties is de technische staat beoordeeld op kwaliteitsniveau B. Jaarlijks wordt de meerjarenplanning Realisatie bijgewerkt. In 2015 was nodig voor groenrenovatie. Hiervan bestaat nu nog voor uit achterstallig onderhoud. Voor 2016 is de meerjarenplanning nog niet bijgewerkt. Wel is inmiddels bijna een derde van de bomen geïnspecteerd en zijn de kosten van achterstallig onderhoud bij bomen in beeld gebracht. De achterstand in snoeiwerk bij bossen, bosplantsoen en houtsingels is nog niet inzichtelijk gemaakt. Kosten achterstallig onderhoud (eenmalig) Groentype Kosten wegwerken achterstallig onderhoud Bomen snoeiwerk Diverse groen conform meerjarenplanning Realisatie Totaal De opgevoerde kosten staan los van noodzakelijk budget voor regulier onderhoud en voor renovatie en vernieuwing. In de groenvisie Groen moet je doen van 2006 is aangegeven dat het achterstallig snoeionderhoud bij bomen binnen de bestaande begroting zou worden weggewerkt door besteding van extra uren aan snoeiwerk. Dit bleek in de praktijk lastig uit te voeren door het door bezuinigingen wegvallen van uren voor groenonderhoud. Voor het wegwerken van achterstallig onderhoud werd beperkt geld beschikbaar gesteld uit Vastgoed en geld. Bij herinrichting en reconstructies is wegwerken van achterstallig groen steeds meegenomen. De kosten werden dan veelal door andere beleidsvelden betaald. Hierdoor is in totaal aan achterstallig groenonderhoud weggewerkt. Neemt niet weg dat door de bezuinigingen het achterstallig groenonderhoud weer is toegenomen. Voor het wegwerken hiervan is beperkt geld in de begroting (vastgoed en geld) opgenomen. 6.3 Kosten renovatie en herinrichting Om de kwaliteit van het groen te waarborgen moeten elk jaar oude, versleten beplantingen worden vernieuwd. In de meerjarenplanning Realisatie (zie bijlage 5) wordt naast het achterstallig onderhoud ook aangegeven welk groen gerenoveerd of heringericht zou moeten worden. In Groen moet je doen uit 2006 is ook het renovatie bedrag berekend op basis van afschrijving van het groenareaal. Uitgangspunten zijn daarbij een 19

20 eenvoudige en ruimtelijke inrichting zodat het onderhoud op termijn minder geld kost en de ruimtelijke kwaliteit gewaarborgd blijft. Op basis van het huidige areaal zou op basis van afschrijving jaarlijks nodig zijn voor groenrenovatie. Jaarlijkse kosten renovatie en herinrichting* Groentype Jaarlijkse kosten renovatie Bomen Bos en natuur Bosplantsoen en singels Heesters Gazon Bermen Vijvers Subtotaal Onvoorziene kosten Totaal *De volledige berekening staat in bijlage Investering versus reductie onderhoudsbudget Indien wordt geïnvesteerd in de technische staat van de beplantingen, het wegwerken van achterstallig groenonderhoud of het omvormen van groen kan het onderhoudsbudget lager blijven dan Hieronder volgen enkele voorbeelden. Bomen (Zie bijlage 7) Door een investering van kan de snoeiachterstand in bomen weg worden gewerkt. Daarna kan BORG het snoeiwerk planmatiger oppakken en per jaar meer bomen snoeien. Geschat wordt dat BORG in plaats van dan bomen kan snoeien. BORG zal (na het wegwerken van achterstallig onderhoud) ernaar streven om jaarlijks bomen te snoeien. Singels omvormen In 2015 is ingezoomd op singels langs wegen in een gedeelte van de gemeente. Uit de inventarisatie komt een voorstel om die singels, die zeer veel onderhoud vragen, te verwijderen. Dit gaat weliswaar ten koste van de biodiversiteit, maar komt ten gunste van de benodigde tijd voor onderhoud. Het voorstel voor singels omvormen staat in bijlage 8. Het verwijderen van de singels kost minimaal (afhankelijk van de werkwijze). In de jaren na het omvormen zal er nog extra moeten worden gemaaid om opslag te voorkomen. De investering levert op termijn het volgende op: 20

