Kwaliteitsborging en versterking

Transcriptie

1 Kwaliteitsborging en versterking Jan Brodala Thomas More Kempen Kleinhoefstraat Geel jan.brodala@thomasmore.be KWALITEITSBORGING EN VERSTERKING VAN BUDGET- EN SCHULDHULPVERLENING IN VLAANDEREN Enkele handelingskaders en actielijnen gekoppeld met vormingsen ondersteuningstrajecten, v. 25/06/

2 2 INLEIDING Ik beschrijf en verantwoord enkele handelingskaders en actielijnen voor kwaliteitsborging en versterking van budgeten schuldhulpverlening in Vlaanderen en koppel ze met vormingsen ondersteuningstrajecten. Mijn invalshoek is het sociaal agogische aspect van budgethulpverlening. Het even belangrijke sociaal juridische aspect laat ik hier buiten beschouwing. Bewust kies ik voor de titel kwaliteitsborging en versterking. In vorming, casusverdieping, getuigenissen van budgethulpverleners en cliënten merk ik veel betrokkenheid, inzet en goede (deel)praktijken. Het weinig zichtbare dagelijkse budgeten schuldhulpverleningswerk is van grote betekenis op de vierkante centimeter in vele huishoudens. Dat moeten we borgen en waarderen. Het kan allicht nog beter, effectiever en efficiënter. We doen bij voorkeur vooral dat wat blijkt te werken. Daarin zit permanent uitdaging. Wel vanuit het besef dat kwaliteitsversterking als proces veelzijdig, complex en soms weerbarstig verloopt. Het vraagt tijd (intensiteit), vorming, ondersteuning en support. Het vereist dat we indalen tot de eerst haalbare stappen en acties en dat deze doenbaar en volhoudbaar blijven. Ik besluit dit bundel met een omvattende definitie. Bronvermelding voor deze tekst: Brodala, J. (2013). Kwaliteitsborging- en versterking van budgeten schuldhulpverlening in Vlaanderen. Enkele handelingskaders en actielijnen gekoppeld met vormingsen ondersteuningstrajecten. Gepubliceerd op 25/06/2013 op het internet: Jan Brodala, 25/06/2013 Mijn achtergrond: ik ben maatschappelijk werker en master in sociaal werk, (methodiek)docent en ad-hoc onderzoeker aan het departement Sociaal Werk van de hogeschool Thomas More Geel. Budgethulpverlening, inclusief schuldbemiddeling is al jarenlang mijn expertisedomein. Vooral de vraag hoe budgethulpverleners en schuldbemiddelaars integraal en preventief kunnen werken en zo bijdragen aan sociale en duurzame perspectieven voor en met cliënten, staat voor mij centraal. Vanuit de hogeschool ben ik als lesgever verbonden aan het Vlaams Centrum Schuldenlast. Ik verzorg vorming, lezingen, coaching en casusverdieping op vraag van het VCS, van regioprojecten, organisaties en derden.

3 3 INHOUDSTAFEL INLEIDING... 2 INHOUDSTAFEL KWALITEITSBORGING EN -VERSTERKING STABILISEREN, OPTIMALISEREN EN HELPEN VERANDEREN VAN INTAKEN TOT UITSTROMEN IN EEN DUBBELE LUS DENKEN EN HANDELEN VAN OVERTUIGEN TOT INTEGREREN EN CONSOLIDEREN MANDAAT EN SUPPORT BESLUIT LITERATUURLIJST... 12

