Brandveilig Leven Toepassing op de woonomgeving

Transcriptie

1 Brandveilig Leven Toepassing op de woonomgeving

2 Inhoudsopgave Inleiding 6 Deel A: Brandveilig leven in de maatschappelijke context 11 1 Wat is brandveilig leven? Inleiding Aanleiding en achtergrond Visie op brandveiligheid en brandveilig leven De Brandweer over morgen Brandveilig leven met ontwikkelingen binnen de brandweer Uw eigen rol/de rol van de brandweer 19 2 Gedrag beïnvloeden met het oog op brandveilig leven Inleiding Wat is gedrag? Principes van gedragsbeïnvloeding Boodschap overbrengen Model voor gedragsbeïnvloeding 24 3 Zelfredzaamheid en burgerparticipatie (buiten crisissituaties) Inleiding Zelfredzaamheid De mate van voorbereiding Persoonlijke eigenschappen Burgerparticipatie (buiten crisissituaties) Burgerparticipatie en brandveilig leven Politiekeurmerk Veilig Wonen (PKVW) 32 Colofon Opdrachtgever: Instituut Fysieke Veiligheid / Brandweeracademie Contactpersoon: Annemieke Hendriks Titel: Brandveilig leven, toepassing op de woonomgeving Datum: November 2014 Status: Definitief Versie: 1.0 Auteurs: René Hagen, Jans Weges, Monique van Brandenburg Projectleider: Annemieke Hendriks Review: Paul van Dooren en namens de Vakgroep Brandveilig leven Marcel van Galen, Berdike Duijzer, Caroline Reitsma en Tom Kievit Eindverantwoordelijk: René Hagen Vormgeving: IFV Fotografie: Brandweer Arnhem, Brandweer Nederland, Brandweer Neder-Betuwe/ Tiel, Brandweer Ommen Hardenberg, Ellen Bonnema, IFV, Martin de Jongh, John van Lierop/NOVB EFSN, Peter Paul Luiken, Ministerie van Milieu en Infrastructuur, Nederlandse Brandwonden Stichting, Veiligheidsregio Haaglanden 4 Brandveilig leven en de relatie met preventie en repressie Inleiding Proactie Preventie Repressie Conclusie 36 5 Risicogroepen voor brand in de woonomgeving Inleiding Kinderen Studenten Ouderen en mensen met een beperking Aandachtswijken Brandpreventie de aanwezigheid van rookmelders 40 6 Doelgroepenanalyse voor brandveilig leven in de woonomgeving Inleiding Kinderen (tot 14 jaar) als risicogroep Studenten als risicogroep Ouderen en mensen met een beperking als risicogroep

3 Deel B: Technische aspecten van brandveilig leven 57 7 Woningbranden Inleiding Statistiek, oorzaken en gevolgen 59 8 Voorkomen van woningbrand Inleiding Brandveiligheid in en om de woning Brandveiligheid bij doe-het-zelfklussen Brandveiligheid bij seizoensgebonden en feestelijke activiteiten 81 9 Snel detecteren van brand Inleiding Rookmelders Voorkomen van branduitbreiding Inleiding Consumentenproducten Blusmiddelen Woningsprinklers Snel ontvluchten van de woning Inleiding Zelfredzaamheid Vluchtroutes Vluchtplan Brandwonden Inleiding Eerste hulp bij brandwonden 114 Deel C: Brandveilig leven in de praktijk Brandveilig leven in de woonomgeving Inleiding Voorlichting en voorlichtingsacties Woningcontroles Voorlichting op en voor scholen Inleiding Basisscholen (bovenbouw en onderbouw) Voortgezet onderwijs (algemeen voortgezet onderwijs en voortgezet beroepsonderwijs) Voorlichting aan studenten Inleiding Contact leggen Communicatie Voorlichting na brand Inleiding Uitkomsten Media Inleiding Regionale kranten, wijk- en dorpskranten, huis-aan-huisbladen Regionale en lokale televisie en radio Websites Sociale media Acties Inleiding Open dagen Roadshows/roodshows Brandpreventieweken Inleiding Achtergrond en organisatie Doelstelling Doelgroepen Centrale thema s Nationale Brandpreventieweken en projecten Brandveilig leven 146 Deel D: Organisatorische aspecten van brandveilig leven Projecten Brandveilig leven opzetten Inleiding Projecten opzetten Samenwerkingspartners Inleiding Veiligheidsregio s Gemeenten Politie Brandweer Verzekeraars Woningbouwcorporaties Welzijnswerk (in de wijk) Bewonersorganisaties Scholen, kerken, moskeeën, sportverenigingen Overige samenwerkingspartners Juridische aspecten Inleiding Wettelijk kader Woning Gezondheidsaspecten Inleiding Huiselijk geweld, kindermishandeling, seksueel misbruik Sociale nood, verslavingsproblematiek, vervuiling Verzamelen van meetresultaten over brandveilig leven Inleiding Meten is weten Nulmeting Kwantitatief of kwalitatief De vragenlijst Observatie De respondenten De 1-meting Analyse en rapportage 169 Bijlage: Kennis en vaardigheden gericht op Brandveilig leven (op de woonomgeving)