21 Eenmalige investering singels Omvormen van m2 singels: Besparing op reguliere begroting per jaar bij omvormen singels: Huidige kosten onderhoud bosplantsoen/singels 0,25 per m Huidige kosten onderhoud berm 0,063/m Jaarlijks verschil indien singel berm wordt Renovatie heesters Het onderhoud van heesters wordt tot op heden op een redelijk niveau uitgevoerd. Daar waar het technisch en ruimtelijk gezien kon, zijn heesters in de loop der jaren al omgevormd naar gras. Op die plaatsen waar heesters behouden moeten blijven is het voor het onderhoud van groot belang om beplanting zo goed mogelijk gesloten te houden. Het onderhoud kost dan het minst. Dit betekent de juiste plant op de juiste plaats, waarbij bodembedekkende beplanting moet worden gebruikt, die op tijd wordt bemest etc. Voorbeeld kosten onderhoud heesters bij verschillende sluitingsgraad Een indicatie van de onderhoudskosten van m2 heesters met verschillende sluitingsgraad vergeleken bij gelijkblijvend kwaliteitsniveau B: Bij een sluitingsgraad van meer dan 90%: 2,070 per m2 totaal Bij een sluitingsgraad tussen 70% en 90%: 3,145 per m2 totaal Bij een sluitingsgraad van lager dan 70%: 4,956 per m2 totaal Om de kosten van het onderhoud van heesters te beperken dient daarom ook regelmatig een renovatie plaats te vinden. Tijdens de renovatie kan overwogen worden of het wenselijk is om heesters om te vormen naar gras. Dit heeft alleen meerwaarde indien de hoekjes niet met de hand gemaaid moeten worden. Benodigd budget voor renovatie Renovatie (jaarlijks 3% = m2 á 16,50) Besparing op reguliere begroting per jaar bij m2 heesters renoveren: Huidige kosten onderhoud heesters 4,399: Huidige kosten onderhoud heesters goed gesloten 2, Verschil indien heesters op tijd worden gerenoveerd Heesters omvormen naar gras Besparing op jaarlijks regulier onderhoud door omvorming van gras naar heesters 10% heesters omvormen naar gras: m2 Huidige kosten heesteronderhoud 4, Huidige kosten gazon 0, Verschil indien met gazonmaaier gemaaid* *voorwaarde dat er voldoende ruimte is om met gazonmaaimachine te maaien Gazon omvormen naar berm Besparing op het jaarlijks regulier onderhoud door wijzigen van de manier van onderhoud. Gazon onderhouden als berm; dus in plaats van 1x per 10 dagen maaien met de gazonmaaier, 2x keer per jaar met de trekker. Dit is weliswaar minder netjes maar beter voor de biodiversiteit en het kost minder. Conform het differentiatievoorstel wordt op plaatsen waar de gebruiksintensiteit laag is het kwaliteitsniveau van de openbare ruimte lager. Dit betekent dat kleine kernen zonder kern en kleine kernen in het buitengebied een lager kwaliteitsniveau krijgen dan tot op heden is aangehouden. In de berekening is reeds rekening gehouden dat in dorpen als Drouwenerveen, Drouwenermond, 21

22 Bronneger en Westdorp het gazon dat 1x per 10 dagen wordt gemaaid voortaan 2x met de trekker wordt gemaaid, waarbij het maaisel blijft liggen. Gazon maaien als berm: m2 Huidige kosten gazon 0, Huidige kosten berm 0, Verschil indien met trekker gemaaid** *** **voorwaarde dat er voldoende ruimte is om met de trekker te maaien ***dit is reeds in de voorstellen van de scenario s verwerkt 6.5 Aanbevelingen In dit rapport is inzicht gegeven in het behaalde kwaliteitsniveau van groen in Verder is het huidige budget weergegeven en zijn de benodigde budgetten bij de scenario s plus, basis en sober uitgerekend. De uitkomsten van dit rapport kan de raad oriënterend bespreken en betrekken bij de te voeren kerntakendiscussie in het voorjaar van 2016 (het formatie- en budgetonderzoek Berenschot). Om het kwaliteitsniveau van het groen op het gewenst niveau te houden wordt het volgende aanbevolen (meenemen in de kerntakendiscussie): - Het regulier onderhoudsbudget aanpassen op het door de raad vastgestelde scenario of variatie daarop; - Afhankelijk van het gewenste scenario de onderhoudsachterstanden inhalen; - Jaarlijks een bedrag van beschikbaar stellen ten behoeve van groenrenovaties; - De reguliere begroting jaarlijks op het areaal aanpassen (berekenen aan de hand van geïndexeerde eenheidsprijzen). 22