4 4 1 KWALITEITSBORGING EN -VERSTERKING Vlaanderen werkt aan kwaliteitsborging en versterking in budgeten schuldhulpverlening. Dat blijkt veelzijdig uit vormingsactiviteiten, onderzoek, ondersteunings- en ontwikkelingsinitiatieven vanuit het Vlaams Centrum Schuldenlast en de regioprojecten, het lokaal ontplooien van goede praktijken door budgethulpverleners, juristen, cliënten(groepen), organisatie- en beleidsmedewerkers. Tevens uit het opstarten en versterken van samenwerkingsinitiatieven met derden zoals basiseducatie, advocatuur In deze ontwikkeling is er nood aan het samen uitkristalliseren van missie, visie, draagvlak en het verkennen, verspreiden en implementeren van goede praktijken. Het doel moet zijn om budgeten schuldhulpverlening sociaal duurzaam te maken en te houden (Brodala J., 2012) (Brodala & Van Regenmortel, 2007). Budget- en schuldhulpverlening sociaal duurzaam invullen, veronderstelt als visie dat ze krachtengericht, dialogisch, preventief en empowerend gebeurt. Concrete budgeten schuldhulpverleningsactiviteiten horen daar effectief en efficiënt toe bij te dragen. Criteria en aanbevelingen hiervoor, lijstten we op in het onderzoeksrapport Onderzoek naar de werking en de organisatie van erkende instellingen voor schuldbemiddeling (Op de Beeck, Brodala, & Storms, 2011). Ze zijn een leidraad voor vormingsen ondersteuningsactiviteiten. De uitrol van vormingsen ondersteuningsactiviteiten in Vlaanderen gebeurt vanuit het Vlaams Centrum Schuldenlast (VCS), vanuit de regionale projecten budgeten schuldhulpverlening en op initiatief van lokale organisaties (OCMW s en CAW s). Geleidelijk breiden ze ook uit tot verwante organisaties zoals de Orde van Vlaamse Balies, samenwerkingsplatformen zoals de SERR enz. In samenwerking met het VCS lijsten we deze activiteiten programmatorisch en organisatorisch op. Zo kunnen we de behoeften en dekking per regio inschatten en over- of onder aanbod of -programmatie vermijden. Inhoudelijk bouwen we aan overkoepelende afstemming en een lange termijn perspectief. Voor het lange termijn perspectief zet ik in deze tekst enkele handelingskaders en actielijnen uit, gekoppeld met vormingsen ondersteuningstrajecten. Dat kan de expertisedeling versterken, de krachten helpen bundelen, de vormingsen ondersteuningsactiviteiten verder helpen richten en hun effecten helpen versterken. Ik baseer mij enerzijds op veelzijdige en jarenlange ervaringen in vormingsen ondersteuningsactiviteiten, en anderzijds op het opbouwen van inhoudelijke (onderzoek)expertise. Deze handelingskaders en actielijnen koppel ik aan vijf uitgangspunten voor sociaal duurzame budgeten schuldhulpverlening: stabiliseren, optimaliseren en helpen veranderen zijn drie samenlopende kernactiviteiten en doelen; ze loopt van intaken tot uitstromen; in een dubbele lus denken en -handelen is het fundament van effectieve en efficiënte praktijken; expertise opbouw en kwaliteitsversterking is een permanent proces van overtuigen tot integreren en consolideren; mandaat en support is noodzakelijk.

5 5 2 STABILISEREN, OPTIMALISEREN EN HELPEN VERANDEREN Stabiliseren, optimaliseren en helpen veranderen zijn drie samenlopende kernactiviteiten en doelen in sociaal duurzame budgeten schuldhulpverlening. Ze zijn uitgewerkt in de tekst PROCES-T-ZAxAM (Brodala J., 2012). Je vindt hem terug op de website: en in het Handboek Schuldbemiddeling van Politeia (Politeia). Cliënten helpen stabiliseren is noodzakelijk voor het handhaven of versterken van hun veerkracht. Daarnaast helpen we hen hun situatie te optimaliseren. Het gaat dan meestal over meerdere levensdomeinen. Vaak speelt ook de levensloop een grote rol. Door stabiliseren en optimaliseren dragen we ertoe bij dat onze cliënten schulden afbouwen en uiteindelijk schuldenvrij (kunnen) geraken. Opdat cliënten budgeten schuldhulpverlening volhouden en vooral opdat ze op lange(re) termijn duurzaam uit de schulden kunnen blijven, is het gelijktijdig werken op verandering nodig. De kernactiviteiten en doelen gevisualiseerd:

6 6 3 VAN INTAKEN TOT UITSTROMEN Sociaal duurzame budgeten schuldhulpverlening loopt van intaken tot uitstromen. Ze wordt gerealiseerd in de samenloop van enerzijds een dialoog- krachten- en relatielijn, en anderzijds een versterk-, herneem- en afbouwlijn. Aan de ene kant bouwen we permanent aan een transparante, gemandateerde en krachtengerichte samenwerkingsrelatie met cliënten en hun omgeving. Aan de andere kant helpen we cliënten om: breedbeeld te (be)houden; op krachten te komen en hun draagkracht te versterken in wisselwerking met hun (huishoud)omgeving; hun schulden in de mate van het mogelijke te saneren; hun huishoudbudget geleidelijk te hernemen en via (kleine) succeservaringen de greep en het zelf doen verder uit te breiden; hun administratief-financiële competenties te versterken. Elk van deze activiteiten heeft eigen accenten en vereist specifieke deskundigheid. De vereiste deskundigheid is eclectisch van aard. Dat wil zeggen dat we inzichten en methodieken veelzijdig integreren en verbinden in de begeleiding. Zonder volledig te willen zijn, vind je in onderstaand schema een aantal dragende acties en methodieken terug. Tien sleutelfactoren vormen het fundament voor integraal, preventief en duurzaam werken in budgethulpverlening (Brodala J., 2012). Ze zijn gebundeld in de tekst PROCES-T-ZAxAM (Brodala J., PROCES-T-ZAxAM, 2012).

7 7 Deze sleutelfactoren zijn omgezet in een vormingsen ondersteuningsprogramma van acht vormingsen trainingsmodules. Ze kunnen op maat en naargelang concrete behoeften met elkaar gecombineerd worden. Tevens kunnen ze geïntegreerd worden in een ontwikkeltraject binnen regioprojecten, organisaties en teams. Werkvormen zoals groepswerk en het werken met vrijwilligers of buddy s komen bijv. aan bod in module 7 Afbouw- en uitstroomtrajecten in budgethulpverlening. Module 7 is echter nauw verweven met de overige modules. Daarom is het geheel meer dan een optelsom van de afzonderlijke delen.

8 8 4 IN EEN DUBBELE LUS DENKEN EN HANDELEN Professionele budgeten schuldhulpverleners, goede praktijken en effectieve en efficiënte budgeten schuldhulpverlening, kenmerken zich door denken en handelen in een dubbele lus. Dat wil zeggen dat we bij ons handelen en in dialoog met alle betrokkenen, voortdurend na- en voordenken over het wat, hoe, waartoe en over het effect en resultaat. Op basis daarvan beslissen we wat we behouden en veranderen. Het dubbele lus denken en handelen wordt bij uitstek geactiveerd en geïnspireerd door middel van coherente vormingsen ondersteuningstrajecten omdat we daarin: waarderen wat we al doen; cliëntenfeedback en getuigenissen betrekken; zelf ervaren wat we van cliënten verwachten en wat dit vraagt; goede praktijken verkennen en beluisteren; samen nagaan wat (beter) werkt; ons laten uitnodigen en prikkelen door aanpakken en methodieken waarvan de effectiviteit uit onderzoek blijkt; kleine en doelbewuste (verbeter)stappen overdenken en uitzetten; samen cliëntcasussen overdenken om (opnieuw) uitzicht te krijgen en er verder mee aan de slag gaan; met meerderen de schouders onder projecten zetten Alert, creatief en innovatief blijven, houdt onze motivatie warm en onze kwaliteit op peil.

9 9 5 VAN OVERTUIGEN TOT INTEGREREN EN CONSOLIDEREN Expertiseopbouw en kwaliteitsversterking in budgeten schuldhulpverlening vereist een permanent vormingsen ondersteuningsproces. Daarin zitten minstens vier samenhangende hoofdactiviteiten: overtuigen, inspireren en motiveren, activeren, integreren en consolideren. We kunnen ze ordenen van eerder passief naar dynamisch. Elk van deze hoofdactiviteiten heeft zijn eigen accenten en acties en kan op zichzelf gebeuren, maar niet op zichzelf (blijven) staan. Verandering en dynamiek is immers veelzijdig maar we kantelen snel weer terug in gewoonten en patronen. Zonder volledig te willen zijn, vind je in het schema bij elk van de hoofdactiviteiten enkele voorbeelden van acties terug. Passief is hier niet negatief bedoeld. Wat ik wel wil aangeven, is de mate waarin de onderscheiden hoofdactiviteiten kwaliteitsversterkend werken wanneer ze op zichzelf (blijven) staan. Een onderzoeksrapport of een artikel kan bijv. veel dynamiek teweegbrengen als de besluiten of aanbevelingen meegenomen worden in een vormings- of ontwikkelingstraject en haalbaar en volhoudbaar geïntegreerd worden in concrete aanpakken en casussen. Wanneer het rapport op zichzelf blijft staan, bijv. in een lezing, sneeuwt het vaak onder. Het is wenselijk om in het vormingsaanbod aan budgeten schuldhulpverleners meerzijdig op alle vier de hoofdactiviteiten in te zetten.