4 Inleiding De brandweer richt zich steeds meer op het voorkomen van incidenten, in plaats van op het bestrijden daarvan. Er is meer aandacht voor eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid van de burger en voor de ondersteunende taak van de brandweer daarbij. Brandveilig leven, in het kader waarvan onder de vlag van Brandweer Nederland diverse pilots op het gebied van community safety zijn uitgevoerd, is voor de brandweer inmiddels dagelijkse realiteit. Om de uitvoering van deze nieuwe brandweertaak te kunnen ondersteunen is de publicatie Brandveilig leven, toepassing op de woonomgeving ontwikkeld door het lectoraat Brandpreventie van de Brandweeracademie, in samenwerking met Vakgroep Brandveilig leven van Brandweer Nederland. Gezamenlijk is een inventarisatie gemaakt van onderwerpen waarvoor onderwijscontent ontwikkeld moest worden. De content is ontwikkeld onder leiding van de lector Preventie René Hagen. De onderwijscontent is gevalideerd door een door het IFV samengestelde expertgroep met relevante deskundigen. 1 De publicatie Brandveilig leven, toepassing op de woonomgeving is opgezet als een handboek brandveilig leven, waarin alle inhoudelijke en praktische aspecten van de nieuwe brandweertaak worden toegelicht. Het doel van de publicatie is om kennis op het gebied van brandveilig leven onder andere via het brandweeronderwijs te verspreiden en zo de implementatie van het brandveilig leven binnen de brandweer te ondersteunen. Het biedt zowel theoretische achtergrondinformatie als praktische informatie die invulling kan geven aan de taken van brandweermensen. De publicatie bestaat uit vier delen. Deel A: Brandveilig leven in de maatschappelijke context > Brandveilig leven is een programma om bewustwording en gedragsverandering te realiseren bij burgers, bedrijven en instellingen op het gebied van brandveiligheid. > Onder de term brandveilig leven vallen tal van activiteiten om de veiligheid van mensen te vergroten. Dit kunnen verschillende initiatieven zijn die het veiligheidsbewustzijn en de zelfredzaamheid van burgers vergroten en die uiteindelijk (moeten) leiden tot gedragsverandering. > De publicatie gaat met name over brandveilig leven in de woonomgeving, omdat hier de grootste prioriteit met betrekking tot brandveilig leven ligt. > Naast (achtergrond)informatie over brandveilig leven is er in dit onderdeel ook aandacht voor: het beïnvloeden van gedrag met het oog op brandveilig leven; zelfredzaamheid en burgerparticipatie; brandveilig leven en de relatie met preventie en repressie; risicogroepen voor brand in de woonomgeving en doelgroepenanalyse voor brandveilig leven in de woonomgeving, zoals kinderen (tot 14 jaar), studenten en ouderen. 1 Het expertteam bestaat uit: Paul van Dooren (Veiligheidsregio Brabant-Zuidoost), Berdike Duijzer (Veiligheidsregio Gelderland-Zuid), Tom Kievit (Veiligheidsregio Haaglanden) en Caroline Reitsma (Brandweer Brabant-Noord). Deel B: Technische aspecten van brandveilig leven > In dit onderdeel wordt nader ingegaan op de oorzaken van brand en wordt een overzicht gegeven van oorzaken en gevolgen van brand, met de nadruk op woningbrand, hoe deze verschillende oorzaken kunnen worden aangepakt, voorkomen en weggenomen en wat burgers geadviseerd kan worden te doen in geval van brand. > In 2012 waren er woningbranden waarvoor de brandweer moet uitrukken. De totale schade aan woningbranden bedraagt om en nabij 250 miljoen euro per jaar. Maar dat is niet alles: per jaar overlijden gemiddeld 50 mensen door brand in huis en behandelen de ziekenhuizen gemiddeld 800 slachtoffers met zeer ernstige brandwonden. > Verschillende bronnen (Brandweer Nederland, IFV, CBS, Nederlandse Brandwonden Stichting, Consument en Veiligheid) noemen als hoofdoorzaken voor woningbranden: menselijk handelen, zoals ongelukken met kaarsen, bij het koken, roken; falende apparatuur, vooral door het stof dat deze apparaten aantrekken en dat niet wordt verwijderd (wasdrogers en televisies). > Naast informatie over oorzaken van woningbrand is er in dit onderdeel ook aandacht voor het voorkomen van woningbrand; snel detecteren van brand; voorkomen van branduitbreiding; snel ontvluchten van de woning en brandwonden. Deel C: Brandveilig leven in de praktijk > Dit onderdeel richt zich op brandveilig leven in de woonomgeving van burgers. De brandweerman/vrouw en deskundige op het gebied van brand en brandveiligheid heeft een belangrijke rol: 1. door het geven van voorlichting worden burgers zich bewuster van wat (brand)veilig is en wat niet. Het (brand)veiligheidsbewustzijn van burgers wordt groter; 2. door het nemen van concrete maatregelen, wordt de samenleving daadwerkelijk brandveiliger. > Activiteiten kunnen in verschillende formats aangeboden worden (huisbezoeken, voorlichtingsbijeenkomsten, open dagen, et cetera) waarbij men kan samenwerken met verschillende partijen. > Er is in dit onderdeel aandacht voor voorlichting op en voor scholen; voorlichting aan studenten; voorlichting na brand; gebruik van (sociale) media; acties en brandpreventieweken. Deel D: Organisatorische aspecten van brandveilig leven > In het hele land vinden er allerlei initiatieven plaats om projecten Brandveilig leven op te zetten. In dit onderdeel is informatie opgenomen over het zelf opstarten van projecten Brandveilig leven. > Verder is er in dit onderdeel aandacht voor samenwerkingspartners die de brandweer nodig heeft om aan de uitwerking en uitvoering van projecten Brandveilig leven vorm te geven. > Daarnaast worden de juridische aspecten van huisbezoeken besproken, evenals mogelijke gezondheidsaspecten van bewoners die brandweermensen tijdens huisbezoeken kunnen tegenkomen. > Het onderdeel sluit af met tips en valkuilen bij het doen van evaluatieonderzoek, zoals: meten is weten; nulmeting; kwantitatief of kwalitatief onderzoek; het opstellen van de vragenlijst; de uitvoering; observatie; de respondenten; de 1-meting; en analyse en rapportage.