23 Begrippenlijst Achterstallig onderhoud: Achterstand: Areaalgegevens: Beeldmeetlat: Beheertype: Bermen: Bestek: Bodembedekkers: Boom (solitair): Boomwaardenkaart: Groen dat op zo'n wijze (niet, te weinig of verkeerd) is onderhouden dat er schade is ontstaan. Indien het onderhoud langdurig achterwege blijft en er dus veel extra schade ontstaat, zijn de mogelijkheden om de schade te herstellen beperkt, kostbaar en tijdrovend. Het niet bijzijn van het onderhoud, zoals dat is afgesproken ten opzichte van de referentiebeelden. Dit kan onder andere komen door de weersomstandigheden of het tijdelijk tekort aan mankracht. Deze achterstand kan door extra inzet weggewerkt worden. De hoeveelheden van groen, verdeelt per groentype dat voorkomt in de gemeente (m2 en stuks). Samenstelling van prestatie-eisen voor een specifiek kwaliteitskenmerk van een object, geïllustreerd met een omschrijving en een foto. Groen in te delen in verschillende types, te weten: gazon, hagen, heesters, bodembedekkers, bosplantsoen, singels, bermen, bos en bomen. Extensief gemaaide grasstroken en terreinen langs de wegen buiten en binnen de bebouwde kom. Een( RAW-) bestek dient als informatiedrager en contractdocument tussen opdrachtgever en aannemer. De verantwoordelijkheden, de bevoegdheden en de risico`s van beide contractpartners zijn op een evenwichtige wijze afgebakend. Heesters, coniferen, bodembedekkende rozen of vaste planten met een maximale hoogte van 0,60 meter die door hun natuurlijke groeiwijze en plantafstand de bodem volledig bedekken. een houtachtig, opgaand gewas, zowel levend als afgestorven, welke meestal gekenmerkt worden door éénstammigheid (één hoofdstam en/of tak en kroon). Een boom kan ook meerstammig zijn. De boom kan worden opgekroond middels snoeionderhoud indien een bepaalde takvrije hoogte is gewenst. Een solitaire boom maakt geen onderdeel uit van een bos, bosplantsoen of singel. Kaart en bestand waarin de waarde van de bomen in de gemeente staan aangegeven. De waarde zegt iets over de belangrijkheid van de boom voor de gemeente. Deze kaart kan o.a. gebruikt worden bij het behandelen van kapaanvragen. 23

24 Bos: Bosplantsoen: CROW: Gazon: Groeiseizoen: Heesters: Herinrichten: Houtwallen: IMAG-normen: Kwaliteitsniveau: Meerjarenplanning: Omvormen: Planmatig onderhoud: Singels: Dichte begroeiing die voornamelijk bestaat uit bomen, met de daarbij een ondergroei van struiken en kruiden. Houtachtige beplanting met struikvormers en/of boomvormers, die extensief wordt beheerd. Afkorting van Centrum voor Regelgeving en Onderzoek in de Grond-, Water- en Wegenbouw en de Verkeerstechniek. Tegenwoordig is het Kenniscentrum voor verkeer, vervoer en infrastructuur. Vlak grasveld dat intensief wordt gemaaid. De tijd waarin de gewassen groeien, van ca april tot en met september. Houtige, meerjarige, opgaande beplanting, inclusief rozen. Het opnieuw inrichten van een bestaand beplantingsvak, omdat de gestelde kwaliteit met de huidige inrichting niet of nauwelijks te halen is. Een houtwal is een geheel of gedeeltelijk aan de natuur overgelaten erfafscheiding, vaak tussen weilanden, die bestaat uit bomen en/of struiken op een aarden wal. IMAG (Instituut voor Milieu en Agritechniek). Deze instantie brengt het groene boek uit. Dit is nu nog steeds het meest actuele en volledige boek met tijdnormen op dit gebied. In deze uitgave zijn op veler verzoek de werkzaamheden geordend volgens de RAW-systematiek van het CROW. Per object gelden een of meer kwaliteitscriteria. Deze worden met behulp van fotobeschrijvingen en prestatie-eisen meetbaar gemaakt. Voor de beeldkwaliteit gelden vijf kwaliteitsniveaus, deze variëren van zeer hoog (A+) tot zeer laag (D). Renovatiebehoeftig groen wordt vastgelegd in een planning. Het belangrijkste doel van een meerjarenplanning is het inzichtelijk maken van de kosten voor renovatie en achterstallig onderhoud. Het wijzigen van de beplanting; bijvoorbeeld van heesters naar gras. Onderhoud dat jaarlijks terugkeert, waarbij gezorgd wordt dat de technische staat op orde blijft. Een singel is een geheel of gedeeltelijk aan de natuur overgelaten erfafscheiding, vaak ook tussen weilanden, die kan bestaan uit bomen en/of struiken. 24

25 Renoveren: Technische staat: Herstellen en waar nodig gedeeltelijk vernieuwen van de beplanting. De staat die iets zegt over de levensverwachting van het type groen. 25