10 10 6 MANDAAT EN SUPPORT Integraal en duurzaam werken in budgeten schuldhulpverlening vereist mandaat en support van cliënten(groepen en -organisaties), teamleiders, diensthoofden, organisatie- en beleidsverantwoordelijken. Integraal werken en cliënten duurzaam helpen uitstromen, kan maar in een politiek-sociaal-economisch klimaat dat menswaardig recht doet aan de basisbehoeften en noden van mensen. Als bijv. op het einde van het budget een stukje maand overblijft wegens te laag en niet menswaardig inkomen, resten vaak weinig opties buiten overleven. Verknoping tussen alle actoren is nodig om tot gedeelde missie, visie en smart actieplannen te komen die hiertoe bijdragen. Dat gebeurt bij voorkeur zoveel mogelijk in dialoogcirkels en zo weinig mogelijk in top-down protocollering. Ruimere beschouwingen bij de maatschappelijke en organisatorische context van budgeten schuldhulpverlening vind je terug in mijn masterproef (Brodala & Van Regenmortel, Schuldbemiddeling in Vlaamse OCMW's vanuit een empowerend perspectief. Masterproef., 2007). Je kan ze raadplegen op

11 11 7 BESLUIT Over kwaliteitsborging en versterking in budgeten schuldhulpverlening valt veel te zeggen. In deze tekst beperk ik mij tot enkele handelingskaders en actielijnen voor kwaliteitsborging en versterking, coherent gekoppeld met vormingsen ondersteuningstrajecten. Daarbij pleit ik voor volgende definitie: Het doel (missie) en kader (visie) van budgeten schuldhulpverlening is het realiseren van sociale duurzaamheid via empowerment. Om sociaal duurzame effecten te bereiken, zet ze gecombineerd in op de kernactiviteiten (acties): stabiliseren, optimaliseren en helpen veranderen. Ze doet dat integraal, plan- en procesmatig van intaken tot uitstromen. Daarin loopt een dialoog- krachten- en relatielijn samen met een versterk-, herneem- en afbouwlijn. Ze is breed gemandateerd door alle betrokkenen en gedragen door zorgzaam beleid dat menswaardig recht doet aan de basisnoden en behoeften van mensen. Ze stimuleert en schraagt haar kwaliteit door in een dubbele lus te denken en te handelen. Dat wordt gedynamiseerd door een permanent, veelzijdig en coherent vormingsen ondersteuningsaanbod en beleid. Graag bundel ik waar mogelijk krachten om deze handelingskaders en actielijnen verder uit te dragen en te realiseren, onder meer in vormingsen ondersteuningsactiviteiten. Ik hoop zo de (project) uitrol van budgeten schuldhulpverlening kwalitatief en strategisch verder te ondersteunen. Je kan mij contacteren via het contactformulier op de website: rechtstreeks: jan.brodala@thomasmore.be, telefonisch:

12 12 LITERATUURLIJST Brodala, J. (2012). PROCES-T-ZAxAM. Opgeroepen op 2013, van Budgethulpverlening: Brodala, J. (2012). Sociaal duurzame budgethulpverlening. Opgehaald van Brodala, J., & Van Regenmortel, T. (. (2007). Schuldbemiddeling in Vlaamse OCMW's vanuit een empowerend perspectief. Masterproef. KULeuven. Leuven: K.U. Leuven. Op de Beeck, S., Brodala, J., & Storms, B. (2011). Onderzoek naar de werking en de organisatie van erkende instellingen voor schuldbemiddeling met het oog op een mogelijke subsidiëring en stimulering van de kwaliteit. Brussel / Geel KHK: Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Politeia. (sd). Handboek schuldbemiddeling. Opgeroepen op 06 21, 2013, van