5 Leeswijzer De publicatie is een verzameling teksten die los van elkaar gelezen en gebruikt kunnen worden. Wanneer er binnen een korps bijvoorbeeld behoefte is aan extra informatie over brandveiligheid bij doe-het-zelfklussen of men wil meer weten over voorlichting aan studenten, dan kan in deze publicatie eenvoudig de betreffende informatie gevonden, gelezen en toegepast worden. Afhankelijk van het onderwerp, varieert de diepgang, praktijkgerichtheid en in sommige gevallen ook de aanspreekvorm van de teksten. De publicatie is geen kant en klare les- en leerstof voor brandweeropleidingen, maar vooral een bron die daarvoor gebruikt kan worden. De publicatie bestaat, zoals eerder aangegeven, uit vier delen. Ten behoeve van het gebruik van de publicatie, staat per deel aangegeven welke inhoud voor welke brandweerfunctionarissen geschikt/van toepassing is. De teksten zijn geschreven voor de volgende functies: manschap, bevelvoerder, officier van dienst, controleur brandpreventie, medewerker brandpreventie, specialist brandpreventie en operationeel en tactisch manager. Als basis voor deze duiding van functiegerichte informatie is de matrix Kennis en vaardigheden gericht op Brandveilig leven (zie bijlage 1) gebruikt. Deze matrix is tot stand gekomen in overleg met de Vakgroep Brandveilig leven van Brandweer Nederland. Tot slot moet gesteld worden dat deze publicatie een eerste weergave is van de huidige stand van zaken. De Brandweeracademie en de Vakgroep Brandveilig leven ontvangen graag commentaar en suggesties ter verbetering van deze publicatie. Wij nodigen u uit om uw opmerkingen op te sturen naar het adres onderwijscontent@ifv.nl, onder vermelding van Brandveilig leven, toepassing op de woonomgeving.

6 Deel A: Brandveilig leven in de maatschappelijke context Inhoudsopgave 1 Wat is brandveilig leven? 2 Gedrag beïnvloeden met het oog op brandveilig leven 3 Zelfredzaamheid en burgerparticipatie (buiten crisissituaties) 4 Brandveilig leven en de relatie met preventie en repressie 5 Risicogroepen voor brand in de woonomgeving 6 Doelgroepenanalyse voor brandveilig leven in de woonomgeving Manschappen X X X X Bevelvoerder X X X X Officier van Dienst X X X X X X Controleur brandpreventie X X X X X Medewerker brandpreventie X X X X X Specialist brandpreventie X X X X X X Tactisch manager X X X Operationeel manager X X X 10 11